०८३

• देवता - मन्युः
• ऋषिः - मन्युस्तापसः
• छन्दः - जगती

य᳓स् ते मन्यो अ᳓विधद् वज्र सायक
स᳓ह ओ᳓जः पुष्यति वि᳓श्वम् आनुष᳓क्
साह्या᳓म दा᳓सम् आ᳓रियं त्व᳓या युजा᳓
स᳓हस्कृतेन स᳓हसा स᳓हस्वता

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
ávidhat ← √vidh- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

manyo ← manyú- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

sāyaka ← sā́yaka- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

vajra ← vájra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ānuṣák ← ānuṣák (invariable)

ójaḥ ← ójas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

puṣyati ← √puṣ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

sáhaḥ ← sáhas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

víśvam ← víśva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ā́ryam ← ā́rya- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

dā́sam ← dā́sa- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

sāhyā́ma ← √sah- (root)
{number:PL, person:1, mood:OPT, tense:AOR, voice:ACT}

tváyā ← tvám (pronoun)
{case:INS, number:SG}

yujā́ ← yúj- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}

sáhasā ← sáhas- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

sáhaskr̥tena ← sáhaskr̥ta- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}

sáhasvatā ← sáhasvant- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}

यः । ते॒ । म॒न्यो॒ इति॑ । अवि॑धत् । व॒ज्र॒ । सा॒य॒क॒ । सहः॑ । ओजः॑ । पु॒ष्य॒ति॒ । विश्व॑म् । आ॒नु॒षक् ।
सा॒ह्याम॑ । दास॑म् । आर्य॑म् । त्वया॑ । यु॒जा । सहः॑ऽकृतेन । सह॑सा । सह॑स्वता ॥

• yas ← yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• te ← tvad
• [noun], dative, singular
• “you.”

• manyo ← manyu
• [noun], vocative, singular, masculine
• “anger; fury; rage; wrath.”

• ‘vidhad ← avidhat ← vidh
• [verb], singular, Imperfect
• “worship; offer.”

• vajra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “vajra; Vajra; vajra; vajra; lightning; abhra; vajramūṣā; diamond; vajra [word]; vajrakapāṭa; vajra; vaikrānta.”

• sāyaka
• [noun], vocative, singular, masculine
• “arrow; munj.”

• saha ← sahaḥ ← sahas
• [noun], accusative, singular, neuter
• “force; strength; might; sahas [word]; conquest.”

• ojaḥ ← ojas
• [noun], accusative, singular, neuter
• “strength; power; ojas; ojas [word]; potency; might.”

• puṣyati ← puṣ
• [verb], singular, Present indikative
• “boom; grow; promote; foster.”

• viśvam ← viśva
• [noun], accusative, singular, neuter
• “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

• ānuṣak
• [adverb]
• “correctly; in sequence; punctually.”

• sāhyāma ← sah
• [verb], plural, Aorist optative
• “endure; overcome; habituate.”

• dāsam ← dāsa
• [noun], accusative, singular, masculine
• “slave; Dāsa; servant; savage; Shudra.”

• āryaṃ ← āryam ← ārya
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Ārya; Ārya.”

• tvayā ← tvad
• [noun], instrumental, singular
• “you.”

• yujā ← yuj
• [noun], instrumental, singular, masculine
• “ally; friend; pair; two; companion.”

• sahaskṛtena ← sahaskṛta
• [noun], instrumental, singular, masculine
• “increased; aroused.”

• sahasā ← sahas
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “force; strength; might; sahas [word]; conquest.”

• sahasvatā ← sahasvat
• [noun], instrumental, singular, masculine
• “mighty; powerful.”

हे मन्यो क्रोधाभिमानिन् देव ।’ मन्युर्मन्यतेर्दीप्तिकर्मणः क्रोधकर्मणो वधकर्मणो वा ’ (निरु. १०. २९) इति निरुक्तम् । यः यजमानः ते तुभ्यम् अविधत् परिचरति हे वज्र वज्रवत्सारभूत सायक सायकवच्छत्रूणां हिंसक स मनुष्यः सहः बलं बाह्यम् ओजः शारीरं बलं च आनुषक् अनुषक्तं पुष्यति त्वदनुग्रहात्संग्रामे । यस्मादेवं तस्माद्वयं दासम् उपक्षयकर्तारम् आर्यम् अस्मत्तोऽधिकं चोभयविधं शत्रुं साह्याम अभिभवेम। केन साधनेनेति तदुच्यते । त्वया युजा त्वया सहायेन । सहायो विशेष्यते । सहस्कृतेन बलोत्पादितेन सहसा सहमानेन परान् सहस्वता बलवता । ईदृशेन त्वया सहायेनेत्यर्थः ॥

English translation:

“He who worships you, Manyu, the thunderbolt, the destroyer (of enemies), enjoys all might andstrength, combined; may we oversome the Dāsa and the Ārya with you for our ally, invigorating, strong andvigorous.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Deity Manyu: Manyu is the person nification of, or the deity presiding over, anger; the sūkta is to berepeated at sacrifices for the destruction of enemies. Vigorous: sahasā = through your vigorous vigour

Who has done honor to you, o Battle Fury—you mace, you missile—he prospers in due order in all victorious might and strength.
Might we be victorious over Dāsa and Ārya with you as yokemate, with victorious might, created by might, possessing might.

HE who hath reverenced thee, Manyu, destructive bolt, breeds for himself forthwith all conquering energy.
Arya and Dasa will we conquer with thine aid, with thee the Conqueror, with conquest conquest-sped.

Wer es dir, Manyu, recht gemacht hat, du Indrakeule, du Geschoß, der entfaltet vollständig seine ganze Macht und Kraft. Wir wollen mit dir im Bunde den Dasa und den Arier bezwingen, mit der machtgeborenen, machtvollen Macht.

Wer dir, o Manju, huldigt, o entsandter, Blitz, in dem erblüht in steter Fülle Kraft und Sieg; Mit dir im Bund wird Sieg uns über Freund und Feind durch Sieg-geborne Sieg-begabte Siegerkraft.

• मन्युः
• मन्युस्तापसः
• विराड्जगती
• निषादः

इस सूक्त में स्वाभिमानरूप आत्मप्रभाव, दोषनिवारण में राष्ट्र चलाने में सब कामों में सफलता पाने के लिये बाहिरी-भीतरी शत्रुओं पर विजय पाने में समर्थ आदि विषय हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - (मन्यो)हे स्वात्मतेज-अन्यों को अपना प्रभाव मनानेवाले! (वज्र सायक) वज्ररूप तथा कामादि दोषों का अन्त करनेवाले ! (यः-ते-अविधत्) जो तेरा सेवन करता है (सह-ओजः) ओज-आत्मबल के साथ (विश्वम्-आनुषक् पुष्यति) सब अनुषक्तप्राप्त याप्रासङ्गिक कर्म को पोषित करता है-अनुकूल बनाता है (त्वया सहस्कृतेन) तुझ बलसम्पादक (सहस्वता सहसा) बलवान् तथादूसरों के बल को सहनेवाले (युजा) युक्त करनेवाले सहायक के साथ (दासम्-आर्यम्) क्षय करनेवाले और कृपा करनेवाले को हम (साह्याम) सहन करें अर्थात् नदुःखीहों, न मोह में पड़ें ॥१॥

भावार्थभाषाः - मानव के अन्दर स्वाभिमान या आत्मतेज ऐसा होना चाहिए, जो दूसरों को प्रभावित कर सके। जो अपने अन्दर इसे धारण करता है, वह प्राप्त अवसर को अनुकूल बना लेता है। ऐसे आन्तरिक बलवान् सहनशील स्वभाव को धारण करके वह पीड़ा देनेवाले या कृपा करनेवाले के व्यवहार से दुःख या मोह में नहीं पड़ता है ॥१॥

अस्मिन् सूक्ते स्वाभिमानरूप आत्मप्रभावो दोषनिवारणे राष्ट्रचालने सर्वकामेषु साफल्यप्राप्तये खल्वाश्रयणीयः बाह्यान्तरिकशत्रूणामुपरि विजयप्रापणाय च समर्थः।

पदार्थान्वयभाषाः - (मन्यो) हे स्वात्मतेजः ! अन्यान् अस्माकं प्रभावं मानयितः “मन्युर्मन्यतेर्दीप्तिकर्मणः” [निरु० १०।२९] (वज्र सायक) वज्ररूपकामादिदोषाणामन्तकर ! (यः-ते-अविधत्) यस्तुभ्यं परिचरति सद्भावं प्रदर्शयति (सह-ओजः) यो मन्युरोजसात्मबलेन सह (विश्वम्-आनुषक् पुष्यति) सर्वमनुषक्तं प्रासङ्गिकं कर्म पोषयति खल्वनुकूलं फलं प्रयच्छति (त्वया सहस्कृतेन) त्वया बलकृतेन-बलसम्पादकेन (सहस्वता सहसा) बलवतान्येषां बलं सहमानेन (युजा) योजकेन-सहायकेन सह (दासम्-आर्यम् साह्याम) क्षयकरन्तथार्यं-श्रेष्ठं कृपाकरं च जनं सहामहे-न दुःखं प्राप्नुमो न मोहं गच्छामः ॥१॥

• देवता - मन्युः
• ऋषिः - मन्युस्तापसः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

मन्यु᳓र् इ᳓न्द्रो मन्यु᳓र् एवा᳓स देवो᳓
मन्यु᳓र् हो᳓ता व᳓रुणो जात᳓वेदाः
मन्युं᳓ वि᳓श ईळते मा᳓नुषीर् याः᳓
पाहि᳓ नो मन्यो त᳓पसा सजो᳓षाः

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
āsa ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:ACT}

deváḥ ← devá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

evá ← evá (invariable)

índraḥ ← índra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

manyúḥ ← manyú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

manyúḥ ← manyú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

hótā ← hótar- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

jātávedāḥ ← jātávedas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

manyúḥ ← manyú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

váruṇaḥ ← váruṇa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

īḷate ← √īḍ- ~ √īḷ- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

mā́nuṣīḥ ← mā́nuṣa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

manyúm ← manyú- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

víśaḥ ← víś- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

yā́ḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

manyo ← manyú- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

pāhí ← √pā- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

sajóṣāḥ ← sajóṣas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

tápasā ← tápas- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

म॒न्युः । इन्द्रः॑ । म॒न्युः । ए॒व । आ॒स॒ । दे॒वः । म॒न्युः । होता॑ । वरु॑णः । जा॒तऽवे॑दाः ।
म॒न्युम् । विशः॑ । ई॒ळ॒ते॒ । मानु॑षीः । याः । पा॒हि । नः॒ । म॒न्यो॒ इति॑ । तप॑सा । स॒ऽजोषाः॑ ॥

• manyur ← manyuḥ ← manyu
• [noun], nominative, singular, masculine
• “anger; fury; rage; wrath.”

• indro ← indraḥ ← indra
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• manyur ← manyuḥ ← manyu
• [noun], nominative, singular, masculine
• “anger; fury; rage; wrath.”

• evāsa ← eva
• [adverb]
• “indeed; merely; thus; even; surely; same; eva [word]; successively; immediately; in truth.”

• evāsa ← āsa ← as
• [verb], singular, Perfect indicative
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• devo ← devaḥ ← deva
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

• manyur ← manyuḥ ← manyu
• [noun], nominative, singular, masculine
• “anger; fury; rage; wrath.”

• hotā ← hotṛ
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Hotṛ.”

• varuṇo ← varuṇaḥ ← varuṇa
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Varuna; varuṇa [word]; Crataeva religiosa Forst.; Varuṇa; varuṇādi.”

• jātavedāḥ ← jātavedas
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Agni; fire.”

• manyuṃ ← manyum ← manyu
• [noun], accusative, singular, masculine
• “anger; fury; rage; wrath.”

• viśa ← viśaḥ ← viś
• [noun], nominative, plural, feminine
• “people; tribe; Vaisya; national; viś; real property; Vaisya.”

• īḍate ← īḍ
• [verb], plural, Present indikative
• “praise; invite; raise.”

• mānuṣīr ← mānuṣīḥ ← mānuṣa
• [noun], nominative, plural, feminine
• “human.”

• yāḥ ← yad
• [noun], nominative, plural, feminine
• “who; which; yat [pronoun].”

• pāhi ← pā
• [verb], singular, Present imperative
• “protect; govern.”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], accusative, plural
• “I; mine.”

• manyo ← manyu
• [noun], vocative, singular, masculine
• “anger; fury; rage; wrath.”

• tapasā ← tapas
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “penance; heat; Tapoloka; tapas [word]; ardor; austerity; summer; heat.”

• sajoṣāḥ ← sajoṣas
• [noun], nominative, singular, masculine
• “consentaneous; combined; associated; united.”

अयं मन्युरिन्द्रः मन्युरेव देवः सर्वोऽपि मन्युरेव आस अभवत् । मन्युः एव होता होमनिष्पादकोऽग्निः । तथा मन्युः वरुणः अपि जातवेदाः जातप्रज्ञो वरुणश्च । सर्वेष्वपि तेजस्विषु । मन्युसद्भावात् । याः मानुषीः मनुषोऽपत्यभूताः विशः प्रजाः सन्ति ताः मन्युं एव देवम् ईळते स्तुवन्ति । हे मन्यो तपसा एतन्नामकेनास्मत्पित्रा सजोषाः समानप्रीतिस्त्वं पाहि रक्ष ।

English translation:

“Manyu is Indra; Manyu verily was a god; Manyu is the sacrificing priest (Agni), the omniscient Varuṇa;the people who are of human descent, praise Manyu; protect us, Manyu, well plural ased along with Tapas.”

Battle Fury was Indra, just Battle Fury was (every?) god; Battle Fury was the Hotar, Varuṇa, Jātavedas.
Battle Fury do the clans that stem from Manu reverently invoke. Protect us, Battle Fury, in concert with Fervor.

Manyu was Indra, yea, the God, was Manyu, Manyu was Hotar, Varuna, Jatavedas.
The tribes of human lineage worship Manyu. Accordant with thy fervour, Manyu, guard us.

Manyu ward Indra, Manyu selbst ward jeder Gott, Manyu der Hotri, Varuna, Jatavedas. Den Manyu rufen die menschlichen Stämme an: Schütze uns, Manyu, im Verein mit Tapas!

Von je ist Manju Indra, Manju Gott auch, er Varuna, er Priester, Wesenkenner; Den Manju preist die Schar der Menschenstämme mit Glut vereinigt schütze du uns, Manju.

• मन्युः
• मन्युस्तापसः
• त्रिष्टुप्
• धैवतः

पदार्थान्वयभाषाः - (मन्युः-इन्द्रः)आत्मप्रभाव ही मानो राजा है-शासक है या विद्युत् के समान शक्तिशाली है (मन्युः-एव देवः-आस) आत्मप्रभाव-स्वाभिमान ही सूर्यदेव के समान है (मन्युः-होता वरुणः-जातवेदाः) आत्मप्रभाव ही यजमान वरणीय ऋत्विक् और जातप्रज्ञान-ब्रह्मा है। (मानुषीः-विशः-मन्युम्-ईळते) मनुष्यप्रजाएँ आत्मप्रभाव की प्रशंसा करती हैं (मन्यो तपसा नः सजोषाः पाहि) हे आत्मप्रभाव ! अपने तेज से हमारा समान सहयोगी होकर हमारी रक्षा कर ॥२॥

भावार्थभाषाः - मनुष्य के अन्दर आत्मप्रभाव-स्वाभिमान राष्ट्र का शासक विद्युत् जैसा बलशाली बनता है, सूर्य जैसे प्रतापी और विद्वान् बनाता है, हितकारी श्रेष्ठ कर्म का याजक,ऋत्विक् और ब्रह्मा बनाता है, उसे अपने में सात्म्य बनाना चाहिए ॥२॥

पदार्थान्वयभाषाः - (मन्युः-इन्द्रः) आत्मप्रभावो हि खल्विन्द्रो राजा विद्युद्वा (मन्युः-एव देवः-आस) आत्मप्रभावो हि देवोऽस्ति (मन्युः-होता वरुणः-जातवेदाः) आत्मप्रभावो हि यजमानो वरणीय ऋत्विग् जातप्रज्ञानो ब्रह्मास्ति (मानुषीः-विशः-मन्युम्-ईळते) मनुष्यप्रजाः खल्वात्मप्रभावं स्तुवन्ति (मन्यो तपसा नः सजोषाः पाहि) हे आत्मप्रभाव ! अस्मान् समानसहयोगी भूत्वा पालय ॥२॥

• देवता - मन्युः
• ऋषिः - मन्युस्तापसः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

अभी᳓हि मन्यो तव᳓सस् त᳓वीयान्
त᳓पसा युजा᳓ वि᳓ जहि श᳓त्रून्
अमित्रहा᳓ वृत्रहा᳓ दस्युहा᳓ च
वि᳓श्वा व᳓सूनि आ᳓ भरा तुवं᳓ नः

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
abhí ← abhí (invariable)

ihi ← √i- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

manyo ← manyú- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

tavásaḥ ← tavás- (nominal stem)
{case:ABL, gender:M, number:SG}

távīyān ← távīyaṁs- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

jahi ← √han- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

śátrūn ← śátru- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

tápasā ← tápas- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

ví ← ví (invariable)

yujā́ ← yúj- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}

amitrahā́ ← amitrahán- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ca ← ca (invariable)

dasyuhā́ ← dasyuhán- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

vr̥trahā́ ← vr̥trahán- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ā́ ← ā́ (invariable)

bhara ← √bhr̥- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

vásūni ← vásu- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

víśvā ← víśva- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

अ॒भि । इ॒हि॒ । म॒न्यो॒ इति॑ । त॒वसः॑ । तवी॑यान् । तप॑सा । यु॒जा । वि । ज॒हि॒ । शत्रू॑न् ।
अ॒मि॒त्र॒ऽहा । वृ॒त्र॒ऽहा । द॒स्यु॒ऽहा । च॒ । विश्वा॑ । वसू॑नि । आ । भ॒र॒ । त्वम् । नः॒ ॥

• abhīhi ← abhī ← √i
• [verb], singular, Present imperative
• “approach; enter.”

• manyo ← manyu
• [noun], vocative, singular, masculine
• “anger; fury; rage; wrath.”

• tavasas ← tavasaḥ ← tavas
• [noun], ablative, singular, masculine
• “strong; energetic.”

• tavīyān ← tavīyas
• [noun], nominative, singular, masculine
• “stronger.”

• tapasā ← tapas
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “penance; heat; Tapoloka; tapas [word]; ardor; austerity; summer; heat.”

• yujā ← yuj
• [noun], instrumental, singular, masculine
• “ally; friend; pair; two; companion.”

• vi
• [adverb]
• “apart; away; away.”

• jahi ← hā
• [verb], singular, Present imperative
• “abandon; decrease; want; kill; deteriorate; get rid of; exclude; lose; avoid; remove; leave; abandon; neglect; leave; discard; apostatize; discontinue; weaken; abandon; assail; subtract; foreswear; pour away; withdraw; depart; reduce.”

• śatrūn ← śatru
• [noun], accusative, plural, masculine
• “enemy; foe; enemy; Asura.”

• amitrahā ← amitra
• [noun], masculine
• “enemy; foe.”

• amitrahā ← hā ← han
• [noun], nominative, singular, masculine
• “killing; curative; destroying; removing; māraka; stabbing.”

• vṛtrahā ← vṛtra
• [noun], masculine
• “Vṛtra; vṛtra [word].”

• vṛtrahā ← hā ← han
• [noun], nominative, singular, masculine
• “killing; curative; destroying; removing; māraka; stabbing.”

• dasyuhā ← dasyu
• [noun], masculine
• “savage; outcast; mugger.”

• dasyuhā ← hā ← han
• [noun], nominative, singular, masculine
• “killing; curative; destroying; removing; māraka; stabbing.”

• ca
• [adverb]
• “and; besides; then; now; even.”

• viśvā ← viśva
• [noun], accusative, plural, neuter
• “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

• vasūny ← vasūni ← vasu
• [noun], accusative, plural, neuter
• “wealth; property; gold; vasu [word]; ruby; treasure; jewel.”

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• bharā ← bhara ← bhṛ
• [verb], singular, Present imperative
• “bring; hold; fill; support; wear; possess; carry; nourish; keep; hire; have; satiate; follow; bear.”

• tvaṃ ← tvam ← tvad
• [noun], nominative, singular
• “you.”

• naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

हे मन्यो त्वम् अभीहि अभिगच्छास्मद्यज्ञम् । कीदृशस्त्वम् । तवसः बलवतोऽपि तवीयान् अत्यन्तं बलवान् । स त्वं तपसा अस्मत्पित्रा युजा सहायेन शत्रून् वि जहि । किंच अमित्रहा अमित्राणां हन्ता । अमित्रोऽस्निग्धः । तथा वृत्रहा आवरकाणां शत्रूणां हन्ता तथा . दस्युहा च । दस्युरुपक्षपणकारी शत्रुः । तादृश मन्युदेव त्वं विश्वा सर्वाणि वसूनि धनानि नः अस्मभ्यम् आ भर आहर ॥

English translation:

“Come to us Manyuu, who are the strongest of the strong; with Tapas as your ally overthrow ourenemies; do you who are the slayer of enemies, the slayer of adversaries, the slayer of foes, bring to us allriches.”

Attack, Battle Fury, stronger than strong. With Fervor as yokemate smite away our rivals.
Foe-smiting, obstacle-smiting, and Dasyu-smiting, bring all good things here to us.

Come hither, Manyu, mightier tham the mighty; chase, with thy fervour for ally, our foemen.
Slayer of foes, of Vrtra, and of Dasyu, bring thou to us all kinds of wealth and treasure.

Geh an, Manyu, stärker als der Starke! Mit Tapas im Bunde zerstreue die Feinde! Als Feindetöter, Vritratöter und Dasyutöter bring du alle Schätze uns her.

Greif an, o Manju, stärker du als Stärke, mit Glut im Bunde schlage fort die Feinde, Du Gegner, Vritra und Dämonen tödtend, o bringe du herbei uns alle Güter.

• मन्युः
• मन्युस्तापसः
• विराट्त्रिष्टुप्
• धैवतः

पदार्थान्वयभाषाः - (मन्यो) हे आत्मप्रभाव ! तू (अभि-इहि) सम्मुख प्राप्त हो (तवसः-तवीयान्) बलवानों से भी बहुत बलवान् है (युजा तपसा) योक्तव्य तप से युक्त हुआ (शत्रून् वि जहि) काम आदिशत्रुओं को विनष्ट कर (अमित्रहा वृत्रहा दस्युहा च) तू विरोधी विचारों का नाशक, पापनाशक और क्षयकारक रोग का नाशक है (त्वं नः)तू हमारे लिये (विश्वा वसूनि) सब बसानेवाले गुणधनों को (आ भर) आभरित कर ॥३॥

भावार्थभाषाः - आत्मप्रभाव या स्वाभिमान भारी बलवान्है। तप पुरुषार्थ संयम से युक्त होकर काम आदि दोषों को नष्ट करता है, दुर्विचारों-पापभावों रोगों को भी भगाने में समर्थ है, गुणधनों को प्राप्त कराता है ॥३॥

पदार्थान्वयभाषाः - (मन्यो) हे आत्मप्रभाव ! त्वं (अभि-इहि) सम्मुखं प्राप्तो भव (तवसः-तवीयान्) बलवतोऽपि बहुबलवान् (तपसा युजा शत्रून् वि जहि) योक्तव्येन तपसा युक्तः कामादिशत्रून् विनाशय (अमित्रहा वृत्रहा दस्युहा च) त्वं विरोधिविचारहन्तो पापहन्ता क्षयकारकरोगहन्ता चासि (त्वं नः) त्वमस्मभ्यं (विश्वा वसूनि आ भर) सर्वाणि वासयोग्यानि गुणधनानि खल्वाभरितानि कुरु ॥३॥

• देवता - मन्युः
• ऋषिः - मन्युस्तापसः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

तुवं᳓ हि᳓ मन्यो अभि᳓भूतियोजाः
स्वयम्भू᳓र् भा᳓मो अभिमातिषाहः᳓
विश्व᳓चर्षणिः स᳓हुरिः स᳓हावान्
अस्मा᳓सु ओ᳓जः पृ᳓तनासु धेहि

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
abhíbhūtyojāḥ ← abhíbhūtyojas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

hí ← hí (invariable)

manyo ← manyú- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

abhimātiṣāháḥ ← abhimātiṣāhá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

bhā́maḥ ← bhā́ma- 2 (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

svayambhū́ḥ ← svayambhū́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sáhāvān ← sáhāvant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sáhuriḥ ← sáhuri- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

viśvácarṣaṇiḥ ← viśvácarṣaṇi- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

asmā́su ← ahám (pronoun)
{case:LOC, number:PL}

dhehi ← √dhā- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

ójaḥ ← ójas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

pŕ̥tanāsu ← pŕ̥tanā- (nominal stem)
{case:LOC, gender:F, number:PL}

त्वम् । हि । म॒न्यो॒ इति॑ । अ॒भिभू॑तिऽओजाः । स्व॒य॒म्ऽभूः । भामः॑ । अ॒भि॒मा॒ति॒ऽस॒हः ।
वि॒श्वऽच॑र्षणिः । सहु॑रिः । सहा॑वान् । अ॒स्मासु॑ । ओजः॑ । पृत॑नासु । धे॒हि॒ ॥

• tvaṃ ← tvam ← tvad
• [noun], nominative, singular
• “you.”

• hi
• [adverb]
• “because; indeed; for; therefore; hi [word].”

• manyo ← manyu
• [noun], vocative, singular, masculine
• “anger; fury; rage; wrath.”

• abhibhūtyojāḥ ← abhibhūti
• [noun]
• “superior; overpowering.”

• abhibhūtyojāḥ ← ojāḥ ← ojas
• [noun], nominative, singular, masculine
• “strength; power; ojas; ojas [word]; potency; might.”

• svayaṃbhūr ← svayaṃbhūḥ ← svayaṃbhū
• [noun], nominative, singular, masculine
• “spontaneous.”

• bhāmo ← bhāmaḥ ← bhāma
• [noun], nominative, singular, masculine
• “wrath; anger.”

• abhimātiṣāhaḥ ← abhimātiṣāha
• [noun], nominative, singular, masculine

• viśvacarṣaṇiḥ ← viśvacarṣaṇi
• [noun], nominative, singular, masculine

• sahuriḥ ← sahuri
• [noun], nominative, singular, masculine
• “victorious; mighty; strong.”

• sahāvān ← sahāva
• [noun], accusative, plural, masculine

• asmāsv ← asmāsu ← mad
• [noun], locative, plural
• “I; mine.”

• ojaḥ ← ojas
• [noun], accusative, singular, neuter
• “strength; power; ojas; ojas [word]; potency; might.”

• pṛtanāsu ← pṛtanā
• [noun], locative, plural, feminine
• “army; battle; pṛtanā [word]; pṛtanā.”

• dhehi ← dhā
• [verb], singular, Present imperative
• “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”

हे मन्यो त्वम् अभिभूत्योजाः परेषामभिभावुकबलः स्वयंभूः स्वयमेवोत्पन्नः भामः क्रुद्धः अभिमातिषाहः । अभितो हिंसन्तीत्यभिमातयः शत्रवः । तेषामभिभविता । विश्वचर्षणिः सर्वेषां द्रष्टा सहुरिः सहनशीलः सहावान् सहनवान् ईदृशस्त्वम् अस्मासु पृतनासु संग्रामेषु ओजः बलं धेहि देहि ॥

English translation:

“Do you, Manyu, who are possessed of over-powering strength, self- existent, irate, the overcomer ofenemies, the beholder of all, enduring, vigorous, grant us strength in battles.”

For you, Battle Fury, having overwhelming strength, are self-generated Wrath, victorious over hostility.
Common to all domains, victorious, possessing victorious might, confer strength on us in battle.

For thou art, Manyu, of surpassing vigour, fierce, queller of the foe, and self-existent,
Shared by all men, victorious, subduer: vouchsafe to us superior strengith in battles.

Denn du, Manyu, von überlegener Stärke, bist der selbstgewordene, feindebezwingende Ingrimm. Allen Völkern gehörig, überlegen, übergewaltig, gib uns Kraft in den Kämpfen!

Denn deine Kraft ist unbezwinglich, Manju, selbsteigner Grimm bist du, den Feind bezwingend, Der ganzen Menscheit Sieger, Ueberwinder, leg in den Schlachten auf uns deine Stärke.

• मन्युः
• मन्युस्तापसः
• पादनिचृत्त्रिष्टुप्
• धैवतः

पदार्थान्वयभाषाः - (मन्यो) हे आत्मप्रभाव ! स्वाभिमान ! (त्वं हि)तू ही (अभिभूत्योजाः) अन्यों को अभिभव करनेवाला बलवाला (स्वयम्भूः-भामः) स्वतः सत्तावाला प्रताप (अभिमातिषाहः) अभिमानयुक्त शत्रूओं को सहन-अभिभव-निवारण करनेवाला (विश्वचर्षणिः) सबके दर्शनीय अनुभव करनेयोग्य (सहुरिः) सहनस्वभाव (सहावान्) बलवान् (अस्मासु पृतनासु) हम मनुष्य प्रजाओं में (ओजः धेहि) बल को धारण कर ॥४॥

भावार्थभाषाः - आत्मप्रभाव या स्वाभिमान सब के अनुभव में आने योग्य है, जो कि आन्तरिक शत्रुओं को तो दबाता ही है, बाहरी शत्रुओं पर विजय पाने में भी मनुष्य को समर्थ बनाता है ॥४॥

पदार्थान्वयभाषाः - (मन्यो) हे आत्मप्रभाव ! स्वाभिमान ! (त्वं हि) त्वमेव (अभिभूत्योजाः) अन्यानभिभवतीति तथा भूतमोजो यस्य स आत्मप्रभावः स्वाभिमानः (स्वयम्भूः-भामः) स्वयं स्वतः सत्तावान् प्रतापः “भामः-भाति येन सः” [यजु०२०।६ दयानन्दः] “भामं तेजः” [ऋ० ३।२६।६ दयानन्दः] (अभिमातिषाहः) अभिमातीनभिमानयुक्ताञ्छत्रून् सहतेऽभिभवति निवारयति सः “अभिमातिषाहः अभिमानयुक्तान् शत्रून् सहते यः” [यजु० १२।११३ दयानन्दः] (विश्वचर्षणिः) विश्वैश्चर्षणीयो दर्शनीयोऽनुभवनीयः (सहुरिः) सहनस्वभावः (सहावान्) बलवान् “सहावान् बलवान्” [ऋ० १।१७५।३ दयानन्दः] (अस्मासु पृतनासु-ओजः धेहि) अस्मासु मनुष्यप्रजासु “पृतनाः-मनुष्यनाम” [निघ० २।३] ओजः-बलं धारय ॥४॥

• देवता - मन्युः
• ऋषिः - मन्युस्तापसः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

अभागः᳓ स᳓न्न् अ᳓प प᳓रेतो अस्मि
त᳓व क्र᳓त्वा तविष᳓स्य प्रचेतः
तं᳓ त्वा मन्यो अक्रतु᳓र् जिहीळाहं᳓
सुवा᳓ तनू᳓र् बलदे᳓याय मे᳓हि

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
abhāgáḥ ← abhāgá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ápa ← ápa (invariable)

asmi ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

páretaḥ ← √i- 1 (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

sán ← √as- 1 (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}

krátvā ← krátu- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}

pracetaḥ ← prácetas- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

táva ← tvám (pronoun)
{case:GEN, number:SG}

taviṣásya ← taviṣá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

ahám ← ahám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

akratúḥ ← akratú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

jihīḷa ← √hīḍ- ~ √hīḷ- (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:PRF, voice:ACT}

manyo ← manyú- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}

ā́ ← ā́ (invariable)

baladéyāya ← baladéya- (nominal stem)
{case:DAT, gender:N, number:SG}

ihi ← √i- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

mā ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}

svā́ ← svá- (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

tanū́ḥ ← tanū́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

अ॒भा॒गः । सन् । अप॑ । परा॑ऽइतः । अ॒स्मि॒ । तव॑ । क्रत्वा॑ । त॒वि॒षस्य॑ । प्र॒चे॒त॒ इति॑ प्रऽचेतः ।
तम् । त्वा॒ । म॒न्यो॒ इति॑ । अ॒क्र॒तुः । जि॒ही॒ळ॒ । अ॒हम् । स्वा । त॒नूः । ब॒ल॒ऽदेया॑य । मा॒ । आ । इ॒हि॒ ॥

• abhāgaḥ ← a
• [adverb]
• “not; akāra; a [taddhita]; a [word]; a; a.”

• abhāgaḥ ← bhāgaḥ ← bhāga
• [noun], nominative, singular, masculine
• “part; part; part; parcel; quarter; body part; location; region; allotment; part; numerator; division; application; function; outside; bhāga [word]; volume; helping.”

• sann ← san ← as
• [verb noun], nominative, singular
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• apa
• [adverb]
• “away.”

• pareto ← paretaḥ ← pare ← √i
• [verb noun], nominative, singular
• “travel; depart; go; die.”

• asmi ← as
• [verb], singular, Present indikative
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• tava ← tvad
• [noun], genitive, singular
• “you.”

• kratvā ← kratu
• [noun], instrumental, singular, masculine
• “yajña; decision; plan; deliberation; intelligence; Kratu; will; kratu [word]; desire; resoluteness; ritual.”

• taviṣasya ← taviṣa
• [noun], genitive, singular, masculine
• “strong.”

• pracetaḥ ← pracetas
• [noun], vocative, singular, masculine
• “intelligent; mindful; attentive; wise; apt; observant.”

• taṃ ← tam ← tad
• [noun], accusative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• tvā ← tvad
• [noun], accusative, singular
• “you.”

• manyo ← manyu
• [noun], vocative, singular, masculine
• “anger; fury; rage; wrath.”

• akratur ← akratuḥ ← akratu
• [noun], nominative, singular, masculine
• “powerless.”

• jihīḍāhaṃ ← jihīḍa ← hīḍ
• [verb], singular, Perfect indicative
• “anger; stew.”

• jihīḍāhaṃ ← aham ← mad
• [noun], nominative, singular
• “I; mine.”

• svā ← sva
• [noun], nominative, singular, feminine
• “own(a); respective(a); akin(p); sva [word]; individual; present(a); independent.”

• tanūr ← tanūḥ ← tanū
• [noun], nominative, singular, feminine
• “body; self; own(a); person; form.”

• baladeyāya ← bala
• [noun], neuter
• “strength; army; power; force; potency; vigor; Balarama; bala; violence; might; Shiva; bala [word]; myrrh; semen; reflex; bronze; influence; erection; potency; intensity.”

• baladeyāya ← deyāya ← deya
• [noun], dative, singular, neuter
• “giving; gift.”

• mehi ← mā ← mad
• [noun], accusative, singular
• “I; mine.”

• mehi ← ihi ← i
• [verb], singular, Present imperative
• “go; travel; enter (a state); return; walk; continue; reach; ask.”

हे प्रचेतः प्रकृष्टज्ञान मन्यो तविषस्य महतः तव क्रत्वा कर्मणा अभागः भागरहितः सन् । त्वां यज्ञेऽयाजकः सन्नित्यर्थः । त्वदनुकूलरहितोऽहम् अप परेतोऽस्मि युद्धे शत्रुभिरभिभूतः सन् दूरं गतोऽस्मि । तं तादृशं भागरहितं त्वा त्वां हे मन्यो अक्रतुः कर्मरहितः अहं जिहीळ क्रुद्धं कृतवानित्यर्थः । यद्वा अहमेव त्वत्सहायमेव क्रोधितवान् । अथेदानीं स्वा तनूः मम शरीरभूतस्त्वं बलदेयाय बलदानाय मेहि मां प्राप्नुहि ॥

English translation:

“Sage Manyu, taking no part in the worship of you, the powerful one, I have retreated (from before myfoes); worshipping not, I was angry with you; (yet) being (incorporated with) my body, approach me to give mestrength.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Taking no part in the worship: liṭ, being without a share in your acts (kṛtvā), i.e., not sacrificing to youat the sacrifice, and therefore being deprived of your favour]. Manyu, bearer of the thunderbolt, come up to me, let us slay the Dasyus, think upon you kinsman.

Being without a portion, I have gone off far away, because of your intention, you forceful and discerning one.
Unintentionally I have angered you, Battle Fury. In your own person come to me to give me power.

I have departed, still without a portion, wise God! according to thy will, the Mighty.
I, feeble man, was wroth thee, O Manyu I am myself; come thou to give me vigour.

Ohne Beuteanteil bin ich abgezogen, nach deinem, des Starken, Ratschluß, du Weiser. Dich, Manyu, habe ich ohne Absicht erzürnt. In eigener Person komme zu mir, um mir Kraft zu leihen!

Hinweggegangen bin ich ohne Antheil nach deiner Weisheit, starker du und weiser; Drum hatt’ ich Thor, o Manju, dir gezürnet; leibhaftig komme kraftverleihend zu mir.

• मन्युः
• मन्युस्तापसः
• निचृत्त्रिष्टुप्
• धैवतः

• देवता - मन्युः
• ऋषिः - मन्युस्तापसः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

अयं᳓ ते अस्मि उ᳓प मे᳓हि अर्वा᳓ङ्
प्रतीचीनः᳓ सहुरे विश्वधायः
म᳓न्यो वज्रिन्न् अभि᳓ मा᳓म् आ᳓ ववृत्स्व
ह᳓नाव द᳓स्यूँर् उत᳓ बोधि आपेः᳓

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
ā́ ← ā́ (invariable)

arvā́ṅ ← arvā́ñc- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

asmi ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

ayám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ihi ← √i- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

mā ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

úpa ← úpa (invariable)

pratīcīnáḥ ← pratīcīná- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sahure ← sáhuri- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

viśvadhāyaḥ ← viśvádhāyas- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

ā́ ← ā́ (invariable)

abhí ← abhí (invariable)

mā́m ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}

mányo ← manyú- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

vajrin ← vajrín- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

vavr̥tsva ← √vr̥t- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRF, voice:MED}

āpéḥ ← āpí- (nominal stem)
{case:ABL, gender:M, number:SG}

bodhi ← √budh- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:AOR, voice:ACT}

dásyūn ← dásyu- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

hánāva ← √han- (root)
{number:DU, person:1, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

utá ← utá (invariable)

अ॒यम् । ते॒ । अ॒स्मि॒ । उप॑ । मा॒ । आ । इ॒हि॒ । अ॒र्वाङ् । प्र॒ती॒ची॒नः । स॒हु॒रे॒ । वि॒श्व॒ऽधा॒यः॒ ।
मन्यो॒ इति॑ । व॒ज्रि॒न् । अ॒भि । माम् । आ । व॒वृ॒त्स्व॒ । हना॑व । दस्यू॑न् । उ॒त । बो॒धि॒ । आ॒पेः ॥

• ayaṃ ← ayam ← idam
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• te ← tvad
• [noun], genitive, singular
• “you.”

• asmy ← asmi ← as
• [verb], singular, Present indikative
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• upa
• [adverb]
• “towards; on; next.”

• mehy ← mā ← mad
• [noun], accusative, singular
• “I; mine.”

• mehy ← ihi ← i
• [verb], singular, Present imperative
• “go; travel; enter (a state); return; walk; continue; reach; ask.”

• arvāṅ ← arvāñc
• [noun], nominative, singular, masculine
• “approaching; facing; less.”

• pratīcīnaḥ ← pratīcīna
• [noun], nominative, singular, masculine
• “facing.”

• sahure ← sahuri
• [noun], vocative, singular, masculine
• “victorious; mighty; strong.”

• viśvadhāyaḥ ← viśva
• [noun]
• “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

• viśvadhāyaḥ ← dhāyaḥ ← dhāyas
• [noun], vocative, singular, masculine
• “alimentary; sustaining.”

• manyo ← manyu
• [noun], vocative, singular, masculine
• “anger; fury; rage; wrath.”

• vajrinn ← vajrin
• [noun], vocative, singular, masculine

• abhi
• [adverb]
• “towards; on.”

• mām ← mad
• [noun], accusative, singular
• “I; mine.”

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• vavṛtsva ← vṛt
• [verb], singular, Perfect imperative
• “behave; happen; exist; return; dwell; die; roll; continue; act; exist; feed on; issue; move; travel; proceed; turn; situate; drive; account for; begin; do; inhere; revolve.”

• hanāva ← han
• [verb], dual, Present imperative
• “kill; cure; māray; remove; destroy; hit; injure; damage; destroy; paralyze; hurt; forge; beat; cut off; stop; overwhelm; kick; hunt; affect; strike; hammer; love; obstruct; shoot.”

• dasyūṃr ← dasyūn ← dasyu
• [noun], accusative, plural, masculine
• “savage; outcast; mugger.”

• uta
• [adverb]
• “and; besides; uta [indecl.]; similarly; alike; even.”

• bodhy ← bodhi ← budh
• [verb], singular, Aorist imperative
• “understand; notice; wake up; observe; detect; attend to; awaken; attend.”

• āpeḥ ← āpi
• [noun], genitive, singular, masculine
• “friend.”

हे सहुरे शत्रूणां सहनशील विश्वधायः विश्वस्य धर्तमन्यो अयं जनोऽहं ते तव अस्मि कर्मकृत् । यत एवमतः प्रतीचीनः प्रतिगन्ता अर्वाङ् अस्मदभिमुखं मा मां उप इहि उपागच्छ। हे मन्यो वज्रिन् माम् अभि आ ववृत्स्व अभ्यावर्तस्व । किमर्थमभ्यागमनमिति चेदुच्यते । हनाव आवां दस्यून् शत्रून्। उत अपि च आपेः बन्धुं बोधि बुध्यस्व ॥

Here I am—yours! Come right up here near to me face to face, o
victorious one who suckles all.
Battle Fury, mace-bearer; turn here toward me—we two shall smite the Dasyus—and be mindful of your friend.

Come hither. I am all thine own; advancing turn thou to me, Victorious, All-supporter!
Come to me, Manyu, Wielder of the Thunder: bethink thee of thy friend, and slay the Dasyus.

Ich hier bin dein, komme zurück zu mir her, du Überlegener, Allstärkender! Manyu, Keulenträger, wende dich mir zu; wir wollen beide die Dasyu´s schlagen, und gedenke deines Freundes!

Ich bin ja dein, so wende dich zu mir hin, komm mir entgegen siegreich, alles schenkend; O Manju, komme mit dem Blitze zu mir, gedenk des Freundes, lass den Feind uns schlagen.

• मन्युः
• मन्युस्तापसः
• विराट्त्रिष्टुप्
• धैवतः

पदार्थान्वयभाषाः - (सहुरे वज्रिन्)हे सहनशीलओजस्वी ! (विश्वधायः-मन्यो) विश्वकर्म के धारक आत्मप्रभाव या स्वाभिमान ! (अयं ते-अस्मि) यह मैं तेरा उपयोग करनेवालाहूँ(प्रतीचीनः) तू प्रतिगन्ता प्राप्त होनेवाला(अर्वाङ्) इधर (मा-उप-इहि) मेरे प्रति प्राप्त हो-मेरे में स्थिर हो (माम्-अभि) मेरी ओर (आ ववृत्स्व) भलीभाँति वर्तमान रह (दस्यून् हनाव)क्षय करनेवालोंको हम दोनों नष्ट करें (उत) और (आपेः-बोधि)मुझ स्वसम्बन्धी को चेता ॥६॥

भावार्थभाषाः - आत्मप्रभाव या स्वाभिमानशक्तिशालीपदार्थ है,सब कर्मों के करने में समर्थ है, इसका ठीक-ठीक उपयोग करके मनुष्य बहुत कार्यसिद्ध कर सकता है ॥६॥

पदार्थान्वयभाषाः - (सहुरे वज्रिन् विश्वधायः-मन्यो) हे सहनशील ओजस्विन् विश्वस्य कर्मणो धर्तः आत्मप्रभाव ! (अयं ते-अस्मि) एषोऽहं तवोपयोक्तास्मि (प्रतीचीनः-अर्वाङ् मा-उप-इहि) त्वं प्रतिगन्ता-अवरे माम्प्रत्युपगच्छ-मयि स्थिरो भव (माम्-अभि आ ववृत्स्व) माम्प्रति समन्ताद् वर्तस्व (दस्यून् हनाव) क्षयकर्तॄन् नाशयाव (उत) अपि (आपेः-बोधि) आपिम् “व्यत्ययेन द्वितीयास्थाने षष्ठी” स्वसम्बन्धिनं मां बोधय-चेतय ॥६॥

• देवता - मन्युः
• ऋषिः - मन्युस्तापसः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

अभि᳓ प्रे᳓हि दक्षिणतो᳓ भवा मे
अ᳓धा वृत्रा᳓णि जङ्घनाव भू᳓रि
जुहो᳓मि ते धरु᳓णम् म᳓ध्वो अ᳓ग्रम्
उभा᳓ उपांशु᳓ प्रथमा᳓ पिबाव

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular;; repeated line
popular
popular

Morph
abhí ← abhí (invariable)

bhava ← √bhū- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

dakṣiṇatáḥ ← dakṣiṇatáḥ (invariable)

ihi ← √i- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

me ← ahám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

prá ← prá (invariable)

ádha ← ádha (invariable)

bhū́ri ← bhū́ri- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

jaṅghanāva ← √han- (root)
{number:DU, person:1, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

vr̥trā́ṇi ← vr̥trá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

ágram ← ágra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

dharúṇam ← dharúṇa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

juhómi ← √hu- (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

mádhvaḥ ← mádhu- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

pibāva ← √pā- 2 (root)
{number:DU, person:1, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

prathamā́ ← prathamá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:DU}

ubhaú ← ubhá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:DU}

upāṁśú ← upāṁśú- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

अ॒भि । प्र । इ॒हि॒ । द॒क्षि॒ण॒तः । भ॒व॒ । मे॒ । अध॑ । वृ॒त्राणि॑ । ज॒ङ्घ॒ना॒व॒ । भूरि॑ ।
जु॒होमि॑ । ते॒ । ध॒रुण॑म् । मध्वः॑ । अग्र॑म् । उ॒भौ । उ॒प॒ऽअं॒शु । प्र॒थ॒मा । पि॒बा॒व॒ ॥

• abhi
• [adverb]
• “towards; on.”

• prehi ← pre ← √i
• [verb], singular, Present imperative
• “die; proceed; advance; continue; begin; depart.”

• dakṣiṇato ← dakṣiṇatas
• [adverb]
• “right; southward.”

• bhavā ← bhava ← bhū
• [verb], singular, Present imperative
• “become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”

• me ← mad
• [noun], genitive, singular
• “I; mine.”

• ‘dhā ← adha
• [adverb]
• “then; and; therefore; now.”

• vṛtrāṇi ← vṛtra
• [noun], accusative, plural, neuter
• “enemy.”

• jaṅghanāva ← jaṅghan ← √han
• [verb], dual, Present conjunctive (subjunctive)
• “murder; kill.”

• bhūri
• [noun], accusative, singular, neuter
• “much; many; much(a); abundant; rich; mighty; distinguished.”

• juhomi ← hu
• [verb], singular, Present indikative
• “sacrifice; offer; pour; worship.”

• te ← tvad
• [noun], dative, singular
• “you.”

• dharuṇam ← dharuṇa
• [noun], accusative, singular, neuter
• “prop; foundation.”

• madhvo ← madhvaḥ ← madhu
• [noun], genitive, singular, neuter
• “honey; alcohol; sweet; nectar; madhu [word].”

• agram ← agra
• [noun], accusative, singular, neuter
• “tip; beginning; peak; end; front; top; beginning; battlefront; agra [word]; acme; fingertip; top; best; optimum; climax; matter; glans.”

• ubhā ← ubhau ← ubh
• [noun], nominative, dual, masculine
• “both(a).”

• upāṃśu
• [adverb]
• “mutely.”

• prathamā ← prathama
• [noun], nominative, dual, masculine
• “first; prathama [word]; third; young; chief(a); best; antecedent.”

• pibāva ← pā
• [verb], dual, Present imperative
• “drink; gulp; soak; drink; suck; inhale.”

हे मन्यो अभि प्रेहि अभिगच्छ। मम युद्धं गत्वा च मे मम दक्षिणतो भव । अध अथ आवां वृत्राणि शत्रून् भूरि प्रभूतं जङ्नाव हनाव । ते तुभ्यम् अग्रं श्रेष्ठं मध्वः मधु सोमरसं जुहोमि । उभौ त्वं चाहं च उपांशु अप्रकाशं प्रथमा प्रथमौ सन्तौ पिबाव ॥ ॥१८॥

English translation:

“Approach, be upon my right, let us slay a multitude of foes; I offer to you the best Soma, the sustainer;let us both drink it first in privacy.”

Go forth on attack: be on my right side. Then we shall keep smiting obstacles in abundance.
I offer to you the foundation and the top of the honey. We two shall
both first drink silently.

Approach, and on my right hand hold thy station: so shall we slay a multitude of foemen.
The best of meath I offer to support thee: may we be first to drink thereof in quiet.

Geh drauf los, bleib zu meiner Rechten, dann wollen wir beide viele Feinde erschlagen. Ich opfere dir den Rest, die Blume des Somatrankes. Beide wollen wir schweigend zuerst trinken.

Komm her zu mir und steh zu meiner Rechten, dann werden viele Feinde wir erschlagen; Ich giess dir zu des Honigs Seim, der Kraft gibt, wir beide wollen leis’ als erste trinken.

• मन्युः
• मन्युस्तापसः
• निचृत्त्रिष्टुप्
• धैवतः

पदार्थान्वयभाषाः - (अभि प्र इहि) हे आत्मप्रभाव या स्वाभिमान ! तू सम्मुख प्राप्त हो (मे-दक्षिणतः-भव)मेरे दक्षिण पार्श्व के समान हो (अध)पुनः (वृत्राणि) आवरकों-बाधकों को (भूरि जङ्घनाव) बहुत नष्ट करें (ते) तेरे लिये (मध्वः धरुणम्) मधु के प्रमुखधारणीयप्रतिष्ठान को (जुहोमि) देता हूँ (उभा प्रथमा) दोनों शरीर में स्थित प्रमुख होते हुए (उपांशु पिबाव) परस्पर समीप होकर जीवनरस का पान करें-आनन्द लें ॥७॥

भावार्थभाषाः - आत्मप्रभाव या स्वाभिमान दक्षिणअङ्ग कीभान्ति सहयोगी साथी है, बाधकों को हटाने के लिए समर्थ है, जीवनरस या जीवनतत्त्व का आनन्द बिना आत्मप्रभाव या स्वाभिमान के नहीं होता है ॥७॥

पदार्थान्वयभाषाः - (अभि प्र इहि) हे आत्मप्रभाव ! सम्मुखं प्राप्नुहि (मे-दक्षिणतः-भव) मम दक्षिणपार्श्व इव भव (अध) अनन्तरम् (वृत्राणि-भूरि जङ्घनाव) आवरकाणि बाधकानि खल्वावां भृशं हनाव (ते) तुभ्यं (धरुणं-मध्वः-अग्रं-जुहोमि) मधुनोग्रं प्रमुखं धारणीयं पदम्-प्रतिष्ठाम् “प्रतिष्ठा वै धरुणम्” [श० ७।४।२।५] (उभा प्रथमा उपांशु पिबाव) उभौ प्रथमौ शरीरे स्थितं समीपं परस्परं जीवनरसपानं कुर्व “उपांशोः-उप समीपम् अनिति तस्य” [यजु० ९।३८ दयानन्दः] ॥७॥