०२२

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्

‘कुह ’ इति पञ्चदशर्चं षष्ठं सूक्तमैन्द्रम् । पञ्चदशी त्रिष्टुप् पञ्चमीसप्तमीनवम्यस्तिस्रोऽनुष्टुभः शिष्टाः पुरस्ताद्बृहत्यः । आद्यद्वादशकर्त्र्यष्टकवती पुरस्ताद्बृहती। पूर्ववदृषिः । तथा चानुक्रान्तं– ’कुह पञ्चोना पुरस्ताद्बार्हतं त्रिष्टुबन्तं त्वं त्या चिदा नस्त्वं नोऽनुष्टुभः’ इति । चतुर्थेऽहनि निष्केवल्य एतत्सूक्तम् । सूत्रितं च— कुह श्रुत इन्द्रो युध्मस्य त इति निष्केवल्यम्’ (आश्व. श्रौ. ७, ११ ) इति ॥

Jamison Brereton

22 (848)
Indra
Vimada Aindra or Vimada Prājāpatya, or Vasukrt V̥ āsukra
15 verses: purastādbr̥hatī, except anuṣṭubh 5, 7, 9, triṣṭubh 15
The metrical scheme of this hymn is unique in the R̥gveda (see Oldenberg 1888: 122); most of the verses have an 11 8 8 8 configuration (or something approaching it), despite the Anukramaṇī’s identifications. Like many hymns whose meter is irregu lar, this one is driven more by phraseology, verbal echoes, and lexical chaining than by meter. The responsion and chaining begin with the first two verses, which consist
of a rhetorical question about Indra’s fame (vs. 1) and its answer (vs. 2). The general praises of Indra continue in the next two verses, but shade, in verse 4, into the myth (or fragments of myth) that occupy most of the rest of the hymn: the journey of Indra and his client Kutsa (unnamed here) to the house of Uśanā (Kāvya) with the horses of the Wind (vss. 4–6), the plea to Indra to smite the demon Śuṣṇa (7–9), and the actual slaying of Śuṣṇa and its aftermath (vss. 10–11, 14), with several verses interspersed (12–13) begging Indra for aid and comfort. (These may belong to the Śuṣṇa saga and represent the speech of the same “we” who asked Indra to kill the demon in vss. 7–9, but they can also be generalized to the current “we” of singers and patrons.)
Although there are many puzzles in these mythological verses, the real crux is the pair concerning (apparently) the slaying of Śuṣṇa, verses 10–11, which contain sev eral well-nigh-impenetrable hapaxes and whose syntax is in places unparsable. Verse 10, especially, may be deemed impossible, and its translation is therefore provisional and differs radically from others’ interpretations. We believe that it contains a badly remembered and garbled allusion to an inherited Indo-Iranian mythic complex. The hapax kārpāṇé, which others interpret as “in the sword-combat” (relating it to a much later attested word kr̥pāṇa “sword”), we connect with the Avestan word karapan (read disyllabically in the Gāthās), the designation of a person or persons hostile to the Mazdayasnian religion and associated with equally hostile kauuis

(e.g., Yasna 44.20, Yasna 32.12, 14–15, Yasna 46.11)—just as our kārpāṇé occurs in a verse with unidentified (and, as it happens, syntactically untethered) kavis. In the topsy-turvy religious system of the Gāthās, of course, entities viewed positively in the R̥gveda (like kavis) have negative valuation. This is not the place to explore this hypothesis in detail, but for another apparent manifestation of this myth, see X.99.9, and for further discussion see Jamison (2009d [2013]).
The hymn ends with an impeccable triṣṭubh verse (15), containing a conven tional invitation to Indra to drink the soma and conventional wishes for his good will and patronage.

01 कुह श्रुत - पुरस्ताद्बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

कु᳓ह श्रुत᳓ इ᳓न्दरः+ क᳓स्मिन् अद्य᳓
ज᳓ने मित्रो᳓ न᳓ श्रूयते
ऋ᳓षीणां᳐ वा यः᳓ क्ष᳓ये
गु᳓हा वा च᳓र्कृषे गिरा᳓

02 इह श्रुत - पुरस्ताद्बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

इह᳓ श्रुत᳓ इ᳓न्दरो+ अस्मे᳓ अद्य᳓
स्त᳓वे वज्री᳓ ऋ᳓चीषमः
मित्रो᳓ न᳓ यो᳓ ज᳓नेषु आ᳓
य᳓शश् चक्रे᳓ अ᳓सामि आ᳓

03 महो यस्पतिः - पुरस्ताद्बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

महो᳓ य᳓स् प᳓तिः श᳓वसो अ᳓साम्य् आ᳓
महो᳓ नृम्ण᳓स्य तूतुजिः᳓
भर्ता᳓ व᳓ज्रस्य धृष्णोः᳓
पिता᳓ पुत्र᳓म् इव प्रिय᳓म्

04 युजानो अश्वा - पुरस्ताद्बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

युजानो᳓ अ᳓श्वा वा᳐᳓तस्य धु᳓नी
देवो᳓ देव᳓स्य वज्रिवः
स्य᳓न्ता पथा᳓ विरु᳓क्मता
सृजान᳓ स्तोषि अ᳓ध्वनः

05 त्वं त्या - अनुष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

तुवं᳓ त्या᳓ चिद् वा᳐᳓तस्या᳓शुवा᳓गा
ऋज्रा᳓ त्म᳓ना व᳓हध्यै
य᳓योर् देवो᳓ न᳓ म᳓र्तियो
यन्ता᳓ न᳓किर् विदा᳓यियः

06 अध ग्मन्तोशना - पुरस्ताद्बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अ᳓ध ग्म᳓न्ता उश᳓ना पृछते वां
क᳓दर्था न आ᳓ गृह᳓म्
आ᳓ जग्मथुः पराका᳐᳓द्
दिव᳓श् च ग्म᳓श् च म᳓र्तियम्

07 आ न - अनुष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

आ᳓ न इन्दर+ पृक्षसे
अस्मा᳓कम् ब्र᳓ह्म उ᳓द्यतम्
त᳓त् त्वा याचामहे अ᳓वः
शु᳓ष्णं य᳓द् ध᳓न्न् अ᳓मानुषम्

08 अकर्मा दस्युरभि - पुरस्ताद्बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अ-कर्मा᳓ द᳓स्युर्, अभि᳓ नो अ-मन्तु᳓र्+++(=अ-ज्ञाता)+++
अन्य᳓-व्रतो अ᳓-मानुषः ।
त्वं᳓ त᳓स्यामित्रहन्
व᳓धर्+++(=हन्ता)+++ दास᳓स्य दम्भय ॥+++(5)+++

09 त्वं न - अनुष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

तुवं᳓ न · इन्दर+ शूर शू᳓रैर्
उत᳓ त्वो᳓तासो बर्ह᳓णा
पुरुत्रा᳓ ते वि᳓ पूर्त᳓यो
न᳓वन्त क्षोण᳓यो यथा

10 त्वं तान्वृत्रहत्ये - पुरस्ताद्बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

तुवं᳓ ता᳓न् वृत्रह᳓त्ये चोदयो नॄ᳓न्
कार्पाणे᳓ शूर वज्रिवः
गु᳓हा य᳓दी कवीनां᳐᳓
विशां᳓ न᳓क्षत्रशवसाम्

11 मक्षू ता - पुरस्ताद्बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

मक्षू᳓ ता᳓ त इन्दर+ दाना᳓प्नस
आक्षाणे᳓ शूर वज्रिवः
य᳓द् ध शु᳓ष्णस्य दम्भ᳓यो
जातं᳓ वि᳓श्वं सया᳓वभिः

12 माकुध्र्यगिन्द्र शूर - पुरस्ताद्बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

मा᳓कुध्रि᳓अग् इन्दर+ शूर व᳓स्वीर्
अस्मे᳓ भूवन्न् अभि᳓ष्टयः
वयं᳓-वयं त आसां᳐
सुम्ने᳓ सियाम वज्रिवः

13 अस्मे ता - पुरस्ताद्बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अस्मे᳓ ता᳓ त इन्दर+ सन्तु सत्या᳓
अ᳓हिंसन्तीर् उपस्पृ᳓शः
विद्या᳓म या᳓सा᳐म् भु᳓जो
धेनूनां᳐᳓ न᳓ वज्रिवः

14 अहस्ता यदपदी - पुरस्ताद्बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अहस्ता᳓ य᳓द् अप᳓दी व᳓र्धत क्षाः᳓
श᳓चीभिर् वेदिया᳓ना᳐म्
शु᳓ष्णम् प᳓रि प्रदक्षिणि᳓द्
विश्वा᳓यवे नि᳓ शिश्नथः

15 पिबापिबेदिन्द्र शूर - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

पि᳓बा-पिबे᳓द् इन्दर+ शूर सो᳓मम्
मा᳓ रिषण्यो वसवान व᳓सुः स᳓न्
उत᳓ त्रायस्व गृणतो᳓ मघो᳓नो
मह᳓श् च रायो᳓ रेव᳓तस् कृधी नः