०२३

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्

’ यजामहे’ इति सप्तर्चं सप्तमं सूक्तम् । प्रथमासप्तम्यौ त्रिष्टुभौ । पञ्चम्यभिसारिणी । द्विर्दशकद्विर्वान्दशकवतीत्यभिसारिणीत्युच्यते । शिष्टाश्चतस्रो जगत्यः। पूर्ववदृषिदेवते। तथा चानुक्रान्तं— ‘यजामहे सप्ताद्यान्त्ये त्रिष्टुभौ पञ्चम्यभिसारिणी’ इति । चतुर्थेऽहनि माध्यंदिनसवने तृतीयापञ्चम्योरावर्तनेन त्रींस्तृचान् होत्रका एकैकं तृचमावपेरन् । सूत्रितं च – यजामह इन्द्रं वज्रदक्षिणमिति द्वितीयानेवमेव ’ ( आश्व. श्रौ. ७. ११ ) इति ॥

Jamison Brereton

23 (849)
Indra
Vimada Aindra or Vimada Prājāpatya, or Vasukr̥t Vāsukra
7 verses: jagatī, except triṣṭubh 1, 7; abhisāriṇī 5 (so Anukramaṇī)
The hymn begins with a fine Indo-Iranian opening “we sacrifice to/worship (yájāmahe) Indra,” reminiscent of the Younger Avestan litanies with the identical verb yazamaide. The praise of Indra that follows is fairly conventional; we hear of his mace (vss. 1, 3), his pair of fallow bays (vss. 1–3), and, less usually, his beard (vss. 1, 3). He is portrayed, in contrastive but complementary fashion, as at once warrior and generous and paternal patron (see, e.g., vss. 1d, 2b, 5).
The final two verses (6–7) mention the poet Vimada (7b) and his family (6a), and both verses feature prominently the verb vidmā́ “we know,” a partial anagram of this name. Indra’s name is also played upon, in the adjective iná “strong” (6c), and possibly, earlier in the hymn, by the presence of several pleonastic+++(=redundant)+++ occurrences of the particle íd (3a, 4d). In the same spirit, the frequent occurrence of the pre
verb/particle ví seems designed to recall the Vimada name. This punning is more subtle and varied than that found in the Vimada hymns with the repeated catch word refrain ví vo máde … vívakṣase (X.21, 24.1–3, 25). Thus, though the contents of the praise are conventional, the playful phonological complexity gives texture to the poem.

01 यजामह इन्द्रम् - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

य᳓जामह इ᳓न्दरं+ व᳓ज्रदक्षिणं
ह᳓रीणां᳐ रथि᳓यं वि᳓व्रताना᳐म्
प्र᳓ श्म᳓शरु दो᳓धुवद् ऊर्ध्व᳓था भू᳐द्
वि᳓ से᳓नाभिर् द᳓यमानो वि᳓ रा᳓धसा

02 हरी न्वस्य - जगती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

ह᳓री नु᳓ अस्य या᳓ व᳓ने विदे᳓ व᳓सु
इ᳓न्द्रो मघइ᳓र् मघ᳓वा वृत्रहा᳓ भुवत्
ऋभु᳓र् वा᳓ज ऋभुक्षाः᳓ पत्यते श᳓वो
अ᳓व क्ष्णौमि दा᳐᳓सस्य ना᳓म चित्

03 यदा वज्रम् - जगती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

यदा᳓ व᳓ज्रं हि᳓रण्यम् इ᳓द् अ᳓था र᳓थं
ह᳓री य᳓म् अस्य व᳓हतो वि᳓ सूरि᳓भिः
आ᳓ तिष्ठति · मघ᳓वा स᳓नश्रुत
इ᳓न्द्रो वा᳓जस्य दीर्घ᳓श्रवसस् प᳓तिः

04 सो चिन्नु - जगती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

सो᳓ चिन् नु᳓ वृष्टि᳓र् यूथि᳓या सुवा᳓ स᳓चाँ
इ᳓न्द्रः श्म᳓श्रूणि ह᳓रिताभि᳓ प्रुष्णुते
अ᳓व वेति सुक्ष᳓यं सुते᳓ म᳓धु
उ᳓द् इ᳓द् धूनोति वा᳐᳓तो य᳓था व᳓नम्

05 यो वाचा - अभिसारिणी

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

यो᳓ वाचा᳓ वि᳓वाचो मृध्र᳓वाचः
पुरू᳓ सह᳓स्रा᳓शिवा जघा᳓न
त᳓त्-तद् इ᳓द् अस्य पउं᳓सियं गृणीमसि
पिते᳓व य᳓स् त᳓विषीं वावृधे᳓ श᳓वः

06 स्तोमं त - जगती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

स्तो᳓मं त इन्द्र विमदा᳓ अजीजनन्न्
अ᳓पूर्वियम् पुरुत᳓मं सुदा᳓नवे
विद्मा᳓ हि᳓ अस्य भो᳓जनम् इन᳓स्य
य᳓द् आ᳓ पशुं᳓ न᳓ गोपाः᳐᳓ करामहे

07 माकिर्न एना - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

मा᳓किर् न एना᳓ सखिया᳓ वि᳓ यौषुस्
त᳓व च इन्द्र विमद᳓स्य च ऋ᳓षेः
विद्मा᳓ हि᳓ ते प्र᳓मतिं देव जामिव᳓द्
अस्मे᳓ ते सन्तु सखिया᳓ शिवा᳓नि