ऋग्वेदे विश्वासटिप्पन्यः

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

सायण-भाष्यम्

॥ श्रीगणेशाय नमः ॥

यस्य निःश्वसितं वेदा यो वेदेभ्योऽखिलं जगत् ।

निर्ममे तमहं वन्दे विद्यातीर्थमहेश्वरम् ॥

सप्तमस्याष्टकस्येत्थं व्याकार्षीत् पञ्चमं सुधीः ।।

सायणाह्णस्ततः षष्ठमध्यायं व्याचिकीर्षति ॥

दशमे मण्डले प्रथमेऽनुवाके षोडश सूक्तानि । तत्र ‘ अयं स यस्य’ इति सप्तर्चं षष्ठं सूक्तमाप्त्यस्य त्रितस्यार्षं त्रैष्टुभमाग्नेयम् । ‘ अयम्’ इत्यनुक्रान्तम् । प्रातरनुवाकाश्विनशस्त्रयोरुक्तो विनियोगः ।।

Jamison Brereton

6 (832)
Agni
Trita Āptya
7 verses: triṣṭubh
After the enigmas of the preceding hymn, the relative simplicity of this one comes as some relief. It begins with an annunciatory “here he is,” and the remainder of the first three verses consists of relative clauses describing Agni. Relative clauses also dominate verses 5–6. The contents are fairly standard: Agni’s radiance (esp. vss. 1–2), his role in the sacrifice and his reciprocal relationship with the poet and priest (vss. 3–5), and prayers for Agni’s intervention in bringing help and other good things to us (vss. 6–7). These last two verses address Agni directly; in the first five verses he appears only in the 3rd person. Unlike the last hymn, in which the word agní appeared only in the last half-verse, this hymn contains a form of the name in every verse.

01 अयं स - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अयं᳓ स᳓ य᳓स्य श᳓र्मन्न् अ᳓वोभिर्
अग्ने᳓र् ए᳓धते जरिता᳓ अभि᳓ष्टौ
ज्य᳓यिष्ठेभिर्+ यो᳓ भानु᳓भिर् ऋषूणा᳓म्
परिए᳓ति प᳓रिवीतो विभा᳓वा

मूलम् ...{Loading}...

अ॒यं स यस्य॒ शर्म॒न्नवो॑भिर॒ग्नेरेध॑ते जरि॒ताभिष्टौ॑ ।
ज्येष्ठे॑भि॒र्यो भा॒नुभि॑रृषू॒णां प॒र्येति॒ परि॑वीतो वि॒भावा॑ ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - अग्निः
ऋषिः - त्रित आप्त्यः
छन्दः - त्रिष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M;; pentad (decasyllabic), including Arnold’s “pure” and “mixed”; see Oldenberg (1888) 95–8 and Arnold (1905) 238–40.
genre M
genre M
genre M

Morph
ávobhiḥ ← ávas- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:PL}

ayám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

śárman ← śárman- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}

yásya ← yá- (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

abhíṣṭau ← abhíṣṭi- (nominal stem)
{case:LOC, gender:F, number:SG}

agnéḥ ← agní- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

édhate ← √idh- 2 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

jaritā́ ← jaritár- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

bhānúbhiḥ ← bhānú- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

jyéṣṭhebhiḥ ← jyéṣṭha- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

r̥ṣūṇā́m ← r̥ṣú- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:PL}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

párivītaḥ ← √vyā- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

paryéti ← √i- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

vibhā́vā ← vibhā́van- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

पद-पाठः

अ॒यम् । सः । यस्य॑ । शर्म॑न् । अवः॑ऽभिः । अ॒ग्नेः । एध॑ते । ज॒रि॒ता । अ॒भिष्टौ॑ ।
ज्येष्ठे॑भिः । यः । भा॒नुऽभिः॑ । ऋ॒षू॒णाम् । प॒रि॒ऽएति॑ । परि॑ऽवीतः । वि॒भाऽवा॑ ॥

Hellwig Grammar

ayaṃ ← ayam ← idam
[noun], nominative, singular, masculine
“this; he,she,it (pers. pron.); here.”

sa ← tad
[noun], nominative, singular, masculine
“this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

yasya ← yad
[noun], genitive, singular, masculine
“who; which; yat [pronoun].”

śarmann ← śarman
[noun], locative, singular, neuter
“protection; protective covering; refuge; joy.”

avobhir ← avobhiḥ ← avas
[noun], instrumental, plural, neuter
“aid; favor; protection.”

agner ← agneḥ ← agni
[noun], genitive, singular, masculine
“fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

edhate ← edh
[verb], singular, Present indikative
“boom; get; thrive; increase; increase.”

jaritābhiṣṭau ← jaritā ← jaritṛ
[noun], nominative, singular, masculine
“singer.”

jaritābhiṣṭau ← abhiṣṭau ← abhiṣṭi
[noun], locative, singular, feminine
“prevalence; protection.”

jyeṣṭhebhir ← jyeṣṭhebhiḥ ← jyeṣṭha
[noun], instrumental, plural, masculine
“firstborn; best; first; excellent; highest; jyeṣṭha [word].”

yo ← yaḥ ← yad
[noun], nominative, singular, masculine
“who; which; yat [pronoun].”

bhānubhir ← bhānubhiḥ ← bhānu
[noun], instrumental, plural, masculine
“sun; Surya; Calotropis gigantea Beng.; sunbeam; beam; luminosity; copper; light; twelve; appearance; Bhānu; flare.”

ṛṣūṇām ← ṛṣu
[noun], genitive, plural, masculine

paryeti ← parī ← √i
[verb], singular, Present indikative
“circumambulate; wander; revolve; overwhelm.”

parivīto ← parivītaḥ ← parivye ← √vye
[verb noun], nominative, singular
“surround; surround.”

vibhāvā ← vibhāvan
[noun], nominative, singular, masculine
“illuminating; shining.”

सायण-भाष्यम्

जरिता स्तोता अभिष्टौ यागे कृते यस्य अग्नेः अवोभिः पालनैः शर्मन् शर्मणि स्वगृहे एधते वर्धते सः अयम् अग्निर्यागार्थमस्माभिराहूत इति शेषः । विभावा दीप्तिमान् यः अग्निः ऋषूणां सूर्यरश्मीनां ज्येष्ठेभिः प्रशस्तैः भानुभिः तेजोभिः परिवीतः परिवृतः पर्येति सर्वतो गच्छति । यत्र यत्र गन्तव्यं तत्र तत्राप्रतिहतगतिर्गच्छतीत्यर्थः ॥

Wilson

English translation:

“This is that Agni by whose protections the worshipper (diligent) in sacrifice prospers in his dwelling;who is radiant, travels everywhere invested with the excellent splendours of his rays.”

Jamison Brereton

Here he is—Agni, in whose protection, in whose charge, and by whose help the singer thrives—
the far-radiant one who circles around, encircled by the peerless radiant beams of the dawn rays;

Griffith

THIS is that Agni, he by whose protection, favour, and help. the singer is successful;
Who with the noblest flames of glowing fuel comes forth encompassed with far-spreading lustre.

Geldner

Dieser ist der Agni, in dessen Obhut und Zuflucht der Sänger mit seiner Hilfe gedeiht, der mit dem höchsten Glanze der Morgenstrahlen umgürtet, erstrahlend herumwandelt.

Grassmann

Hier Agni ist’s, in dessen Schutz und Beistand, durch dessen Huld der Sänger schön gedeihet, Der mit den schönsten Strahlen seiner Flammen rings angethan in hellem Glanz umhergeht,

Elizarenkova

Вот он, (этот) Агни, при чьей защите (и) поддержке
Процветает воспеватель благодаря (его) помощи,
(Тот,) кто, облаченный в лучшее пламя утренних лучей,
Обходит вокруг (алтаря), сверкающий.

अधिमन्त्रम् (VC)

अग्निः
त्रितः
स्वराडार्चीत्रिष्टुप्
धैवतः

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (यस्य-अग्नेः-शर्मन्)जिस अग्रणायक परमात्मा के शरण में-उपासन में (अवोभिः) विविध रक्षणविधानों द्वारा (जरिता) स्तुतिकर्ता-उपासक जन (अभिष्टौ) निज अभिकाङ्क्षा-प्राप्ति हो जाने पर (एधते) समृद्ध हो जाता है अभ्युदय और मोक्ष पा लेता है, (सः-अयम्) वह यह परमात्मा (यः) जो (ज्येष्ठेभिः-भानुभिः) श्रेष्ठ भ्रान्तिराहित ज्ञानप्रकाशों से (परिवीतः) परिपूर्ण है, (विभावा) विशेष प्रकाशवान् (ऋषूणां पर्येति) मन्त्रसाक्षात्कर्ता अग्नि आदि परम ऋषियों को आरम्भ सृष्टि में सर्वभाव से प्राप्त होता है ॥१॥

ब्रह्ममुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - परमात्मा की उपासनारूप शरण में उपासक की रक्षा करनेवाले परमात्मा के बहुत से प्रकार हैं, जिनसे उसकी कार्यसिद्धि हो जाने पर उपासक समृद्ध हो जाता है, अभ्युदय और मोक्ष को प्राप्त कर लेता है। परमात्मा सृष्टि के आरम्भ में अग्नि आदि परम ऋषियों के अन्दर साक्षात् प्राप्त होकर उन्हें निर्भ्रान्त ज्ञान प्रकाश-वेद को देता है ॥१॥

ब्रह्ममुनि - विषयः

पूर्ववत्।

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (यस्य-अग्नेः-शर्मन्-अवोभिः) यस्य ह्यग्ने परमात्मनः शरणे-उपासने सति विविधरक्षणप्रकारैः (जरिता) स्तुतिकर्त्ता जनः“जरिता स्तोतृनाम” निघ० ३।१६ निजाभिकाङ्क्षाप्राप्तौ सत्याम् (एधते) समृद्धो भवति (सः-अयम्) सोऽयं परमात्माऽस्ति (यः) यश्च (ज्येष्ठेभिः-भानुभिः) श्रेष्ठैर्निर्भ्रान्तैर्ज्ञानप्रकाशैः“भानुभिः-विद्याप्रकाशैः” यजु० १२।३२ दयानन्दः परिपूर्णः (विभावा) विशिष्टप्रकाशवान् (ऋषूणां पर्येति) ऋषून्-ऋषीन्-अग्न्यादीन् परमर्षीन्“ऋषूणां मन्त्रार्थविदां व्यत्ययेन-इकारस्थान उत्वं षष्ठी च [ऋ० १।२५।१ दयानन्दः]सर्वभावेन प्राप्नोति ॥१॥

02 यो भानुभिर्विभावा - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

यो᳓ भानु᳓भिर् विभा᳓वा विभा᳓ति
अग्नि᳓र् देवे᳓भिर् ऋता᳓वा अ᳓जस्रः
आ᳓ यो᳓ विवा᳓य सखिया᳓ स᳓खिभ्यो
अ᳓परिह्वृतो अ᳓तियो न᳓ स᳓प्तिः

मूलम् ...{Loading}...

यो भा॒नुभि॑र्वि॒भावा॑ वि॒भात्य॒ग्निर्दे॒वेभि॑रृ॒तावाज॑स्रः ।
आ यो वि॒वाय॑ स॒ख्या सखि॒भ्योऽप॑रिह्वृतो॒ अत्यो॒ न सप्तिः॑ ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - अग्निः
ऋषिः - त्रित आप्त्यः
छन्दः - त्रिष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M;; pentad (decasyllabic), including Arnold’s “pure” and “mixed”; see Oldenberg (1888) 95–8 and Arnold (1905) 238–40.
genre M
genre M
genre M

Morph
bhānúbhiḥ ← bhānú- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

vibhā́ti ← √bhā- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

vibhā́vā ← vibhā́van- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

agníḥ ← agní- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ájasraḥ ← ájasra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

devébhiḥ ← devá- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

r̥tā́vā ← ŕ̥tāvan- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ā́ ← ā́ (invariable)

sákhibhyaḥ ← sákhi- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:PL}

sakhyā́ ← sakhyá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

vivā́ya ← √vī- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:ACT}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

áparihvr̥taḥ ← áparihvr̥ta- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

átyaḥ ← átya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ná ← ná (invariable)

sáptiḥ ← sápti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

पद-पाठः

यः । भा॒नुऽभिः॑ । वि॒भाऽवा॑ । वि॒ऽभाति॑ । अ॒ग्निः । दे॒वेभिः॑ । ऋ॒तऽवा॑ । अज॑स्रः ।
आ । यः । वि॒वाय॑ । स॒ख्या । सखि॑ऽभ्यः । अप॑रिऽह्वृतः । अत्यः॑ । न । सप्तिः॑ ॥

Hellwig Grammar

yo ← yaḥ ← yad
[noun], nominative, singular, masculine
“who; which; yat [pronoun].”

bhānubhir ← bhānubhiḥ ← bhānu
[noun], instrumental, plural, masculine
“sun; Surya; Calotropis gigantea Beng.; sunbeam; beam; luminosity; copper; light; twelve; appearance; Bhānu; flare.”

vibhāvā ← vibhāvan
[noun], nominative, singular, masculine
“illuminating; shining.”

vibhāty ← vibhāti ← vibhā ← √bhā
[verb], singular, Present indikative
“shine.”

agnir ← agniḥ ← agni
[noun], nominative, singular, masculine
“fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

devebhir ← devebhiḥ ← deva
[noun], instrumental, plural, masculine
“Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

ṛtāvājasraḥ ← ṛtāvā ← ṛtāvan
[noun], nominative, singular, masculine
“law-abiding; faithful; righteous.”

ṛtāvājasraḥ ← ajasraḥ ← ajasra
[noun], nominative, singular, masculine
“ceaseless; ageless; incessant.”

ā
[adverb]
“towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

yo ← yaḥ ← yad
[noun], nominative, singular, masculine
“who; which; yat [pronoun].”

vivāya ← vī
[verb], singular, Perfect indicative
“approach; ask; desire; go; drive.”

sakhyā ← sakhya
[noun], instrumental, singular, neuter
“friendship; aid; company.”

sakhibhyo ← sakhibhyaḥ ← sakhi
[noun], dative, plural, masculine
“friend; companion; sakhi [word].”

‘parihvṛto ← aparihvṛtaḥ ← aparihvṛta
[noun], nominative, singular, masculine
“aparihvṛta [word]; unhampered.”

atyo ← atyaḥ ← atya
[noun], nominative, singular, masculine
“horse; steed.”

na
[adverb]
“not; like; no; na [word].”

saptiḥ ← sapti
[noun], nominative, singular, masculine
“horse.”

सायण-भाष्यम्

ऋतवा सत्यवानुदकवान् यज्ञवान् वा अजस्रः अनुपक्षीणोऽहिंसितो वा । केनचिदनभिभूत इत्यर्थः । विभावा दीप्तिमान् यः अग्निर्देवेभिः देवैर्द्योतमानैः भानुभिः तेजोभिः विभाति विविधं दीप्यते किंच यः अग्निः सख्या सख्यानि सखिभिः कर्तव्यानि कर्माणि हविरादीनि । कर्तुमिति शेषः । सखिभ्यः सखिभूतानां यजमानानामर्थाय अपरिह्वृतः अपरिहिंसितः । अपरिरश्रान्त इत्यर्थः । आ विवाय आभिमुख्येन गच्छति । तत्र दृष्टान्तः । सप्तिः । सदासर्पण इत्यर्थः । अत्यो न यथा सततगमनसमर्थोऽश्वोऽपरिश्रान्तो गच्छति तद्वत् । सोऽयमग्निरस्माभिर्यागार्थमाहूत इति पूर्ववद्योज्यम् ॥

Wilson

English translation:

“Agni, the observer of truth, the eternal who shines resplendent with celestial splendours, who comesuntiring like a swift horse, (bringing) friendly gifts to his friends.”

Jamison Brereton

The far-radiant one who beams afar with his radiant beams together with the gods—truthful, untiring Agni—
who has pursued comradeship for his comrades, undeviating like a
teamed steed;

Griffith

Agni, the Holy One, the everlasting, who shines far beaming with celestial splendours;
He who hath come unto his friends with friendship, like a fleet steed who never trips or stumbles.

Geldner

Der in Strahlen erstrahlend mit den Göttern erstrahlt, der ordnungsgemäße, nie ermattende Agni, der den Freunden zum Freundesdienst herbeigeeilt ist ohne Umwege wie ein Renngespann.

Grassmann

Der strahlenreich mit hellen Strahlen leuchtet, der heil’ge Agni, rastlos mit den Göttern, Der seinen Freunden Freundschaft bringend herkam, unangefochten wie ein schneller Renner,

Elizarenkova

Кто, сверкающий, сверкает пламенем
Вместе с богами, Агни, преданный закону, неиссякающий,
(От тот,) кто друзьям всегда приносит дружеские услуги,
Безошибочный, как скакун в упряжке.

अधिमन्त्रम् (VC)

अग्निः
त्रितः
विराट्पङ्क्ति
पञ्चमः

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (यः-अग्निः-विभावा) जो परमात्मा विशेष प्रकाशमान (भानुभिः-देवेभिः-विभाति) अपने प्रकाशों द्वारा मुक्त आत्माओं के साथ तथा सूर्य ग्रहों के साथ विशेष प्रकाशमान हो रहा है (ऋतावा-अजस्रः) सत्यनियमवाला और एकरस अविनाशी (यः सखिभ्यः सख्या-आविवाय) जो समान खयानवाले उपासक आत्माओं के लिये समान खयान मित्र भाव से तथा सूर्य ग्रहों के लिये समानस्थान भाव से विशेष प्राप्त होता है (अपरिह्वृतः-न अत्यः सप्तिः) सरलगामी सततगतिशील घोड़े के समान ॥२॥

ब्रह्ममुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - परमात्मा अपने प्रकाश से मुक्तात्माओं के साथ रहता है, वह सत्यज्ञानवान् एकरस है, उपासक आत्माओं का मित्र है, उन्हें सरलरूप से प्राप्त होता है। ऐसे ही सूर्य भी आकाश में वर्तमान हुआ अपने प्रकाश से ग्रहों के साथ मित्र सा बना रहता है ॥२॥

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (यः-अग्निः-विभावा) यः परमात्मा सूर्यो वा विशिष्टप्रकाशमानः (भानुभिः-देवेभिः-विभाति) स्वप्रकाशैर्विशिष्टं प्रकाशते तथा सूर्योऽन्यान् लोकांश्च प्रकाशयति (ऋतावा) सत्यनियमवान् (अजस्रः) अनुपक्षीणः-अबाध्यः-एकरसः (यः सखिभ्यः सख्या-आविवाय) यः परमात्मा मुमुक्षुजीवात्मभ्यः समानख्यानेन“द्वा सुपर्णा सयुजा सखाया” [ऋ० १।१६४।२०]उक्तत्वात्, तथा द्युस्थानकेभ्यश्च समानस्थानभावेन विशिष्टं प्राप्नोति (अपरिह्वृतः-न अत्यः सप्तिः) अकुटिलः सरलगतिकः सततगमनशीलोऽश्व इव ॥२॥

03 ईशे यो - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

ई᳓शे यो᳓ वि᳓श्वस्या देव᳓वीतेर्
ई᳓शे विश्वा᳓युर् उष᳓सो वि᳓उष्टौ
आ᳓ य᳓स्मिन् मना᳓ हवीं᳓षि अग्ना᳓व्
अ᳓रिष्टरथ स्कभ्ना᳓ति शूषइः᳓

मूलम् ...{Loading}...

ईशे॒ यो विश्व॑स्या दे॒ववी॑ते॒रीशे॑ वि॒श्वायु॑रु॒षसो॒ व्यु॑ष्टौ ।
आ यस्मि॑न्म॒ना ह॒वींष्य॒ग्नावरि॑ष्टरथः स्क॒भ्नाति॑ शू॒षैः ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - अग्निः
ऋषिः - त्रित आप्त्यः
छन्दः - त्रिष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M;; pentad (decasyllabic), including Arnold’s “pure” and “mixed”; see Oldenberg (1888) 95–8 and Arnold (1905) 238–40.
genre M
genre M;; pentad (decasyllabic), including Arnold’s “pure” and “mixed”; see Oldenberg (1888) 95–8 and Arnold (1905) 238–40.
genre M;; pentad (decasyllabic), including Arnold’s “pure” and “mixed”; see Oldenberg (1888) 95–8 and Arnold (1905) 238–40.

Morph
devávīteḥ ← devávīti- (nominal stem)
{case:GEN, gender:F, number:SG}

ī́śe ← √īś- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}

víśvasyāḥ ← víśva- (nominal stem)
{case:GEN, gender:F, number:SG}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ī́śe ← √īś- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}

uṣásaḥ ← uṣás- (nominal stem)
{case:GEN, gender:F, number:SG}

viśvā́yuḥ ← viśvā́yu- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

vyùṣṭau ← vyùṣṭi- (nominal stem)
{case:LOC, gender:F, number:SG}

ā́ ← ā́ (invariable)

agnaú ← agní- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

havī́ṁṣi ← havís- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

manā́ ← manā́- 1 (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}

yásmin ← yá- (pronoun)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

áriṣṭarathaḥ ← áriṣṭaratha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

skabhnā́ti ← √skambhⁱ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

śūṣaíḥ ← śūṣá- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

पद-पाठः

ईशे॑ । यः । विश्व॑स्याः । दे॒वऽवी॑तेः । ईशे॑ । वि॒श्वऽआ॑युः । उ॒षसः॑ । विऽउ॑ष्टौ ।
आ । यस्मि॑न् । म॒ना । ह॒वींषि॑ । अ॒ग्नौ । अरि॑ष्टऽरथः । स्क॒भ्नाति॑ । शू॒षैः ॥

Hellwig Grammar

īśe ← īś
[verb], singular, Perfect indicative
“govern; command; master; dominate; can; reign; control; own.”

yo ← yaḥ ← yad
[noun], nominative, singular, masculine
“who; which; yat [pronoun].”

viśvasyā ← viśvasyāḥ ← viśva
[noun], genitive, singular, feminine
“all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

devavīter ← deva
[noun], masculine
“Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

devavīter ← vīteḥ ← vīti
[noun], genitive, singular, feminine

īśe ← īś
[verb], singular, Perfect indicative
“govern; command; master; dominate; can; reign; control; own.”

viśvāyur ← viśvāyuḥ ← viśvāyu
[noun], nominative, singular, masculine
“lifelong.”

uṣaso ← uṣasaḥ ← uṣas
[noun], genitive, singular, feminine
“Ushas; dawn; uṣas [word]; morning.”

vyuṣṭau ← vyuṣṭi
[noun], locative, singular, feminine
“dawn; happiness; consequence.”

ā
[adverb]
“towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

yasmin ← yad
[noun], locative, singular, masculine
“who; which; yat [pronoun].”

manā
[noun], instrumental, singular, feminine
“jewelry.”

havīṃṣy ← havīṃṣi ← havis
[noun], accusative, plural, neuter
“Havya; offering; ghee; havis [word].”

agnāv ← agnau ← agni
[noun], locative, singular, masculine
“fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

ariṣṭaratha ← ariṣṭa
[noun]
“safe; unharmed.”

ariṣṭaratha ← ratha
[noun], vocative, singular, masculine
“chariot; warrior; ratha [word]; Dalbergia oojeinensis; rattan.”

skabhnāti ← skambh
[verb], singular, Present indikative
“fixate; establish.”

śūṣaiḥ ← śūṣa
[noun], instrumental, plural, masculine
“song; energy.”

सायण-भाष्यम्

यः अग्निः विश्वस्याः देववीतेः सर्वस्य यज्ञस्य ईशे ईष्टे । अपि च विश्वायुः सर्वत्राप्रतिहतगमनः उषसो व्युष्टौ विवासन उदयकाले होमार्थं यजमानानाम् ईशे ईष्टे । शूषैः शत्रुबलैः अरिष्टरथः अहिंसितयज्ञरथः सर्व एव यजमानः यस्मिन् अग्नौ मना मननीयानि हवींषि आ स्कभ्नाति आदरेण प्रतिबध्नाति प्रक्षिपति । सोऽयमग्निरस्माभिर्यागार्थमाहूत इत्यर्थः ॥

Wilson

English translation:

“Who rules over every oblation to the gods, who all pervading rules at the opening of the dawn, and inwhom (the sacrificer), whose sacrifice is undisturbed by his foes, throws his choice oblations.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Oblations: mana =mananīyāni;

Skabhnāti = prakṣipati

Jamison Brereton

Who has control of every effort to pursue the gods and has control of the dawn at its dawning throughout a full lifetime;
Agni, upon whom a man possessing an invulnerable chariot [=sacrifice] props his oblations zealously with fortifying (hymns).

Griffith

He who is Lord of all divine oblation, shared by all living men at break of morning,
Agni to whom our offerings are devoted, in whom rests he whose car, through might, is scatheless.

Geldner

Der über jegliche Göttereinladung gebeut, er gebeut lebenslänglich bei der Morgenröte Aufgang: Agni, auf den er bei unversehrtem Wagen die Opferspenden mit Andacht und unter Aufmunterungen auflädt.

Grassmann

Agni, der jedes Götterschmauses Herr ist, der alles labet bei des Morgens Anbruch, In den der Mensch, dess Wagen unverletzt ist, die Tränke einfügt eifervoll mit Preislied.

Elizarenkova

Кто властвует над любым приглашением богов,
Властвует весь век при зажигании Ушас,
(Этот) Агни, в кого (человек) с невредимой колесницей
Выгружает жертвы с молитвой и громкими песнями:

अधिमन्त्रम् (VC)

अग्निः
त्रितः
निचृत्पङ्क्ति
पञ्चमः

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (यः-विश्वस्याः-देववीतेः-ईशे) जो अग्रणायक परमात्मा सकल दिव्यभोगप्राप्ति का स्वामित्व करता (विश्वायुः-व्युष्टौ-उषसः-ईशे) पूर्ण आयु जिससे-जिसकी शरण से स्तुति प्रार्थना उपासना द्वारा प्राप्त होती है, ऐसा वह परमात्मा बुद्धि के विकास में स्वामी है (यस्मिन्-अग्नौ) जिस परमात्मा में (मना-हवींषि) मननीय या मन से स्तुति प्रार्थनोपासनारूप वचन भेंट किये जाते हैं, ऐसा वह परमात्मा (अरिष्टरथः) उपासकों का अहिंसनीय रमणाधार है (शूषैः-आस्कभ्नाति) अपने बलों से दिव्यभोगों, उँची बुद्धि और जगत् को अपने में आश्रय देता है ॥३॥

ब्रह्ममुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - अग्रणायक परमात्मा उपासकों के लिये दिव्यभोगों और प्रकाशमय बुद्धि को प्रदान करने में समर्थ है, उसकी स्तुति प्रार्थना उपासना करनेवालों को वह पूर्ण आयु देता है ॥३॥

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (यः-विश्वस्याः-देववीतेः-ईशे) योऽग्निरग्रणायकः परमात्मा सकलाया दिव्यभोगप्राप्तेः“देववीतये दिव्यानां भोगानां प्राप्तये”[यजु० १।२२ दयानन्दः] ईष्टे स्वामित्वं करोति-स्वामी खल्वस्ति (विश्वायुः-व्युष्टौ-उषसः-ईशे) विश्वं पूर्णमायुर्यस्मात् सः परमात्मा“विश्वमायुर्यस्मात् सः”[यजु० १।२२ दयानन्दः] तथा बुद्धेर्विकासे च स परमात्मा स्वामी खल्वस्ति (यस्मिन्-अग्नौ) यस्मिन्नग्रणायके परमात्मनि (मना-हवींषि) मननीयानि स्तुतिप्रार्थनोपासनवचनानि देयानि समर्प्याणि समर्प्यन्ते सः (अरिष्टरथः) उपासकानामहिंसनीयरमणाधारः (शूषैः-आस्कभ्नाति) स्वकीयबलैः“शूषं बलनाम”[निघ० २।९] सकलं दिव्यं सुखं ज्ञानं जगच्च स्वाश्रये धारयति ॥३॥

04 शूषेभिवृड़्धो जुषाणो - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

शूषे᳓भिर् वृधो᳓ जुषाणो᳓ अर्कइ᳓र्
देवाँ᳓ अ᳓छा रघुप᳓त्वा जिगाति
मन्द्रो᳓ हो᳓ता स᳓ जुहु᳓वा य᳓जिष्ठः
स᳓म्मिश्लो अग्नि᳓र् आ᳓ जिघर्ति देवा᳓न्

मूलम् ...{Loading}...

शू॒षेभि॑र्वृ॒धो जु॑षा॒णो अ॒र्कैर्दे॒वाँ अच्छा॑ रघु॒पत्वा॑ जिगाति ।
म॒न्द्रो होता॒ स जु॒ह्वा॒३॒॑ यजि॑ष्ठः॒ सम्मि॑श्लो अ॒ग्निरा जि॑घर्ति दे॒वान् ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - अग्निः
ऋषिः - त्रित आप्त्यः
छन्दः - त्रिष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M;; pentad (decasyllabic), including Arnold’s “pure” and “mixed”; see Oldenberg (1888) 95–8 and Arnold (1905) 238–40.
genre M
genre M
genre M

Morph
arkaíḥ ← arká- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

juṣāṇáḥ ← √juṣ- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:AOR, voice:MED}

śūṣébhiḥ ← śūṣá- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

vr̥dháḥ ← vr̥dhá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ácha ← ácha (invariable)

devā́n ← devá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

jigāti ← √gā- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

raghupátvā ← raghupátvan- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

hótā ← hótar- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

juhvā̀ ← juhū́- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}

mandráḥ ← mandrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

yájiṣṭhaḥ ← yájiṣṭha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ā́ ← ā́ (invariable)

agníḥ ← agní- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

devā́n ← devá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

jigharti ← √ghr̥- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

sámmiślaḥ ← sámmiśla- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

पद-पाठः

शू॒षेभिः॑ । वृ॒धः । जु॒षा॒णः । अ॒र्कैः । दे॒वान् । अच्छ॑ । र॒घु॒ऽपत्वा॑ । जि॒गा॒ति॒ ।
म॒न्द्रः । होता॑ । सः । जु॒ह्वा॑ । यजि॑ष्ठः । सम्ऽमि॑श्लः । अ॒ग्निः । आ । जि॒घ॒र्ति॒ । दे॒वान् ॥

Hellwig Grammar

śūṣebhir ← śūṣebhiḥ ← śūṣa
[noun], instrumental, plural, masculine
“song; energy.”

vṛdho ← vṛdhaḥ ← vṛdha
[noun], nominative, singular, masculine
“increasing; promotive.”

juṣāṇo ← juṣāṇaḥ ← juṣ
[verb noun], nominative, singular
“enjoy; endow; possess; frequent; accompany; induce; consume; approve; affect; attend; befit; blend; contract.”

arkair ← arkaiḥ ← arka
[noun], instrumental, plural, masculine
“Calotropis gigantea Beng.; sun; copper; Surya; hymn; twelve; fire; beam.”

devāṃ ← deva
[noun], accusative, plural, masculine
“Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

acchā
[adverb]
“towards; accha [prefix].”

raghupatvā ← raghupatvan
[noun], nominative, singular, feminine
“agile.”

jigāti ← gā
[verb], singular, Present indikative
“go; enter (a state); arrive.”

mandro ← mandraḥ ← mandra
[noun], nominative, singular, masculine
“pleasant; eloquent; dulcet.”

hotā ← hotṛ
[noun], nominative, singular, masculine
“Hotṛ.”

sa ← tad
[noun], nominative, singular, masculine
“this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

juhvā ← juhū
[noun], instrumental, singular, feminine
“tongue; fire; ladle.”

yajiṣṭhaḥ ← yajiṣṭha
[noun], nominative, singular, masculine

sammiślo ← sammiślaḥ ← sammiśla
[noun], nominative, singular, masculine

agnir ← agniḥ ← agni
[noun], nominative, singular, masculine
“fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

ā
[adverb]
“towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

jigharti ← ghṛ
[verb], singular, Present indikative

devān ← deva
[noun], accusative, plural, masculine
“Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

सायण-भाष्यम्

वृधः वर्धितोऽग्निः शूषेभिः हविर्लक्षणैर्बलै:। बलनिमित्तैर्हविर्भिरित्यर्थः । अर्केः स्तोत्रैश्च जुषाणः सेव्यमानः सन् देवान् इन्द्रादीन् अच्छ आप्तुं रघुपत्वा लघुपतनः शीघ्रगामी जिगाति गच्छति। गत्वा च मन्द्रः स्तुत्यः होता देवानामाह्वाता होमनिष्पादको वा यजिष्ठः यष्टृतमः संमिश्लः स्वगुणैर्देवैर्वा संप्रयुक्तः सः अग्निः देवान् प्रति हविः आ जिघर्ति आहारयति । देवेभ्यो हविर्ददातीत्यर्थः ॥

Wilson

English translation:

“Magnified by our oblations, propitiated by our praises, swift-moving, he proceeds to the presence ofthe gods; the adorable invoker of the deities, most entitled to worship, associated (with the gods). Agni presentsto them (the oblation) with the sacrificial ladle.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Sacrificial ladle: sammiślaḥ = svaguṇair devair vāsamprayuktaḥ

Jamison Brereton

Grown strong with the fortifying (hymns) and being delighted by the chants, with swift flight he goes to the gods.
As the gladdening, best-sacrificing Hotar, with his tongue Agni sprinkles the gods, mingling together (with them).

Griffith

Increasing by his strength. while lauds content him, with easy flight unto the Gods he travels.
Agni the cheerful Priest, best Sacrificer, balms with his tongue the Gods with whom he mingles.

Geldner

Durch Aufmunterungen gestärkt, über die Preislieder erfreut, geht er rasch fliegend zu den Göttern. Er ist der Wohlredende Hotri, der mit der Zunge am besten opfert; Agni holt die Götter herbei als ihr Geselle.

Grassmann

Erfreut durch Preislied, durch Gesang befriedigt, kommt zu den Göttern er in schnellem Fluge, Der holde, beste Opferer beträufelt, die Götter Agni mit dem Butterlöffel.

Elizarenkova

Усиленный громкими песнями, радующийся гимнам,
Стремительно летя, движется он к богам.
Благозвучный хотар, он лучше всех приносит жертвы языком,
Агни привлекает к себе богов, смешавшись (с ними).

अधिमन्त्रम् (VC)

अग्निः
त्रितः
विराट्त्रिष्टुप्
धैवतः

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (सः-अग्निः) वह अग्रणायक परमात्मा (अर्कैः-जुषाणः) अर्चन करनेवाले मन्त्रों द्वारा प्रसन्न होनेवाला या प्रसन्न किया जानेवाला (शूषैः-वृधः) अपने बलों से प्रवृद्ध बढ़ा-चढ़ा हुआ (देवान्) उपासक विद्वानों को (रघुपत्वा) लघु-अत्यल्प समय या शीघ्र-तुरन्त प्राप्त होनेवाला (अच्छा जिगाति) सीधा बिना किसी रुकावट के प्राप्त होता है (मन्द्रः-होता) वह स्तुति करने योग्य उपासकों को अपना बनानेवाला (जुह्वा यजिष्ठः) आत्मा के द्वारा अतीव यजनीयसङ्गमनीय(सम्मिश्लः) अपने में उपासकों को मिलानेवाला तल्लीन करनेवाला (देवान्-आजिघर्ति) उपासकों को आनन्दामृत से सींचता है ॥४॥

ब्रह्ममुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - परमात्मा उपासकों की अर्चनाओं सेप्रसन्नहोता है, उन पर कृपा करता है, वह उन्हें शीघ्र प्राप्त होता है-स्वीकार करता है या अपनाता है। वह परमात्मा आत्मा द्वारासङ्गमनीयहै, उपासकों को आनन्दामृत से सींच देता है ॥४॥

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (सः-अग्निः) सोऽग्रणायकः परमात्मा (अर्कैः-जुषाणः) अर्चनीयैर्मन्त्रैः“अर्को मन्त्रो भवति यदनेनार्चन्ति”[निरु० ५।४] प्रियमाणः सेव्यमानो वा विद्वद्भिरुपासकैः (शूषेभिः-वृधः) स्वबलैः प्रवृद्धः सन् (देवान्) तान् विदुष उपासकान् (रघुपत्वा) लघुना समयेन शीघ्रतया यो याति सः शीघ्रगामी सद्यः प्रापणशीलः रघूपधात् ‘पत्’ धातोः क्वनिप् प्रत्ययः “अन्येभ्योऽपि दृश्यन्ते”[अष्टा० ३।२।७५] सः (अच्छा जिगाति) अच्छाभिमुखमप्रतिबन्धेन प्राप्नोति“जिगाति गतिकर्मा”[निघ० २।१४] तथा (मन्द्रः-होता) स्तुत्यः-आदाता स्वीकारकर्त्ता (जुह्वा यजिष्ठः) आत्मना“आत्मा वै जुहूः”[मै० ४।१।१२] अतिशयेन यजनीयः, कर्मणि कर्त्तृप्रत्ययो व्यत्ययेन (सम्मिश्लः) स्वस्मिनुपासकान् सम्यक्-मिश्रयति सः “कपलिकादीनामिति वक्तव्यम्” [अष्टा० ८।२।१८ वा०]इति रेफस्यलत्वम् (देवान् आजिघर्ति) तानुपासकान्-आनन्दामृतेन सिञ्चति“घृतमुदकनाम जिघर्त्तेः सिञ्चतिकर्मणः”[निरु० ७।२४] ॥४॥

05 तमुस्रामिन्द्रं न - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

त᳓म् उस्रा᳓म् इ᳓न्द्रं न᳓ रे᳓जमानम्
अग्निं᳓ गीर्भि᳓र् न᳓मोभिर् आ᳓ कृणुध्वम्
आ᳓ यं᳓ वि᳓प्रासो मति᳓भिर् गृण᳓न्ति
जात᳓वेदसं जुहु᳓वं सहा᳓नाम्

मूलम् ...{Loading}...

तमु॒स्रामिन्द्रं॒ न रेज॑मानम॒ग्निं गी॒र्भिर्नमो॑भि॒रा कृ॑णुध्वम् ।
आ यं विप्रा॑सो म॒तिभि॑र्गृ॒णन्ति॑ जा॒तवे॑दसं जु॒ह्वं॑ स॒हाना॑म् ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - अग्निः
ऋषिः - त्रित आप्त्यः
छन्दः - त्रिष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M;; pentad (decasyllabic), including Arnold’s “pure” and “mixed”; see Oldenberg (1888) 95–8 and Arnold (1905) 238–40.
genre M
genre M
genre M

Morph
índram ← índra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

ná ← ná (invariable)

réjamānam ← √rej- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:MED}

tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

usrā́m ← uṣár- (nominal stem)
{case:GEN, gender:F, number:PL}

ā́ ← ā́ (invariable)

agním ← agní- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

gīrbhíḥ ← gír- ~ gīr- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:PL}

kr̥ṇudhvam ← √kr̥- (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}

námobhiḥ ← námas- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:PL}

ā́ ← ā́ (invariable)

gr̥ṇánti ← √gr̥̄- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

matíbhiḥ ← matí- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:PL}

víprāsaḥ ← vípra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

yám ← yá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

jātávedasam ← jātávedas- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

juhvàm ← juhū́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

sahā́nām ← sahá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:PL}

पद-पाठः

तम् । उ॒स्राम् । इन्द्र॑म् । न । रेज॑मानम् । अ॒ग्निम् । गीः॒ऽभिः । नमः॑ऽभिः । आ । कृ॒णु॒ध्व॒म् ।
आ । यम् । विप्रा॑सः । म॒तिऽभिः॑ । गृ॒णन्ति॑ । जा॒तऽवे॑दसम् । जु॒ह्व॑म् । स॒हाना॑म् ॥

Hellwig Grammar

tam ← tad
[noun], accusative, singular, masculine
“this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

usrām ← usrā
[noun], accusative, singular, feminine
“cow; dawn.”

indraṃ ← indram ← indra
[noun], accusative, singular, masculine
“Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

na
[adverb]
“not; like; no; na [word].”

rejamānam ← rej
[verb noun], accusative, singular
“tremor; flicker.”

agniṃ ← agnim ← agni
[noun], accusative, singular, masculine
“fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

gīrbhir ← gīrbhiḥ ← gir
[noun], instrumental, plural
“hymn; praise; voice; words; invocation; command; statement; cry; language.”

namobhir ← namobhiḥ ← namas
[noun], instrumental, plural, neuter
“adoration; court; namas [word]; bow; salute.”

ā
[adverb]
“towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

kṛṇudhvam ← kṛ
[verb], plural, Present imperative
“make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”

ā
[adverb]
“towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

yaṃ ← yam ← yad
[noun], accusative, singular, masculine
“who; which; yat [pronoun].”

viprāso ← viprāsaḥ ← vipra
[noun], nominative, plural, masculine
“Brahmin; poet; singer; priest; guru; Vipra.”

matibhir ← matibhiḥ ← mati
[noun], instrumental, plural, feminine
“intelligence; decision; mind; hymn; purpose; idea; opinion; belief; desire; wish; conviction; plan; devotion.”

gṛṇanti ← gṛ
[verb], plural, Present indikative
“praise.”

jātavedasaṃ ← jātavedasam ← jātavedas
[noun], accusative, singular, masculine
“Agni; fire.”

juhvaṃ ← juhvam ← juhū
[noun], accusative, singular, feminine
“tongue; fire; ladle.”

sahānām ← saha
[noun], genitive, plural, masculine
“enduring; bearing(a); subjugating; enured; mighty.”

सायण-भाष्यम्

हे ऋत्विजो यूयम् उस्रां भोगानामुत्स्राविणं दातारं रेजमानं ज्वालात्मना कम्पमानं तम् अग्निम् इन्द्रं न इन्द्रमिव गीर्भिः स्तुतिभिः नमोभिः हविर्भिश्च आ कृणुध्वम् । अस्मदभिमुखं कुरुतः। विप्रासः मेधाविनः स्तोतारः सहानां शत्रुबलाद्यभिभवितॄणां देवानां जुह्वम् आह्वातारं जातवेदसं जातधनं जातप्रज्ञं वा यम् अग्निम् आ गृणन्ति आदरेण स्तुवन्ति । तमा कृणुध्वमिति पूर्वेण संबन्धः ॥

Wilson

English translation:

“Bring before us with praises, and with adorations, the brilliant Agni, the bestower of enjoyments, as ifhe were Indra, him, whom wise worshippers praise with hymns as Jātavedas, the sacrificer of the victoriousGods.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Bestower of enjoyments: usrām = bhogānām utsrāviṇam;

Usri = dawn

Jamison Brereton

With hymns and reverent gestures attract him here at dawn like
Indra—quivering Agni,
whom the inspired poets hymn with their thoughts—Jātavedas, the
tongue of the overpowering (gods).

Griffith

With songs and adorations bring ye hither Agni who stirs himself at dawn like Indra,
Whom sages laud with hymns as Jatavedas of those who wield the sacrificial ladle.

Geldner

Den flackernden Agni bringet am Morgen wie den Indra mit Lobreden und Verbeugungen zur Stelle, den die Redekundigen mit Gedichten beloben. Den Jatavedas, die Zunge der gewaltigen Götter!

Grassmann

Ihn, der wie Indra sich am Morgen reget, den Agni schafft mit Lied euch und Gebet her, Ihn, den die Dichter mit Gesängen preisen, den Wesenkenner, und der Götter Zunge.

Elizarenkova

Рано утром приведите этого трепещущего Агни,
Как Индру, с помощью хвалебных песен (и) поклонений,
Кого вдохновенные воспевают в поэтических произведениях,
Джатаведаса, (что) язык могучих (богов)!

अधिमन्त्रम् (VC)

अग्निः
त्रितः
विराट्त्रिष्टुप्
धैवतः

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (यं जातवेदसं सहानां जुह्वम्) जिस उत्पन्नमात्र के वेत्ता तथा बलवाले, शक्तिशाली वायु विद्युत् आदि को अपने अन्दर ग्रहण करनेवाले महान् आत्मा परमात्मा का (विप्रासः-मतिभिः-आ गृणन्ति) आदि ऋषि महानुभाव वाणियों से समन्तरूप से उपदेश करते रहे (तम्-उस्राम्) उस सुखस्रावी या अपने अन्दर वास देनेवाले (इन्द्रं न रेजमानम्-अग्निम्) विद्युत् के समान दुष्ट को कंपा देनेवाले अग्रणायक परमात्मा के (गीर्भिः-नमोभिः-कृणुध्वम्) स्तुतिवाणियों द्वारा और अध्यात्मयज्ञों-योगाभ्यासों द्वारा हे उपासकजनो ! उसे साक्षात् करो ॥५॥

ब्रह्ममुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - उत्पन्नमात्र संसार का ज्ञाता-सर्वज्ञ, शक्तिशाली विद्युत् वायु आदि को अपने अधीन रखनेवाला जिसका आदि ऋषि महानुभाव उपदेश करते रहे, उस सुखदाता, दुष्टों को दण्ड देनेवाले परमात्मा की स्तुति उपासना करनी चाहिये और योगाभ्यासों द्वारा साक्षात् करना चाहिये ॥५॥

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (यं जातवेदसं सहानां जुह्वम्) यं खलु जातस्योत्पन्नमात्रस्य वेत्तारम्, सहस्वतां बलवतां स्वाभ्यन्तरे ग्रहीतारं परममात्मानम् “आत्मा वै जुहूः” [मै० ४।१।१२] (विप्रासः) षयः “विप्रा-यदृषयः” [श० ६।४।२।७] (मतिभिः-आ गृणन्ति) वाग्भिः समन्तादुपदिशन्ति“वाग्वै मतिः”[श० ८।१।२।७] (तम् उस्राम्) तं सुखस्योत्स्राविणम्“उस्राउत्स्राविणोऽस्यां भोगाः”[निरु० ४।१९] उत् स्रुगतौ ततो डः प्रत्ययः कर्त्तरि पुनः “अम् प्रत्यये पूर्वरूपाभावश्छान्दसः उपसर्गस्य तकारलोपश्चापि छान्दसः, यद्वा स्वस्मिन् वासयितारम् अथवा वस् धातोः-रक् छान्दसो दीर्घः, यद्वा स्वाभ्यन्तरे वासदातारं ‘वस धातोः क्विपि भावे-उस्, उसं-वासं ददाति यः उस्राः, तम् “सम्प्रसारणाभावश्छान्दसः” (इन्द्रं न रेजमानम्-अग्निम्) इन्द्रो विद्युद्रूपोऽग्निस्तमिव कम्पायमानमग्रणायकं परमात्मानम् (गीर्भिः-नमोभिः आ कृणुध्वम्) स्तुतिभिरध्यात्मयज्ञैश्च“यज्ञो वै नमः”[श० २।४।२।२४] साक्षात्कुरुतम्-यूयमुपासका इति शेषः ॥५॥

06 सं यस्मिन्विश्वा - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

सं᳓ य᳓स्मिन् वि᳓श्वा व᳓सूनि जग्मु᳓र्
वा᳓जे न᳓ अ᳓श्वाः स᳓प्तीवन्त ए᳓वैः
अस्मे᳓ ऊती᳓र् इ᳓न्दरवाततमा+
अर्वाचीना᳓ अग्न आ᳓ कृणुष्व

मूलम् ...{Loading}...

सं यस्मि॒न्विश्वा॒ वसू॑नि ज॒ग्मुर्वाजे॒ नाश्वाः॒ सप्ती॑वन्त॒ एवैः॑ ।
अ॒स्मे ऊ॒तीरिन्द्र॑वाततमा अर्वाची॒ना अ॑ग्न॒ आ कृ॑णुष्व ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - अग्निः
ऋषिः - त्रित आप्त्यः
छन्दः - त्रिष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M;; pentad (decasyllabic), including Arnold’s “pure” and “mixed”; see Oldenberg (1888) 95–8 and Arnold (1905) 238–40.
genre M
genre M
genre M;; pentad (decasyllabic), including Arnold’s “pure” and “mixed”; see Oldenberg (1888) 95–8 and Arnold (1905) 238–40.

Morph
jagmúḥ ← √gam- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:ACT}

sám ← sám (invariable)

vásūni ← vásu- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

víśvā ← víśva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

yásmin ← yá- (pronoun)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

áśvāḥ ← áśva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

évaiḥ ← éva- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

ná ← ná (invariable)

sáptīvantaḥ ← sáptīvant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

vā́je ← vā́ja- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

asmé ← ahám (pronoun)
{case:DAT, number:PL}

índravātatamāḥ ← índravātatama- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

ūtī́ḥ ← ūtí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

ā́ ← ā́ (invariable)

agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

arvācīnā́ḥ ← arvācīná- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

kr̥ṇuṣva ← √kr̥- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}

पद-पाठः

सम् । यस्मि॑न् । विश्वा॑ । वसू॑नि । ज॒ग्मुः । वाजे॑ । न । अश्वाः॑ । सप्ति॑ऽवन्तः । एवैः॑ ।
अ॒स्मे इति॑ । ऊ॒तीः । इन्द्र॑वातऽतमाः । अ॒र्वा॒ची॒नाः । अ॒ग्ने॒ । आ । कृ॒णु॒ष्व॒ ॥

Hellwig Grammar

saṃ ← sam
[adverb]
“sam; together; together; saṃ.”

yasmin ← yad
[noun], locative, singular, masculine
“who; which; yat [pronoun].”

viśvā ← viśva
[noun], nominative, plural, neuter
“all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

vasūni ← vasu
[noun], nominative, plural, neuter
“wealth; property; gold; vasu [word]; ruby; treasure; jewel.”

jagmur ← jagmuḥ ← gam
[verb], plural, Perfect indicative
“go; situate; enter (a state); travel; disappear; [in]; elapse; leave; reach; vanish; love; walk; approach; issue; hop on; gasify; get; come; die; drain; spread; transform; happen; discharge; ride; to be located; run; detect; refer; go; shall; drive.”

vāje ← vāja
[noun], locative, singular, masculine
“prize; Vāja; reward; reward; Ribhus; vigor; strength; contest.”

nāśvāḥ ← na
[adverb]
“not; like; no; na [word].”

nāśvāḥ ← aśvāḥ ← aśva
[noun], nominative, plural, masculine
“horse; aśva [word]; Aśva; stallion.”

saptīvanta ← saptīvantaḥ ← saptīvat
[noun], nominative, plural, masculine

evaiḥ ← eva
[noun], instrumental, plural, masculine
“eva [word]; habit; manner; behavior; custom.”

asme ← mad
[noun], locative, plural
“I; mine.”

ūtīr ← ūtīḥ ← ūti
[noun], accusative, plural, feminine
“aid; favor; ūti [word].”

indravātatamā ← indra
[noun], masculine
“Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

indravātatamā ← vātatamāḥ ← vātatama
[noun], accusative, plural, feminine
“coveted.”

arvācīnā ← arvācīnāḥ ← arvācīna
[noun], accusative, plural, feminine
“favorable; backward; inclined(p).”

agna ← agne ← agni
[noun], vocative, singular, masculine
“fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

ā
[adverb]
“towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

kṛṇuṣva ← kṛ
[verb], singular, Present imperative
“make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”

सायण-भाष्यम्

हे अग्ने यस्मिन् स्वयि विश्वानि वसूनि धनानि सं जग्मुः स्वत्वेन संगतानि भवन्ति । तत्र दृष्टान्तः । एवैः गमनैः सप्तीवन्तः सर्पणवन्तः शीघ्रगमनसमर्थाः अश्वाः वाजे न यथा संग्रामे संगतास्तद्वत् । हे अग्ने स त्वम् इन्द्रवाततमाः इन्द्रेणाभिगताः ऊतीः रक्षाः अस्मे अस्मासु अर्वाचीनाः अभिमुखीः आ कृणुष्व आदरेण कुरु ।

Wilson

English translation:

“O Agni, in whom all treasures are brought together as fleet horses are brought together in battle;bestow upon us protections even more effective than those of Indra.”

Jamison Brereton

You in whom all good things have joined together, like horses forming a team at a contest in their own way—
o Agni, attract here, near to us, the forms of help most cherished
by Indra.

Griffith

In whom all goodly treasures meet together, even as steeds and riders for the booty.
Inclining hither bring us help, O Agni, even assistance most desired by Indra.

Geldner

In dem alle Güter zusammengekommen sind wie bei dem Kampfspiel die zusammengespannten Rosse aus eigenem Antrieb. Für uns bringe die von Indra am meisten bevorzugten Hilfen zur Stelle, daß die gegenwärtig seien, o Agni!

Grassmann

Zu dem vereint die Güter alle eilen, wie zu dem Preis gescharte Rosse rennen, Uns schaffe her, o Agni, die Genüsse recht nahe, die dem Indra sind die liebsten.

Elizarenkova

В ком сошлись все блага,
Словно в состязании кони и наездники – по обычаю:
К нам приведи, о Агни, поддержки,
Самые излюбленные для Индры, чтоб они были у нас!

अधिमन्त्रम् (VC)

अग्निः
त्रितः
पङ्क्तिः
पञ्चमः

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (यस्मिन्) जिस अग्रणायक परमात्मा में (विश्वा वसूनि सञ्जग्मुः) बसानेवाले समस्त धन भोग सुखसङ्गत हैं, जिसके पा लेने पर सब धन भोग सुख प्राप्त हो जाते हैं (वाजे न सप्तीवन्तः-अश्वाः-एवैः) जैसे बलों से पूर्णस्थल-संग्राम में गतिक्रमों से वायुबलवाले घोड़े पहुँचे हुए या प्राप्त होते हुए (अग्ने) अग्रणायक परमात्मन् ! तू (अस्मे) हमारे लिये-हमारे में या हमारे अन्दर (इन्द्रवाततमाः-ऊतीः) विद्युत् वायुवाली शक्ति और जीवन देनेवाली प्रीति तृप्तियों को (अर्वाचीनाःआकृणष्व) इधर की ओर प्रेरित कर ॥६॥

ब्रह्ममुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - परमात्मा की प्राप्ति सब सुखों की प्राप्ति है। जैसे बलपूर्ण संग्राम में अश्वबल आदि सब बल प्राप्त होते हैं, ऐसे ही परमात्मा हमारे अन्दर सब बल और जीवन देनेवाली रक्षा प्रीति तृप्तियों को प्रेरित करता है, अतः उसकी शरण और उपासना आवश्यक है ॥६॥

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (यस्मिन्) यस्मिन्नग्रणायके परमात्मनि (विश्वा वसूनि सञ्जग्मुः) सर्वाणि वासयोग्यानि धनादीनि समवेतानि वर्तन्ते यद्वा यस्मिन् प्राप्ते सर्वाणि धनानि प्राप्तानि भवन्तीति मान्यतासम्भवः ‘यस्मिन् विज्ञाते सर्वमिदं विज्ञातं भवतीतिवत्’, (वाजे न सप्तीवन्तः-अश्वाः-एवैः) बलपूर्णे सङ्ग्रामे“वाजे सङ्ग्रामनाम” [निघ० २।१७] यथा वायुवन्तः-वायुबलवन्तोऽश्वाः अयनैर्गतिक्रमैः सञ्चरन्ते“वायुः सप्तिः”[तै० १।३।६।४]“एवैः अयनैः”[निघ० २।२५] (अग्ने) एतादृश हे-अग्रणायक परमात्मन् ! त्वम् (अस्मे) अस्मभ्यम् ‘अस्मद् शब्दात् शे’“सुपां सुलक्पूर्वसवर्णाच्छे….[अष्टा० ७।१।३९]इति शे प्रत्ययः,“शे” [अष्टा०१।१।१३] प्रगृह्यसञ्ज्ञात्वात् प्रकृतिभावः (ऊतीः) रक्षाप्रीतितृप्तीः (इन्द्रवाततमाः) अतिशयेन विद्युद्वातयुक्ताः (अर्वाचीनाः) अस्मदभिमुखाः (आ कृणष्व) आकारय-प्रेरय ॥६॥

07 अधा ह्यग्ने - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अ᳓धा हि᳓ अग्ने मह्ना᳓ निष᳓द्या
सद्यो᳓ जज्ञानो᳓ ह᳓वियो बभू᳓थ
तं᳓ ते देवा᳓सो अ᳓नु के᳓तम् आयन्न्
अ᳓धावर्धन्त प्रथमा᳓स ऊ᳓माः

मूलम् ...{Loading}...

अधा॒ ह्य॑ग्ने म॒ह्ना नि॒षद्या॑ स॒द्यो ज॑ज्ञा॒नो हव्यो॑ ब॒भूथ॑ ।
तं ते॑ दे॒वासो॒ अनु॒ केत॑माय॒न्नधा॑वर्धन्त प्रथ॒मास॒ ऊमाः॑ ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - अग्निः
ऋषिः - त्रित आप्त्यः
छन्दः - त्रिष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M;; pentad (decasyllabic), including Arnold’s “pure” and “mixed”; see Oldenberg (1888) 95–8 and Arnold (1905) 238–40.
genre M
genre M
genre M

Morph
ádha ← ádha (invariable)

agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

hí ← hí (invariable)

mahnā́ ← mahimán- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}

niṣádya ← √sad- (root)
{non-finite:CVB}

babhū́tha ← √bhū- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRF, voice:ACT}

hávyaḥ ← hávya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

jajñānáḥ ← √janⁱ- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRF, voice:MED}

sadyás ← sadyás (invariable)

ánu ← ánu (invariable)

āyan ← √i- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}

devā́saḥ ← devá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

kétam ← kéta- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

ádha ← ádha (invariable)

avardhanta ← √vr̥dh- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:IPRF, voice:MED}

prathamā́saḥ ← prathamá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

ū́māḥ ← ū́ma- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

पद-पाठः

अध॑ । हि । अ॒ग्ने॒ । म॒ह्ना । नि॒ऽसद्य॑ । स॒द्यः । ज॒ज्ञा॒नः । हव्यः॑ । ब॒भूथ॑ ।
तम् । ते॒ । दे॒वासः॑ । अनु॑ । केत॑म् । आ॒य॒न् । अध॑ । अ॒व॒र्ध॒न्त॒ । प्र॒थ॒मासः॑ । ऊमाः॑ ॥

Hellwig Grammar

adhā ← adha
[adverb]
“then; and; therefore; now.”

hy ← hi
[adverb]
“because; indeed; for; therefore; hi [word].”

agne ← agni
[noun], vocative, singular, masculine
“fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

mahnā ← mahan
[noun], instrumental, singular, neuter
“greatness.”

niṣadyā ← niṣad ← √sad
[verb noun]
“sit down; sit; put.”

sadyo ← sadyas
[adverb]
“immediately; just; daily; sadyas [word].”

jajñāno ← jajñānaḥ ← jan
[verb noun], nominative, singular
“become; originate; be born; transform; happen; result; grow; beget; produce; create; conceive; separate; cause; give birth; grow; produce; generate; be; become; arise; come on.”

havyo ← havyaḥ ← hu
[verb noun], nominative, singular
“sacrifice; offer; pour; worship.”

babhūtha ← bhū
[verb], singular, Perfect indicative
“become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”

taṃ ← tam ← tad
[noun], accusative, singular, masculine
“this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

te ← tvad
[noun], genitive, singular
“you.”

devāso ← devāsaḥ ← deva
[noun], nominative, plural, masculine
“Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

anu
[adverb]
“subsequently; behind; along; towards; because.”

ketam ← keta
[noun], accusative, singular, masculine
“wish; will; purpose; expectation; house.”

āyann ← āyan ← i
[verb], plural, Imperfect
“go; travel; enter (a state); return; walk; continue; reach; ask.”

adhāvardhanta ← adha
[adverb]
“then; and; therefore; now.”

adhāvardhanta ← avardhanta ← vṛdh
[verb], plural, Imperfect
“increase; grow; vṛdh; increase; succeed; strengthen; grow up; spread.”

prathamāsa ← prathamāsaḥ ← prathama
[noun], nominative, plural, masculine
“first; prathama [word]; third; young; chief(a); best; antecedent.”

ūmāḥ ← ūma
[noun], nominative, plural, masculine
“assistant.”

सायण-भाष्यम्

अध अनन्तरं हि यस्माद्धे अग्ने त्वं मह्ना महत्त्वेन जज्ञानः जायमानो ज्वलन् निषद्य उपविश्य सद्यः तस्मिन् प्रजननकाल एव हव्यः हवनार्ह आहुतिप्रक्षेपार्हः बभूथ भवसि तस्मात् कारणात् देवासः हविषां दातारः ऋत्विग्यजमानाः ते तव स्वभूतं तं तादृशं केतं प्रज्ञानलक्षणम् अनु आयन् अनुगच्छन्ति । दीप्ते त्वयि हवींषि जुह्वतीत्यर्थः । अध अनन्तरमृत्विगादयः प्रथमासः क्रियाभिजनविद्यागुणैरुत्कृष्टाः ऊमाः त्वया रक्षिताः सन्तः अवर्धन्त वर्धन्ते ॥ ॥ १ ॥

Wilson

English translation:

“Since you, Agni, born in your glory and having sat down (on the altar), are immediately entitled to theoblation; therefore, the holy (priests) come to that your ensign and the mos worthy (worshippers) prosperprotected (by you).”

Jamison Brereton

Then, o Agni, because, having sat down with greatness, immediately on being born you became the one to be invoked,
the gods followed your will. Then the foremost helpers became strong.

Griffith

Yea, at thy birth, when thou hadst sat in glory, thou, Agni, wast the aim of invocations.
The Gods came near, obedient to thy sunimons, and thus attained their rank as chief Protectors.

Geldner

Denn nun bist du, Agni, nachdem du dich in deiner Hoheit niedergesetzt hast, eben geboren sogleich anzurufen. Die Götter sind auf deine Absicht eingegangen und haben sich erbaut, die ersten Helfer.

Grassmann

Denn wenn du, Agni, dich mit Macht gesetzt hast, bist kaum geboren du schon anzurufen; Drum folgten deinem Willen nach die Götter, da wurden stark zuerst die Götterscharen.

Elizarenkova

А потому, о Агни, когда ты уселся в (своем) величии,
Едва родившись, ты сразу стал же достоин призывов.
Боги явились по этому твоему желанию
И подкрепившись, (эти) первые помощники.

अधिमन्त्रम् (VC)

अग्निः
त्रितः
पादनिचृत्त्रिष्टुप्
धैवतः

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे अग्रणायक परमात्मन् ! (अध हि) तेरी कृपा के अनन्तर (मह्ना) तू अपनी महत्ता से (निषद्य) मेरे हृदय में प्राप्त होके (हव्यः-सद्यः-जज्ञानः-बभूथ) तू स्तुत्य हो जाने पर तुरन्त साक्षात् हो जाता है (तेदेवासः) तेरे उपासक महानुभाव (ते-केतुम्-अनु-आयन्) उस स्वरूप को अनुभव करते हैं (प्रथमासः-ऊमाः-अध-अवर्धन्त) वे श्रेष्ठ उपासक रक्षादि प्राप्त हुए तुरन्त बढ़ते हैं-समृद्ध हो जाते हैं ॥७॥

ब्रह्ममुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - जो उपासक परमात्मा की कृपा में रहकर, उसका रक्षण प्राप्त कर उसके स्वरूप का ज्ञान करते हैं, वे सदा उन्नति को प्राप्त होते हैं ॥७॥

ब्रह्ममुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे अग्रणायक परमात्मन् ! (अध हि) तव कृपायाः अनन्तरमेव (मह्ना) त्वं स्वमहत्त्वेनोदारभावेन (सद्यः) तत्कालम् (निषद्य) हृदयं प्राप्य (हव्यः-जज्ञानः-बभूथ) प्रकाशमानानां स्तुत्यो भवसि (ते) तव (तं-केतुम्) तं प्रकाशमयस्वरूपम् (देवासः) उपासकाः (अनु-आयन्) अनुभवन्ति (अध) अथ च (प्रथमासः-ऊमाः-अवर्धन्त) ते श्रेष्ठाः-प्राप्तरक्षादिकाः-उपासका वर्धन्ते ॥७॥