०५९

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्

‘प्र तारि’ इति दशर्चं सप्तदशं सूक्तं बन्ध्वादीनां त्रयाणां गौपायनानामार्षम् । आदितः सप्त त्रिष्टुभः। अष्टमी पञ्चाष्टका पङ्क्तिः । नवमी षडष्टका महापङ्क्तिः । दशमी पङ्क्त्युत्तरा । ‘ आद्यौ दशकावष्टकास्त्रयः’ (अनु. ९. ११ ) इत्युक्तलक्षणसद्भावात् । एकाक्षराधिक्याद्भूरिग्विशेषणेयं वेदितव्या । सूक्तस्यादितश्चतस्रो देहात्प्राणान्निर्गमयित्र्या निर्ऋतेर्निवृत्यर्थं बन्ध्वादयोऽजपन् । ‘ मो षु णः सोम ’ इति चतुर्थ्यामेव मृत्युनिवृत्यर्थं सोममस्तुवन् । अतश्चतसृणां निर्ऋतिर्देवता चतुर्थ्याः सोमश्च । ‘ असुनीते मनः’ इति द्वाभ्यामसुनीतिनाम्नीं देवीमस्तुवन् अतस्तयोः सा देवता । ‘ पुनर्नो असुम्’ इत्यस्याः पृथिव्याद्या लिङ्गोक्ता देवताः। ततस्तिसृभिः शिष्टाभिः पङ्क्तिमहापङ्क्तिपङ्क्त्युत्तराभिर्द्यावापृथिव्याविति द्यावापृथिव्यौ देवते । ‘ समिन्द्र ’ इत्यर्धर्चस्येन्द्रो देवता । तथा चानुक्रान्तं – प्र तारीति दशर्चे चतस्रो निर्ऋत्यपनोदनार्थं जेपुश्चतुर्थ्यां सोमं चास्तुवन्मृत्योरपगमायोत्तराभ्यां दैवीमसुनीतिं सप्तम्यां लिङ्गोक्तदेवताः शिष्टाभिः पङ्क्तिमहापङ्क्तिपङ्क्त्युत्तराभिर्द्यावापृथिव्यौ समिन्द्रेतीन्द्रं चार्धर्चेन’ इति । गतो विनियोगः ॥

Jamison Brereton

59 (885)
Nirr̥ti (1–3), Nirr̥ti and Soma (4), Asunıti (5–6), ̄
Assorted Divinities (7), Heaven and Earth (8–10), or Indra (10a)
The four Gaupāyanas or Laupāyanas (as for X.57)
10 verses: triṣtubh, except paṅkti 8, mahāpaṅkti 9, paṅktyuttarā 10
Although the themes in this hymn conform to the healing and restorative tone of the other Gaupāyana hymns, neither the structure of the hymn nor the particular application of the verses is entirely clear. Geldner treats it as a unified composition, with verses 1–3 and 8–10 wishing long life and health to Subandhu, and the middle verses 4–7 extending these wishes to other beings.
But structural considerations call this view into question. For one thing, Subandhu is mentioned only in the last part of the hymn (vs. 8), not the first. Moreover, the first four verses are marked by an apotropaic refrain addressed to Nirr̥ti “Dissolution” and should be considered as a group. The first of these verses does concern the resto
ration or lengthening of the lifetime of an unnamed person, compared to the Aśvins’ mythical restoration to youth of Cyavāna; the last of the verses (4) is a conventional prayer to avoid death and attain old age. The two middle verses (2–3) lie further from the theme of restored life, treating success in sacrifice (2) and in combat (3).
The next two verses (5–6) are addressed to Asunīti “the leader to (the other) life,” a word found also in the funeral hymns (X.12.4, 15.14, 16.2), calling for the resto ration not only of mind (vs. 5a), the concern of X.57–58, but also of other senses and powers. The following verse (7), in the same meter, invokes other gods to join in this restoration.
The final three verses (8–10) are in different, but related meters (variants of paṅkti, assemblages of eight-syllable lines), and share a three-pāda refrain. The first two (8–9) call on Heaven and Earth to provide remedies and remove mala dies; the last (10), outside of its refrain, is completely opaque: Indra is asked to “restore the …ox that drew the wedding-cart of Uśīnarāṇī,” a female figure appear ing nowhere else in the R̥gveda, or indeed in Sanskrit (though the masculine uśīnara is found as the name of a people in middle Vedic and later) and whose relevance here cannot be fathomed—efforts to do so only demonstrating the ingenuity, but not necessarily the good sense, of the scholars who proposed them.

01 प्र तार्यायुः - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

प्र᳓ तारि आ᳓युः प्रतरं᳓ न᳓वीय
स्था᳓तारेव क्र᳓तुमता र᳓थस्य
अ᳓ध च्य᳓वान उ᳓त् तवीति अ᳓र्थम्
परातरं᳓ सु᳓ नि᳓रृतिर् जिहीताम्

02 सामन्नु राये - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

सा᳓मन् नु᳓ राये᳓ निधिम᳓न् नु᳓ अ᳓न्नं
क᳓रामहे सु᳓ पुरुध᳓ श्र᳓वांसि
ता᳓ नो वि᳓श्वानि जरिता᳓ ममत्तु
परातरं᳓ सु᳓ नि᳓रृतिर् जिहीताम्

03 अभी ष्वट्र्यः - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अभी᳓ षु᳓ अर्यः᳓ पउं᳓सियैर् भवेम
दियउ᳓र् न᳓ भू᳓मिं गिर᳓यो न᳓ अ᳓ज्रान्
ता᳓ नो वि᳓श्वानि जरिता᳓ चिकेत
परातरं᳓ सु᳓ नि᳓रृतिर् जिहीताम्

04 मो षु - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

मो᳓ षु᳓ णः सोम मृत्य᳓वे प᳓रा दाः
प᳓श्येम नु᳓ सू᳓रियम् उच्च᳓रन्तम्
द्यु᳓भिर् हितो᳓ जरिमा᳓ सू᳓ नो अस्तु
परातरं᳓ सु᳓ नि᳓रृतिर् जिहीताम्

05 असुनीते मनो - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अ᳓सुनीते म᳓नो अस्मा᳓सु धारय
जीवा᳓तवे सु᳓ प्र᳓ तिरा न आ᳓युः
रारन्धि᳓ नः सू᳓रियस्य संदृ᳓शि
घृते᳓न त्वं᳓ तनु᳓वं वर्धयस्व

06 असुनीते पुनरस्मासु - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अ᳓सुनीते पु᳓नर् अस्मा᳓सु च᳓क्षुः
पु᳓नः प्राण᳓म् इह᳓ नो धेहि भो᳓गम्
जियो᳓क् पश्येम सू᳓र्यम् उच्च᳓रन्तम्
अ᳓नुमते मॄळ᳓या+ नः सुअस्ति᳓

07 पुनर्नो असुम् - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

पु᳓नर् नो अ᳓सुम् पृथिवी᳓ ददातु
पु᳓नर् द्यउ᳓र् देवी᳓ पु᳓नर् अन्त᳓रिक्षम्
पु᳓नर् नः सो᳓मस् तनु᳓वं ददातु
पु᳓नः पूषा᳓ पथि᳓यां या᳓ सुअस्तिः᳓

08 शं रोदसी - पङ्क्तिः

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

शं᳓ रो᳓दसी सुब᳓न्धवे
यह्वी᳓ ऋत᳓स्य मात᳓रा
भ᳓रताम् अ᳓प य᳓द् र᳓पो
द्यउः᳓ पृथिवि क्षमा᳓ र᳓पो
मो᳓ षु᳓ ते किं᳓ चना᳓ममत्

09 अव द्वके - महापङ्क्तिः

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अ᳓व द्वके᳓ अ᳓व त्रिका᳓
दिव᳓श् चरन्ति भेषजा᳓
क्षमा᳓ चरिष्णु᳓ एकक᳓म्
भ᳓रताम् अ᳓प य᳓द् र᳓पो
द्यउः᳓ पृथिवि क्षमा᳓ र᳓पो
मो᳓ षु᳓ ते किं᳓ चना᳓ममत्

10 समिन्द्रेरय गामनड्वाहम् - पङ्क्त्युत्तरा

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

स᳓म् इन्द्र ईरय गा᳐᳓म् अनड्वा᳓हं
य᳓ आ᳓वहद् उशीन᳓राणिया अ᳓नः
भ᳓रताम् अ᳓प य᳓द् र᳓पो
द्यउः᳓ पृथिवि क्षमा᳓ र᳓पो
मो᳓ षु᳓ ते किं᳓ चना᳓ममत्