०५४

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - अवत्सारः
• छन्दः - गायत्री

अस्य᳓ प्रत्ना᳓म् अ᳓नु द्यु᳓तं
शुक्रं᳓ दुदुह्रे अ᳓ह्रयः
प᳓यः सहस्रसा᳓म् ऋ᳓षिम्

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
ánu ← ánu (invariable)

asyá ← ayám (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

dyútam ← dyút- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

pratnā́m ← pratná- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

áhrayaḥ ← áhri- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

duduhre ← √duh- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}

śukrám ← śukrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

páyaḥ ← páyas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

ŕ̥ṣim ← ŕ̥ṣi- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

sahasrasā́m ← sahasrasā́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

अ॒स्य । प्र॒त्नाम् । अनु॑ । द्युत॑म् । शु॒क्रम् । दु॒दु॒ह्रे॒ । अह्र॑यः ।
पयः॑ । स॒ह॒स्र॒ऽसाम् । ऋषि॑म् ॥

• asya ← idam
• [noun], genitive, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• pratnām ← pratna
• [noun], accusative, singular, feminine
• “age-old; pratna [word].”

• anu
• [adverb]
• “subsequently; behind; along; towards; because.”

• dyutaṃ ← dyutam ← dyut
• [noun], accusative, singular, feminine
• “beam.”

• śukraṃ ← śukram ← śukra
• [noun], accusative, singular, neuter
• “bright; clear; white; light; pure.”

• duduhre ← duh
• [verb], plural, Perfect indicative
• “milk.”

• ahrayaḥ ← ahraya
• [noun], nominative, singular, masculine

• payaḥ ← payas
• [noun], accusative, singular, neuter
• “milk; milky juice; water; fluid; juice; payas [word]; drink.”

• sahasrasām ← sahasra
• [noun], neuter
• “thousand; one-thousandth; sahasra [word].”

• sahasrasām ← sām ← sā
• [noun], accusative, singular, masculine
• “winning.”

• ṛṣim ← ṛṣi
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Ṛṣi; spiritual teacher; ascetic; Mantra.”

अस्य सोमस्य प्रत्नां पुराणां द्युतं द्योतमानां तनुम् अनु शुक्रं दीप्तं सहस्रसाम् अभिलषितस्यापरिमितस्य दातारम् ऋषिम् अतीन्द्रियस्य कर्मफलस्य द्रष्टारं पयः पातव्यं रसम् अह्रयः कवयः दुदुहे दुहन्ति ॥

अस्याग्नेः प्रत्नां पुरातनीं
अनुद्युतम् - अनुद्युदिति दीप्तिनाम । सम्पदादिलक्षणः क्विप् । गोस्थानीयां दुदुह्रे दुहन्ति । छान्दसे लिटि ‘इरयो रे’ इति रे आदेशः । अह्रयः अह्रियः अलज्जमाना ऋत्विजः । जिह्रतेः कर्तरि क्विप् । व्यत्ययेन ह्रस्वत्वम् । औणादिको वा डिप्रत्ययः । अह्नोतेर्वा क्रिन्प्रत्ययः । ज्ञातार उच्यन्ते । किं दुदुह्रे? शुक्रं सारं निर्मलं वा पयः उदकम् । दीप्तिर्विशेष्यते - सहस्रसां बहुनो धनस्य सनित्रीं सम्भक्त्रीं ऋषिं अर्षणिं दृष्टिम् । सनोतेः ‘जनसनखन’ इति विट्, ‘विड्वनोः’ इत्यात्वम् ।
तस्माद् वयम् अप्य् अनेनोपस्थानेन तां दुह्म इति ॥

English translation:

“Towards Soma’s ancient body the seers milk the flashing fluid, the sage who grants a thousand boons.”

In accord with the age-old brilliance of this one, they have milked the gleaming, immoderate
milk from the seer who wins thousands.

Unfortunately it is difficult to render in tr. the initial position of asyá, matching that of ayám in vss. 2, 3, which therefore makes the overall structure of the hymn less clear in English. Perhaps “Of this one - following his age-old brilliance …” áhrayaḥ in b is assigned to a stem áhri- by Grassmann and taken as a nom. pl.; so also Geldner “die nicht Schlüchtern” as subj. of duduhre (referring to the fingers or the soma-pressing priests). This stem is otherwise unattested, and the root from which it is presumably derived is seṭ √hrī, which attests a root noun hrī́- (VS+), whose nom. pl. should properly be *- hriyaḥ. AiG III.187 suggests that the form is an old error for *áhrayāḥ, nom. pl. to the wellestablished them. stem áhraya-, shortened to match páyaḥ, which immediately follows across the hemistich boundary. I instead follow Renou’s suggestion, that it actually belongs to an s-stem áhrayas- (see also EWA s.v. HRAYI ) and, as a neut. acc. sg., modifies páyaḥ.

Although the underlying s-stem *hráyas- is not attested, neither is the supposed underlying i-stem *hrí-, and as an s-stem neut. the form would be morphologically impeccable and require no emendation (unlike Wackernagel’s suggestion). The accent would match that of the likewise bahuvrīhi án-āgas-, though it must be admitted that such cmpds generally have suffixal accent (e.g., a-cetás-, a-rādhás-); however, the existence of better attested áhrayaand áhrayāṇa- could have induced initial accent. Another ex. of áhrayas- may be found in X.93.9, q.v. As for sense, √hrī means ‘be modest, shy’, and the negated áhraya- ‘unrestrained, immodest, immoderate’; the primary use of that adj. is with rā́dhas- ‘bounty’ (V.79.5, 6, VIII.8.13, 54.8, 56.1), to express a desire for large, that is immoderate, quantities of it. Cf. also VII.67.6 réto áhrayam, also adduced by Renou, with rétas- ‘seed, semen’, a substance rather like páyas-. In our passage the point would be that a more than satisfying abundance of (soma-)milk was milked. If áhrayaḥ is not a nom. pl., the subj. of duduhre is not expressed, but priestly officiants would be the obvious subj., often not overtly expressed in Soma hymns.

AFTER his ancient splendour, they, the bold, have drawn the bright milk from
The Sage who wins a thousand gifts.

After his ancient splendour,
The bold ones have drawn the white milk
From the seer who winneth a thousand.

Seinem altbekannten Glanze gemäß haben die nicht Schüchternen aus dem tausendgewinnenden Rishi die helle Milch herausgemolken.

Nachfolgend seinem alten Glanz, entziehn die Kecken hellen Trank Dem Sänger, der viel tausend schenkt.

В соответствии с его древним сиянием
Дерзкие надоили сверкающего
Молока, (подоив) риши, добывающего тысячи.

• पवमानः सोमः
• अवत्सारः
• गायत्री
• षड्जः

अब केवल परमात्मा के सेवन में हेतु कहते हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - (अह्रयः) विज्ञानी लोग (अस्य) इस परमात्मा के (प्रत्नाम् ऋषिम् अनु) रचित प्राचीन वेद से (द्युतं) दीप्तिमान् (शुक्रं) पवित्र (सहस्रसाम्) अपरिमित शक्तियों को उत्पन्न करनेवाले (पयः दुदुह्रे) ब्रह्मानन्द रस को दुहते हैं॥१॥

भावार्थभाषाः - उक्त कामधेनुरूप परमात्मा से विद्वान् सदाचारी लोग दुग्धामृत के दोग्धा बनकर संसार में ब्रह्मामृत का संचार करते हैं॥१॥

अथ सर्वथा परमात्मसेवनहेतुर्वर्ण्यते।

पदार्थान्वयभाषाः - (अह्रयः) विज्ञानिनः पुरुषाः (अस्य) अमुष्य परमात्मनः (प्रत्नाम् ऋषिम् अनु) विरचितप्रत्नवेदेन (द्युतं शुक्रं सहस्रसाम्) दीप्तिमत् पूतममितशक्त्युत्पादकं (पयः दुदुह्रे) ब्रह्मानन्दरूपं रसं दुहन्ति ॥१॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - अवत्सारः
• छन्दः - गायत्री

अयं᳓ सू᳓र्य इवोपदृ᳓ग्
अयं᳓ स᳓रांसि धावति
सप्त᳓ प्रव᳓त आ᳓ दि᳓वम्

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
ayám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

iva ← iva (invariable)

sū́ryaḥ ← sū́rya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

upadŕ̥k ← upadŕ̥ś- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

ayám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

dhāvati ← √dhāv- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

sárāṁsi ← sáras- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

ā́ ← ā́ (invariable)

dívam ← dyú- ~ div- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

pravátaḥ ← pravát- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

saptá ← saptá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

अ॒यम् । सूर्यः॑ऽइव । उ॒प॒ऽदृक् । अ॒यम् । सरां॑सि । धा॒व॒ति॒ ।
स॒प्त । प्र॒ऽवतः॑ । आ । दिव॑म् ॥

• ayaṃ ← ayam ← idam
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• sūrya ← sūryaḥ ← sūrya
• [noun], nominative, singular, masculine
• “sun; Surya; sūrya [word]; right nostril; twelve; Calotropis gigantea Beng.; sūryakānta; sunlight; best.”

• ivopadṛg ← iva
• [adverb]
• “like; as it were; somehow; just so.”

• ivopadṛg ← upadṛś
• [noun], nominative, singular, feminine

• ayaṃ ← ayam ← idam
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• sarāṃsi ← saras
• [noun], accusative, plural, neuter
• “lake; saras [word]; pond.”

• dhāvati ← dhāv
• [verb], singular, Present indikative
• “run; run; wash.”

• sapta ← saptan
• [noun], accusative, singular, neuter
• “seven; seventh.”

• pravata ← pravataḥ ← pravat
• [noun], accusative, plural, feminine
• “slope; river.”

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• divam ← div
• [noun], accusative, singular, masculine
• “sky; Svarga; day; div [word]; heaven and earth; day; dawn.”

अयं सोमः सूर्यइव यथा सूर्यः सर्वस्य लोकस्योपद्रष्टा तद्वत् कर्मणाम् उपदृक् उपद्रष्टा । अपि च अयं सोमः सरांसि । त्रिंशदुक्थपात्राणीति केचिद्वर्णयन्ति । अपरे तु त्रिंशदहोरात्राणि सरांसीति । तानि धावति गच्छति । तथा च यास्कः-’ तत्रैतद्याज्ञिका वेदयन्ते त्रिंशदुक्थपात्राणि माध्यंदिने सवन एकदेवतानि तान्येतस्मिन्काल एकेन प्रतिधानेन पिबन्ति तान्यत्र सरांस्युच्यन्ते । त्रिंशदपरपक्षस्याहोरात्रास्त्रिंशत्पूर्वपक्षस्येति नैरुक्ताः’ (निरु. ५ . ११ ) इति । अपि चायं सोमः दिवम् अधिकृत्य सप्त प्रवतः सप्त नदीः आ तिष्ठति ॥

English translation:

“He like the sun is the supervisor (of all acts); he hastens to the lakes, he unites with the seven down-descending rivers from heaven.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

To the lakes: i.e. the thirty uktha pātras (vessels or libations offering the recitation of the uktha), or thirty days and nights (Niruktam 5.11)

This one is a sight like the sun; this one runs to the lakes,
along the seven slopes, to heaven.

Geldner takes dhāvati as transitive, with sárāṃsi and pravátaḥ as obj. (“dieser lässt Seen, sieben Ströme zum Himmel fliessen”), but the thematic pres. to √dhāv ‘run’ (as opposed to √dhāv ‘rinse’) is only a verb of motion with acc. of goal, not a causative. Geldner’s interpr. is not shared by others: besides Renou, cf. Lüders (153), Gotō (1st Kl. 183), Scarlatta (229), all of whose interpr. are very like mine.

In aspect he is like the Sun; he runneth forward to the lakes,
Seven currents flowing through the sky.

Dieser ist ein Anblick wie die Sonne; dieser läßt Seen, sieben Ströme zum Himmel fließen.

Er ist der Sonne gleich zu schaun, er strömet nach den Seen hin, Den sieben Himmelsströmen zu.

Он видом, словно солнце,
Он мчится к озерам,
К семи склонам до (самого) неба.

• पवमानः सोमः
• अवत्सारः
• गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (अयम्) यह परमात्मा (सूर्यः इव उपदृग्) सूर्य के समान सबके कर्मों का द्रष्टा है और (अयं सरांसि धावति) यह परमात्मा ज्ञान द्वारा सर्वत्र व्याप्त है (सप्त प्रवतः आदिवम्) जो यह परमात्मा सात किरणवाले सूर्य को अपने भीतर लेकर और द्युलोक को भी एकदेशी बनाकर स्थिर हो रहा है॥२॥

भावार्थभाषाः - जिस प्रकार अन्य ग्रह-उपग्रहों को अपेक्षा से सूर्य स्वयंप्रकाश है, इसी प्रकार सूर्य आदिकों की अपेक्षा से परमात्मा स्वयंप्रकाश है। उस स्वयंप्रकाश स्वयंज्योति की उपासना करके सबको पवित्र बनने का यत्न करना चाहिए॥२॥

पदार्थान्वयभाषाः - (अयम्) असौ परमात्मा (सूर्यः इव उपदृग्) सूर्य इव सर्वकर्मद्रष्टास्ति। यथा सूर्यः सर्वकर्मावलोकनसमर्थ- स्तथासावपीत्यर्थः। अथ च (अयं सरांसि धावति) अयं परमेश्वरः अधिकाधिकज्ञानेन सर्वत्र व्याप्तोऽस्ति। (सप्त प्रवतः आदिवम्) यः परमात्मा सप्तकिरणवन्तं सूर्यमात्मनि कृत्वा तथा द्युलोकमप्येकदेशिनं विधाय स्थिरो वर्तते ॥२॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - अवत्सारः
• छन्दः - गायत्री

अयं᳓ वि᳓श्वानि तिष्ठति
पुनानो᳓ भु᳓वनोप᳓रि
सो᳓मो देवो᳓ न᳓ सू᳓रियः

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
ayám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

tiṣṭhati ← √sthā- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

víśvāni ← víśva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

bhúvanā ← bhúvana- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

punānáḥ ← √pū- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:MED}

upári ← upári (invariable)

deváḥ ← devá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ná ← ná (invariable)

sómaḥ ← sóma- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sū́ryaḥ ← sū́rya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

अ॒यम् । विश्वा॑नि । ति॒ष्ठ॒ति॒ । पु॒ना॒नः । भुव॑ना । उ॒परि॑ ।
सोमः॑ । दि॒वः । न । सूर्यः॑ ॥

• ayaṃ ← ayam ← idam
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• viśvāni ← viśva
• [noun], accusative, plural, neuter
• “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

• tiṣṭhati ← sthā
• [verb], singular, Present indikative
• “stay; stand; situate; exist; [in]; resist; endure; put; soak; be; stop; adhere; get stale; concentrate; grow; trust; wake; consociate; last; dwell; lie; stand; stop.”

• punāno ← punānaḥ ← pū
• [verb noun], nominative, singular
• “purify; filter; blow; purify; purge; sift.”

• bhuvanopari ← bhuvanā ← bhuvana
• [noun], accusative, plural, neuter
• “Earth; being; world; bhuvana [word].”

• bhuvanopari ← upari
• [adverb]
• “above; up; additionally; upari [word]; subsequently.”

• somo ← somaḥ ← soma
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• devo ← devaḥ ← deva
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

• na
• [adverb]
• “not; like; no; na [word].”

• sūryaḥ ← sūrya
• [noun], nominative, singular, masculine
• “sun; Surya; sūrya [word]; right nostril; twelve; Calotropis gigantea Beng.; sūryakānta; sunlight; best.”

पुनानः पूयमानः अयं सोमः विश्वानि सर्वाणि भुवना भुवनानि सर्वेषां भुवनानाम् उपरि तिष्ठति । तत्र दृष्टान्तमाह । देवो न सूर्यः । यथा सूर्यो देवः सर्वेषां भुवनानामुपरि तिष्ठति तद्वदयं सोमोऽपीत्यर्थः ॥

English translation:

“The purified Soma, like the divine sun, abides above all regions.”

This one, being purified, stands above all beings
like the Sun-god: he is Soma.

He, shining in his splendour, stands high over all things that exist-
Soma, a God as Surya is.

Dieser sich läuternde Soma steht über allen Welten wie Gott Surya.

Hoch über alle Wesen steigt empor der Soma, hellentflammt, Gleichwie die Sonne dieser Gott.

Он находится над всеми
Мирами, когда очищается,
Сома, подобен богу Сурье.

• पवमानः सोमः
• अवत्सारः
• निचृद्गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (सूर्यः न) सूर्य के समान जगत्प्रेरक (अयम्) यह परमात्मा (सोमः देवः) सौम्य स्वभाववाला और जगत्प्रकाशक है और (विश्वानि पुनानः) सब लोकों कोपवित्र करता हुआ (भुवनोपरि तिष्ठति) सम्पूर्ण ब्रह्माण्डों के उर्ध्वभाग में भी वर्तमान है॥३॥

भावार्थभाषाः - उसी सर्वपावन परमात्मा की उपासना करनी चाहिये॥३॥

पदार्थान्वयभाषाः - (सूर्यः न) रविरिव जगत्प्रेरकः (अयम्) असौ परमात्मा (सोमः देवः) सौम्यस्वभावशीलोऽस्ति तथा जगत्प्रकाशकोऽप्यस्ति। अथ च (विश्वानि पुनानः) सर्वं जगत् पवित्रयन् (भुवनोपरि तिष्ठति) अखिलब्रह्माण्डोर्ध्वभागे अपि विराजमानो भवति ॥३॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - अवत्सारः
• छन्दः - गायत्री

प᳓रि णो देव᳓वीतये
वा᳓जाँ अर्षसि गो᳓मतः
पुनान᳓ इन्दव् इन्द्रयुः᳓

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
devávītaye ← devávīti- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

pári ← pári (invariable)

arṣasi ← √arṣ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

gómataḥ ← gómant- (nominal stem)
{case:ACC, number:PL}

vā́jān ← vā́ja- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

indo ← índu- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

indrayúḥ ← indrayú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

punānáḥ ← √pū- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:MED}

परि॑ । नः॒ । दे॒वऽवी॑तये । वाजा॑न् । अ॒र्ष॒सि॒ । गोऽम॑तः ।
पु॒ना॒नः । इ॒न्दो॒ इति॑ । इ॒न्द्र॒ऽयुः ॥

• pari
• [adverb]
• “from; about; around.”

• ṇo ← naḥ ← mad
• [noun], genitive, plural
• “I; mine.”

• devavītaye ← deva
• [noun], masculine
• “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

• devavītaye ← vītaye ← vīti
• [noun], dative, singular, feminine

• vājāṃ ← vāja
• [noun], accusative, plural, masculine
• “prize; Vāja; reward; reward; Ribhus; vigor; strength; contest.”

• arṣasi ← ṛṣ
• [verb], singular, Present indikative
• “run.”

• gomataḥ ← gomat
• [noun], accusative, plural, masculine
• “rich in cattle; bovine.”

• punāna ← punānaḥ ← pū
• [verb noun], nominative, singular
• “purify; filter; blow; purify; purge; sift.”

• indav ← indo ← indu
• [noun], vocative, singular, masculine
• “moon; Soma; drop; anusvāra; one; Candra; silver; camphor; point; juice.”

• indrayuḥ ← indrayu
• [noun], nominative, singular, masculine

हे इन्दो सोम इन्द्रयुः इन्द्रकामः पुनानः पूयमानस्त्वं नः अस्माकं देववीतये यज्ञाय गोमत: गोयुक्तानि वाजान् अन्नानि परि अर्षसि परितः क्षरेत्यर्थः ॥ ॥ ११ ॥

English translation:

“Purified Indu, who are devoted to Indra, pour down for our sacrifice, food with milk and curds.”

To pursue the gods for us, you rush around the prizes consisting of cows, being purified, o drop, seeking Indra.

Thou, Indu, in thy brilliancy, pourest on us, as Indra’s Friend,
Wealth from the kine to feast the Gods.

Du umfließest zur Götterladung die in Kühen bestehenden Siegerpreise, wenn du dich läuterst, o Saft, nach Indra verlangend.

Du strömest rings zum Göttermahl uns rinderreiche Labung zu, Indu, entflammt, dem Indra hold.

Вокруг нас для приглашения богов
Ты изливаешь награды, состоящие из коров,
Когда очищаешься, о сок, стремящийся к Индре.

• पवमानः सोमः
• अवत्सारः
• गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (इन्दो) हे परमात्मन् ! (नः) हमको (परि पुनानः) सब ओर से पवित्र करते हुए आप (देववीतये) देवों की तृप्ति के लिये (गोमतः वाजान्)गवादि ऐश्वर्य को (अर्षसि) देते हैं (इन्द्रयुः) क्योंकि आप देवों अर्थात् दिव्यगुणसम्पन्न सत्कर्म्मियों को चाहनेवाले हैं॥४॥

भावार्थभाषाः - परमात्मा की कृपा से ही मनुष्य को दिव्य शक्तियें मिलती हैं। परमात्मा ही अपनी अपार दया से मनुष्य को देवभाव प्रदान करता है।हे देवत्व के अभिलाषी जनों ! आपको चाहिये कि आप सदैव उस दिव्यगुण परमात्मा की उपासना करते रहें॥४॥ यह ५४ वाँ सूक्त और ११ वाँ वर्ग समाप्त हुआ ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (इन्दो) हे सर्वलोकस्वामिन् ! (नः) अस्मान् (परि पुनानः) सर्वतः पवित्रयन् भवान् (देववीतये) देवतानां तर्पणाय (गोमतः वाजान्) गवाद्यैश्वर्यान् (अर्षसि) ददाति (इन्द्रयुः) यतो भवान् दिव्यगुणयुक्तसमीचीनकर्मकुर्वतामभिलाषुकोऽस्ति ॥४॥ इति चतुःपञ्चाशत्तमं सूक्तमेकादशो वर्गश्च समाप्तः ॥