००२

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्

‘पिप्रीहि’ इति सप्तर्चं द्वितीयं सूक्तम् । ऋष्याद्याः पूर्ववत् । ‘पिप्रीहि’ इत्यनुक्रान्तम् । प्रातरनुवाकाश्विनशस्त्रयोरुक्तः सूक्तविनियोगः । दर्शपूर्णमासयोराद्या स्विष्टकृतोऽनुवाक्या । सूत्रित च- ‘ अथ स्विष्टकृतः पिप्रीहि देवाँ उशतो यविष्ठेत्यनुवाक्या’ ( आश्व, श्रौ. १. ६) इति ॥

Jamison Brereton

2 (828)
Agni
Trita Āptya
7 verses: triṣṭubh

The most salient characteristic of the hymn is its concern with the ritual sequence (r̥tú) and with Agni as the god who ensures that these sequences are properly arranged and performed. In this feature it reminds us of the hymns devoted to the r̥tugrahas (the offering of “sequential cups” to an ordered set of divinities by an ordered series of priests); see I.15 and II.36–37. Although our hymn has much in common with those hymns, it does not provide the complete series, as those hymns do. Instead it focuses on Agni as the Hotar and the central figure in the sacrificial program—the senior partner, as it were, in the ritual enterprise involving both Agni and mortals as officiants. Agni’s most important quality in this hymn is knowl edge: he is called vidvā́n (or pravidvā́n) “knowing” four times in the hymn (vss. 1, 3, 4, 7), and “discerning” (vijānán) once (vs. 5). The epithet we have translated as “Establisher of Thought” in verse 2 (mandhātár) probably also participates in this theme, since it is etymologically almost identical to the name of the chief divinity in the Old Iranian pantheon, Ahura Mazdā, “Lord Wisdom” (← Proto Indo-Iranian *mn̥s-dhaH). Mortals, by contrast, are very un-knowing (áviduṣṭara, vs. 4) and prone to moral and ritual mistakes (vss. 4–5).
Less prominent in the hymn, but noteworthy because of the importance of this theme later in the Xth Maṇḍala, is the distinction between the path going to the gods (vs. 3) and that to the forefathers (vs. 7), which figures prominently in the funeral hymns (X.14–18).

01 पिप्रीहि देवाँ - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

पिप्रीहि᳓ देवाँ᳓ उशतो᳓ यविष्ठ
विद्वाँ᳓ ऋतूँ᳓र् ऋतुपते यजेह᳓
ये᳓ दइ᳓विया ऋत्वि᳓जस् ते᳓भिर् अग्ने
तुवं᳓ हो᳓तॄणाम् असि आ᳓यजिष्ठः

02 वेषि होत्रमुत - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

वे᳓षि होत्र᳓म् उत᳓ पोत्रं᳓ ज᳓नानाम्
मन्धाता᳓सि द्रविणोदा᳓ ऋता᳓वा
स्वा᳓हा वयं᳓ कृण᳓वामा हवीं᳓षि
देवो᳓ देवा᳓न् यजतु अग्नि᳓र् अ᳓र्हन्

03 आ देवानामपि - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

+++(कर्ममार्गात् प्रच्युताः)+++ आ᳓ देवा᳓नाम् अ᳓पि प᳓न्थाम् अगन्म
य᳓च् छक्न᳓वाम त᳓द᳓नु प्र᳓वोढुम् ।
अग्नि᳓र् विद्वा᳓न्त् स᳓ यजात्+++(=यजेत्)+++ [27] से᳓द् उ हो᳓ता
सो᳓ अध्वरा᳓न्थ्+++(=अदुष्टान्)+++ स᳓ ऋतू᳓न्+++(=क्रतून्/ कालावयवान् [सूर्यरूपेण])+++ कल्पयाति ॥
+++(देवाः खल्वग्निना हूयमानाः कर्मणो वैगुण्यमनादृत्य आगमिष्यन्तीति ।)+++

04 यद्वो वयम् - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

य᳓द् वो वय᳓म् प्रमिना᳓म+++(=हिंसितवन्तः)+++ व्रता᳓नि
विदु᳓षान् देवा अ᳓विदुष्टरासः+++(=अविद्वत्तराः)+++ ।
अग्नि᳓ष् ट᳓द् वि᳓श्वम् आ᳓ पृणाति+++(=पूरयति)+++ विद्वा᳓न्
ये᳓भिर् देवाँ᳓+++(=देवहवींषि)+++ ऋतु᳓भिᳵ कल्प᳓याति +++(सूर्यरूपेण)+++॥

05 यत्पाकत्रा मनसा - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

य᳓त् पाकत्रा᳓ +++(=पाकेन)+++ म᳓नसा +++(सततयज्ञैः)+++
दीन᳓दक्षा +++(=दीनबलाः)+++ न᳓ ।
यज्ञ᳓स्य मन्व᳓ते म᳓र्तासः ।
अग्नि᳓ष् ट᳓द् +धो᳓ता क्रतुवि᳓द् विजान᳓न्न् ।
य᳓जिष्ठो देवाँ᳓ ऋतुशो᳓ यजाति +++(=यजतु)+++ ॥

06 विश्वेषां ह्यध्वराणामनीकम् - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

वि᳓श्वेषां हि᳓ अध्वरा᳓णाम् अ᳓नीकं
चित्रं᳓ केतुं᳓ ज᳓निता त्वा जजा᳓न
स᳓ आ᳓ यजस्व नृव᳓तीर् अ᳓नु क्षा᳓
स्पार्हा᳓ इ᳓षः क्षुम᳓तीर् विश्व᳓जन्याः

07 यं त्वा - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

यं᳓ त्वा द्या᳓वापृथिवी᳓ यं᳓ त्वा आ᳓पस्
त्व᳓ष्टा यं᳓ त्वा सुज᳓निमा जजा᳓न
प᳓न्थाम् अ᳓नु प्रविद्वा᳓न् पितृया᳓णं
द्युम᳓द् अग्ने समिधानो᳓ वि᳓ भाहि