सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्
षष्ठेऽनुवाके षोडश सूक्तानि । “ भद्राः’ इति द्वादशर्चं प्रथमं सूक्तं वध्र्यश्वपुत्रस्य सुमित्रस्यार्षम् । आदितो द्वे जगत्यावथ दश त्रिष्टुभः । अग्निर्देवता। तथा चानुक्रम्यते- भद्राः सुमित्रो वाध्र्यश्व आग्नेयं द्विजगत्यादि ’ इति । गतो विनियोगः ॥
Jamison Brereton
69 (869)
Agni
Sumitra Vādhryaśva
12 verses: triṣṭubh, except jagatī 1–2
This hymn is discussed at length and translated in full by Proferes (2007: 40–44), who calls it “perhaps the clearest example of a tribal fire and the ritual role of the clans in relation to this fire. It illustrates the existence of a central fire tended by multiple clans who affirm through it their mutual solidarity, and who see in it the source of their domination over others” (p. 40). This particular clan-fire is that of King Vadhryaśva (see vss. 1–2, 4, 10–12), a speaking name with a deprecatory sense: “possessing gelded horses,” and in fact the fire itself bears the patronymic “son/descendant of Vadhryaśva” (see vss. 5, 9, 12). The current fire is also con trasted with fire or fires kindled previously (vss. 4–5), and toward the end of the hymn this fire present here is depicted as victorious over former fires, presumably belonging to other clans (vss. 10–11). Such victories are just an aspect of the victo ries over other peoples that the clan-fire brings Vadhryaśva and his allies, the men who kindle and tend this fire (vss. 5–6, 9–12).
One curious detail in the hymn is found in verse 7, where various possessions are ascribed to the fire (here called a craftsman), including “a thousand barren cows.” The negative connotations of this property are immediately counteracted in the next verse (8ab), in which the fire is credited with having an abundantly fertile cow whose flow of milk is inexhaustible, but the great flock of barren cows is nonethe
less odd. It finds its explanation in a semantic pun: just as the triumphant and suc cessful Vadhryaśva bears the name “possessing gelded horses” so does his equally triumphant and successful fire “possess barren cows.”
Stylistically there is much chaining of phraseology and repetition of syntactic patterns.
01 भद्रा अग्नेर्वध्र्यश्वस्य - जगती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
भद्रा᳓ अग्ने᳓र् वध्रिअश्व᳓स्य संदृ᳓शो
वामी᳓ प्र᳓णीतिः सुर᳓णा उ᳓पेतयः
य᳓द् ईं सुमित्रा᳓ वि᳓शो अ᳓ग्र इन्ध᳓ते
घृते᳓ना᳓हुतो जरते द᳓विद्युतत्
मूलम् ...{Loading}...
भ॒द्रा अ॒ग्नेर्व॑ध्र्य॒श्वस्य॑ सं॒दृशो॑ वा॒मी प्रणी॑तिः सु॒रणा॒ उपे॑तयः ।
यदीं॑ सुमि॒त्रा विशो॒ अग्र॑ इ॒न्धते॑ घृ॒तेनाहु॑तो जरते॒ दवि॑द्युतत् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुमित्रो वाध्र्यश्वः
- छन्दः - जगती
Thomson & Solcum
भद्रा᳓ अग्ने᳓र् वध्रिअश्व᳓स्य संदृ᳓शो
वामी᳓ प्र᳓णीतिः सुर᳓णा उ᳓पेतयः
य᳓द् ईं सुमित्रा᳓ वि᳓शो अ᳓ग्र इन्ध᳓ते
घृते᳓ना᳓हुतो जरते द᳓विद्युतत्
Vedaweb annotation
Strata
Cretic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
agnéḥ ← agní- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
bhadrā́ḥ ← bhadrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
saṁdŕ̥śaḥ ← saṁdŕ̥ś- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
vadhryaśvásya ← vadhryaśvá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
práṇītiḥ ← práṇīti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
suráṇāḥ ← suráṇa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
úpetayaḥ ← úpeti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
vāmī́ ← vāmá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
ágre ← ágra- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}
īm ← īm (invariable)
indháte ← √idh- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
sumitrā́ḥ ← sumitrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
víśaḥ ← víś- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
yát ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
ā́hutaḥ ← √hu- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}
dávidyutat ← √dyut- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
ghr̥téna ← ghr̥tá- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}
jarate ← √gr̥- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
पद-पाठः
भ॒द्राः । अ॒ग्नेः । व॒ध्रि॒ऽअ॒श्वस्य॑ । स॒म्ऽदृशः॑ । वा॒मी । प्रऽनी॑तिः । सु॒ऽरणाः॑ । उप॑ऽइतयः ।
यत् । ई॒म् । सु॒ऽमि॒त्राः । विशः॑ । अग्रे॑ । इ॒न्धते॑ । घृ॒तेन॑ । आऽहु॑तः । ज॒र॒ते॒ । दवि॑द्युतत् ॥
Hellwig Grammar
- bhadrā ← bhadrāḥ ← bhadra
- [noun], nominative, plural, feminine
- “auspicious; lovely; good; happy; bhadra [word]; lucky; fine-looking; beautiful.”
- agner ← agneḥ ← agni
- [noun], genitive, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- vadhryaśvasya ← vadhryaśva
- [noun], genitive, singular, masculine
- “Vadhryaśva.”
- saṃdṛśo ← saṃdṛśaḥ ← saṃdṛś
- [noun], nominative, plural, feminine
- “appearance; view; view.”
- vāmī ← vāma
- [noun], nominative, singular, feminine
- “agreeable; vāma [word]; beautiful.”
- praṇītiḥ ← praṇīti
- [noun], nominative, singular, feminine
- “guidance; guidance.”
- suraṇā ← suraṇāḥ ← suraṇa
- [noun], nominative, plural, feminine
- “joyful.”
- upetayaḥ ← upeti
- [noun], nominative, plural, feminine
- “approach.”
- yad ← yat
- [adverb]
- “once [when]; because; that; if; how.”
- īṃ ← īm ← īṃ
- [adverb]
- sumitrā ← sumitrāḥ ← sumitra
- [noun], nominative, plural, masculine
- “Sumitra; Sumitra.”
- viśo ← viśaḥ ← viś
- [noun], nominative, plural, feminine
- “people; tribe; Vaisya; national; viś; real property; Vaisya.”
- agra ← agre ← agra
- [noun], locative, singular, neuter
- “tip; beginning; peak; end; front; top; beginning; battlefront; agra [word]; acme; fingertip; top; best; optimum; climax; matter; glans.”
- indhate ← indh
- [verb], plural, Present indikative
- “kindle; ignite; set ablaze.”
- ghṛtenāhuto ← ghṛtena ← ghṛta
- [noun], instrumental, singular, neuter
- “ghee; fat.”
- ghṛtenāhuto ← āhutaḥ ← āhu ← √hu
- [verb noun], nominative, singular
- “sacrifice; sprinkle.”
- jarate ← jṛ
- [verb], singular, Present indikative
- “sing.”
- davidyutat ← davidyut ← √dyut
- [verb noun], nominative, singular
- “flash.”
सायण-भाष्यम्
अग्नेः वक्ष्यमाणगुणस्य संदृशः संदृष्टयः वध्र्यश्वस्य एतन्नामकस्य मम पितुः भद्राः कल्याणकारिण्यो भवन्तु । यद्वा । वध्र्यश्वस्य वध्र्यश्वकुले जातस्याग्नेः संदृष्टयो भजनीया भवन्तु । प्रणीतिः तस्य प्रणयनं वामी कल्याणं च भवतु । तथा उपेतयः यज्ञं प्रत्युपगतयः सुरणाः शोभनरमणा भवन्तुः । सुमित्राः एतन्नामधेयाः विशः अमी मनुष्याः ईम् एनमग्निम् अग्रे प्रथमं यत् यदा इन्धते हविर्भिर्दीपयन्ति तदा घृतेनाहुतः हविर्भिश्च दविद्युतत् भृशं द्योतमानः । ’ दाधर्ति दर्धर्ति° ’ इत्यादिना निपातितः । सोऽग्निः जरते अस्माभिः स्तूयते ॥
Wilson
English translation:
“May Agni’s regards be benevolent to Vadhryaśva; may his guidance be auspicious, his approaches(to the sacrifice) favourable; when the Sumitra people first kindled Agni, then fed with butter and brilliantly blazinghe is glorified.”
Jamison Brereton
Auspicious are the manifestations of the fire of Vadhryaśva; his guidance is valuable; reverent approaches (to him) bring joy.
When the clans that are good allies kindle him at the beginning,
bepoured with ghee he awakens, flashing again and again.
Griffith
Auspicious is the aspect of Vadhryasva’s fire good is its guidance, pleasant are its visitings.
When first the people Of Sumitra kindle it, with butter poured thercon it crackles and shines bright.
Geldner
Glückbringend ist der Anblick von Vadhryasva´s Feuer, trefflich dessen Führung, erfreulich die Aufwartungen. Wenn ihn die Sumitra-Clane zuvor anzünden, so wird er mit Schmalz begossen munter, hell leuchtend.
Grassmann
Schön ist des Agni Vādhriaçva Glanzgestalt, lieb seine Führung, sehr erfreulich ist sein Nahn; Wenn ihn zuerst entzündet der Sumitra’s Schar, so rauscht mit Fett begossen er in hellem Glanz.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुमित्रो वाध्र्यश्चः
- निचृज्जगती
- निषादः
ब्रह्ममुनि - विषयः
इस सूक्त में राजा प्रजा के धर्म का प्रतिपादन,राजा के द्वारा प्रजा का हितसाधन तथा परमात्मा की कृपा सब पर रहती है,वह सबके द्वारा मान्य और उपासकों के दोषों का नाशक है, आदि विषय हैं।
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (वध्र्यश्वस्य-अग्नेः) नियन्त्रित अश्व हैं अथवा नियन्त्रित इन्द्रियाँ हैं जिसकी,उस विद्वान् राजा की (संदृशः-भद्राः) सम्यक् दृष्टियाँ कल्याणकारिणी हैं (प्रणीतिः-वामी) प्रेरणा श्रेष्ठ है (उपेतयः सुरणाः) शरणें या छत्रछायाएँ सुख में रमण करानेवाली हैं (सुमित्रा-विशः) उसकी प्रजाएँ सुमित्र भाव को प्राप्त होकर (यत्-ईम्) जब (अग्रे) पहले (इन्धते) राजपद पर प्रसिद्ध करती हैं (आहुतः-घृतेन दविद्युतत्-जरते) राजा के रूप में स्वीकार किया हुआ वह तेज से प्रकाशमान राजा प्रजाओं के द्वारा स्तुत किया जाता है, प्रशंसित किया जाता है ॥१॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जिस राजा के अश्व तथा इन्द्रियाँ सुनियन्त्रित हों,प्रजा पर उसकी कृपादृष्टि हो,अच्छी प्रेरणा हो,छत्रछाया सुखदायक हो,प्रजाओं में परस्पर मित्रभाव हो, ऐसे राजा को प्रजाएँ उत्तम शासक मानती हैं और प्रशंसित करती हैं ॥१॥
ब्रह्ममुनि - विषयः
अत्र सूक्ते राजप्रजाधर्मप्रतिपादनम्,राज्ञा प्रजाहितसाधनं तथा परमात्मनः कृपा सर्वेषामुपरि भवति स सर्वैर्मन्तव्यः,सः उपासकानां दोषान्निवारयतीत्यादयो विषयाः सन्ति।
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (वध्र्यश्वस्य-अग्नेः) वध्रयो नियन्त्रिता अश्वो इन्द्रियाणि वा यस्य स तस्याग्रणेतुर्विदुषो वा (सन्दृशः-भद्राः) सन्दृष्टयः कल्याणकारिण्यः (प्रणीतिः-वामी) प्रेरणा श्रेष्ठा (उपेतयः सुरणाः) उपगतयः शरणाश्छत्रछायाश्च सुखरमणीयाः सन्ति (सुमित्राः-विशः) तस्य प्रजाः सुमित्रभावं प्राप्ताः (यत् इम्) यदा हि (अग्रे) पूर्वं (इन्धते) प्रकाशन्ते राजपदे प्रसिद्धं कुर्वन्ति मन्यन्ते (आहुतः-घृतेन दविद्युतत्-जरते) राजत्वेन स्वीकृतस्तेजसा द्योतमानः स्तूयते प्रशस्यते “तेजो वै घृतम्” [काठ०२२।६] प्रजाभिः ‘कर्मणि कर्तृप्रत्ययः’ ॥१॥
02 घृतमग्नेर्वध्र्यश्वस्य वर्धनम् - जगती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
घृत᳓म् अग्ने᳓र् वध्रिअश्व᳓स्य व᳓र्धनं
घृत᳓म् अ᳓न्नं घृत᳓म् उ अस्य मे᳓दनम्
घृते᳓ना᳓हुत उर्विया᳓ वि᳓ पप्रथे
सू᳓र्य इव रोचते सर्पि᳓रासुतिः
मूलम् ...{Loading}...
घृ॒तम॒ग्नेर्व॑ध्र्य॒श्वस्य॒ वर्ध॑नं घृ॒तमन्नं॑ घृ॒तम्व॑स्य॒ मेद॑नम् ।
घृ॒तेनाहु॑त उर्वि॒या वि प॑प्रथे॒ सूर्य॑ इव रोचते स॒र्पिरा॑सुतिः ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुमित्रो वाध्र्यश्वः
- छन्दः - जगती
Thomson & Solcum
घृत᳓म् अग्ने᳓र् वध्रिअश्व᳓स्य व᳓र्धनं
घृत᳓म् अ᳓न्नं घृत᳓म् उ अस्य मे᳓दनम्
घृते᳓ना᳓हुत उर्विया᳓ वि᳓ पप्रथे
सू᳓र्य इव रोचते सर्पि᳓रासुतिः
Vedaweb annotation
Strata
Cretic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
agnéḥ ← agní- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
ghr̥tám ← ghr̥tá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
vadhryaśvásya ← vadhryaśvá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
várdhanam ← várdhana- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
ánnam ← ánna- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
asya ← ayám (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
ghr̥tám ← ghr̥tá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
ghr̥tám ← ghr̥tá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
médanam ← médana- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
u ← u (invariable)
ā́hutaḥ ← √hu- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}
ghr̥téna ← ghr̥tá- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}
paprathe ← √prathⁱ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}
urviyā́ ← urviyā́ (invariable)
ví ← ví (invariable)
iva ← iva (invariable)
rocate ← √ruc- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
sarpírāsutiḥ ← sarpírāsuti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
sū́ryaḥ ← sū́rya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
घृ॒तम् । अ॒ग्नेः । व॒ध्रि॒ऽअ॒श्वस्य॑ । वर्ध॑नम् । घृ॒तम् । अन्न॑म् । घृ॒तम् । ऊं॒ इति॑ । अ॒स्य॒ । मेद॑नम् ।
घृ॒तेन॑ । आऽहु॑तः । उ॒र्वि॒या । वि । प॒प्र॒थे॒ । सूर्यः॑ऽइव । रो॒च॒ते॒ । स॒र्पिःऽआ॑सुतिः ॥
Hellwig Grammar
- ghṛtam ← ghṛta
- [noun], nominative, singular, neuter
- “ghee; fat.”
- agner ← agneḥ ← agni
- [noun], genitive, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- vadhryaśvasya ← vadhryaśva
- [noun], genitive, singular, masculine
- “Vadhryaśva.”
- vardhanaṃ ← vardhanam ← vardhana
- [noun], nominative, singular, neuter
- “increase; increase.”
- ghṛtam ← ghṛta
- [noun], nominative, singular, neuter
- “ghee; fat.”
- annaṃ ← annam ← anna
- [noun], nominative, singular, neuter
- “food; foodstuff; grain; anna [word]; eating; boiled rice; meal.”
- ghṛtam ← ghṛta
- [noun], nominative, singular, neuter
- “ghee; fat.”
- v ← u
- [adverb]
- “ukāra; besides; now; indeed; u.”
- asya ← idam
- [noun], genitive, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); here.”
- medanam ← medana
- [noun], nominative, singular, neuter
- ghṛtenāhuta ← ghṛtena ← ghṛta
- [noun], instrumental, singular, neuter
- “ghee; fat.”
- ghṛtenāhuta ← āhutaḥ ← āhu ← √hu
- [verb noun], nominative, singular
- “sacrifice; sprinkle.”
- urviyā
- [adverb]
- “wide; widely.”
- vi
- [adverb]
- “apart; away; away.”
- paprathe ← prath
- [verb], singular, Perfect indicative
- “be known; expand; expand; boom.”
- sūrya ← sūryaḥ ← sūrya
- [noun], nominative, singular, masculine
- “sun; Surya; sūrya [word]; right nostril; twelve; Calotropis gigantea Beng.; sūryakānta; sunlight; best.”
- iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- rocate ← ruc
- [verb], singular, Present indikative
- “please; shine.”
- sarpirāsutiḥ ← sarpiḥ ← sarpis
- [noun], neuter
- “ghee; clarified butter; sarpiḥprameha.”
- sarpirāsutiḥ ← āsutiḥ ← āsuti
- [noun], nominative, singular, masculine
- “āsuti [word].”
सायण-भाष्यम्
वध्र्यश्वस्य संबन्धिनः अग्नेः घृतं दीयमानं हविः वर्धनं भवतु । तथा घृतमन्नम् अदनीयं भवतु । तथा अस्य अग्नेः घृतमु घृतमेव मेदनं पुष्टिकरं भवतु । येनाग्निः पुष्टो भवति तन्मेदनम् । तेन घृतेनाहुतः अग्निः उर्विया उर्वत्यन्तं वि पप्रथे स्वतेजसा विप्रथितो भवति । तथा सर्पिरासुतिः सर्पिरासूयते यस्मिन्निति सोऽग्निः सूर्य इव रोचते दीप्यते ॥
Wilson
English translation:
“May ghī be the augmenter of the Agni of Vadhryaśva; may ghī be his food; may ghī be hisnutriment; sacrified to with ghī he expands exceedingly; he shines like the sun, when the clarified butter ispoured out for him.”
Jamison Brereton
The strengthener of the fire of Vadhryaśva is ghee; ghee is his food, ghee his fattener.
Bepoured with ghee, he spreads out widely. He shines like the sun—his potion melted butter.
Griffith
Butter is that which makes Vadhryaiva’s fire growstrong: the butter is its food, the butter makes it fat.
It spreads abroad when butter hath been offered it, and balmed with streams of butter shines forth like the Sun.
Geldner
Schmalz ist Stärkung für Vadhryasva´s Feuer, Schmalz seine Speise. Schmalz seine Mästung. Mit Schmalz begossen dehnt er sich weithin aus; wie die Sonne leuchtet er, dessen Tränklein Schmalz ist.
Grassmann
Fett ist des Agni Vādhriaçva Labetrunk, und Fett ihm Speise, fette Butter seine Mast; Mit Fett begossen dehnt er in die Weite sich, mit Schmalz getränkt erstrahlet er der Sonne gleich.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुमित्रो वाध्र्यश्चः
- विराड्जगती
- निषादः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (वध्र्यश्वस्य-अग्नेः) नियन्त्रित अश्ववाले या जितेन्द्रिय राजा के (घृतम्-अन्नम्) जिसका प्राणवाला जीवन है (वर्धनम्) बढ़ने के निमित्त (घृतम्-उ-अस्य मेदनम्) तेज इस राजा का सम्मेलन साधन है (आहुतः) स्वीकृत हुआ (घृतेन-उर्विया विपप्रथे) तेज से विशेषरूप में बहुत विख्यात होता है (सूर्य-इव) सूर्य के समान (सर्पिरासुतिः) सर्पणशील ज्ञानप्रेरकों से सुशोभित होता है ॥२॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - नियन्त्रित घोड़ों और इन्द्रियोंवाला राजा,जिसका तेज ही लोगों का सम्मलेन साधन है,वह तेज से विशेषरूप में प्रसिद्ध होता है और सूर्य के समान वह सर्पणशील प्रजाओं द्वारा प्रेरित किया प्रकाशित होता है ॥२॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (वध्र्यश्वस्य-अग्नेः) नियन्त्रिताश्ववतो जितेन्द्रियस्य वा अग्रणेतुः (घृतम्-अन्नम्) तेजो प्राणवज्जीवनमिव (वर्धनम्) वर्धननिमित्तं (घृतम्-उ-अस्य मेदनम्) तेज एवास्य नेतुः सम्मेलनसाधनं (आहुतः) स्वीकृतः सन् (घृतेन-उर्विया विपप्रथे) तेजसा खलु बहुविशिष्टतया प्रख्यातो भवति (सूर्यः-इव सर्पिरासुतिः रोचते) सूर्य इव सर्पणशीलैर्ज्ञानप्रेरकैः प्रेरितः शोभते ॥२॥
03 यत्ते मनुर्यदनीकम् - त्रिष्टुप्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
य᳓त् ते म᳓नुर् य᳓द् अ᳓नीकं सुमित्रः᳓
समीधे᳓ अग्ने त᳓द् इदं᳓ न᳓वीयः
स᳓ रेव᳓च् छोच स᳓ गि᳓रो जुषस्व
स᳓ वा᳓जं दर्षि स᳓ इह᳓ श्र᳓वो धाः
मूलम् ...{Loading}...
यत्ते॒ मनु॒र्यदनी॑कं सुमि॒त्रः स॑मी॒धे अ॑ग्ने॒ तदि॒दं नवी॑यः ।
स रे॒वच्छो॑च॒ स गिरो॑ जुषस्व॒ स वाजं॑ दर्षि॒ स इ॒ह श्रवो॑ धाः ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुमित्रो वाध्र्यश्वः
- छन्दः - त्रिष्टुप्
Thomson & Solcum
य᳓त् ते म᳓नुर् य᳓द् अ᳓नीकं सुमित्रः᳓
समीधे᳓ अग्ने त᳓द् इदं᳓ न᳓वीयः
स᳓ रेव᳓च् छोच स᳓ गि᳓रो जुषस्व
स᳓ वा᳓जं दर्षि स᳓ इह᳓ श्र᳓वो धाः
Vedaweb annotation
Strata
Cretic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
ánīkam ← ánīka- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
mánuḥ ← mánu- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
sumitráḥ ← sumitrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}
yát ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
yát ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
idám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
návīyaḥ ← návīyaṁs- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
samīdhé ← √idh- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}
tát ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
gíraḥ ← gír- ~ gīr- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}
juṣasva ← √juṣ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:AOR, voice:MED}
revát ← revánt- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
śoca ← √śuc- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
darṣi ← √dr̥- ~ dr̥̄- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, voice:ACT}
dhāḥ ← √dhā- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:INJ, tense:AOR, voice:ACT}
ihá ← ihá (invariable)
sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
sáḥ ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
śrávaḥ ← śrávas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
vā́jam ← vā́ja- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
यत् । ते॒ । मनुः॑ । यत् । अनी॑कम् । सु॒ऽमि॒त्रः । स॒म्ऽई॒धे । अ॒ग्ने॒ । तत् । इ॒दम् । नवी॑यः ।
सः । रे॒वत् । शो॒च॒ । सः । गिरः॑ । जु॒ष॒स्व॒ । सः । वाज॑म् । द॒र्षि॒ । सः । इ॒ह । श्रवः॑ । धाः॒ ॥
Hellwig Grammar
- yat ← yad
- [noun], accusative, singular, neuter
- “who; which; yat [pronoun].”
- te ← tvad
- [noun], genitive, singular
- “you.”
- manur ← manuḥ ← manu
- [noun], nominative, singular, masculine
- “Manu; mantra; Manusmṛti; fourteen; man; manu [word]; Vaivasvata; incantation; sacred text.”
- yad ← yat ← yad
- [noun], accusative, singular, neuter
- “who; which; yat [pronoun].”
- anīkaṃ ← anīkam ← anīka
- [noun], accusative, singular, neuter
- “army; face; battalion; battlefront; point; appearance.”
- sumitraḥ ← sumitra
- [noun], nominative, singular, masculine
- “Sumitra; Sumitra.”
- samīdhe ← samindh ← √indh
- [verb], singular, Perfect indicative
- “kindle; blaze.”
- agne ← agni
- [noun], vocative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- tad ← tat ← tad
- [noun], nominative, singular, neuter
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- idaṃ ← idam
- [noun], nominative, singular, neuter
- “this; he,she,it (pers. pron.); here.”
- navīyaḥ ← navīyas
- [noun], nominative, singular, neuter
- “new; fresh; up-to-the-minute.”
- sa ← tad
- [noun], nominative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- revacchoca ← revat
- [noun], accusative, singular, neuter
- “abundant; rich; affluent; brilliant; brilliant.”
- revacchoca ← śoca ← śuc
- [verb], singular, Present imperative
- “mourn; grieve; flame; glow; burn; repent.”
- sa ← tad
- [noun], nominative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- giro ← giraḥ ← gir
- [noun], accusative, plural, feminine
- “hymn; praise; voice; words; invocation; command; statement; cry; language.”
- juṣasva ← juṣ
- [verb], singular, Present imperative
- “enjoy; endow; possess; frequent; accompany; induce; consume; approve; affect; attend; befit; blend; contract.”
- sa ← tad
- [noun], nominative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- vājaṃ ← vājam ← vāja
- [noun], accusative, singular, masculine
- “prize; Vāja; reward; reward; Ribhus; vigor; strength; contest.”
- darṣi ← dṛ
- [verb], singular, Present indikative
- “burst; burst.”
- sa ← saḥ ← tad
- [noun], nominative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- iha
- [adverb]
- “here; now; in this world; now; below; there; here; just.”
- śravo ← śravaḥ ← śravas
- [noun], accusative, singular, neuter
- “fame; glory; ear.”
- dhāḥ ← dhā
- [verb], singular, Aorist inj. (proh.)
- “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”
सायण-भाष्यम्
हे अग्ने ते त्वदीयं यत् अनीकं रश्मिसंघं मनुः एतन्नामकः यथा समीधे हविर्भिः सम्यग्दीपयति सुमित्रः एतन्नामकोऽहं समीधे सम्यग्दीपयामि। ‘ ञिइन्धी दीप्तौ’। लिटि ‘ इन्धिभवतिभ्यां च’ इति कित्त्वान्नलोपः । तदिदं सोऽयं रश्मिसंधः नवीयः नवतरो भवतु । सः त्वं रेवत् धनयुक्तं यथा भवति तथा शोच प्रज्वल । सः एव त्वं गिरः अस्मदीयाः स्तुतीः जुषस्व सेवस्व । सः त्वं वाजं शत्रुबलं दर्षि विदारय । तथा इह मयि श्रवः अन्नं धाः धेहि ॥
Wilson
English translation:
“May that your army of flame, Agni, which Manu, which Sumitra has kindled, be the newest; do youshine wealthily; do you graciously accept our praises; do you destroy the might (of our foes), do you grant usabundance.”
Jamison Brereton
Which face of yours Manu kindled, which (did) the good ally, o Agni, that is this one here anew.
Blaze richly; take pleasure in the songs. Break out the prize; confer
fame here.
Griffith
Still newest is this face of thine, O Agni, which Manu and Sumitra have enkindled.
So richly shine, accept our songs with favour, so give us strengthening food, so send us glory.
Geldner
Dein Antlitz, das Manu, das Sumitra entflammt hat, o Agni, dies ist auch das allerneueste. Flamme prangend, hab an der Lobrede Gefallen, schlag Lohn heraus, bringe Ruhm ein!
Grassmann
Die Glanzgestalt, die Manu, die Sumitra dir hat entflammt, die strahlt, o Agni, neu hier; So leuchte hell, nimm freundlich an die Lieder, erschliesse Gut, und schenk uns reiche Schätze.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुमित्रो वाध्र्यश्चः
- त्रिष्टुप्
- धैवतः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे अग्रणायक ! (ते) तेरा (यत्-अनीकम्) जो सेनाबल है (मनुः-सुमित्रः) मननशील अच्छा मित्र सहयोगी (समीधे) सम्यक् दीप्त करता है-प्रोत्साहित करता है (तत्-इदं नवीयः) उस सैन्यबल को बहुत प्रशंसनीय तू (रेवत् शोच) ऐश्वर्यवाला प्रसिद्ध कर (सः) वह तू (गिरः-जुषस्व) प्रेरणावचनों को सेवन कर (सः) वह तू (वाजं दर्षि) शत्रुबल को क्षीण कर (सः) वह तू (श्रवः-धाः) यश अथवा अन्न को धारण कर ॥३॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जिस राजा के पास सैन्यबल प्रबल होता है और वह उस सैन्यबल को बढ़ाता है, प्रोत्साहित करता है, तो वह उसका साथ देनेवाले मित्र के समान हो जाता है,शत्रु को विदीर्ण करता है,उसके यश को बढ़ाता है ॥३॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे अग्रणायक ! (ते) तव (यत्-अनीकम्) यत्खलु सैन्यं सेनाबलम् “अनीकं सैन्यम्”[ऋ०१।१२१।४] (मनुः सुमित्रः) मननशीलः शोभनो मित्रः सहयोगी (समीधे) सन्दीपयति सम्यग् दीपयति प्रोत्साहयति ‘पुरुषव्यत्ययः’ (तत्-इदं नवीयः-सः) तत्सैन्यं बहुस्तुत्यं प्रशंसनीयं स त्वं (रेवत्-शोच) धनवत् प्रज्ज्वलितं प्रसिद्धं कुरु (सः) स त्वं (गिरः-जुषस्व) प्रेरणावचनानि सेवस्व (सः) स त्वं (वाजं दर्षि) शत्रुबलं क्षीणं कुरु (सः) स त्वं (अवः-धाः) यशोऽन्नं वा धारय ॥३॥
04 यं त्वा - त्रिष्टुप्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
यं᳓ त्वा पू᳓र्वम् ईळितो᳓ वध्रिअश्वः᳓
समीधे᳓ अग्ने स᳓ इदं᳓ जुषस्व
स᳓ न स्तिपा᳓ उत᳓ भवा तनूपा᳓
दात्रं᳓ रक्षस्व य᳓द् इदं᳓ ते अस्मे᳓
मूलम् ...{Loading}...
यं त्वा॒ पूर्व॑मीळि॒तो व॑ध्र्य॒श्वः स॑मी॒धे अ॑ग्ने॒ स इ॒दं जु॑षस्व ।
स नः॑ स्ति॒पा उ॒त भ॑वा तनू॒पा दा॒त्रं र॑क्षस्व॒ यदि॒दं ते॑ अ॒स्मे ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुमित्रो वाध्र्यश्वः
- छन्दः - त्रिष्टुप्
Thomson & Solcum
यं᳓ त्वा पू᳓र्वम् ईळितो᳓ वध्रिअश्वः᳓
समीधे᳓ अग्ने स᳓ इदं᳓ जुषस्व
स᳓ न स्तिपा᳓ उत᳓ भवा तनूपा᳓
दात्रं᳓ रक्षस्व य᳓द् इदं᳓ ते अस्मे᳓
Vedaweb annotation
Strata
Cretic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
īḷitáḥ ← √īḍ- ~ √īḷ- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}
pū́rvam ← pū́rva- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}
vadhryaśváḥ ← vadhryaśvá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
yám ← yá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
idám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
juṣasva ← √juṣ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:AOR, voice:MED}
sáḥ ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
samīdhé ← √idh- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}
bhava ← √bhū- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
stipā́ḥ ← stipā́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
tanūpā́ḥ ← tanūpā́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
utá ← utá (invariable)
asmé ← ahám (pronoun)
{case:DAT, number:PL}
dātrám ← dātrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
idám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
rakṣasva ← √rakṣⁱ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}
te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}
yát ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
पद-पाठः
यम् । त्वा॒ । पूर्व॑म् । ई॒ळि॒तः । व॒ध्रि॒ऽअ॒श्वः । स॒म्ऽई॒धे । अ॒ग्ने॒ । सः । इ॒दम् । जु॒ष॒स्व॒ ।
सः । नः॒ । स्ति॒ऽपाः । उ॒त । भ॒व॒ । त॒नू॒ऽपाः । दा॒त्रम् । र॒क्ष॒स्व॒ । यत् । इ॒दम् । ते॒ । अ॒स्मे इति॑ ॥
Hellwig Grammar
- yaṃ ← yam ← yad
- [noun], accusative, singular, masculine
- “who; which; yat [pronoun].”
- tvā ← tvad
- [noun], accusative, singular
- “you.”
- pūrvam
- [adverb]
- “earlier; first; once; previously; ahead.”
- īḍito ← īḍitaḥ ← īḍ
- [verb noun], nominative, singular
- “praise; invite; raise.”
- vadhryaśvaḥ ← vadhryaśva
- [noun], nominative, singular, masculine
- “Vadhryaśva.”
- samīdhe ← samindh ← √indh
- [verb], singular, Perfect indicative
- “kindle; blaze.”
- agne ← agni
- [noun], vocative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- sa ← saḥ ← tad
- [noun], nominative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- idaṃ ← idam
- [noun], accusative, singular, neuter
- “this; he,she,it (pers. pron.); here.”
- juṣasva ← juṣ
- [verb], singular, Present imperative
- “enjoy; endow; possess; frequent; accompany; induce; consume; approve; affect; attend; befit; blend; contract.”
- sa ← tad
- [noun], nominative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- na
- [adverb]
- “not; like; no; na [word].”
- stipā ← stipāḥ ← stipā
- [noun], nominative, singular, masculine
- uta
- [adverb]
- “and; besides; uta [indecl.]; similarly; alike; even.”
- bhavā ← bhū
- [verb], singular, Present imperative
- “become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”
- tanūpā ← tanū
- [noun], feminine
- “body; self; own(a); person; form.”
- tanūpā ← pāḥ ← pā
- [noun], nominative, singular, masculine
- “protecting.”
- dātraṃ ← dātram ← dātra
- [noun], accusative, singular, neuter
- “sickle; gift; scythe.”
- rakṣasva ← rakṣ
- [verb], singular, Present imperative
- “protect; guard; keep; stow; govern; guard; spare; accumulate.”
- yad ← yat ← yad
- [noun], nominative, singular, neuter
- “who; which; yat [pronoun].”
- idaṃ ← idam
- [noun], nominative, singular, neuter
- “this; he,she,it (pers. pron.); here.”
- te ← tvad
- [noun], genitive, singular
- “you.”
- asme ← mad
- [noun], dative, plural
- “I; mine.”
सायण-भाष्यम्
ईळितः । व्यत्ययेन कर्तरि क्तः । स्तोता वध्र्यश्वः मम पिता पूर्वं पूर्वस्मिन्काले संजातं यं त्वा त्वां समीधे हविर्भिः सम्यगदीपयत् सः त्वमिदानीं मया क्रियमाणम् इदं स्तोत्रं जुषस्व सेवस्व । यद्वा । वध्र्यश्वस्तस्य पुत्रोऽहं सम्यग्दीपितवानस्मि । सः त्वं नः अस्माकं स्तिपाः। पृषोदरादिः । पस्त्यं गृहम् । तस्य रक्षकः भव । यद्वा । उपस्थितान् ज्योतिष्टोमादीन्यागान् पालयतीति स्तिपाः । अस्मदीयानां यज्ञानां पालयिता भव। उत अपि च तनूपाः स्वाङ्गानां रक्षको भव। किंच दात्रं तद्धनं रक्षस्व यदिदं धनं ते तव स्वभूतेषु अस्मे अस्मासु तिष्ठति ॥
Wilson
English translation:
“Do you, Agni, whom Vadhryaśva propitiating you formerly kindled, accept this; be the proector of oursacrifices, be the protector of our bodies; preserve this wealth which has been given to us by you.”
Jamison Brereton
You whom Vadhryaśva, when reverently invoked, kindled formerly, o Agni, do you take pleasure in this (new face) here.
Become the protector of our people and the protector of our own
bodies. Guard the gift—whatever you have for us here.
Griffith
Accept this offering, Agni, whom aforetime Vadhryasva, hath entreated and enkindled.
Guard well our homes and ople, guard our bodies, protect thy girt to us which thou hast granted.
Geldner
Du, den zuerst Vadhryasva, dazu berufen, entflammt hat, o Agni, hab auch an diesem Gefallen! Sei du uns Schützer der Angehörigen und sei Schützer der eigenen Person; erhalte die Gabe, welche du für uns hast!
Grassmann
Du, den zuvor entflammt hat Vadhriaçva, der rühmliche, nimm an dies Opfer, Agni, Behüt’ uns selbst, behüte unsre Leute, beschirm die Gabe, die du uns gewährest.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुमित्रो वाध्र्यश्चः
- निचृत्त्रिष्टुप्
- धैवतः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे अग्रणायक परमात्मन् ! (वध्र्यश्वः) नियन्त्रित इन्द्रियोंवाला अथवा चर्मबन्धनी में अश्व की भाँति देहबन्धनी-वासना में बँधा मैं जीवात्मा (यं त्वा) जिस तुझ को (पूर्वम्-ईळितः) पूर्वजन्म में स्तुति में ला चुका हूँ (समीधे) इस जन्म में भी अपने में सम्यक् प्रकाशित करता हूँ (सः-इदं जुषस्व) वह तू मेरी स्तुति को स्वीकार कर (सः) वह तू (नः) हमारे (स्तिपाः) हृदयगृह का रक्षक अथवा शरीर में ऊपर नीचे स्थित संहत-एक दूसरे से संसक्त जीवनरसों का रक्षक है (उत) और (तनूपाः) बाह्यदेह का भी पालक है (अस्मे) हमारे लिए (ते-इदम्) तेरा यह (यद्-दात्रम्) जो दातव्य है, (रक्षस्व) उसकी रक्षा कर ॥४॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जीवात्मा की आन्तरिक अनुभूति है-वह अपने देह और वासना के बन्धन में समझता हुआ स्मरण करता है कि परमात्मा की स्तुति पूर्वजन्म में भी करता रहा,इस जन्म में भी करता हूँ बन्धन से छूटने के लिए।परमात्मा आन्तरिक भावनाओं और मन आदि उपकरणों का रक्षक है तथा बाहरी रस-रक्त आदि धातुओं तथा शरीर का भी रक्षक है।अपने उत्थान के लिए उसकी स्तुति प्रार्थना उपासना करनी चाहिए ॥४॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे अग्रणायक परमात्मन् ! (वध्र्यश्वः) वध्रयो नियन्त्रिता इन्द्रियरूपाश्वाः-यस्य यद्वा वध्रयः-चर्मबन्धन्यामश्व इव देहबन्धन्यां वासनायां बद्धोऽहं जीवात्मा (यं त्वा) यं त्वां (पूर्वम्-ईळितः) पूर्वजन्मनि स्तुतवान् ‘कर्त्तरि क्तः’ (समीधे) अस्मिन् जन्मनि स्वात्मनि स्तुत्या सम्यक्प्रकाशयामि (सः-इदं जुषस्व) स त्वं मम स्तवनं सेवस्व-स्वीकुरु (सः) स त्वं (नः) अस्माकं (स्तिपाः) हृदयगृहस्य रक्षकः,यद्वा शरीरे-ऊर्ध्वाधःस्थितानां संहतजीवन-रसानां रक्षकः स्तिपाः-“ष्टौ वेष्टने” [भ्वादिः] कि प्रत्यये ‘स्तिः’ (उत) अपि च (तनूपाः) बाह्यदेहस्यापि पालकः (अस्मे) अस्मभ्यं (ते-इदम्) तवेदं (यद् दात्रम्) दातव्यमस्ति (रक्षस्व) रक्ष ॥४॥
05 भवा द्युम्नी - त्रिष्टुप्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
भ᳓वा द्युम्नी᳓ वाध्रिअश्वोत᳓ गोपा᳓
मा᳓ त्वा तारीद् अभि᳓मातिर् ज᳓नानाम्
शू᳓र ऽव° धृष्णु᳓श् च्य᳓वनः सुमित्रः᳓
प्र᳓ नु᳓ वोचं वा᳓ध्रिअश्वस्य ना᳓म
मूलम् ...{Loading}...
भवा॑ द्यु॒म्नी वा॑ध्र्यश्वो॒त गो॒पा मा त्वा॑ तारीद॒भिमा॑ति॒र्जना॑नाम् ।
शूर॑ इव धृ॒ष्णुश्च्यव॑नः सुमि॒त्रः प्र नु वो॑चं॒ वाध्र्य॑श्वस्य॒ नाम॑ ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुमित्रो वाध्र्यश्वः
- छन्दः - त्रिष्टुप्
Thomson & Solcum
भ᳓वा द्युम्नी᳓ वाध्रिअश्वोत᳓ गोपा᳓
मा᳓ त्वा तारीद् अभि᳓मातिर् ज᳓नानाम्
शू᳓र ऽव° धृष्णु᳓श् च्य᳓वनः सुमित्रः᳓
प्र᳓ नु᳓ वोचं वा᳓ध्रिअश्वस्य ना᳓म
Vedaweb annotation
Strata
Cretic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
bháva ← √bhū- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
dyumnī́ ← dyumnín- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
gopā́ḥ ← gopā́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
utá ← utá (invariable)
vādhryaśva ← vā́dhryaśva- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
abhímātiḥ ← abhímāti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
jánānām ← jána- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:PL}
mā́ ← mā́ (invariable)
tārīt ← √tr̥̄- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:INJ, tense:AOR, voice:ACT}
tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}
cyávanaḥ ← cyávana- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
dhr̥ṣṇúḥ ← dhr̥ṣṇú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
iva ← iva (invariable)
sumitráḥ ← sumitrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
śū́raḥ ← śū́ra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
nā́ma ← nā́man- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}
nú ← nú (invariable)
prá ← prá (invariable)
vā́dhryaśvasya ← vā́dhryaśva- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
vocam ← √vac- (root)
{number:SG, person:1, mood:INJ, tense:AOR, voice:ACT}
पद-पाठः
भव॑ । द्यु॒म्नी । वा॒ध्रि॒ऽअ॒श्व॒ । उ॒त । गो॒पाः । मा । त्वा॒ । ता॒री॒त् । अ॒भिऽमा॑तिः । जना॑नाम् ।
शूरः॑ऽइव । घृ॒ष्णुः । च्यव॑नः । सु॒ऽमि॒त्रः । प्र । नु । वो॒च॒म् । वाध्रि॑ऽअश्वस्य । नाम॑ ॥
Hellwig Grammar
- bhavā ← bhū
- [verb], singular, Present imperative
- “become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”
- dyumnī ← dyumnin
- [noun], nominative, singular, masculine
- “powerful; imperial.”
- vādhryaśvota ← vādhryaśva
- [noun], vocative, singular, masculine
- vādhryaśvota ← uta
- [adverb]
- “and; besides; uta [indecl.]; similarly; alike; even.”
- gopā ← gopāḥ ← gopā
- [noun], nominative, singular, masculine
- “herder; defender.”
- mā
- [adverb]
- “not.”
- tvā ← tvad
- [noun], accusative, singular
- “you.”
- tārīd ← tārīt ← tṛ
- [verb], singular, Aorist inj. (proh.)
- “traverse; overcome; float; rescue; reach; satisfy.”
- abhimātir ← abhimātiḥ ← abhimāti
- [noun], nominative, singular, feminine
- “aggression; hostility.”
- janānām ← jana
- [noun], genitive, plural, masculine
- “people; national; man; relative; jan; Janaloka; person; jana [word]; man; attendant; Jana; foreigner; inhabitant; group.”
- śūra ← śūraḥ ← śūra
- [noun], nominative, singular, masculine
- “hero; cock; śūra; Śūra; Vatica robusta; Plumbago zeylanica; warrior; hero; attacker; lentil; wild boar; lion; dog.”
- iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- dhṛṣṇuś ← dhṛṣṇuḥ ← dhṛṣṇu
- [noun], nominative, singular, masculine
- “brave; ferocious; strong.”
- cyavanaḥ ← cyavana
- [noun], nominative, singular, masculine
- “Cyavana; Cyavana.”
- sumitraḥ ← sumitra
- [noun], nominative, singular, masculine
- “Sumitra; Sumitra.”
- pra
- [adverb]
- “towards; ahead.”
- nu
- [adverb]
- “now; already.”
- vocaṃ ← vocam ← vac
- [verb], singular, Aorist inj. (proh.)
- “say; describe; name; tell; address; enumerate; call; state; teach; explain; say; declare; speak; define; declare; order; address; recommend; answer; deem; recite; approve; proclaim; indicate; determine; mention; designate.”
- vādhryaśvasya ← vādhryaśva
- [noun], genitive, singular, masculine
- nāma ← nāman
- [noun], accusative, singular, neuter
- “name; appellation; nāman [word]; nāmakaraṇa; surname; noun; word.”
सायण-भाष्यम्
हे वाध्र्यश्व वध्र्यश्वकुले जाताग्ने द्युम्नी । ‘द्युम्नं द्योततेर्यशो वान्नं वा’। तद्वान् भव । उत अपि च गोपाः गोपयिता भव । किंच त्वा त्वाम् कश्चिदपि मा तारीत् मा हिनस्तु । यतः जनानां शत्रूणाम् अभिमातिः अभिभवनशीलमानयुक्तोऽभिभविता भवसि । किंच शूरइव बलवानिव धृष्णुः शत्रुधर्षणशीलः तस्मात् च्यवनः तेषां च्यावयिता भवसि । अथ वाध्र्यश्वस्य अग्नेस्तव नाम अग्निर्जातवेदा वैश्वानर इत्यादीनि नामानि नु क्षिप्रं सुमित्रः अहं प्र वोचं प्रब्रवीमि । तस्मान्मेऽन्नादियुक्तो भव ॥
Wilson
English translation:
“Kinsman of Vadhryaśva, be the possessor of food and our protector; let no one assail you, (for youare) the overcomer of men; like a resolute warrior (you are) the overthrower (of enemies); I, Sumitra, celebratethe names of the kinsmen of Vadhyaśva.”
Jamison Brereton
Become possessed of brilliance, o son of Vadhryaśva, and our herdsman. Let the hostile intent of the peoples not overtake you.
A rouser like a bold champion, a good ally—I shall now proclaim the name of Vadhryaśva’s son.
Griffith
Be splendid, guard us Kinsman of Vadhryasva: let not the enmity of men o’ercome thee,
Like the bold hero Cyavana, I Sumitra tell forth the title of Vadhryaiva’s Kinsman.
Geldner
Sei glanzreich, Kind des Vadhryasva, und ein Schützer; nicht sollen die Anschläge der Menschen über dich Macht bekommen! Sei mutig wie ein Aufrüttler, und doch ein Sumitra, ein guter Freund. Ich will jetzt den Namen des Vadhryasvafeuers verkünden.
Grassmann
Sei, Vādhriaçva, Hüter und Erfreuer, nie überwinde dich der Menschen Arglist; Kühn wie ein Held, erschütternd und befreundet, will ich den Namen Vādhriaçva’s kund thun.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुमित्रो वाध्र्यश्चः
- निचृत्त्रिष्टुप्
- धैवतः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (वाध्र्यश्य) हे मुझ जितेन्द्रियवाले संयमी अथवा देहबन्धन करानेवाली वासनाओं में पड़े हुए के स्तुति करने योग्य परमात्मन् ! तू (द्युम्नी गोपाः-भव) मेरे लिए अध्यात्मधनवाला तथा रक्षक हो (जनानाम्-अभिमातिः-अतारीत्) उत्पन्न हुओं की अभिमन्यता-नास्तिकभावना तुझे बाधित न करे (शूरः-इव) तू प्रतापी वीरसमान (धृष्णुः) विरोधियों का दबानेवाला है (च्यवनः) हमारा प्रेरक है (सुमित्रः) शोभनमित्रयुक्त (वाध्र्यश्वस्य नाम नु प्रवोचम्) मुझ जितेन्द्रिय अथवा वासना में बँधे हुए का स्तोतव्य परमात्मन् ! तेरे महत्त्वपूर्ण नाम की मैं स्तुति करता हूँ-प्रशंसा करता हूँ ॥५॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - मानव चाहे जितेन्द्रिय हो या वासना में बँधा हुआ हो, प्रत्येक अवस्था में उसका स्तुत्य देव परमात्मा है,वही रक्षक है।मनुष्य संसार में उत्पन्न होकर अभिमान कर बैठते हैं,नास्तिक बन जाते हैं, परन्तु वे परमात्मा के ईश्वरत्व को मिटा नहीं सकते,किन्तु उसके अधीन कर्मफलों को भोगते हैं।उसका महत्त्वपूर्ण स्वरूप समरण करने योग्य है ॥५॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (वाध्र्यश्व) हे मम नियन्त्रितेन्द्रियाश्ववतः स्तोतव्य ! यद्वा देहबन्धनेषु वासनासु बद्धस्य स्तोतव्य परमात्मन् ! राजन् वा ! त्वं (द्युम्नी गोपाः-भव) मदर्थमध्यात्मधनवान् तथा रक्षको भव (जनानाम्-अभिमातिः-अतारीत्) जन्यमानानामभिमन्यता नास्तिक-भावना त्वां नैव बाधेत (शूरः-इव) त्वं शूरः प्रतापी वीरसमानः (धृष्णुः) विरोधिनां धर्षयिता (च्यवनः) प्रेरयिता (सुमित्रः) शोभनमित्रयुक्तः (वाध्र्यश्वस्य नाम नु प्रवोचम्) जितेन्द्रियस्य वासनाबन्धनीयुक्तस्य मम स्तोतव्य ! तव महत्त्वपूर्णं नाम स्तौमि प्रशंसामि वा ॥५॥
06 समज्र्या पर्वत्याथ् - त्रिष्टुप्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
स᳓म् अज्रि᳓या पर्वति᳓या व᳓सूनि
दा᳓सा वृत्रा᳓णि आ᳓रिया जिगेथ
शू᳓र ऽव° धृष्णु᳓श् च्य᳓वनो ज᳓नानां
तुव᳓म् अग्ने पृतनायूँ᳓र् अभि᳓ ष्याः
मूलम् ...{Loading}...
सम॒ज्र्या॑ पर्व॒त्या॒३॒॑ वसू॑नि॒ दासा॑ वृ॒त्राण्यार्या॑ जिगेथ ।
शूर॑ इव धृ॒ष्णुश्च्यव॑नो॒ जना॑नां॒ त्वम॑ग्ने पृतना॒यूँर॒भि ष्याः॑ ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुमित्रो वाध्र्यश्वः
- छन्दः - त्रिष्टुप्
Thomson & Solcum
स᳓म् अज्रि᳓या पर्वति᳓या व᳓सूनि
दा᳓सा वृत्रा᳓णि आ᳓रिया जिगेथ
शू᳓र ऽव° धृष्णु᳓श् च्य᳓वनो ज᳓नानां
तुव᳓म् अग्ने पृतनायूँ᳓र् अभि᳓ ष्याः
Vedaweb annotation
Strata
Cretic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
ajryā̀ ← ajryà- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}
parvatyā̀ ← parvatyà- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}
sám ← sám (invariable)
vásūni ← vásu- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}
ā́ryā ← ā́rya- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}
dā́sā ← dā́sa- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}
jigetha ← √ji- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRF, voice:ACT}
vr̥trā́ṇi ← vr̥trá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}
cyávanaḥ ← cyávana- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
dhr̥ṣṇúḥ ← dhr̥ṣṇú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
iva ← iva (invariable)
jánānām ← jána- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:PL}
śū́raḥ ← śū́ra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
abhí ← abhí (invariable)
agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
pr̥tanāyū́n ← pr̥tanāyú- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}
syāḥ ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:OPT, tense:PRS, voice:ACT}
tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}
पद-पाठः
सम् । अ॒ज्र्या॑ । प॒र्व॒त्या॑ । वसू॑नि । दासा॑ । वृ॒त्राणि॑ । आर्या॑ । जि॒गे॒थ॒ ।
शूरः॑ऽइव । घृ॒ष्णुः । च्यव॑नः । जना॑नाम् । त्वम् । अ॒ग्ने॒ । पृ॒त॒ना॒ऽयून् । अ॒भि । स्याः॒ ॥
Hellwig Grammar
- sam
- [adverb]
- “sam; together; together; saṃ.”
- ajryā ← ajrya
- [noun], accusative, plural, neuter
- parvatyā ← parvatya
- [noun], accusative, plural, neuter
- vasūni ← vasu
- [noun], accusative, plural, neuter
- “wealth; property; gold; vasu [word]; ruby; treasure; jewel.”
- dāsā ← dāsa
- [noun], accusative, plural, neuter
- “dāsa(a).”
- vṛtrāṇy ← vṛtrāṇi ← vṛtra
- [noun], accusative, plural, neuter
- “enemy.”
- āryā ← ārya
- [noun], accusative, plural, neuter
- “noble; noble; Indo-European; ārya [word]; honorable; noble.”
- jigetha ← ji
- [verb], singular, Perfect indicative
- “overcome; cure; win; conquer; control; win; succeed; remove; beat; govern; surpass; suppress.”
- śūra ← śūraḥ ← śūra
- [noun], nominative, singular, masculine
- “hero; cock; śūra; Śūra; Vatica robusta; Plumbago zeylanica; warrior; hero; attacker; lentil; wild boar; lion; dog.”
- iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- dhṛṣṇuś ← dhṛṣṇuḥ ← dhṛṣṇu
- [noun], nominative, singular, masculine
- “brave; ferocious; strong.”
- cyavano ← cyavanaḥ ← cyavana
- [noun], nominative, singular, masculine
- janānāṃ ← janānām ← jana
- [noun], genitive, plural, masculine
- “people; national; man; relative; jan; Janaloka; person; jana [word]; man; attendant; Jana; foreigner; inhabitant; group.”
- tvam ← tvad
- [noun], nominative, singular
- “you.”
- agne ← agni
- [noun], vocative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- pṛtanāyūṃr ← pṛtanāyūn ← pṛtanāyu
- [noun], accusative, plural, masculine
- “enemy.”
- abhi
- [adverb]
- “towards; on.”
- ṣyāḥ ← syāḥ ← as
- [verb], singular, Present optative
- “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”
सायण-भाष्यम्
हे अग्ने अज्र्या। अजन्ति गच्छन्तीत्यज्रयो जनाः। तेभ्यो हितानि पर्वत्या पर्वतभवानि वसूनि गवादिलक्षणानि सं जिगेथ शत्रुभ्यः संजितवानसि । तथा आर्यां बलवद्भिः कृतान् दासा दासैरसुरैः कृतान वृत्राणि उपद्रवान् सं जिगेथ । तान् हतवानसीत्यर्थः।’ जि जये । लिटि रूपम्। शूरइव धृष्णुः जनानां च्यवनः त्वं पृतनायून् संग्रामकामान् अभि ष्याः अभिभब । पृतनायूनित्यत्र लोपाभावश्छान्दसः । ‘ अश्वाघस्यात्’ इत्यात्वं विधीयमानमस्मादपि व्यत्ययेन भवति ॥ ॥ १९ ॥
Wilson
English translation:
“You have gained mountain-treasures beneficial to men, (you have defeated the hostilities) of strongmen, Dāsas and Vṛtras, like a resolute warrior, do you, Agni, the overthrower (of enemies), overcome thosewho are desirous of battle.”
Jamison Brereton
The goods of the plains and the mountains, the Dāsa and the Ārya obstacles—you have conquered them entirely.
A rouser of the peoples like a bold champion—you, o Agni, should
dominate those who seek battle.
Griffith
All treasures hast thou won, of plains and mountains, and quelled the Dasas’ and Aryas’ hatred.
Like the bold hero Cyavana, O Agni, mayst thou subdue the men who long for battle.
Geldner
Du hast die Schätze der Ebene und des Gebirges erbeutet, du hast die dasischen und arischen Feinde besiegt. Kühn wie ein Held, ein Aufrüttler der Völker, mögest du, Agni, die Angreifer überwältigen.
Grassmann
Du nahmst das Gut der Berge und der Fluren, und schlugst die Feinde, Arjer und Barbaren, Als kühner Held, Erschütterer der Menschen, mögst alle Gegner, Agni, du besiegen.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुमित्रो वाध्र्यश्चः
- स्वराडार्चीत्रिष्टुप्
- धैवतः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने-अज्र्या) हे अग्रणायक राजन् ! तू गतिशील नदी समुद्रों में होनेवाले (पर्वत्या) पर्वतों में होनेवाले (वसूनि) धनों को (दासा) दासों-सेवकों के लिए (आर्या) आर्यों स्वामियों के लिए किए हुए (वृत्राणि) पापों को (सं जिगेथ) सम्यक् अधिकार में कर (शूरः-इव धृष्णुः) पराक्रमी के समान धर्षणशील (जनानां च्यवनः) तू जनों का अपने-अपने विषय में प्रेरित करने के स्वभाववाला (पृतनायून्-अभि-स्यात्) विरोधियों को स्वाधीन करने में समर्थ है ॥६॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - राजा को चाहिए,नदी समुद्र पर्वतों से धन अर्थात् विविध अन्नोत्पत्ति,रत्नप्राप्ति तथा पर्वतीय पदार्थों को प्राप्त कर संग्रह करे।राष्ट्र में सेवक और स्वामी के सम्बन्ध को अच्छा बनाने का प्रयत्न करे।एक दूसरे के प्रति किये अपराधों को नियन्त्रित करे। प्रत्येक जन अथवा वर्ग को अपने-अपने कार्य में प्रेरित करे।विरोधियों को स्वाधीन रखे ॥६॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने-अज्र्या) हे अग्रणायक राजन् ! त्वम्,अजन्ति प्रवहन्ति ये नदीसमुद्रास्तत्र भवानि (पर्वत्या) पर्वतेषु भवानि (वसूनि) यानि धनानि खलु (दासा) दासेभ्यः सेवकेभ्यः कृतानि (आर्या) आर्येभ्यः स्वामिभ्यः कृतानि (वृत्राणि) पापानि कृतानि (सं जिगेथ) सम्यगधिकुरु (शूरः-इव धृष्णुः) पराक्रमीव धर्षणशीलः (जनानां च्यवनः) जनानां च्यवनः-स्वस्वविषयं प्रति प्रापणस्वभावः (पृतनायून्-अभि-स्यात्) विरोधिनः स्वाधीने कर्त्तुं समर्थोऽसि ॥६॥
07 दीर्घतन्तुबृड़्हदुक्षायमग्निः सहस्रस्तरीः - त्रिष्टुप्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
दीर्घ᳓तन्तुर् बृह᳓दुक्षाय᳓म् अग्निः᳓
सह᳓स्रस्तरीः शत᳓नीथ ऋ᳓भ्वा
द्युमा᳓न् द्युम᳓त्सु नृ᳓भिर् मृज्य᳓मानः
सुमित्रे᳓षु दीदयो देवय᳓त्सु
मूलम् ...{Loading}...
दी॒र्घत॑न्तुर्बृ॒हदु॑क्षा॒यम॒ग्निः स॒हस्र॑स्तरीः श॒तनी॑थ॒ ऋभ्वा॑ ।
द्यु॒मान्द्यु॒मत्सु॒ नृभि॑र्मृ॒ज्यमा॑नः सुमि॒त्रेषु॑ दीदयो देव॒यत्सु॑ ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुमित्रो वाध्र्यश्वः
- छन्दः - त्रिष्टुप्
Thomson & Solcum
दीर्घ᳓तन्तुर् बृह᳓दुक्षाय᳓म् अग्निः᳓
सह᳓स्रस्तरीः शत᳓नीथ ऋ᳓भ्वा
द्युमा᳓न् द्युम᳓त्सु नृ᳓भिर् मृज्य᳓मानः
सुमित्रे᳓षु दीदयो देवय᳓त्सु
Vedaweb annotation
Strata
Cretic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
agníḥ ← agní- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
ayám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
br̥hádukṣā ← br̥hádukṣan- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
dīrghátantuḥ ← dīrghátantu- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
ŕ̥bhvā ← ŕ̥bhvan- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
sahásrastarīḥ ← sahásrastarī- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
śatánīthaḥ ← śatánītha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
dyumā́n ← dyumánt- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
dyumátsu ← dyumánt- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:PL}
mr̥jyámānaḥ ← √mr̥j- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:PASS}
nŕ̥bhiḥ ← nár- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}
devayátsu ← √devay- (UNK_TYPE)
{case:LOC, gender:M, number:PL, tense:PRS, voice:ACT}
dīdayaḥ ← √dī- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:SBJV, tense:PRF, voice:ACT}
sumitréṣu ← sumitrá- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:PL}
पद-पाठः
दी॒र्घऽत॑न्तुः । बृ॒हत्ऽउ॑क्षा । अ॒यम् । अ॒ग्निः । स॒हस्र॑ऽस्तरीः । श॒तऽनी॑थः । ऋभ्वा॑ ।
द्यु॒ऽमान् । द्यु॒मत्ऽसु॑ । नृऽभिः॑ । मृ॒ज्यमा॑नः । सु॒ऽमि॒त्रेषु॑ । दी॒द॒यः॒ । दे॒व॒यत्ऽसु॑ ॥
Hellwig Grammar
- dīrghatantur ← dīrgha
- [noun]
- “long; long; long; large; far; deep; dīrgha [word].”
- dīrghatantur ← tantuḥ ← tantu
- [noun], nominative, singular, masculine
- “thread; fiber; lineage; cobweb; fibril; stalk.”
- bṛhadukṣāyam ← bṛhat
- [noun]
- “large; great; loud; high; much(a); exalted; abundant; intensive; strong; huge.”
- bṛhadukṣāyam ← ukṣā ← ukṣan
- [noun], nominative, singular, masculine
- “bull; ukṣan [word].”
- bṛhadukṣāyam ← ayam ← idam
- [noun], nominative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); here.”
- agniḥ ← agni
- [noun], nominative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- sahasrastarīḥ ← sahasra
- [noun], masculine
- “thousand; one-thousandth; sahasra [word].”
- sahasrastarīḥ ← starīḥ ← starī
- [noun], nominative, singular, masculine
- “barren cow.”
- śatanītha ← śata
- [noun], neuter
- “hundred; one-hundredth; śata [word].”
- śatanītha ← nīthaḥ ← nīthā
- [noun], nominative, singular, masculine
- ṛbhvā ← ṛbhvan
- [noun], nominative, singular, masculine
- dyumān ← dyumat
- [noun], nominative, singular, masculine
- “bright; brilliant; brilliant; loud.”
- dyumatsu ← dyumat
- [noun], locative, plural, masculine
- “bright; brilliant; brilliant; loud.”
- nṛbhir ← nṛbhiḥ ← nṛ
- [noun], instrumental, plural, masculine
- “man; man; nṛ [word]; crew; masculine.”
- mṛjyamānaḥ ← mṛj
- [verb noun], nominative, singular
- “purify; polish; rub; remove.”
- sumitreṣu ← sumitra
- [noun], locative, plural, masculine
- “Sumitra; Sumitra.”
- dīdayo ← dīdayaḥ ← dīdī
- [verb], singular, Present conjunctive (subjunctive)
- “shine; glitter.”
- devayatsu ← devay
- [verb noun], locative, plural
- “solicit.”
सायण-भाष्यम्
दीर्घतन्तुः । यैर्यज्ञं संतनोति ते तन्तवः स्तोत्रादयः। प्रभूतस्तुतिमान् बृहदुक्षा। उक्षा सेचको रश्मिः । प्रभूतरश्मियुक्तः सहस्रस्तरीः हवीरूपबह्वाच्छादनः शतनीथः आहवनीयादिद्वारेण बहुविधनयनः ऋभ्वा महान् द्युमत्सु दीप्तिमत्सु मध्ये द्युमान् अतिशयेन दीप्तिमान् अयमग्निः नृभिः कर्मनेतृभिर्ऋत्विग्भिः मृज्यमानः अलंक्रियमाणो भवति । ’ मृजू शौचालंकारयोः । स त्वं देवयत्सु देवान् कामयमानेषु सुमित्रेषु अस्मासु दीदयः दीप्यस्व । दीदयतिर्दीप्तिकर्मा ॥
Wilson
English translation:
“This Agni to whom a long series (of sacrifices has been addressed), who is bright with many rays,covering thousands (in the form of ghī), the leader of hundreds (of burnt offerings), the mighty one, brilliantamong the brilliant, (is) being glorified by the priests; shine (Agni) upon the devout Sumitras.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
To whom a longserieṣ..: liṭ, long-threaded, large-oxed, thousand- heifered, hundred-guider
Jamison Brereton
This fire here has a long thread and lofty oxen; the craftsman has a thousand barren cows and a hundred counsels.
Brilliant among the brilliant (gods), being groomed by men, you will shine among the good allies who seek the gods.1494 X.70
Griffith
Deft Agni hath a lengthened thread, tall oxen, a thousand heifers, numberless devices.
Decked by the men, splendid among the splendid, shine brightly forth amid devout Sumitras.
Geldner
Dieser Agni spinnt einen langen Faden, fährt mit großen Stieren; er hat tausend Geltkühe, hundert Schliche, der Meister. Unter den Glänzenden glänzend, von den Herren herausgeputzt, sollst du bei den gottergebenen Sumitra´s leuchten.
Grassmann
Der langen Faden webt, der hohe Stiere, und tausend Kühe hat und hundert Bahnen, Du starker Agni strahlest hell bei hellen, erzeugt von Männern bei den frommen Freunden.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुमित्रो वाध्र्यश्चः
- त्रिष्टुप्
- धैवतः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अयम्-अग्निः) यह अग्रणायक परमात्मा या राजा (दीर्घतन्तुः) दीर्घ ज्ञानरश्मिवाला (बृहदुक्षा) महान् सुखवर्षक (सहस्रस्तरीः) बहुत प्रजा विस्तारवाला (शतनीथः) बहुत प्राप्ति धर्मवाला परमात्मा या बहुत नीतिमान् राजा (ऋभ्वा) व्यापक परमात्मा या महती शक्तिवाला राजा (द्युमत्सु द्युमान्) ज्ञानप्रकाशवालों में अधिक ज्ञानवान् (नृभिः-मृज्यमानः) स्तुतिकर्त्ताओं के द्वारा प्राप्त होनेवाला परमात्मा या राष्ट्रनायकों के द्वारा प्राप्त होनेवाला राजा (सुमित्रेषु देवयत्सु दीदयः) शोभन मित्रों में,अपने को देव माननेवालों में प्रकाशित होता है ॥७॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - परमात्मा की ज्ञानदृष्टि महती है।वह समस्त ज्ञानियों के अन्दर ज्ञान का प्रेरक है,स्तुति करनेवालों से प्राप्त होने योग्य है,उसे जो अपना देव मानते हैं, उनका वह मित्र बन जाता है।एवं राजा की प्रजा पर ज्ञानदृष्टि बहतु ऊँची होनी चाहिए,अन्य नीतिमानों से ऊँचा नीतिमान् होना चाहिए,उसके अच्छे-अच्छे नायक सहायक हों और उसमें भक्ति रखनेवाले हों ॥७॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अयम्-अग्निः) एषोऽग्रणायक परमात्मा राजा वा (दीर्घतन्तुः) दीर्घज्ञानरश्मिमान् (बृहदुक्षा) महान् सुखवर्षकः (सहस्रस्तरीः) बहुप्रजाविस्तारवान् (शतनीथः) बहुप्रापणधर्मा बहुनीतिमान् वा (ऋभ्वा) व्यापको महच्छक्तिमान् वा (द्युमत्सु द्युमान्) ज्ञानप्रकाशवत्सु तदपेक्षया ज्ञानप्रकाशवान् (नृभिः-मृज्यमानः) स्तोतृभिर्नायकजनैः प्राप्यमाणः “मार्ष्टि गतिकर्मा” [निघ०२।१४] (सुमित्रेषु देवयत्सु दीदयः) शोभनमित्रेषु स्वदेवं मन्यमानेषु प्रकाशितो भवसि ॥७॥
08 त्वे धेनुः - त्रिष्टुप्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
तुवे᳓ धेनुः᳓ सुदु᳓घा जातवेदो
असश्च᳓तेव समना᳓ सबर्धु᳓क्
तुवं᳓ नृ᳓भिर् द᳓क्षिणावद्भिर् अग्ने
सुमित्रे᳓भिर् इध्यसे देवय᳓द्भिः
मूलम् ...{Loading}...
त्वे धे॒नुः सु॒दुघा॑ जातवेदोऽस॒श्चते॑व सम॒ना स॑ब॒र्धुक् ।
त्वं नृभि॒र्दक्षि॑णावद्भिरग्ने सुमि॒त्रेभि॑रिध्यसे देव॒यद्भिः॑ ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुमित्रो वाध्र्यश्वः
- छन्दः - त्रिष्टुप्
Thomson & Solcum
तुवे᳓ धेनुः᳓ सुदु᳓घा जातवेदो
असश्च᳓तेव समना᳓ सबर्धु᳓क्
तुवं᳓ नृ᳓भिर् द᳓क्षिणावद्भिर् अग्ने
सुमित्रे᳓भिर् इध्यसे देवय᳓द्भिः
Vedaweb annotation
Strata
Cretic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
dhenúḥ ← dhenú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
jātavedaḥ ← jātávedas- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
sudúghā ← sudúgha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
tvé ← tvám (pronoun)
{case:LOC, number:SG}
asaścátā ← asaścát- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:DU}
iva ← iva (invariable)
sabardhúk ← sabardúh- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
samanā́ ← samanā́ (invariable)
agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
dákṣiṇāvadbhiḥ ← dákṣiṇāvant- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}
nŕ̥bhiḥ ← nár- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}
tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}
devayádbhiḥ ← √devay- (UNK_TYPE)
{case:INS, gender:M, number:PL, tense:PRS, voice:ACT}
idhyase ← √idh- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:PASS}
sumitrébhiḥ ← sumitrá- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}
पद-पाठः
त्वे इति॑ । धे॒नुः । सु॒ऽदुघा॑ । जा॒त॒ऽवे॒दः॒ । अ॒स॒श्चता॑ऽइव । स॒म॒ना । स॒बः॒ऽधुक् ।
त्वम् । नृऽभिः॑ । दक्षि॑णावत्ऽभिः । अ॒ग्ने॒ । सु॒ऽमि॒त्रेभिः॑ । इ॒ध्य॒से॒ । दे॒व॒यत्ऽभिः॑ ॥
Hellwig Grammar
- tve ← tvad
- [noun], locative, singular
- “you.”
- dhenuḥ ← dhenu
- [noun], nominative, singular, feminine
- “cow; dhenu [word]; milk.”
- sudughā ← su
- [adverb]
- “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”
- sudughā ← dughā ← dugha
- [noun], nominative, singular, feminine
- “yielding.”
- jātavedo ← jātavedaḥ ← jātavedas
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Agni; fire.”
- ‘saścateva ← asaścatā ← asaścat
- [noun], instrumental, singular, masculine
- “inexhaustible.”
- ‘saścateva ← iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- samanā
- [adverb]
- sabardhuk ← sabarduh
- [noun], nominative, singular, feminine
- tvaṃ ← tvam ← tvad
- [noun], nominative, singular
- “you.”
- nṛbhir ← nṛbhiḥ ← nṛ
- [noun], instrumental, plural, masculine
- “man; man; nṛ [word]; crew; masculine.”
- dakṣiṇāvadbhir ← dakṣiṇāvadbhiḥ ← dakṣiṇāvat
- [noun], instrumental, plural, masculine
- agne ← agni
- [noun], vocative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- sumitrebhir ← sumitrebhiḥ ← sumitra
- [noun], instrumental, plural, masculine
- “Sumitra; Sumitra.”
- idhyase ← indh
- [verb], singular, Indikativ Pr￤s. Passiv
- “kindle; ignite; set ablaze.”
- devayadbhiḥ ← devay
- [verb noun], instrumental, plural
- “solicit.”
सायण-भाष्यम्
हे जातवेदः जातप्रज्ञ अग्ने त्वे त्वयि सुदुघा सुष्ठु पयसो दोग्ध्री काचिद्धोमसाधनभूता धेनुः अस्ति । कीदृशी। असश्चतेव संगवर्जितेनेवैकत्र स्थित्यभावात्कुत्रापि न संयुक्तेनादित्येन समना संगता सबर्धुक् अमृतं दुहाना गोरूपा माध्यमिका वाग्वैद्युते त्वय्यस्तीति भावः । तादृशः त्वं नृभिः कर्मनेतृभिः दक्षिणावद्भिः ऋत्विग्भ्यो देयत्वेन तद्वद्भिः देवयद्भिः देवकामैः सुमित्रेभिः अस्माभिः इध्यसे हविर्भिर्दीप्यसे ॥
Wilson
English translation:
“In you, Jātavedas, is the cow easy to be milked, yielding ambrosia as it were inexhaustibly in battle,you are kindled, Agni, by the devout Sumitras who are entitled to the sacrificial donation.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
Yieldingambrosia…battle: asaścateva samanā = united with the sun which has no association, i.e., is not joined toanything because it has no settled home
Jamison Brereton
O Jātavedas, in you is the milk-cow, yielding good milk, milking out nectar always in the same way, like the two [=Heaven and Earth] that never dry up.
You, Agni, are kindled by men who receive the priestly gifts, by the good allies who seek the gods.
Griffith
Thine is the teeming cow, O Jatavedas, who pours at once her ceaseless flow, Sabardhuk,
Thou. art lit up by men enriched with guerdon, O Agni, by the pious-souled Sumitras.
Geldner
Dein ist die gutmelke Kuh, o Jatavedas, die wie die unversieglichen Rodasi immer gleichmäßig frische Milch gibt. Du wirst von den Opferlohn spendenden Herren, von den gottergebenen Sumitra´s angezündet, o Agni.
Grassmann
O Wesenkenner, dir gehört die Milchkuh, die wie in stetem Gusse Nektar ausströmt; Du Agni wirst von gabenreichen Männern entflammt und von den eifrigen Sumitra’s.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुमित्रो वाध्र्यश्चः
- पादनिचृत्त्रिष्टुप्
- धैवतः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (जातवेदः) हे सर्वोत्पादक,सर्वज्ञ,परमात्मन् ! या राष्ट्ररूप धन जिसके लिए संपन्न हुआ है, ऐसे राजन् ! (त्वे) तुझ (असश्चता-इव) शान्त के द्वारा (सुदुघा-धेनुः) अच्छी दोहनवाली गौ की भाँति स्तुति करनेवाली प्रजा (समना) समान मनवाली-अविचल मनवाली (सबर्धुक्) सुख दोहनयोग्य है (त्वम् ) तू (दक्षिणावद्भिः सुमित्रेभिः) आत्मसमर्पणरूप दक्षिणवाले अच्छे स्नेही (देवयद्भिः-नृभिः-इध्यसे) तझे अपना देव माननेवाले जीवन्मुक्तों द्वारा प्रसिद्ध किया जाता है-साक्षात् किया जाता है ॥८॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - सर्वज्ञ शान्तस्वरूप परमात्मा के लिए स्तुति करनेवाले जन स्तुति भेंटरूप में देते हैं और आत्मसमर्पण करनेवाले जनों-अपना इष्टदेव माननेवाले जनों के द्वारा सक्षात् किया जाता है या प्रसिद्ध किया जाता है।एवं जो राजा राष्ट्रधन का उपभोग करनेवाला है,इन्द्रियविषयों में आसक्त नहीं होता,उसकी प्रजा उसके लिए सुगमता से दुहनेवाली गौ के समान भेंट देनेवाली होती है और उसे अपने ऊपर शासक देव मानती हुई उसकी प्रसिद्धि करती है ॥८॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (जातवेदः) हे सर्वोत्पादक ! सर्वज्ञ ! परमात्मन् ! जातं राष्ट्ररूपं धनं यस्मै-राष्ट्रधनवन् राजन् ! वा (त्वे) त्वया (असश्चता-इव) असज्यमानेन शान्तगतिकेन वा सह “असश्चन्ती असज्यमाने” [निरु०१।११] (सुदुघा धेनुः) सुदोग्ध्री गौरिव स्तोतृप्रजा (समना) समानमनस्का (सबर्धुक्) सुखदोहनयोग्याऽस्ति (त्वम्) त्वं खलु (दक्षिणावद्भिः सुमित्रेभिः-देवयद्भिः-नृभिः) आत्मसमर्पणरूप-दक्षिणावद्भिः शोभनस्नेहिभिस्त्वं देवं मन्यमानैर्जीवन्मुक्तैः “नरो ह वै देवविशः” [जै०१।८९] प्रकाशितीक्रियसे प्रसिद्धीक्रियसे साक्षात्क्रियसे ॥८॥
09 देवाश्चित्ते अमृता - त्रिष्टुप्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
देवा᳓श् चित् ते अमृ᳓ता जातवेदो
महिमा᳓नं वाध्रिअश्व प्र᳓ वोचन्
य᳓त् सम्पृ᳓छम् मा᳓नुषीर् वि᳓श आ᳓यन्
तुवं᳓ नृ᳓भिर् अजयस् त्वा᳓वृधेभिः
मूलम् ...{Loading}...
दे॒वाश्चि॑त्ते अ॒मृता॑ जातवेदो महि॒मानं॑ वाध्र्यश्व॒ प्र वो॑चन् ।
यत्स॒म्पृच्छं॒ मानु॑षी॒र्विश॒ आय॒न्त्वं नृभि॑रजय॒स्त्वावृ॑धेभिः ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुमित्रो वाध्र्यश्वः
- छन्दः - त्रिष्टुप्
Thomson & Solcum
देवा᳓श् चित् ते अमृ᳓ता जातवेदो
महिमा᳓नं वाध्रिअश्व प्र᳓ वोचन्
य᳓त् सम्पृ᳓छम् मा᳓नुषीर् वि᳓श आ᳓यन्
तुवं᳓ नृ᳓भिर् अजयस् त्वा᳓वृधेभिः
Vedaweb annotation
Strata
Cretic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
amŕ̥tāḥ ← amŕ̥ta- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
cit ← cit (invariable)
devā́ḥ ← devá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
jātavedaḥ ← jātávedas- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}
mahimā́nam ← mahimán- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
prá ← prá (invariable)
vādhryaśva ← vā́dhryaśva- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
vocan ← √vac- (root)
{number:PL, person:3, mood:INJ, tense:AOR, voice:ACT}
ā́yan ← √i- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}
mā́nuṣīḥ ← mā́nuṣa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
sampŕ̥cham ← √praś- (root)
{case:ACC, number:SG}
víśaḥ ← víś- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
yát ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
ajayaḥ ← √ji- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}
nŕ̥bhiḥ ← nár- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}
tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}
tvā́vr̥dhebhiḥ ← tvā́vr̥dha- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}
पद-पाठः
दे॒वाः । चि॒त् । ते॒ । अ॒मृताः॑ । जा॒त॒ऽवे॒दः॒ । म॒हि॒मान॑म् । वा॒ध्रि॒ऽअ॒श्व॒ । प्र । वो॒च॒न् ।
यत् । स॒म्ऽपृच्छ॑म् । मानु॑षीः । विशः॑ । आय॑न् । त्वम् । नृऽभिः॑ । अ॒ज॒यः॒ । त्वाऽवृ॑धेभिः ॥
Hellwig Grammar
- devāś ← devāḥ ← deva
- [noun], nominative, plural, masculine
- “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”
- cit
- [adverb]
- “even; indeed.”
- te ← tvad
- [noun], genitive, singular
- “you.”
- amṛtā ← amṛtāḥ ← amṛta
- [noun], nominative, plural, masculine
- “immortal; amṛta; imperishable.”
- jātavedo ← jātavedaḥ ← jātavedas
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Agni; fire.”
- mahimānaṃ ← mahimānam ← mahiman
- [noun], accusative, singular, masculine
- “greatness; power; mahiman.”
- vādhryaśva
- [noun], vocative, singular, masculine
- pra
- [adverb]
- “towards; ahead.”
- vocan ← vac
- [verb], plural, Aorist inj. (proh.)
- “say; describe; name; tell; address; enumerate; call; state; teach; explain; say; declare; speak; define; declare; order; address; recommend; answer; deem; recite; approve; proclaim; indicate; determine; mention; designate.”
- yat
- [adverb]
- “once [when]; because; that; if; how.”
- saṃpṛccham ← sampracch ← √pracch
- [verb noun]
- mānuṣīr ← mānuṣīḥ ← mānuṣa
- [noun], nominative, plural, feminine
- “human.”
- viśa ← viśaḥ ← viś
- [noun], nominative, plural, feminine
- “people; tribe; Vaisya; national; viś; real property; Vaisya.”
- āyan ← i
- [verb], plural, Imperfect
- “go; travel; enter (a state); return; walk; continue; reach; ask.”
- tvaṃ ← tvam ← tvad
- [noun], nominative, singular
- “you.”
- nṛbhir ← nṛbhiḥ ← nṛ
- [noun], instrumental, plural, masculine
- “man; man; nṛ [word]; crew; masculine.”
- ajayas ← ajayaḥ ← ji
- [verb], singular, Imperfect
- “overcome; cure; win; conquer; control; win; succeed; remove; beat; govern; surpass; suppress.”
- tvāvṛdhebhiḥ ← tvāvṛdha
- [noun], instrumental, plural, masculine
सायण-भाष्यम्
हे जातवेदः हे वाध्र्यश्व अग्ने ते तव महिमानम् अमृताः देवाश्चित् देवा अपि प्र वोचन् प्रब्रुवन्ति । यत् यदा मानुषीः मनुष्यसंबन्धिन्यः विशः प्रजाः संपृच्छं देवैः सह को वा असुरान् हन्तीत्येवमादिकं संप्रश्नम् आयन प्राप्तवन्तः तदा त्वं नृभिः सर्वस्य नेतृभिः त्वावृधेभिः त्वया वर्धितैर्देवैः सह कर्मविघ्नकारिणस्तान अजयः जितवानसि ॥
Wilson
English translation:
“The immortal gods have proclaimed your greatness. Jātavedas, Vadhryaśva (Agni); when humanbeings, came to inquire (who would slay the asuras), then you with (the gods), the leaders of all, fostered by youdid overcome (those who impeded the ceremony).”
Jamison Brereton
Even the immortal gods proclaimed your greatness, o Jātavedas, son of Vadhryaśva.
When the clans of the sons of Manu came to negotiate, you conquered by means of the men whose strength is you.
Griffith
Even Immortal Gods, O Jatavedas, Vadhryasva’s Kinsman, have declared thy grandeur.
When human tribes drew near with supplication thou conqueredst with men whom thou hadst strengthened.
Geldner
Selbst die unsterblichen Götter verkünden deine Größe, o Jatavedas, Kind des Vadhryasva. Als die menschlichen Clane kamen, um bei dir sich Rat zu holen, da siegtest du mit den durch dich stark gewordenen Herren.
Grassmann
Die ew’gen Götter selbst, o Wesenkenner, o Vādhriaçva, rühmten deine Grösse; Als bittend dir der Menschen Stämme nahten, da siegtest du durch Männer, die du stärktest.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुमित्रो वाध्र्यश्चः
- विराड्त्रिष्टुप्
- धैवतः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (वाध्र्यश्व जातवेदः) हे जितेन्द्रिय पुरुष के उपास्यदेव सर्वज्ञ परमात्मन् ! (अमृताः-देवाः-चित्) जीवन्मुक्त विद्वान् भी तेरे महत्त्व को कहते हैं (यत्-सम्पृच्छम्) इस प्रकार तुझ सम्यक् प्रष्टव्य को (मानुषीः-विशः-आयन्) मनुष्यप्रजाएँ-मननशील स्तुति करनेवाले जब पूछने को आते हैं (नृभिः-त्वा वृधेभिः-त्वम्-अजयः) जीवन्मुक्तों,तुझे अपने अन्दर बढ़ानेवालों द्वारा साक्षात् करने के हेतुओं से उन्हें लक्ष्य करके उनके दोषों को जीतता है और नष्ट करता है॥९।
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - परमात्मा जितेन्द्रिय संयमी जन का उपास्य बनता है।जीवन्मुक्त उसके गुणगान गाते हैं,साधारण मनुष्य उसके सम्बन्ध में अनेक प्रश्न करते हैं,वह अपने स्तुतिकर्त्ताओं के दोषों को नष्ट करता है ॥९॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (वाध्र्यश्व जातवेदः) हे जितेन्द्रियपुरुषस्योपास्य देव सर्वज्ञ परमात्मन् ! (अमृताः-देवाः-चित्) जीवन्मुक्ता विद्वांसोऽपि (ते महिमानं प्रवोचन्) तव महत्त्वं प्रकथयन्ति (यत्-सम्पृच्छम्) एवं त्वां सम्यक् प्रष्टव्यं (मानुषीः-विशः-आयन्) मनुष्यप्रजाः-मननशीलाः स्तोतारो यदा प्रष्टुमायन्ति-आगच्छन्ति (नृभिः-त्वा वृधेभिः-त्वम्-अजयः) जीवन्मुक्तैः त्वां स्वाभ्यन्तरे वर्धकैः साक्षात्कर्तृभिर्हेतुभिः-तान् हेतुं लक्षयित्वा तेषां दोषान् जयसि नाशयसि ॥९॥
10 पितेव पुत्रमबिभरुपस्थे - त्रिष्टुप्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
पिते᳓व पुत्र᳓म् अबिभर् उप᳓स्थे
तुवा᳓म् अग्ने वध्रिअश्वः᳓ सपर्य᳓न्
जुषाणो᳓ अस्य समि᳓धं यविष्ठ
उत᳓ पू᳓र्वाँ अवनोर् व्रा᳓धतश् चित्
मूलम् ...{Loading}...
पि॒तेव॑ पु॒त्रम॑बिभरु॒पस्थे॒ त्वाम॑ग्ने वध्र्य॒श्वः स॑प॒र्यन् ।
जु॒षा॒णो अ॑स्य स॒मिधं॑ यविष्ठो॒त पूर्वाँ॑ अवनो॒र्व्राध॑तश्चित् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुमित्रो वाध्र्यश्वः
- छन्दः - त्रिष्टुप्
Thomson & Solcum
पिते᳓व पुत्र᳓म् अबिभर् उप᳓स्थे
तुवा᳓म् अग्ने वध्रिअश्वः᳓ सपर्य᳓न्
जुषाणो᳓ अस्य समि᳓धं यविष्ठ
उत᳓ पू᳓र्वाँ अवनोर् व्रा᳓धतश् चित्
Vedaweb annotation
Strata
Cretic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
abibhar ← √bhr̥- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}
iva ← iva (invariable)
pitā́ ← pitár- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
putrám ← putrá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
upásthe ← upástha- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}
agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
saparyán ← √sapary- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
tvā́m ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}
vadhryaśváḥ ← vadhryaśvá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
asya ← ayám (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
juṣāṇáḥ ← √juṣ- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:AOR, voice:MED}
samídham ← samídh- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
yaviṣṭha ← yáviṣṭha- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
avanoḥ ← √vanⁱ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}
cit ← cit (invariable)
pū́rvān ← pū́rva- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}
utá ← utá (invariable)
vrā́dhataḥ ← √vrādh- (root)
{case:ACC, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
पद-पाठः
पि॒ताऽइ॑व । पु॒त्रम् । अ॒बि॒भः॒ । उ॒पऽस्थे॑ । त्वाम् । अ॒ग्ने॒ । व॒ध्रि॒ऽअ॒श्वः । स॒प॒र्यन् ।
जु॒षा॒णः । अ॒स्य॒ । स॒म्ऽइध॑म् । य॒वि॒ष्ठ॒ । उ॒त । पूर्वा॑न् । अ॒व॒नोः॒ । व्राध॑तः । चि॒त् ॥
Hellwig Grammar
- piteva ← pitā ← pitṛ
- [noun], nominative, singular, masculine
- “father; Pitṛ; ancestor; parent; paternal ancestor; pitṛ [word]; forefather.”
- piteva ← iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- putram ← putra
- [noun], accusative, singular, masculine
- “son; putra [word]; male child; Putra; Bodhisattva.”
- abibhar ← bhṛ
- [verb], singular, Imperfect
- “bring; hold; fill; support; wear; possess; carry; nourish; keep; hire; have; satiate; follow; bear.”
- upasthe ← upastha
- [noun], locative, singular, neuter
- “genitalia; lap; sexual desire; anus.”
- tvām ← tvad
- [noun], accusative, singular
- “you.”
- agne ← agni
- [noun], vocative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- vadhryaśvaḥ ← vadhryaśva
- [noun], nominative, singular, masculine
- “Vadhryaśva.”
- saparyan ← sapary
- [verb noun], nominative, singular
- “worship.”
- juṣāṇo ← juṣāṇaḥ ← juṣ
- [verb noun], nominative, singular
- “enjoy; endow; possess; frequent; accompany; induce; consume; approve; affect; attend; befit; blend; contract.”
- asya ← idam
- [noun], genitive, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); here.”
- samidhaṃ ← samidham ← samidh
- [noun], accusative, singular, feminine
- “firewood; kindling; fuel; fire.”
- yaviṣṭhota ← yaviṣṭha
- [noun], vocative, singular, masculine
- “youngest.”
- yaviṣṭhota ← uta
- [adverb]
- “and; besides; uta [indecl.]; similarly; alike; even.”
- pūrvāṃ ← pūrvām ← pūrva
- [noun], accusative, singular, feminine
- “aforesaid(a); antecedent; previous(a); first; eastern; former(a); pūrva [word]; age-old; anterior; bygone; fore(a); predictive; firstborn; easterly; instrumental.”
- avanor ← avanoḥ ← van
- [verb], singular, Imperfect
- “obtain; gain; desire; get; like; love; overcome.”
- vrādhataś ← vrādhataḥ ← vrādh
- [verb noun], accusative, plural
- cit
- [adverb]
- “even; indeed.”
सायण-भाष्यम्
हे अग्ने त्वाम् उपस्थे पृथिव्या उपस्थान उतरवेद्यां सपर्यन् । परिचर्याकर्मा । परिचरन् वध्र्यश्वः मम पिता अबिभः धृतवान् हविर्भिः पोषितवान्वा । कथमिव । पितेव यथा पिता समीपे पुत्रं स्थापयति पोषयति वा । ‘ डुभृञ् धारणपोषणयोः । लङि तिपि गुणे कृते हल्ङ्यादिना तिपो लोपः । हे यविष्ठ युवतमाग्ने उत अपि च अस्य वध्र्यश्वस्य पितुर्वा मम वा समिधं जुषाणः सेवमानः सन् पूर्वान् प्रत्नान व्राधतश्चित् बाधकानपि शत्रून् अवनोः अवधीः । वनतिर्हिंसयां भौवादिकः । व्यत्ययेनोप्रत्ययः ॥
Wilson
English translation:
“Vadhryaśva, honouring you, Agni, plural ced you upon the altar as a father (plural ces) his son (upon hislap); plural ased with his fuel, youngest (of the gods), you did slay the ancient obstructers of the rite.”
Jamison Brereton
Like a father his son, Vadhryaśva bore you on his lap as he served you, o Agni.
And taking pleasure in his kindling, o youngest one, you vanquished the former (fires), even though they were greatly arrogant.
Griffith
Like as a father bears his son, O Agni, Vadhryasva bare thee in his lap and served thee.
Thou, Youngest God, having enjoyed his fuel, didst vanquish those of old though they were mighty.
Geldner
Wie der Vater seinen Sohn, trug Vadhryasva dich, Agni, ehrend auf seinem Schoße. An dessen Brennhölzern Gefallen findend, o Jüngster, hast du auch die früheren Feinde überwunden, wenn sie sich stark fühlten.
Grassmann
Du trugst im Schooss ihn, wie den Sohn der Vater, als, Agni, dich verehrte Vadhriaçva; Du nahmst, o jüngster, gnädig an sein Brennholz und schlugst die mächt’gen, wenn sie dir auch trotzten.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुमित्रो वाध्र्यश्चः
- पादनिचृत्त्रिष्टुप्
- धैवतः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे अग्रणायक परमात्मन् ! (वध्र्यश्वः) नियन्त्रित इन्द्रियवान् उपासक (त्वाम्) तुझे (पिता-इव-पुत्रम्-उपस्थे सपर्यन्-अबिभः) पिता जैसे पुत्र को अपने आश्रय में रखता हुआ पालता है, स्नेहपूर्वक वैसे ही वह तुझे अपने हृदय में सेवन करता हुआ धारण करता है (यविष्ठ) हे अत्यन्त समागम के पात्र ! (अस्य) इस स्तुति करनेवाले के (समिधं जुषाणः) सम्यक् उज्ज्वलित प्रार्थनावचन को सेवन करता हुआ (व्राधतः-चित्-अवनोः) विरोधियों का नाश कर ॥१०॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - मनुष्य इन्द्रियों को अपने वश में करता हुआ परमात्मा की उपासना करे, उसके प्रति श्रद्धा और स्नेह रखते हुए अपने हृदय में पूर्ण स्थान दे। इस प्रकार करने से उसके विरुद्ध विचारों दोषों को परमात्मा नष्ट कर देता है ॥१०॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे अग्रणायक परमात्मन् ! (वध्र्यश्वः) नियन्त्रितेन्द्रियवानुपासकः (त्वाम्) त्वां खलु (पिता-इव पुत्रम्-उपस्थे सपर्यन्-अबिभः) पिता यथा पुत्रं स्वाश्रये सेवमानः बिभर्ति-धारयति स्नेहेन तथैव स त्वां स्वहृदये स्नेहेन सेवमानो धारयति (यविष्ठ) हे अत्यन्तसमागमनीयपात्र ! (अस्य) अस्य स्तोतुः (समिधं जुषाणः) सम्यक्-उज्ज्वलितां प्रार्थनां सेवमानः सन् (व्राधतः-चित्-अवनोः) महतः “व्राधत्-महन्नाम” [निघ० ३।३] प्रवृद्धान् विरोधिनः-नाशय “वन हिंसायाम्” [भ्वादिः] विकरणव्यत्ययेन-उकारश्छान्दसः ॥१०॥
11 शश्वदग्निर्वध्र्यश्वस्य शत्रून्नृभिर्जिगाय - त्रिष्टुप्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
श᳓श्वद् अग्नि᳓र् वध्रिअश्व᳓स्य श᳓त्रून्
नृ᳓भिर् जिगाय सुत᳓सोमवद्भिः
स᳓मनं चिद् अदहश् चित्रभानो
अ᳓व व्रा᳓धन्तम् अभिनद् वृध᳓श् चित्
मूलम् ...{Loading}...
शश्व॑द॒ग्निर्व॑ध्र्य॒श्वस्य॒ शत्रू॒न्नृभि॑र्जिगाय सु॒तसो॑मवद्भिः ।
सम॑नं चिददहश्चित्रभा॒नोऽव॒ व्राध॑न्तमभिनद्वृ॒धश्चि॑त् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुमित्रो वाध्र्यश्वः
- छन्दः - त्रिष्टुप्
Thomson & Solcum
श᳓श्वद् अग्नि᳓र् वध्रिअश्व᳓स्य श᳓त्रून्
नृ᳓भिर् जिगाय सुत᳓सोमवद्भिः
स᳓मनं चिद् अदहश् चित्रभानो
अ᳓व व्रा᳓धन्तम् अभिनद् वृध᳓श् चित्
Vedaweb annotation
Strata
Cretic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
agníḥ ← agní- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
śáśvat ← śáśvant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
śátrūn ← śátru- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}
vadhryaśvásya ← vadhryaśvá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
jigāya ← √ji- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:ACT}
nŕ̥bhiḥ ← nár- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}
sutásomavadbhiḥ ← sutásomavant- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}
adahaḥ ← √dah- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}
cit ← cit (invariable)
citrabhāno ← citrábhānu- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
sámanam ← sámana- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}
abhinat ← √bhid- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}
áva ← áva (invariable)
cit ← cit (invariable)
vrā́dhantam ← √vrādh- (root)
{case:ACC, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
vr̥dháḥ ← vr̥dhá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
शश्व॑त् । अ॒ग्निः । व॒ध्रि॒ऽअ॒श्वस्य॑ । शत्रू॑न् । नृऽभिः॑ । जि॒गा॒य॒ । सु॒तसो॑मवत्ऽभिः ।
सम॑नम् । चि॒त् । अ॒द॒हः॒ । चि॒त्र॒भा॒नो॒ इति॑ चित्रऽभानो । अव॑ । व्राध॑न्तम् । अ॒भि॒न॒त् । वृ॒धः । चि॒त् ॥
Hellwig Grammar
- śaśvad ← śaśvat
- [adverb]
- “always; repeatedly; continually; wholly.”
- agnir ← agniḥ ← agni
- [noun], nominative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- vadhryaśvasya ← vadhryaśva
- [noun], genitive, singular, masculine
- “Vadhryaśva.”
- śatrūn ← śatru
- [noun], accusative, plural, masculine
- “enemy; foe; enemy; Asura.”
- nṛbhir ← nṛbhiḥ ← nṛ
- [noun], instrumental, plural, masculine
- “man; man; nṛ [word]; crew; masculine.”
- jigāya ← ji
- [verb], singular, Perfect indicative
- “overcome; cure; win; conquer; control; win; succeed; remove; beat; govern; surpass; suppress.”
- sutasomavadbhiḥ ← suta
- [noun], masculine
- “Soma.”
- sutasomavadbhiḥ ← somavadbhiḥ ← somavat
- [noun], instrumental, plural, masculine
- samanaṃ ← samanam ← samana
- [noun], accusative, singular, neuter
- “marriage; conflict.”
- cid ← cit
- [adverb]
- “even; indeed.”
- adahaś ← adahaḥ ← dah
- [verb], singular, Imperfect
- “burn; cauterize; heat; burn; burn; burn; roast; blaze; burn; distress; destroy.”
- citrabhāno ← citrabhānu
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Agni; sun; Surya.”
- ‘va ← ava
- [adverb]
- “down.”
- vrādhantam ← vrādh
- [verb noun], accusative, singular
- abhinad ← abhinat ← bhid
- [verb], singular, Imperfect
- “break; incise; burst; divide; cut; cleave; destroy; cure; disturb; lance; break; distinguish; disclose; pierce; tear; separate; transgress; break open; scratch; penetrate; sever; bribe; grind; betray; fester; strike.”
- vṛdhaś ← vṛdhaḥ ← vṛdha
- [noun], nominative, singular, masculine
- “increasing; promotive.”
- cit
- [adverb]
- “even; indeed.”
सायण-भाष्यम्
सः अग्निः वध्र्यश्वस्य सुतसोमवद्भिः अभिषुतसोमैः । अनुवादको मत्वर्थीयः । तैः नृभिः ऋत्विग्भिः शश्वत् सर्वदा शत्रून् जिगाय जितवान् । अथ प्रत्यक्षः । हे चित्रभानो नानातेजस्क चायनीयदीप्तिमन् वाग्ने त्वं समनं चित् । समनमिति संग्रामनाम । तमपि अदहः स्वतेजोभिः । अथ तव स्तोता वाध्र्यश्वः वृधश्चित् स्वयं वृद्धो भवन व्राधन्तं वर्धमानं हिंसकं वा अव अभिनत् अवाङ्मुखं कृत्वा अच्छिनत् । यद्वा त्वमेव तमवाभिनत् । अवाङ्मुखं कृत्वाभिनः अच्छिनः। प्रथममध्यमयोः समानमेतद्रूपम् ॥
Wilson
English translation:
“Agni by means of the priests of Vadhryaśva pouring out libations always conquers his foes; you(Agni) shining with varied splendour, have consumed the battle; (your praiser) self-fostered has destroyed hispowerful (assailant).”
Jamison Brereton
Over and over the fire of Vadhryaśva has conquered rivals by means of the men that provide the pressed soma.
You burned even the (whole) crowd, o bright-beamed one; as
strengthener you cut down even the greatly arrogant one.
Griffith
Vadhryasva’s Agni evermore hath vanquished his foes with heroes who had pressed the Soma.
Lord of bright rays, thou burntest up the battle, subduing, as our help, e’en mighty foemen.
Geldner
Immer wieder hat des Vadhryasva Agni die Feinde besiegt im Bunde mit den somapressenden Herren. Du branntest die Schlachtreihe nieder, du Prachtglanz; du hast den, der sich stärker fühlte als selbst der Starke, herabgehauen.
Grassmann
Besiegt hat Agni stets des Vadhriaçva Bekämpfer durch der Somapresser Freunde, Den Tross auch hast verbrannt du strahlenreicher, zerschmettert auch den Trotzenden als Helfer.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुमित्रो वाध्र्यश्चः
- विराड्त्रिष्टुप्
- धैवतः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (वध्र्यश्वस्य शत्रून्) जितेन्द्रिय मनुष्य के कामादि शत्रुओं को (अग्निः) अग्रणायक परमात्मा (नृभिः-सुतसोमवद्भिः) उपासनारस निष्पादक जीवन्मुक्तों के जैसे दोषों को नष्ट करता है, वैसे (शश्वत्-जिगाय) सदा दबाता है (समनं चित्) सम्यक् प्राणवाले-बलवान् को भी (चित्रभानो) हे चायनीय ज्ञान प्रभाववाले ! (अदहः) नष्ट कर (वृधः-चित्) बढ़े-चढ़े (व्राधन्तम्-अवभिनत्) शक्तिशाली विरोधी को भी नष्ट कर ॥११॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - परमात्मा जितेन्द्रिय मनुष्य के कामादि दोषों को और अन्य बढ़े-चढ़े विरोधी प्रभावों या दुर्गुणों को नष्ट करता है ॥११॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (वध्र्यश्वस्य शत्रून्) जितेन्द्रियस्य कामादिशत्रून् (अग्निः) अग्रणायकः परमात्मा (नृभिः सुतसोमवद्भिः) उपासनारस-निष्पादकजीवन्मुक्तानां यथा दोषान्नाशयसि तथा ‘विभक्तिव्यत्ययः, उपमावाचकलुप्तोपमालङ्कारश्च’ (शश्वत् जिगाय) शाश्वतमभिभव (समनं चित्) सम्यक् प्राणवन्तमपि (चित्रभानो) हे चायनीयज्ञानप्रभाववन् ! (अदहः) दग्धीकुरु (वृधः-चित्) प्रवृद्धः सन्नपि (व्राधन्तम्-अवभिनत्) प्रवर्धमानं विरोधिनमपि-अवच्छिन्नं कुरु ॥११॥
12 अयमग्निर्वध्र्यश्वस्य वृत्रहा - त्रिष्टुप्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
अय᳓म् अग्नि᳓र् वध्रिअश्व᳓स्य वृत्रहा᳓
सनका᳓त् प्रे᳓द्धो न᳓मसोपवाकि᳓यः
स᳓ नो अ᳓जामीँर् उत᳓ वा वि᳓जामीन्
अभि᳓ तिष्ठ श᳓र्धतो वाध्रिअश्व
मूलम् ...{Loading}...
अ॒यम॒ग्निर्व॑ध्र्य॒श्वस्य॑ वृत्र॒हा स॑न॒कात्प्रेद्धो॒ नम॑सोपवा॒क्यः॑ ।
स नो॒ अजा॑मीँरु॒त वा॒ विजा॑मीन॒भि ति॑ष्ठ॒ शर्ध॑तो वाध्र्यश्व ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुमित्रो वाध्र्यश्वः
- छन्दः - त्रिष्टुप्
Thomson & Solcum
अय᳓म् अग्नि᳓र् वध्रिअश्व᳓स्य वृत्रहा᳓
सनका᳓त् प्रे᳓द्धो न᳓मसोपवाकि᳓यः
स᳓ नो अ᳓जामीँर् उत᳓ वा वि᳓जामीन्
अभि᳓ तिष्ठ श᳓र्धतो वाध्रिअश्व
Vedaweb annotation
Strata
Cretic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
agníḥ ← agní- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
ayám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
vadhryaśvásya ← vadhryaśvá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
vr̥trahā́ ← vr̥trahán- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
námasā ← námas- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}
préddhaḥ ← √idh- 1 (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}
sanakā́t ← sanaká- (nominal stem)
{case:ABL, gender:M, number:SG}
upavākyàḥ ← upavākyà- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
ájāmīn ← ájāmi- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
utá ← utá (invariable)
vā ← vā (invariable)
víjāmīn ← víjāmi- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}
abhí ← abhí (invariable)
śárdhataḥ ← √śardh- (root)
{case:ACC, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
tiṣṭha ← √sthā- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
vādhryaśva ← vā́dhryaśva- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
अ॒यम् । अ॒ग्निः । व॒ध्रि॒ऽअ॒श्वस्य॑ । वृ॒त्र॒ऽहा । स॒न॒कात् । प्रऽइ॑द्धः । नम॑सा । उ॒प॒ऽवा॒क्यः॑ ।
सः । नः॒ । अजा॑मीन् । उ॒त । वा॒ । विऽजा॑मीन् । अ॒भि । ति॒ष्ठ॒ । शर्ध॑तः । वा॒ध्रि॒ऽअ॒श्व॒ ॥
Hellwig Grammar
- ayam ← idam
- [noun], nominative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); here.”
- agnir ← agniḥ ← agni
- [noun], nominative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- vadhryaśvasya ← vadhryaśva
- [noun], genitive, singular, masculine
- “Vadhryaśva.”
- vṛtrahā ← vṛtra
- [noun], masculine
- “enemy.”
- vṛtrahā ← hā ← han
- [noun], nominative, singular, masculine
- “killing; curative; destroying; removing; māraka; stabbing.”
- sanakāt ← sanaka
- [noun], ablative, singular, masculine
- preddho ← preddhaḥ ← prendh ← √indh
- [verb noun], nominative, singular
- “kindle.”
- namasopavākyaḥ ← namasā ← namas
- [noun], instrumental, singular, neuter
- “adoration; court; namas [word]; bow; salute.”
- namasopavākyaḥ ← upavākyaḥ ← upavac ← √vac
- [verb noun], nominative, singular
- sa ← tad
- [noun], nominative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- no ← naḥ ← mad
- [noun], genitive, plural
- “I; mine.”
- ajāmīṃr ← ajāmīn ← ajāmi
- [noun], accusative, plural, masculine
- “unrelated; foreign-born.”
- uta
- [adverb]
- “and; besides; uta [indecl.]; similarly; alike; even.”
- vā
- [adverb]
- “or; optionally; either.”
- vijāmīn ← vijāmi
- [noun], accusative, plural, masculine
- abhi
- [adverb]
- “towards; on.”
- tiṣṭha ← sthā
- [verb], singular, Present imperative
- “stay; stand; situate; exist; [in]; resist; endure; put; soak; be; stop; adhere; get stale; concentrate; grow; trust; wake; consociate; last; dwell; lie; stand; stop.”
- śardhato ← śardhataḥ ← śṛdh
- [verb noun], accusative, plural
- vādhryaśva
- [noun], vocative, singular, masculine
सायण-भाष्यम्
वृत्रहा शत्रूणां हन्ता अयमग्निः सनकात् चिरादारभ्य वध्र्यश्वस्य हविषा प्रेद्धः प्रकर्षेण दीपितो भवति । तथा तस्य नमसा नमस्कारेण सह उपवाक्यः उपस्तोतव्यो भवति । हे वाध्र्यश्व वध्र्यश्वकुले मथनेन समुत्पन्नाग्ने सः त्वं नः अस्माकम् अजामीन् अज्ञातीन शत्रून् उत वा अपि वा शर्धतः हिंसतः विजामीन विविधान् ज्ञातीनपि अभि तिष्ठ अभिभव ॥ ॥ २०॥
Wilson
English translation:
“From a long period has this Agni the slayer of foes been kindled (by the oblation) of Vadhryaśva; (heis) to be addressed with reverence; do you, (Agni, kindled in the) family of Vadhryaśva, overcome our enemies,both those who have no kinsmen and those who have many kinsmen.”
Jamison Brereton
Here is the fire of Vadhryaśva, the smasher of Vr̥tra, kindled from of old, to be addressed with reverence.
Subjugate those, whether non-kin or estranged kin, who defy us, o son of Vadhryaśva.
Griffith
This Agni of Vadhryasva, Vrtra-slayer, lit from of old, must be invoked with homage.
As such assail our enemies, Vadhryasva, whether the foes be strangers or be kinsmen.
Geldner
Dies ist des Vadhryasva Agni, der Feindetöter, der vor alters entzündete, dem unter Verbeugung freundlich zugesprochen wird. Tritt du für uns den Fremden oder den falschen Verwandten, den Überheblichen entgegen, o Kind des Vadhryasva!
Grassmann
Des Vadhriaçva Feindbezwinger war er von je entflammt voll Demuth angerufen, So tritt zu Boden, Agni Vādhriaçva, die Feinde uns, verwandte, unverwandte.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुमित्रो वाध्र्यश्चः
- निचृत्त्रिष्टुप्
- धैवतः
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (वध्र्यश्वस्य) जितेन्द्रिय मनुष्य की (नमसा-उपवाक्यः) स्तुति से उपास्य प्रशंसनीय (अयम्-अग्निः) यह अग्रणायक परमात्मा है (सनकात्प्रेद्धः-वृत्रहा) पुरातन काल से आत्मा में साक्षात् किया हुआ पापनाशक है (सः) वह तू (वाध्र्यश्व) जितेन्द्रिय मनुष्य के उपास्यदेव हे परमात्मन् ! (नः) हमारे (अजामीन्-उत वा विजामीन् शर्धतः-अभितिष्ठ) जन्म से असम्बधियों और विपरीत सम्बन्धियों विरोधियों को बल प्रदर्शित करते हुओं को दबा अभिभूत कर ॥१२॥
ब्रह्ममुनि - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जितेन्द्रिय उपासक जब परमात्मा की उपासना करता है, तो परमात्मा उसे पापों से बचाता है तथा उसके साथ सम्बन्ध न रखनेवाले बाधकों को और विपरीत सम्बन्ध रखनेवाले बाधकों को वह दबा देता है ॥१२॥
ब्रह्ममुनि - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (वध्र्यश्वस्य) नियन्त्रितेन्द्रियस्य (नमसा-उपवाक्यः) स्तुत्यां खलूपास्यः प्रशंसनीयः (अयम्-अग्निः) एषोऽग्रणायकः परमात्मा (सनकात् प्रेद्धः-वृत्रहा) पुरातनात् कालात्-चिरमिति यावत् स्वात्मनि साक्षात्कृतः पापनाशकोऽस्ति (सः) स त्वं (वाध्र्यश्व) जितेन्द्रियस्योपास्य परमात्मन् ! (नः) अस्माकं (अजामीन्-उत वा विजामीन् शर्धतः-अभितिष्ठ) जन्मतोऽसम्बन्धिनो विगत सम्बन्धिनः-विरोधिनश्च बलं प्रदर्शयतोऽभिभव ॥१२॥