०३६

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - प्रभूवसुः
• छन्दः - गायत्री

अ꣡सर्जि र꣡थियो यथा
पवि꣡त्रे चमु꣡वोः सुतः꣡
का꣡र्ष्मन् वाजी꣡ नि꣡ अक्रमीत्

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
ásarji ← √sr̥j- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:PASS}

ráthyaḥ ← ráthya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

yathā ← yathā (invariable)
{}

camvòḥ ← camū́- (nominal stem)
{case:GEN, gender:F, number:DU}

pavítre ← pavítra- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}

sutáḥ ← √su- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

akramīt ← √kramⁱ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

kā́rṣman ← kā́rṣman- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}

ní ← ní (invariable)
{}

vājī́ ← vājín- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

अस॑र्जि । रथ्यः॑ । य॒था॒ । प॒वित्रे॑ । च॒म्वोः॑ । सु॒तः ।
कार्ष्म॑न् । वा॒जी । नि । अ॒क्र॒मी॒त् ॥

• asarji ← sṛj
• [verb], singular, Aorist passive
• “create; shoot; discharge; free; cause; throw; emit; send; produce; use; be born; make.”

• rathyo ← rathyaḥ ← rathya
• [noun], nominative, singular, masculine

• yathā
• [adverb]
• “equally; as; so that; like; how; yathā [word]; that; wherein.”

• pavitre ← pavitra
• [noun], locative, singular, neuter
• “strainer.”

• camvoḥ ← camū
• [noun], locative, dual, feminine
• “army; camū; Camū.”

• sutaḥ ← su
• [verb noun], nominative, singular
• “press out; su.”

• kārṣman
• [noun], locative, singular, neuter

• vājī ← vājin
• [noun], nominative, singular, masculine
• “horse; bird; seven; hero; achiever; aphrodisiac.”

• ny ← ni
• [adverb]
• “back; down.”

• akramīt ← kram
• [verb], singular, Athematic is aor. (Ind.)
• “kram; step; go; continue; proceed; traverse; heat.”

रथ्यो यथा रथसंबन्ध्यश्व इव स यथा विसृज्यते तद्वत् चम्वोः अधिषवणफलकयोः सुतः अभिषुतः सोमः असर्जि सृष्टोऽभूत् पवित्रे । तथाभूतः वाजी वेजनवान् सोमाख्योऽश्वः कार्ष्मन् । कार्ष्म युद्धमितरेतरकर्षणात् । अत्र देवानामाकर्षणवति यज्ञाख्ये संग्रामे न्यक्रमीत् नितरां क्रामति ॥

English translation:

“Pressed between the boards, (the Soma) has been let loose, like a chariot-horse, upon the straining-cloth– the courser steps out on the field.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Kārṣman = the god-attracting battlefield called a sacrifice, devānām ākarṣanavati yajñākhye saṅgrāme; alternative, ’the furrow drawn as the goal of a race’; or a piece of wood serving for a goal (cf. RV. 1.116.17)

He has been let loose like a chariot-horse into the filter, pressed into the two cups.
The prizewinner has stepped upon the finish-line.

FORTH from the mortar is the juice sent, like a car-horse, to the sieve:
The Steed steps forward to the goal.

Wie ein Wagenpferd ist er auf die Seihe losgesprengt, in den Camugefäßen ausgepreßt. Der siegreiche Renner ist ans Ziel gekommen.

Schon eilt er wie ein Wagenross ins Sieb vom Bretterpaar gepresst, Der Renner läuft zum Ziele hin.

• पवमानः सोमः
• प्रभुवसुः
• पादनिचृद्गायत्री
• षड्जः

अब परमात्मा को रै और प्राणरूप शक्ति के आधाररूप से वर्णन करते हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - (रथ्यः) सब गतिशील पदार्थों को गति देनेवाला वह परमात्मा (चम्वोः सुतः) रै और प्राणरूप दोनों शक्तियों में प्रसिद्ध है और उसने (यथा असर्जि) पूर्ववत् सब संसार को पैदा किया और (वाजी) श्रेष्ठ बलवाला वह परमात्मा (पवित्रे कार्ष्मन् न्यक्रमीत्) भजन द्वारा उसको आकर्षण करनेवाले भक्तों के पवित्र हृदय में आकर विराजमान होता है॥१॥

भावार्थभाषाः - यद्यपि परमात्मा अपनी व्यापकता से प्रत्येक पुरुष के हृदय में विद्यमान है, तथापि जो पुरुष अपने अन्तःकरण को निर्मल रखते हैं, उनके हृदय में उसकी स्फुट प्रतीति होती है, इसी अभिप्राय से कथन किया है कि वह भक्तों के हृदय में विराजमान है ॥१॥

अथ परमात्मनः शक्तिद्वयाश्रयत्वं वर्ण्यते।

पदार्थान्वयभाषाः - (रथ्यः) सर्वगतिशीलपदार्थेभ्यो गतिदः परमात्मा (चम्वोः सुतः) रैप्राणरूपयोर्द्वयोः शक्त्योः प्रसिद्धः किञ्च सः (यथा असर्जि) पूर्ववत् सर्वं लोकं समजीजनत् अथ च (वाजी) प्रबलः सः (पवित्रे कार्ष्मन् न्यक्रमीत्) अर्चनया स्वाकर्षणसमर्थानां भक्तानां पवित्रे हृदय आगत्य विराजते ॥१॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - प्रभूवसुः
• छन्दः - गायत्री

स꣡ व꣡ह्निः सोम जा꣡गृविः
प꣡वस्व देववी꣡र् अ꣡ति
अभि꣡ को꣡शम् मधुश्चु꣡तम्

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).;; repeated line
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).;; repeated line

Morph
jā́gr̥viḥ ← jā́gr̥vi- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

soma ← sóma- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

váhniḥ ← váhni- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

áti ← áti (invariable)
{}

devavī́ḥ ← devavī́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

pávasva ← √pū- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}

abhí ← abhí (invariable)
{}

kóśam ← kóśa- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

madhuścútam ← madhuścút- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

सः । वह्निः॑ । सो॒म॒ । जागृ॑विः । पव॑स्व । दे॒व॒ऽवीः । अति॑ ।
अ॒भि । कोश॑म् । म॒धु॒ऽश्चुत॑म् ॥

• sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• vahniḥ ← vahni
• [noun], nominative, singular, masculine
• “fire; digestion; Plumbago zeylanica; Agni; vahni; draft horse; three; sacrificial fire; Vahni; gold; southeast; citron; charioteer; leader.”

• soma
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• jāgṛviḥ ← jāgṛvi
• [noun], nominative, singular, masculine
• “attentive; argus-eyed; light.”

• pavasva ← pū
• [verb], singular, Present imperative
• “purify; filter; blow; purify; purge; sift.”

• devavīr ← deva
• [noun], masculine
• “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

• devavīr ← vīḥ ← vī
• [noun], nominative, singular, masculine

• ati
• [adverb]
• “very; excessively; beyond; excessively.”

• abhi
• [adverb]
• “towards; on.”

• kośam ← kośa
• [noun], accusative, singular, masculine
• “treasury; sheath; Kośa; scrotum; bud; vessel; kośa [word]; treasure; calyx; container; bucket; box.”

• madhuścutam ← madhuścut
• [noun], accusative, singular, masculine

हे सोम स वह्निः वाहकः जागृविः जागरूकः देववीः देवकामस्त्वं मधुश्चुतं मधुस्रावि कोशं दशापवित्रमतिक्रम्य अभि पवस्व द्रोणकलशं प्रति क्षर ॥

English translation:

“Soma, bearer (of oblation), vigilant, devoted to the gods, flow past the honey-dropping filter (into the vessel).”

As wakeful draft-horse, o Soma, purify yourself, pursuing the gods, beyond (the filter),
toward the cask dripping with honey.

Thus, Soma, watchful, bearing well, cheering the Gods, flow past the sieve,
Turned to the vat that drops with meath.

Als Wagenpferd, o Soma, wachsam, läutere du dich, die Götter einladend, durch die Seihe laufend zu der von Süßigkeit überlaufenden Kufe.

So riesle Götter labend du, o Soma, munter fahrend, durch Zum Becher der von Honig trieft.

• पवमानः सोमः
• प्रभुवसुः
• गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (सोम) हे भगवन् ! (सः) वह पूर्वोक्त गुणसम्पन्न आप (वह्निः) सबके प्रेरक हैं और (जागृविः) नित्य शुद्ध-बुद्ध-मुक्तस्वरूप हैं (देववीः अति) सद्गुणसम्पन्न विद्वानों को अति चाहनेवाले हैं (मधुश्चुतम् कोशम् अभिपवस्व) आप आनन्द के स्रोत को बहाइये॥२॥

भावार्थभाषाः - सम्पूर्ण वस्तुओं में से परमात्मा ही एकमात्र आनन्दमय है। उसी के आनन्द को उपलब्ध करके जीव आनन्दित होते हैं, इसलिये उसी आनन्दरूप सागर से सुख की प्रार्थना करनी चाहिये॥२॥

पदार्थान्वयभाषाः - (सोम) हे भगवन् ! (सः) पूर्वोक्तगुणवान् त्वं (वह्निः) सर्वप्रेरकः (जागृविः) नित्यः शुद्धो बुद्धो मुक्तस्वरूपश्चासि किञ्च (देववीः अति) सद्गुणसम्पन्नान् विदुषोऽतिकामयसे (मधुश्चुतम् कोशम् अभिपवस्व) त्वमानन्दप्रवाहं स्यन्दय ॥२॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - प्रभूवसुः
• छन्दः - गायत्री

स꣡ नो ज्यो꣡तींषि पूर्विय
प꣡वमान वि꣡ रोचय
क्र꣡त्वे द꣡क्षाय नो हिनु

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
jyótīṁṣi ← jyótis- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

pūrvya ← pūrvyá- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

pávamāna ← √pū- (root)
{case:VOC, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:MED}

rocaya ← √ruc- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

ví ← ví (invariable)
{}

dákṣāya ← dákṣa- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

hinu ← √hi- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

krátve ← krátu- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

सः । नः॒ । ज्योतीं॑षि । पू॒र्व्य॒ । पव॑मान । वि । रो॒च॒य॒ ।
क्रत्वे॑ । दक्षा॑य । नः॒ । हि॒नु॒ ॥

• sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

• jyotīṃṣi ← jyotis
• [noun], accusative, plural, neuter
• “light; star; luminosity; fire; jyotis [word]; digestion; planet; light; sunlight.”

• pūrvya
• [noun], vocative, singular, masculine
• “first; precedent; age-old; excellent; former(a).”

• pavamāna ← pū
• [verb noun], vocative, singular
• “purify; filter; blow; purify; purge; sift.”

• vi
• [adverb]
• “apart; away; away.”

• rocaya ← rocay ← √ruc
• [verb], singular, Present imperative
• “like; approve; like; simulate.”

• kratve ← kratu
• [noun], dative, singular, masculine
• “yajña; decision; plan; deliberation; intelligence; Kratu; will; kratu [word]; desire; resoluteness; ritual.”

• dakṣāya ← dakṣa
• [noun], dative, singular, masculine
• “Dakṣa; ability; cock; fitness; will; purpose; disposition; cock.”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], accusative, plural
• “I; mine.”

• hinu ← hi
• [verb], singular, Present imperative
• “impel; send; spur; stimulate; urge.”

हे पूर्व्य पुराण पवमान सोम नः अस्माकं ज्योतींषि दिव्यानि स्थानानि वि रोचय प्रकाशय । किंच क्रत्वे कर्मणे यागाय दक्षाय बलाय च बलप्रदाय यागाय वा नः अस्मान् हिनु प्रेरय ॥

English translation:

“Ancient purifier, illume for us the luminaries (of heaven), animate us for strength-bestowing sacrifice.”

O age-old self-purifying one, make the lights shine forth for us;
impel us toward will, toward skill.

Excellent Pavamana, make the lights shine brightly out for us.
Speed us to mental power and skill.

Laß du uns deine Lichter leuchten, du allererster Pavamana; rege uns zu Rat und Tat an!

Entzünde du, o rieselnder, o alter, helle Lichter uns, Zu Kraft und Weisheit fördre uns.

• पवमानः सोमः
• प्रभुवसुः
• निचृद्गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (पूर्व्य पवमान) हे सबको पवित्र करनेवाले अनादि परमात्मन् ! ((नः ज्योतींषि) आप हमारे ज्ञान को (विरोचय) प्रकाशित कीजिये (नः) और हमको (क्रत्वे दक्षाय हिनु) बलप्रद यज्ञ के लिये उद्यत कीजिये॥३॥

भावार्थभाषाः - जो लोग परमात्मज्योति का ध्यान करते हैं, वे पवित्र होकर सदैव कामों में प्रवृत्त रहते हैं॥३॥

पदार्थान्वयभाषाः - (पूर्व्य पवमान) हे सर्वस्य पवित्रयितः अनादे परमात्मन् ! त्वम् (नः ज्योतींषि) अस्माकं बुद्धीः (विरोचय) प्रकाशिताः कुरु (नः) अस्मान् (क्रत्वे दक्षाय हिनु) बलदात्रे यज्ञायोद्यताँश्च विधेहि ॥३॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - प्रभूवसुः
• छन्दः - गायत्री

शुम्भ꣡मान ऋतायु꣡भिर्
मृज्य꣡मानो ग꣡भस्तियोः
प꣡वते वा꣡रे अव्य꣡ये

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).;; repeated line
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
r̥tāyúbhiḥ ← r̥tāyú- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

śumbhámānaḥ ← √śubh- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:MED}

gábhastyoḥ ← gábhasti- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:DU}

mr̥jyámānaḥ ← √mr̥j- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:PASS}

avyáye ← avyáya- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

pávate ← √pū- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

vā́re ← vā́ra- 1 (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

शु॒म्भमा॑नः । ऋ॒त॒युऽभिः॑ । मृ॒ज्यमा॑नः । गभ॑स्त्योः ।
पव॑ते । वारे॑ । अ॒व्यये॑ ॥

• śumbhamāna ← śumbhamānaḥ ← śubh
• [verb noun], nominative, singular
• “look; shine; beautify.”

• ṛtāyubhir ← ṛtāyubhiḥ ← ṛtāyu
• [noun], instrumental, plural, masculine

• mṛjyamāno ← mṛjyamānaḥ ← mṛj
• [verb noun], nominative, singular
• “purify; polish; rub; remove.”

• gabhastyoḥ ← gabhasti
• [noun], locative, dual, masculine
• “beam; hand; sun.”

• pavate ← pū
• [verb], singular, Present indikative
• “purify; filter; blow; purify; purge; sift.”

• vāre ← vāra
• [noun], locative, singular, masculine
• “strainer.”

• avyaye ← avyaya
• [noun], locative, singular, masculine
• “sheep.”

ऋतायुभिः यज्ञकामैर्ऋत्विग्भिः शुम्भमानः अलंक्रियमाणस्तेषामेव गभस्त्योः हस्तयोः मृज्यमानः सोमः अव्यये अविमये वारे वाले देशापवित्रे पवते पूयते ॥

English translation:

“Beautified by the ministers of the rite, expressed by their hands, (the Soma) flows through the woollen filter.”

Being beautified by those who seek truth, being groomed in the
two hands,
he purifies himself in the sheep’s fleece.

He, beautified by pious men, and coming from their hands adorned,
Flows through the fleecy straining-cloth.

Von den Frommen schön gemacht, zwischen den Händen geputzt, läutert er sich in der Schafwolle.

Von frommen Männern ausgeschmückt, gereinigt durch der Arme Paar Strömt hell er durch des Widders Haar.

• पवमानः सोमः
• प्रभुवसुः
• निचृद्गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - हे परमात्मन् ! आप (ऋतायुभिः) सत्य को चाहनेवाले विद्वानों से (गभस्त्योः) अपनी शक्तियों द्वारा स्थित होते हुए (मृज्यमानः) उपास्य हो (शुम्भमानः) सर्वोपरि शोभा को प्राप्त होते हुए (अव्यये वारे पवते) अपने उपासकों के लिये अव्यय मुक्ति पद प्रदान करते हैं॥४॥

भावार्थभाषाः - जो पुरुष शुभ काम करते हुए श्रवण मनन निदिध्यासनादि साधनों में युक्त रहते हैं, वे मुक्ति पद के अधिकारी होते हैं॥४॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे परमात्मन् ! भवान् (ऋतायुभिः) सत्यप्रियैर्विद्वद्भिः (गभस्त्योः) स्वशक्तिभिः स्थितः (मृज्यमानः) उपास्यो भवति किञ्च (शुम्भमानः) अत्यर्थं शोभमानः (अव्यये वारे पवते) स्वभक्तेभ्यः अविनाशिमुक्तिपदं ददाति ॥४॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - प्रभूवसुः
• छन्दः - गायत्री

स꣡ वि꣡श्वा दाशु꣡षे व꣡सु
सो꣡मो दिव्या꣡नि पा꣡र्थिवा
प꣡वताम् आ꣡न्त꣡रिक्षिया

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
dāśúṣe ← dāśváṁs- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

vásu ← vásu- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

víśvā ← víśva- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

divyā́ni ← divyá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

pā́rthivā ← pā́rthiva- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

sómaḥ ← sóma- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ā́ ← ā́ (invariable)
{}

antárikṣyā ← antárikṣya- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

pávatām ← √pū- (root)
{number:SG, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}

सः । विश्वा॑ । दा॒शुषे॑ । वसु॑ । सोमः॑ । दि॒व्यानि॑ । पार्थि॑वा ।
पव॑ताम् । आ । अ॒न्तरि॑क्ष्या ॥

• sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• viśvā ← viśva
• [noun], accusative, plural, neuter
• “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

• dāśuṣe ← dāś
• [verb noun], dative, singular
• “sacrifice; give.”

• vasu
• [noun], accusative, plural, neuter
• “wealth; property; gold; vasu [word]; ruby; treasure; jewel.”

• somo ← somaḥ ← soma
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• divyāni ← divya
• [noun], accusative, plural, neuter
• “divine; celestial; divine; heavenly; divine; beautiful; rain; agreeable.”

• pārthivā ← pārthiva
• [noun], accusative, plural, neuter
• “earthly; earthen; mundane; royal; tellurian; sublunar.”

• pavatām ← pū
• [verb], singular, Present imperative
• “purify; filter; blow; purify; purge; sift.”

• āntarikṣyā ← antarikṣyā ← antarikṣya
• [noun], accusative, plural, neuter

सः अभिषूयमाणः सोमः दाशुषे हविर्दात्रे विश्वा सर्वाणि वसु वसूनि धनानि पवतां प्रयच्छतु । विश्वानीयुक्तस्य विवरणं शिष्टम् । दिव्यानि दिवि भवानि पार्थिवा पृथिवीसंबद्धानि अन्तरिक्ष्या अन्तरिक्षे भवानि च पवताम् ॥

English translation:

“May that Soma bestow upon the donor (of the libation) all treasures, whether of heaven or earth or the firmament.”

All goods for the pious man—heavenly, earthly, and those of the
midspace—
let Soma bring in purifying himself.

May Soma pour all treasures of the heavens, the earth, the firmament
Upon the liberal worshipper.

Soma soll in der Läuterung dem Opferspender alle Schätze herbringen, die himmlischen, die irdischen und die in der Luft.

Er, Soma, riesle alles Gut, was auf der Erd’, im Himmel ist Und in der Luft, dem Frommen zu.

• पवमानः सोमः
• प्रभुवसुः
• निचृद्गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (सः सोमः) वह सौम्यस्वभाववाले आप (दाशुषे) अपने उपासक के लिये (दिव्यानि) दिव्य (अन्तरिक्ष्या) अन्तरिक्ष में होनेवाले तथा (पार्थिवानि) पृथ्वीलोक में होनेवाले (विश्वा वसु) सम्पूर्ण रत्नादि ऐश्वर्यों को (आपवताम्) दीजिये॥५॥

भावार्थभाषाः - जो लोग अपने स्वभाव को सौम्य बनाते हैं अर्थात् ईश्वर के गुण-कर्म-स्वभाव को लक्ष्य रखकर अपने गुण-कर्म-स्वभाव को भी उसी प्रकार का पवित्र बानाते हैं, वे सब ऐश्वर्यों को प्राप्त होते हैं॥५॥

पदार्थान्वयभाषाः - (सः सोमः) स सौम्यो भवान् (दाशुषे) स्वभक्ताय (दिव्यानि) दिव्यानि (अन्तरिक्ष्या) अन्तरिक्षोद्भवानि तथा (पार्थिवानि) भौमानि (विश्वा वसु) सर्वाणि रत्नाद्यैश्वर्याणि (आपवताम्) ददातु ॥५॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - प्रभूवसुः
• छन्दः - गायत्री

आ꣡ दिव꣡स् पृष्ठ꣡म् अश्वयु꣡र्
गव्ययुः꣡ सोम रोहसि
वीरयुः꣡ शवसस् पते

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
ā́ ← ā́ (invariable)
{}

aśvayúḥ ← aśvayú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

diváḥ ← dyú- ~ div- (nominal stem)
{case:ABL, gender:M, number:SG}

pr̥ṣṭhám ← pr̥ṣṭhá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

gavyayúḥ ← gavyayú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

rohasi ← √ruh- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

soma ← sóma- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

pate ← páti- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

śavasaḥ ← śávas- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}

vīrayúḥ ← vīrayú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

आ । दि॒वः । पृ॒ष्ठम् । अ॒श्व॒ऽयुः । ग॒व्य॒ऽयुः । सो॒म॒ । रो॒ह॒सि॒ ।
वी॒र॒ऽयुः । श॒व॒सः॒ । प॒ते॒ ॥

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• divas ← divaḥ ← div
• [noun], genitive, singular, masculine
• “sky; Svarga; day; div [word]; heaven and earth; day; dawn.”

• pṛṣṭham ← pṛṣṭha
• [noun], accusative, singular, neuter
• “back; top; top; surface; shell; peak; Pṛṣṭha; flat roof; pṛṣṭha [word]; back; roof.”

• aśvayur ← aśvayuḥ ← aśvayu
• [noun], nominative, singular, masculine

• gavyayuḥ ← gavyayu
• [noun], nominative, singular, masculine

• soma
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• rohasi ← ruh
• [verb], singular, Present indikative
• “heal; grow; cicatrize; climb; board; ascend; grow.”

• vīrayuḥ ← vīrayu
• [noun], nominative, singular, masculine

• śavasas ← śavasaḥ ← śavas
• [noun], genitive, singular, neuter
• “strength; power; superiority.”

• pate ← pati
• [noun], vocative, singular, masculine
• “husband; overlord; king; deity; īśvara; ruler; pati [word]; commanding officer; leader; owner; mayor; lord.”

हे सोम त्वं स्तोतॄणाम् अश्वयुः अश्वमिच्छन् गव्ययुः गा इच्छन् वीरयुः पुत्रानिच्छन् दिवस्पृष्ठं द्युलोकम् आ रोहसि आहुतिद्वारा हे शवसस्पते अन्नस्य पालक ॥ ॥ २६ ॥

English translation:

“Soma, lord of food, you ascend to the summit of the sky, desirous of horses, kine, and male progeny.”

O Soma, you mount the back of heaven, seeking cows, seeking horses, seeking heroes, o lord of strength.

Thou mountest to the height of heaven, O Soma, seeking steeds and kine,
And seeking heroes, Lord of Strength!

Du besteigst nach Roß und Rind verlangend des Himmels Rücken, o Soma, nach Mannen verlangend, du Herr der Kraft.

Du steigst empor zur Himmelshöh, nach Rossen, Rindern, Heldenschar Begierig, Soma, Herr der Kraft.

• पवमानः सोमः
• प्रभुवसुः
• गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (सोम शवसस्पते) हे अन्नादि ऐश्वर्यों के स्वामिन् परमात्मन् ! अपने उपासक के लिये (वीरयुः) वीरों की इच्छा करनेवाले तथा (अश्वयुः गव्ययुः) अश्व गौ आदिकों की इच्छा करनेवाले हैं (दिवः पृष्ठम् आरोहसि) और द्युलोक के भी पृष्ठ पर आप विराजमान हैं॥६॥

भावार्थभाषाः - ईश्वर सदाचारी और न्यायकारी लोगों के लिये धीरत्व वीरत्वादि धर्मों को धारण करता है और गो अश्वादि सब प्रकार के धनों से उन्हें सम्पन्न करता है॥६॥ वह ३६ वाँ सूक्त और २६ वाँ वर्ग समाप्त हुआ ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (सोम शवसस्पते) हे अन्नाद्यैश्वर्याधिपते परमात्मन् ! भवान् स्वोपासकाय (वीरयुः) वीरस्पृहः (अश्वयुः गव्ययुः) अश्वेभ्यो गोभ्यश्च स्पृहयति (दिवः पृष्ठम् आरोहसि) किञ्च द्युलोकस्यापि पृष्ठे विराजते ॥६॥ इति षट्त्रिंशत्तमं सूक्तं षड्विंशो वर्गश्च समाप्तः ॥