०६३

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्

‘आ पवस्व’ इति त्रिंशदृचं तृतीयं सूक्तं काश्यपस्य निध्रुवेरार्षं गायत्रं पवमानसोमदेवताकम् । तथा चानुक्रान्तम्- आ पवस्व निध्रुविः काश्यपः’ इति । गतो विनियोगः ॥

Jamison Brereton

63 (775)
Soma Pavamāna
Nidhruvi Kāśyapa
30 verses: gāyatrī, arranged in trcas ̥
Like the last hymn, this one is much concerned with the ritual preparation of soma, but it sketches a larger conceptual world in which this preparation takes place. On the one hand, the purification is seen as a process of Ārya-ization (vs. 5), and the spaces that Soma traverses, for example the filter, become “Ārya domains” (vs. 14). The waters that Soma crosses (vss. 5, 21) and the rivers in which he is groomed (vs. 17) are both the ritual waters in which the soma plant is rinsed and rehydrated and, metaphorically, the frontier rivers the Āryas crossed in expanding their realms. (See also the mentions of finding or making “wide space” in the two preceding hymns [IX.61.12; 62.3, 9].)
On the other hand, Soma is compared to and identified with the Sun (espe cially in the third tr̥ca, vss. 7–9, also vs. 13), and his journey across the filter is also metaphorically the Sun’s daily journey across the heaven. Since the ritual activity happens on earth, at the hands of Manu (vss. 7–8), the first sacrificer and the cul tural ancestor of the Ārya, even the rising of the Sun is thus implicitly attributed to human agency.
The hymn is, of course, also full of requests for material goods of all sorts, and, especially toward the end, for Soma to smite all manner of enemies and hostile forces (vss. 24, 26, 28–29; also 5).
Although the hymn does not seem tightly structured, some tr̥cas show formal unity (e.g., vss. 25–27 with forms of the root sr̥j “surge”), and the hymn begins and ends with verses containing the imperative dhāraya “secure, sustain.”

Jamison Brereton Notes

61-67 ...{Loading}...
Jamison Brereton Notes

On the place of these long hymns in the structure of the maṇḍala, see published introduction. to IX.61. All of these hymns consist of collections of tṛcas of varying degrees of cohesion. In fact, it is surprising how few tṛcas display a real attempt at thematic or lexical unity, and what they do show is often simply the byproduct of the fact that both the lexicon and thematic preoccupations of Maṇḍala IX are comparatively limited and so similar words and themes are not unlikely to show up in adjacent verses. This lack of unity contrasts, I think (this is my unsystematic and anecdotal impression) with collections of tṛcas in other maṇḍalas, notably VIII.

01 आ पवस्व - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

आ᳓ पवस्व सहस्रि᳓णं
रयिं᳓ सोम सुवी᳓रियम्
अस्मे᳓ श्र᳓वांसि धारय

02 इषमूर्जं च - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

इ᳓षम् ऊ᳓र्जं च पिन्वस
इ᳓न्द्राय मत्सरि᳓न्तमः
चमू᳓षु आ᳓ नि᳓ षीदसि

03 सुत इन्द्राय - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

सुत᳓ इ᳓न्द्राय वि᳓ष्णवे
सो᳓मः कल᳓शे अक्षरत्
म᳓धुमाँ अस्तु वाय᳓वे

04 एते असृग्रमाशवोऽति - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

एते᳓ असृग्रम् आश᳓वो
अ᳓ति ह्व᳓रांसि बभ्र᳓वः
सो᳓मा ऋत᳓स्य धा᳓रया

05 इन्द्रं वर्धन्तो - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

इ᳓न्द्रं व᳓र्धन्तो अप्तु᳓रः
कृण्व᳓न्तो वि᳓श्वम् आ᳓रियम्
अपघ्न᳓न्तो अ᳓रावणः

06 सुता अनु - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

सुता᳓ अ᳓नु स्व᳓म् आ᳓ र᳓जो
अभि᳓ अर्षन्ति बभ्र᳓वः
इ᳓न्द्रं ग᳓छन्त इ᳓न्दवः

07 अया पवस्व - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अया᳓ पवस्व धा᳓रया
य᳓या सू᳓र्यम् अ᳓रोचयः
हिन्वानो᳓ मा᳓नुषीर् अपः᳓

08 अयुक्त सूर - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अ᳓युक्त सू᳓र ए᳓तशम्
प᳓वमानो मना᳓व् अ᳓धि
अन्त᳓रिक्षेण या᳓तवे

09 उत त्या - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

उत᳓ त्या᳓ हरि᳓तो द᳓श
सू᳓रो अयुक्त या᳓तवे
इ᳓न्दुर् इ᳓न्द्र इ᳓ति ब्रुव᳓न्

10 परीतो वायवे - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

प᳓रीतो᳓ वाय᳓वे सुतं᳓
गि᳓र इ᳓न्द्राय मत्सर᳓म्
अ᳓व्यो वा᳓रेषु सिञ्चत

11 पवमान विदा - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

प᳓वमान विदा᳓ रयि᳓म्
अस्म᳓भ्यं सोम दुष्ट᳓रम्
यो᳓ दूणा᳓शो वनुष्यता᳓

12 अभ्यर्ष सहस्रिणम् - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अभि᳓ अर्ष सहस्रि᳓णं
रयिं᳓ गो᳓मन्तम् अश्वि᳓नम्
अभि᳓ वा᳓जम् उत᳓ श्र᳓वः

13 सोमो देवो - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

सो᳓मो देवो᳓ न᳓ सू᳓रियो
अ᳓द्रिभिः पवते सुतः᳓
द᳓धानः कल᳓शे र᳓सम्

14 एते धामान्यार्या - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

एते᳓ धा᳓मानि आ᳓रिया
शुक्रा᳓ ऋत᳓स्य धा᳓रया
वा᳓जं गो᳓मन्तम् अक्षरन्

15 सुता इन्द्राय - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

सुता᳓ इ᳓न्द्राय वज्रि᳓णे
सो᳓मासो द᳓धिआशिरः
पवि᳓त्रम् अ᳓ति अक्षरन्

16 प्र सोम - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

प्र᳓ सोम म᳓धुमत्तमो
राये᳓ अर्ष पवि᳓त्र आ᳓
म᳓दो यो᳓ देववी᳓तमः

17 तमी मृजन्त्यायवो - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

त᳓म् ई मृजन्ति आय᳓वो
ह᳓रिं नदी᳓षु वाजि᳓नम्
इ᳓न्दुम् इ᳓न्द्राय मत्सर᳓म्

18 आ पवस्व - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

आ᳓ पवस्व हि᳓रण्यवद्
अ᳓श्वावत् सोम वीर᳓वत्
वा᳓जं गो᳓मन्तम् आ᳓ भर

19 परि वाजे - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

प᳓रि वा᳓जे न᳓ वाजयु᳓म्
अ᳓व्यो वा᳓रेषु सिञ्चत
इ᳓न्द्राय म᳓धुमत्तमम्

20 कविं मृजन्ति - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

कवि᳓म् मृजन्ति म᳓र्जियं
धीभि᳓र् वि᳓प्रा अवस्य᳓वः
वृ᳓षा क᳓निक्रद् अर्षति

21 वृषणं धीभिरप्तुरम् - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

वृ᳓षणं धीभि᳓र् अप्तु᳓रं
सो᳓मम् ऋत᳓स्य धा᳓रया
मती᳓ वि᳓प्राः स᳓म् अस्वरन्

22 पवस्व देवायुषगिन्द्रम् - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

प᳓वस्व देव आयुष᳓ग्
इ᳓न्द्रं गछतु ते म᳓दः
वायु᳓म् आ᳓ रोह ध᳓र्मणा

23 पवमान नि - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

प᳓वमान नि᳓ तोशसे
रयिं᳓ सोम श्रवा᳓यियम्
प्रियः᳓ समुद्र᳓म् आ᳓ विश

24 अपघ्नन्पवसे मृधः - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अपघ्न᳓न् पवसे मृ᳓धः
क्रतुवि᳓त् सोम मत्सरः᳓
नुद᳓स्वा᳓देवयुं ज᳓नम्

25 पवमाना असृक्षत - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

प᳓वमाना असृक्षत
सो᳓माः शुक्रा᳓स इ᳓न्दवः
अभि᳓ वि᳓श्वानि का᳓विया

26 पवमानास आशवः - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

प᳓वमानास आश᳓वः
शुभ्रा᳓ असृग्रम् इ᳓न्दवः
घ्न᳓न्तो वि᳓श्वा अ᳓प द्वि᳓षः

27 पवमाना दिवस्पर्यन्तरिक्षादसृक्षत - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

प᳓वमाना दिव᳓स् प᳓रि
अन्त᳓रिक्षाद् असृक्षत
पृथिव्या᳓ अ᳓धि सा᳓नवि

28 पुनानः सोम - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

पुनानः᳓ सोम धा᳓रया
इ᳓न्दो वि᳓श्वा अ᳓प स्रि᳓धः
जहि᳓ र᳓क्षांसि सुक्रतो

29 अपघ्नन्त्सोम रक्षसोऽभ्यर्ष - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अपघ्न᳓न् सोम रक्ष᳓सो
अभि᳓ अर्ष क᳓निक्रदत्
द्युम᳓न्तं शु᳓ष्मम् उत्तम᳓म्

30 अस्मे वसूनि - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अस्मे᳓ व᳓सूनि धारय
सो᳓म दिव्या᳓नि पा᳓र्थिवा
इ᳓न्दो वि᳓श्वानि वा᳓रिया