०१४

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - असितः काश्यपो देवलो वा
• छन्दः - गायत्री

प᳓रि प्रा᳓सिष्यदत् कविः᳓
सि᳓न्धोर् ऊर्मा᳓व् अ᳓धि श्रितः᳓
कार᳓म् बि᳓भ्रत् पुरुस्पृ᳓हम्

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
asiṣyadat ← √syand- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

kavíḥ ← kaví- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

pári ← pári (invariable)

prá ← prá (invariable)

ádhi ← ádhi (invariable)

síndhoḥ ← síndhu- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

śritáḥ ← √śri- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

ūrmaú ← ūrmí- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

bíbhrat ← √bhr̥- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}

kārám ← kārá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

puruspŕ̥ham ← puruspŕ̥h- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

परि॑ । प्र । अ॒सि॒स्य॒द॒त् । क॒विः । सिन्धोः॑ । ऊ॒र्मौ । अधि॑ । श्रि॒तः ।
का॒रम् । बिभ्र॑त् । पु॒रु॒ऽस्पृह॑म् ॥

• pari
• [adverb]
• “from; about; around.”

• prāsiṣyadat ← prasyand ← √syand
• [verb], singular, Redupl. Aorist (Ind.)

• kaviḥ ← kavi
• [noun], nominative, singular, masculine
• “poet; wise man; bard; Venus; Uśanas; kavi [word]; Kavi; prophet; guru; Brahma.”

• sindhor ← sindhoḥ ← sindhu
• [noun], genitive, singular, masculine
• “river; Indus; sindhu [word].”

• ūrmāv ← ūrmau ← ūrmi
• [noun], locative, singular, masculine
• “wave; billow.”

• adhi
• [adverb]
• “on; from; accordingly.”

• śritaḥ ← śri
• [verb noun], nominative, singular
• “situate; dwell; go; lurk; reach; rear; repose; cling to.”

• kāram ← kārā
• [noun], accusative, singular, masculine

• bibhrat ← bhṛ
• [verb noun], nominative, singular
• “bring; hold; fill; support; wear; possess; carry; nourish; keep; hire; have; satiate; follow; bear.”

• puruspṛham ← puruspṛh
• [noun], accusative, singular, masculine
• “coveted; desirous.”

परि प्रासिष्यदत् परिप्रस्यन्दते कविः मेधावी सोमः सिन्धोरूर्मौ तरङ्गे वस्तीवर्युदकरसे अधि श्रितः आश्रितः । पुरुस्पृहं बहुभिः स्पृहणीयं कारं शब्दं बिभ्रत् धारयन् परिस्यन्दत इति संबन्धः ॥

English translation:

“The wise (Soma) flows widely round, be taking itself to the waves of the river, and uttering a sound desired by many.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

The waves of the river are the vasatīvari waters; uttering a sound desired by many: alternative reading may be, ‘bearing a hymn beloved by many’

The poet flowed around and forth, set upon the swell of the river,
bringing the decisive action for which many are eager.

The ‘decisive act’ (kārá-) in question is presumably the purification itself. See Renou’s n. on the need to preserve this sense here, rather than giving in to Geldner’s convenient “Kampfpreis” (presumably vā́ja-), which Renou pronounces “un peu loin.”

REPOSING on the river’s wave the Sage hath widely flowed around,
Bearing the hymn which many love.

Der Seher hat seinen Umlauf gemacht, auf die Woge des Stroms gestützt, den vielbegehrten Kampfpreis davontragend.

Der Seher strömte rings hervor, sich stützend auf des Stromes Flut, Erhebend viel begehrten Sang.

Поэт устремился кругами
Покоясь на волне реки
Неся многожеланное воздействие.

• पवमानः सोमः
• असितः काश्यपो देवलो वा
• गायत्री
• षड्जः

अब उक्त परमात्मा के अन्य गुणों का वर्णन करते हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - (सिन्धोः ऊर्मौ) जिसने समुद्र की लहरों का (अधि श्रितः) निर्माण किया (कारम् बिभ्रत् पुरुस्पृहम्) जिसने सर्वजनों के मनोरथरूप इस कार्यब्रह्माण्ड को बनाया (कविः) वही परमात्मा (परि प्रासिष्यदत्) सर्वत्र परिपूर्ण हो रहा है॥१॥

भावार्थभाषाः - उस परमात्मा ने इस ब्रह्माण्ड में नाना प्रकार की रचनाओं को बनाया है, कहीं महासागरों में अनन्त प्रकार की लहरें उठती हैं,कहीं हिमालय के उच्च शिखर नभोमण्डलवर्ती वायुओं से संघर्षण कर रहे हैं, एवं नाना प्रकार की रचनाओं का रचयिता वही परमात्मा है ॥१॥

अथोक्तपरमात्मनोऽन्ये गुणा वर्ण्यन्ते।

पदार्थान्वयभाषाः - (सिन्धोः ऊर्मौ) यः समुद्रतरङ्गाणां (अधि श्रितः) निर्माता (कारम् बिभ्रत् पुरुस्पृहम्) येन सर्वजनमनोरथरूपः संसारो निरमायि (कविः) स एव परमात्मा (परि प्रासिष्यदत्) सर्वत्र व्याप्नोति ॥१॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - असितः काश्यपो देवलो वा
• छन्दः - गायत्री

गिरा᳓ य᳓दी स᳓बन्धवः
प᳓ञ्च व्रा᳓ता अपस्य᳓वः
परिष्कृण्व᳓न्ति धर्णसि᳓म्

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
girā́ ← gír- ~ gīr- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}

sábandhavaḥ ← sábandhu- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

yádi ← yádi (invariable)

apasyávaḥ ← apasyú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

páñca ← páñca- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

vrā́tāḥ ← vrā́ta- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

dharṇasím ← dharṇasí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

pariṣkr̥ṇvánti ← √kr̥- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

गि॒रा । यदि॑ । सऽब॑न्धवः । पञ्च॑ । व्राताः॑ । अ॒प॒स्यवः॑ ।
प॒रि॒ऽकृ॒ण्वन्ति॑ । ध॒र्ण॒सिम् ॥

• girā ← gir
• [noun], instrumental, singular, feminine
• “hymn; praise; voice; words; invocation; command; statement; cry; language.”

• yadī ← yadi
• [adverb]
• “if; in case.”

• sabandhavaḥ ← sabandhu
• [noun], nominative, plural, masculine
• “related.”

• pañca ← pañcan
• [noun], nominative, plural, masculine
• “five; fifth; pañcan [word].”

• vrātā ← vrātāḥ ← vrāta
• [noun], nominative, plural, masculine
• “troop; group; Vrāta; vrāta [word]; flock.”

• apasyavaḥ ← apasyu
• [noun], nominative, plural, masculine
• “active.”

• pariṣkṛṇvanti ← pariṣkṛ ← √kṛ
• [verb], plural, Present indikative
• “decorate.”

• dharṇasim ← dharṇasi
• [noun], accusative, singular, masculine
• “permanent; firm.”

सबन्धवः समानबन्धनाः पञ्च व्राताः पञ्च जना मनुष्या यजमानाः अपस्यवः कर्मेच्छवः यद्यदा ईमेनं धर्णसिं धारकं सोमं गिरा स्तुत्या परिष्कृण्वन्ति अलंकुर्वन्ति । अस्योत्तरत्रान्वयः ॥

English translation:

“When the five kindred sacrificing races, desirous of accomplishing pious rites, honour the sustaining (Soma) with their praise.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

The five kindred sacrificing races: pañca vrātāḥ = pañca janā manuṣyā yajamānāḥ; an allusion to the pañca janāḥ mentioned earlier;

Sabandhavaḥ = samāna bandhanāḥ;or, samāna bandhukaḥ

When the troops of five kinsmen [=hands], eager to work,
prepare the steadfast one with a hymn—

As noted in the published introduction, the subjects here are the fingers, troops of five (on each hand).

The subord. yádī is best taken as an example of my yád ī – hence “when him/it …,” not “if.”

When the Five kindred Companies, active in duty, with the song
Establish him, the Powerful,

Wenn die versippten fleißigen fünf Verbände den Standfesten unter Loblied zurechtmachen,

Wenn die verwandten thätigen fünf Stämme mit dem Lobgesang Ausschmücken den gewaltigen.

Когда пять родственных
Деятельных отрядов с песней
Приготавливают крепкого,

• पवमानः सोमः
• असितः काश्यपो देवलो वा
• गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (पञ्च व्राताः) पाँच ज्ञानेन्द्रियाँ (सबन्धवः) कर्मेन्द्रियों के साथ (यदि अपस्यवः) जब ईश्वरपरायण हो जाती हैं, तो (गिरा) परमात्मा की स्तुति से (धर्णसिम्) इस पृथिवी को (परिष्कृण्वन्ति) भूषित कर देती हैं॥२॥

भावार्थभाषाः - ज्ञानयोगी पुरुष जब शब्द स्पर्श रूप रस गन्ध इन पाँच विषयों को हटा कर अपने पाँचोंज्ञानेन्द्रियों को ईश्वर की ओर लगा देता है, तो इस सम्पूर्ण संसार को अलंकृत करता है। तात्पर्य यह है कि स्वभावतः बहिर्मुख इन्द्रियों को जिनको “पराञ्चिखानि व्यतृणत् स्वयम्भूः” कठ ४।१। स्वयंभू विधाता ने स्वभावतः बाहर की ओर बहनेवाली बनाया है, कोई एक धीर वीर पुरुष ही उनके वेग को बाहर से हटा कर उनको अन्तर्मुखी बनाता है, अन्य नहीं ॥२॥

पदार्थान्वयभाषाः - (पञ्च व्राताः) पञ्च ज्ञानेन्द्रियाणि (सबन्धवः) कर्मेन्द्रियसहिताः (यदि अपस्यवः) यदा ईश्वरपराणि भवन्ति तदा (गिरा) परमात्मस्तुत्या (धर्णसिम्) इमां पृथिवीं (परिष्कृण्वन्ति) भूषयन्ति ॥२॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - असितः काश्यपो देवलो वा
• छन्दः - गायत्री

आ᳓द् अस्य शुष्मि᳓णो र᳓से
वि᳓श्वे देवा᳓ अमत्सत
य᳓दी गो᳓भिर् वसाय᳓ते

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).;; repeated line
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
asya ← ayám (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

ā́t ← ā́t (invariable)

ráse ← rása- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

śuṣmíṇaḥ ← śuṣmín- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

amatsata ← √mad- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:MED}

devā́ḥ ← devá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

víśve ← víśva- (nominal stem)

góbhiḥ ← gáv- ~ gó- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:PL}

vasāyáte ← √vasāy- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

yádi ← yádi (invariable)

आत् । अ॒स्य॒ । शु॒ष्मिणः॑ । रसे॑ । विश्वे॑ । दे॒वाः । अ॒म॒त्स॒त॒ ।
यदि॑ । गोभिः॑ । व॒सा॒यते॑ ॥

• ād ← āt
• [adverb]
• “then.”

• asya ← idam
• [noun], genitive, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• śuṣmiṇo ← śuṣmiṇaḥ ← śuṣmin
• [noun], genitive, singular, masculine
• “strong; hotheaded.”

• rase ← rasa
• [noun], locative, singular, masculine
• “mercury; juice; medicine; rasa; alchemy; liquid; Rasa; mahārasa; taste; broth; elixir; resin; rasa; essence; six; water; soup; liquid body substance; rasa; formulation; myrrh; rasa [word]; amṛta; purpose; delight; solution; milk; beverage; alcohol; sap; nectar; Rasātala.”

• viśve ← viśva
• [noun], nominative, plural, masculine
• “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

• devā ← devāḥ ← deva
• [noun], nominative, plural, masculine
• “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

• amatsata ← mad
• [verb], plural, Athematic s aor. (Ind.)
• “rut; intoxicate; delight; revel; rejoice; drink; ramp; exult.”

• yadī ← yadi
• [adverb]
• “if; in case.”

• gobhir ← gobhiḥ ← go
• [noun], instrumental, plural, masculine
• “cow; cattle; go [word]; Earth; bull; floor; milk; beam; sunbeam; leather; hide; horn; language; bowstring; earth; ox; Svarga.”

• vasāyate ← vasāy
• [verb], singular, Present indikative

आत् परिष्करणानन्तरमेव शुष्मिणः बलवतः अस्य सोमस्य रसे विश्वे देवाः अमत्सत अमाद्यन्त। यदि यदा गोभिः गोविकारैः । विकारे प्रकृतिशब्दः । क्षीरादिभिः । वसायते आच्छाद्यते ॥

English translation:

“Then all the gods rejoice in the juice of this powerful (libation), when it is enveloped with milk and curds.”

After that, all the gods found exhilaration in the juice of him, the tempestuous one—
when he clothes himself with cows.

I am disturbed by the sequence of tense – or lack of it: the augmented aor.

amatsata in the main, ā́d, clause does not fit well with the pres. pariṣkṛṇvánti in the preceding yád clause (vs. 2) or the pres. vasāyáte in the following (3c). I am tempted to make the ā́d clause the follow-up to vs. 1: “the poet flowed around and forth …; after that the gods found exhilaration.” In that case, 3ab would interrupt the sequence of the subordinated present clauses in vs. 2, 3c, but I don’t know of other examples of this kind of alternating structure. Perhaps vss. 2 and 3 should be reversed: the ā́d clause of 3ab would then follow directly after vs. 1, and the parallel subordinate clauses in 3c and vs. 2 would be picked up by the main clause of 4ab, which also has a pres. tense verb.

Then in his juice whose strength is great, have all the Gods rejoiced themselves,
When he hath clothed him in the milk.

Dann haben sich an dieses Feurigen Saft alle Götter berauscht, wenn er sich in Milch einhüllt.

Dann haben an des starken Saft sich alle Götter stets berauscht, Wenn er mit Milch umkleidet ist.

То от его пламенного сока
Опьянели Все-Боги,
Когда он одевается в коровье молоко.

• पवमानः सोमः
• असितः काश्यपो देवलो वा
• गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (यदि) अगर ((विश्वेदेवाः) सम्पूर्ण विद्वान् (अस्य) पूर्वोक्त (शुष्मिणः) बलसम्पन्न परमात्मा को (गोभिः वसायते) इन्द्रियगोचर कर सकें (आत्) तदनन्तर वे सब देव (अमत्सत) उस को ध्यान का विषय बनाकर आनन्दित होते हैं।

भावार्थभाषाः - परमात्मा उपदेश करते हैं कि हे मनुष्यों ! तुम्हारे इन्द्रिय तुमको स्वभाव से बहिमुर्ख बनाते हैं। तुम यदि संयमी बन कर उनका संयम करो, तो इन्द्रिय परमात्मा के स्वरूप को विषय करके तुम्हें आनन्दित करेंगे। इसी अभिप्राय से उपनिषद् में कहा है कि “कश्चिद्धीरः प्रत्यगात्मानमैक्षत्” क० ४।१। कोई धीर पुरुष ही प्रत्यगात्मा को देख सकता है। यहाँ देखने के अर्थ व इन्द्रियगोचर करने के अर्थ मूर्तिमान् पदार्थ के समान देखने के नहीं, किन्तु जिस प्रकार निराकार और निरूप होने पर भी सुखु-दुःखादिकों का अनुभव होता है, इस प्रकार अनुभव का विषय बनाने का नाम यहाँ देखना व इन्द्रियगोचर करना है। इसी अभिप्राय से “दृश्यते त्वग्र्या बुद्ध्या सूक्ष्मया सूक्ष्मदर्शिभिः” कि वह सूक्ष्म बुद्धि के द्वारा देखा जा सकता है, कहा है। सूक्ष्म बुद्धि से तात्पर्य यहाँ योगज सामर्थ्य का है अर्थात् चित्तवृत्तिनिरोध द्वारा परमात्मा का अनुभव हो सकता है। इसी अभिप्राय से कहा है कि “तदा द्रष्टुः स्वरूपेऽवस्थानम्” उस समय द्रष्टा के स्वरूप में स्थिति हो जाती है। इसी अभिप्राय से कहा है कि “यदि गोभिर्वसायते” ॥३॥

पदार्थान्वयभाषाः - (यदि) चेद् (विश्वेदेवाः) सम्पूर्णविद्वांसः (अस्य) इमम्पूर्वोक्तं (शुष्मिणः) बलिनम्परमात्मानं (गोभिः वसायते) इन्द्रियगोचरं कुर्युः (आत्) तदा पुनः ते सर्वे (अमत्सत) ध्यानविषयं तं कृत्वा नन्दन्ति ॥३॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - असितः काश्यपो देवलो वा
• छन्दः - गायत्री

निरिणानो᳓ वि᳓ धावति
ज᳓हच् छ᳓र्याणि ता᳓नुवा
अ᳓त्रा सं᳓ जिघ्नते युजा᳓

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
dhāvati ← √dhāv- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

niriṇānáḥ ← √rī- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:MED}

ví ← ví (invariable)

jáhat ← √hā- 2 (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}

śáryāṇi ← śárya- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

tā́nvā ← tā́nva- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

átra ← átra (invariable)

jighnate ← √han- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

sám ← sám (invariable)

yujā́ ← yúj- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}

नि॒ऽरि॒णा॒नः । वि । धा॒व॒ति॒ । जह॑त् । शर्या॑णि । तान्वा॑ ।
अत्र॑ । सम् । जि॒घ्न॒ते॒ । यु॒जा ॥

• niriṇāno ← niriṇānaḥ ← nirī ← √ri
• [verb noun], nominative, singular
• “disperse.”

• vi
• [adverb]
• “apart; away; away.”

• dhāvati ← dhāv
• [verb], singular, Present indikative
• “run; run; wash.”

• jahaccharyāṇi ← jahat ← hā
• [verb noun], nominative, singular
• “abandon; decrease; want; kill; deteriorate; get rid of; exclude; lose; avoid; remove; leave; abandon; neglect; leave; discard; apostatize; discontinue; weaken; abandon; assail; subtract; foreswear; pour away; withdraw; depart; reduce.”

• jahaccharyāṇi ← śaryāṇi ← śarya
• [noun], accusative, plural, neuter

• tānvā ← tānva
• [noun], accusative, plural, neuter

• atrā ← atra
• [adverb]
• “now; there; then; then; there; here; here; in the following; alternatively; now.”

• saṃ ← sam
• [adverb]
• “sam; together; together; saṃ.”

• jighnate ← han
• [verb], singular, Present indikative
• “kill; cure; māray; remove; destroy; hit; injure; damage; destroy; paralyze; hurt; forge; beat; cut off; stop; overwhelm; kick; hunt; affect; strike; hammer; love; obstruct; shoot.”

• yujā ← yuj
• [noun], instrumental, singular, masculine
• “ally; friend; pair; two; companion.”

अयं सोमः निरिणानः दशापवित्रादधो गच्छन् वि धावति विविधं धावति - - - - यदा तान्वा । तनु देशापवित्रवस्त्रम् । तत्संबन्धीनि शर्याणि द्वाराणि जहत् अधः सरति । अत्र अस्मिन् यज्ञे युजा सखिभूतेनेन्द्रेण सह सं जिघ्नते संगतो भवति । वस्त्रसुषिराद्विनिर्गत्य दशापवित्रादधः सत् पात्रं विविधं गच्छन् होमद्वारेणेन्द्रेण संगतो भवतीत्यर्थः ॥

English translation:

“Descending from the filters (into the vessel), and passing through the cloth’s interstices, it becomes united in this (sacrifice) with its friend (Indra).”

Spilling over, he runs out, leaving behind the stems that belong to his body.
In this place here he slams together with his yokemate [=Indra].

Freeing himself he flows away, leaving his body’s severed limbs,
And meets his own Companion here.

Er läuft durch die Seihe, indem er sich enthüllt und die an seinem Leibe anhaftenden Stacheln zurückläßt. Dann schließt er sich mit seinem Verbündeten zusammen;

Er strömet niederrinnend ab, wenn er das Rohrgeflecht verlässt, Dann trifft er mit dem Freunde sich,

Стекая, он мчится сквозь (сито),
Оставляя волокна (своего) тела.
Тут он приобщается к (своему) союзнику.

• पवमानः सोमः
• असितः काश्यपो देवलो वा
• निचृद्गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - उक्त परमात्मा (निरिणानः) ज्ञान का विषय होता हुआ (तान्वा) अपने प्रकाश से (शर्याणि) अपनी प्रकाशरश्मियों को छोड़ता हुआ (विधावति) जिज्ञासु के बुद्धिगत होता है (अत्र युजा) उस परमात्मा में युक्त होकर (सम् जिघ्नते) उपासक लोग अज्ञानों का नाश करते हैं॥४॥

भावार्थभाषाः - ध्यान का विषय हुआ वह परमात्मा जिज्ञासुओं के अन्तःकरणों को निर्मल करता है और जिज्ञासुजन उस की उपासना करते हुए अज्ञान का नाश करके परम गति को प्राप्त होते हैं ॥४॥

पदार्थान्वयभाषाः - उक्तः परमात्मा (निरिणानः) ज्ञानविषयो भवन् (तान्वा) स्वप्रकाशेन (शर्याणि) स्वप्रकाशरश्मिवर्गं जहत् (विधावति) जिजासुबुद्धौ तिष्ठति (अत्र युजा) अत्र परमात्मनि योगेन (सम् जिघ्नते) उपासकाः स्वाज्ञानं घ्नन्ति ॥४॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - असितः काश्यपो देवलो वा
• छन्दः - गायत्री

नप्ती᳓भिर् यो᳓ विव᳓स्वतः
शुभ्रो᳓ न᳓ मामृजे᳓ यु᳓वा
गाः᳓ कृण्वानो᳓ न᳓ निर्णि᳓जम्

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
naptī́bhiḥ ← naptī́- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:PL}

vivásvataḥ ← vivásvant- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

māmr̥jé ← √mr̥j- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}

ná ← ná (invariable)

śubhráḥ ← śubhrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

yúvā ← yúvan- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

gā́ḥ ← gáv- ~ gó- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

kr̥ṇvānáḥ ← √kr̥- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:MED}

ná ← ná (invariable)

nirṇíjam ← nirṇíj- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

न॒प्तीभिः॑ । यः । वि॒वस्व॑तः । शु॒भ्रः । न । म॒मृ॒जे । युवा॑ ।
गाः । कृ॒ण्वा॒नः । न । निः॒ऽनिज॑म् ॥

• naptībhir ← naptībhiḥ ← naptī
• [noun], instrumental, plural, feminine
• “daughter; granddaughter.”

• yo ← yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• vivasvataḥ ← vivasvant
• [noun], genitive, singular, masculine
• “Surya; sun; Vivasvant; Vivasvant.”

• śubhro ← śubhraḥ ← śubhra
• [noun], nominative, singular, masculine
• “white; beautiful; attractive; śubhra [word]; light.”

• na
• [adverb]
• “not; like; no; na [word].”

• māmṛje ← mṛj
• [verb], singular, Perfect indicative
• “purify; polish; rub; remove.”

• yuvā ← yuvan
• [noun], nominative, singular, masculine
• “young person; yuvan [word]; taruṇabandha; yuvan; yuvan; young buck; young.”

• gāḥ ← go
• [noun], accusative, plural, masculine
• “cow; cattle; go [word]; Earth; bull; floor; milk; beam; sunbeam; leather; hide; horn; language; bowstring; earth; ox; Svarga.”

• kṛṇvāno ← kṛṇvānaḥ ← kṛ
• [verb noun], nominative, singular
• “make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”

• na
• [adverb]
• “not; like; no; na [word].”

• nirṇijam ← nirṇij
• [noun], accusative, singular, feminine
• “attire; garment.”

यः सोमः विवस्वतः परिचरणवतो यजमानस्य नप्तीभिः पौत्रस्थानीयाभिः । तस्य हस्तः पुत्रोऽङ्गुलयः पौत्रस्थानीया इत्यभिप्रायः। मामृजे मृज्यते शुभ्रो न दीप्तोऽश्व: युवा इव । यथाप्रवृद्धोऽश्वो मृज्यते स्वपरिचारकैस्तद्वत् स एव युवा मिश्रणशीलः सोमः निर्णिजम्। निर्णिक्’ इति रूपनाम । स्वकीयं रूपं गाः न कृण्वानः गोविकारांश्च कुर्वाणो भवतीति शेषः ॥ ॥ ३ ॥

English translation:

“He who is rubbed down by the grandchildren of the sacrificer like a handsome young (horse), and renders his form like the produce of the kine.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

The grandchildren: the hand is the sacrificer’s son, and the fingers his grandchildren

He who, like a handsome youth, has been groomed by the
granddaughters of Vivasvant [=fingers],
making the cows like a garment,

As disc. in the published introduction, in this hymn the poet provides several different metaphorical versions of the same ritual act. This vs. contains two of those alternatives: in ab Soma is groomed “by the granddaughters of Viviasvant,” a reference to the fingers, which were characterized as “troops of five kinsment” in 2ab; in c Soma makes cows like a garment (gā́ḥ kṛṇvānó ná nirṇíjam), a variant of 3c “clothes himself with cows” (góbhir vasāyáte). For the exact phrase see IX.107.26 and for variants without the simile particle IX.86.26, 95.1.

He by the daughters of the priest, like a fair youth, hath been adorned,
Making the milk, as ’twere, his robe.

Der von den Enkelinnen des Vivasvat wie ein strahlender Jüngling ausgeputzt wird, wenn er die Kuhmilch gleichsam zu seinem Festgewand macht.

Der durch Vivasvats Töchter sich gleich einem schönen Jüngling schmückt, Die Milch umnehmend wie ein Kleid.

Кто, словно сверкающий юноша.
Начищается внучками Вивасвата,
Превращая коровье (молоко) в (свой) праздничный наряд.

• पवमानः सोमः
• असितः काश्यपो देवलो वा
• गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (यः) जो परमात्मा (विवस्वतः) विज्ञानवाले जिज्ञासु की (नप्तीभिः) चित्तवृत्तियों द्वारा (शुभ्रः) प्रकाशित होकर (युवा) समीपस्थ वस्तु के (न) समान (मामृजे)साक्षात्कारको प्राप्त होता है और वह साक्षात्कार (गाः कृण्वानः) इन्द्रियों को प्रसन्न करते हुए (निर्णिजम् न) रूप के समान होता है॥५॥

भावार्थभाषाः - जो पुरुष अपने मन को शुद्ध करते हैं, वे उस पुरुष का साक्षात्कार करते हैं। उन पुरुषों की चित्तवृत्तियें उसको हस्तामलकवत् साक्षाद्रूप से अनुभव करती हैं अर्थात् शुद्ध मन द्वारा साक्षात् किये हुए परमात्मध्यान में फिर किसी प्रकार का भी संशय व विपर्ययज्ञान नहीं होता ॥५॥३॥

पदार्थान्वयभाषाः - (यः) यः परमात्मा (विवस्वतः) विज्ञानिनो जिज्ञासोः (नप्तीभिः) चित्तवृत्तिभिः (शुभ्रः) प्रकाशमानः (युवा) समीपस्थवस्तु (न) इव (मामृजे) साक्षात्कृतो भवति स साक्षात्कारश्च (गाः कृण्वानः) इन्द्रियाणि प्रीणयन् (निर्णिजम् न) रूपमिव सम्पद्यते ॥५॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - असितः काश्यपो देवलो वा
• छन्दः - गायत्री

अ᳓ति श्रिती᳓ तिरश्च᳓ता
गव्या᳓ जिगाति अ᳓ण्विया
वग्नु᳓म् इयर्ति यं᳓ विदे᳓

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
áti ← áti (invariable)

śritī́ ← śrití- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}

tiraścátā ← tiraścátā (invariable)

áṇvyā ← áṇvī- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}

gavyā́ ← gavyá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

jigāti ← √gā- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

iyarti ← √r̥- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

vagnúm ← vagnú- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

vidé ← √vid- 2 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}

yám ← yá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

अति॑ । श्रि॒ती । ति॒र॒श्चता॑ । ग॒व्या । जि॒गा॒ति॒ । अण्व्या॑ ।
व॒ग्नुम् । इ॒य॒र्ति॒ । यम् । वि॒दे ॥

• ati
• [adverb]
• “very; excessively; beyond; excessively.”

• śritī ← śriti
• [noun], instrumental, singular, feminine

• tiraścatā
• [adverb]

• gavyā ← gavya
• [noun], accusative, plural, neuter

• jigāty ← jigāti ← gā
• [verb], singular, Present indikative
• “go; enter (a state); arrive.”

• aṇvyā ← aṇu
• [noun], instrumental, singular, feminine
• “small; fine; subtle; thin.”

• vagnum ← vagnu
• [noun], accusative, singular, masculine
• “cry.”

• iyarti ← ṛch
• [verb], singular, Present indikative
• “enter (a state); travel; shoot; send; hit; originate; get; raise; begin; harm.”

• yaṃ ← yam ← yad
• [noun], accusative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• vide ← vid
• [verb], singular, Present indikative
• “know; diagnose; perceive; know; accord; notice; deem; mind; learn; specify; watch; recognize; detect; call.”

अण्व्या अङ्गुल्याभिषूयमाणः सोमः गव्या गव्यानि श्रिती श्रित्यै श्रयणार्थं तिरश्चता तिरश्चीनम् अति जिगाति । अंशुमतिक्रम्य गच्छति । तथाङ्गुल्याभिषूयमाणः वग्नुं शब्दम् इयर्ति प्रेरयति ॥

English translation:

“Expressed by the finger, he proceeds obliquely to the produce of the cow to mix with it; it utters a sound which (the worshipper) recognizes.”

With a yen for cows, he goes crossways along the fine prop [=fleece]. He raises the call that he knows as his own.

śrití- is a hapax, on which see Oldenberg It is here an instr. sg. fem., referring to the fine fleece filter, and echoing śritáḥ in 1b.

With Oldenberg and Geldner I take gavyā́as instr. to gavyā́- ‘longing for cows’, rather than neut.

pl. with Grassmann and Lubotsky Renou sits on the fence.

Although vidé is ordinarily passive, there are a few precedents for ‘know (as) one’s own’; see VII.40.5, VIII.62.9.

O’er the fine fingers, through desire of milk, in winding course he goes,
And utters voice which he hath found.

Er geht quer hindurch durch den feinsten Zugang, nach der Kuhmilch verlangend. Er erhebt den Ton, auf den er sich versteht.

Sich schmiegend geht er quer hindurch begierig durch das feine Sieb, Erregend den gewohnten Schall.

Благодаря тонкой опоре (сита)
Этот сома проходит наискось насквозь, жаждя коров.
Он поднимает шум, который (хорошо) известен.

• पवमानः सोमः
• असितः काश्यपो देवलो वा
• ककुम्मतीगायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (अति श्रिती) ‘श्रितिमतिकान्तः अतिश्रिती” जो किसी अन्य वस्तु के आश्रित न हो, उसका नाम अतिश्रिती अर्थात् सबका आश्रय परमात्मा (अण्व्या) सूक्ष्म (तिरश्चता) तीक्ष्ण (गव्या) इन्द्रिय की वृत्तियों से (जिगाति) प्रकाश को प्राप्त होता है (यम्) जिसको (वग्नुम्) शब्दप्रमाण (विदे) जिज्ञासु के लिये (इयर्ति) प्रकट करता है॥६॥

भावार्थभाषाः - जब धारणा-ध्यानादि योगाङ्गों से चित्त की वृत्तियें निर्मल होती हैं, तो उक्त परमात्मा को विषय करती हैं। जो पुरुष शब्दप्रमाण पर विश्वास करते हैं, वे साधनसम्पन्न वृत्तियों के द्वारा उसका अनुभव करते हैं, अन्य नहीं ॥६॥

पदार्थान्वयभाषाः - (अति श्रिती) अनन्याधारः परमात्मा (अण्व्या) अणुभिः (तिरश्चता) तीक्ष्णाभिः (गव्या) इन्द्रियवृत्तिभिः (जिगाति) प्रकाश्यते (यम्) यम् (वग्नुम्) शब्दप्रमाणं (विदे) जिज्ञासवे (इयर्ति) प्रकटयति अन्यस्मै न ॥६॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - असितः काश्यपो देवलो वा
• छन्दः - गायत्री

अभि᳓ क्षि᳓पः स᳓म् अग्मत
मर्ज᳓यन्तीर् इष᳓स् प᳓तिम्
पृष्ठा᳓ गृभ्णत वाजि᳓नः

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
abhí ← abhí (invariable)

agmata ← √gam- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

kṣípaḥ ← kṣíp- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

sám ← sám (invariable)

iṣáḥ ← íṣ- (nominal stem)
{case:GEN, gender:F, number:SG}

marjáyantīḥ ← √mr̥j- (root)
{case:NOM, gender:F, number:PL, tense:PRS, voice:ACT}

pátim ← páti- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

gr̥bhṇata ← √gr̥bhⁱ- (root)
{number:PL, person:3, mood:INJ, tense:PRS, voice:MED}

pr̥ṣṭhā́ ← pr̥ṣṭhá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

vājínaḥ ← vājín- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

अ॒भि । क्षिपः॑ । सम् । अ॒ग्म॒त॒ । म॒र्जय॑न्तीः । इ॒षः । पति॑म् ।
पृ॒ष्ठा । गृ॒भ्ण॒त॒ । वा॒जिनः॑ ॥

• abhi
• [adverb]
• “towards; on.”

• kṣipaḥ ← kṣip
• [noun], nominative, plural, feminine
• “finger.”

• sam
• [adverb]
• “sam; together; together; saṃ.”

• agmata ← gam
• [verb], plural, Root aorist (Ind.)
• “go; situate; enter (a state); travel; disappear; [in]; elapse; leave; reach; vanish; love; walk; approach; issue; hop on; gasify; get; come; die; drain; spread; transform; happen; discharge; ride; to be located; run; detect; refer; go; shall; drive.”

• marjayantīr ← marjayantīḥ ← marjay ← √mṛj
• [verb noun], nominative, plural

• iṣas ← iṣaḥ ← iṣ
• [noun], genitive, singular, feminine
• “refreshment; enjoyment; stores.”

• patim ← pati
• [noun], accusative, singular, masculine
• “husband; overlord; king; deity; īśvara; ruler; pati [word]; commanding officer; leader; owner; mayor; lord.”

• pṛṣṭhā ← pṛṣṭha
• [noun], accusative, plural, neuter
• “back; top; top; surface; shell; peak; Pṛṣṭha; flat roof; pṛṣṭha [word]; back; roof.”

• gṛbhṇata ← grah
• [verb], plural, Present injunctive
• “take; grasp; take out; extract; perceive; pick; assume; include; accept; understand; use; learn; possess; keep; choose; accept; afflict; suck; paralyze; mention; mistake; eat; wear; embrace; fill into; capture; eclipse; get; collect; hand down; marry; heed; touch.”

• vājinaḥ ← vājin
• [noun], genitive, singular, masculine
• “horse; bird; seven; hero; achiever; aphrodisiac.”

क्षिपः अङ्गुलयः मर्जयन्तीः अभिमृशन्त्यः इषस्पतिम् अन्नानां स्वामिनं सोमम् अभि समग्मत अभिसंगच्छन्ते । संगत्य च वाजिनः बलवतः सोमस्य पृष्ठा पृष्ठानि गृभ्णत गृह्णन्त्यभिषवाङगुलयः ॥

English translation:

“The fingers combine expressing the lord of food (i.e., Soma), and they grasp the back of the vigorous (Soma).”

The fingers have come together to him, grooming the lord of
refreshment.
They have grasped the back of the prizewinning horse.

Here the fingers (kṣípaḥ) are named directly, after the metaphors of 2ab and 5a; the verb √mṛj ‘groom’ recurs from 5b.

The nimble fingers have approached, adorning him the Lord of Strength:
They grasp the vigorous Courser’s back.

Die Finger vereinigten sich, die den Herrn der Labe putzen; sie fassen des Preisrenners Rücken.

Es nahten sich die Finger ihm, den Herrn des Trankes reinigend, Des Rosses Rücken fassten sie.

Соединились пальцы (жреца),
Начищающие господина услад.
Они хватают за спины завоевателя наград.

• पवमानः सोमः
• असितः काश्यपो देवलो वा
• गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (क्षिपः) चित्तवृत्तियें (अभि) सब ओर से (इषस्पतिम्) जो सब ऐश्वर्यों का पति है, उसको (मर्जयन्तीः) प्रकाशित करती हुयी (समग्मत) समाधि अवस्था को प्राप्त होती हैं और वहाँ (वाजिनः) सब बलों के (पृष्ठा) अधिकरण को (गृभ्णत) ग्रहण करती हैं॥७॥

भावार्थभाषाः - परमात्मा सब पदार्थों का अधिकरण है अर्थात् उसी की सत्ता से सब पदार्थ स्थिर हो रहे हैं। उस बलस्वरूप परमात्मा का साक्षात्कार समाधि अवस्था के विना कदापि नहीं हो सकता ॥७॥

पदार्थान्वयभाषाः - (क्षिपः) चित्तवृत्तयः (अभि) सर्वतः (इषस्पतिम्) सर्वैश्वर्यस्वामिनं (मर्जयन्तीः) प्रकाशयन्त्यः (समग्मत) समाधिदशामधिगच्छन्ति तत्र च (वाजिनः) अखिलबलानाम् (पृष्ठा) आधारं (गृभ्णत) गृभ्णन्ति ॥७॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - असितः काश्यपो देवलो वा
• छन्दः - गायत्री

प᳓रि दिव्या᳓नि म᳓र्मृशद्
वि᳓श्वानि सोम पा᳓र्थिवा
व᳓सूनि याहि अस्मयुः᳓

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
divyā́ni ← divyá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

mármr̥śat ← √mr̥ś- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}

pári ← pári (invariable)

pā́rthivā ← pā́rthiva- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

soma ← sóma- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

víśvāni ← víśva- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

asmayúḥ ← asmayú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

vásūni ← vásu- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

yāhi ← √yā- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

परि॑ । दि॒व्यानि॑ । मर्मृ॑शत् । विश्वा॑नि । सो॒म॒ । पार्थि॑वा ।
वसू॑नि । या॒हि॒ । अ॒स्म॒ऽयुः ॥

• pari
• [adverb]
• “from; about; around.”

• divyāni ← divya
• [noun], accusative, plural, neuter
• “divine; celestial; divine; heavenly; divine; beautiful; rain; agreeable.”

• marmṛśad ← marmṛśat ← marmṛś ← √mṛś
• [verb noun], nominative, singular

• viśvāni ← viśva
• [noun], accusative, plural, neuter
• “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

• soma
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• pārthivā ← pārthiva
• [noun], accusative, plural, neuter
• “earthly; earthen; mundane; royal; tellurian; sublunar.”

• vasūni ← vasu
• [noun], accusative, plural, neuter
• “wealth; property; gold; vasu [word]; ruby; treasure; jewel.”

• yāhy ← yāhi ← yā
• [verb], singular, Present imperative
• “go; enter (a state); travel; disappear; reach; come; campaign; elapse; arrive; drive; reach; leave; run; depart; ride.”

• asmayuḥ ← asmayu
• [noun], nominative, singular, masculine

हे सोम दिव्यानि पार्थिवानि च विश्वानि सर्वाणि वसूनि धनानि परि मर्मृशत् परिमृशन् परिगृह्णन् अस्मयुः अस्मान् कामयमानः याहि आगच्छ। एवमभिषुण्वन् रसं संबोध्य ब्रूते ॥ ॥ ४ ॥

English translation:

“Soma, who hols all the treasures of heaven and earth, come favourably disposed to us.”

Ever embracing all good things, heavenly and earthly, o Soma,
seeking us, make your journey.
1250 IX.15–16

Comprising all the treasures that are in the heavens and on the earth,
Come, Soma, as our faithful Friend.

Alle himmlischen und irdischen Schätze hole ein, sie erfassend, o Soma, uns zugetan!

Umfassend alles Himmelsgut und, Soma, alles irdische, Uns Huld erweisend komme her.

Мощно охватывая все
Блага, небесные (и) земные,
Продвигайся (вперед), о сома, преданный нам!

• पवमानः सोमः
• असितः काश्यपो देवलो वा
• निचृद्गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (सोम) हे परमात्मन् ! (दिव्यानि) दिव्य (पार्थिवानि) पृथिवीलोक के (विश्वानि वसूनि) सम्पूर्ण धनों के (मर्मृशत्) सहित (अस्मयुः) हमारे उद्धार की इच्छा करते हुए (परि याहि) हमको प्राप्त हों॥८॥

भावार्थभाषाः - पार्थिवानि यह कथन यहाँ उपलक्षणमात्र है अर्थात् पृथिवीलोक अथवा द्युलोक के जितने ऐश्वर्य हैं, उनको परमात्मा हमें प्रदान करे। इस सूक्त में परमात्मा के सर्वाश्रयत्व और सर्वदातृत्वादि अनेक प्रकार के गुणों का वर्णन किया है ॥८॥४॥ यह चौदहवाँ सूक्त और चौथा वर्ग पूरा हुआ ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (सोम) हे परमात्मन् ! (दिव्यानि) विचित्राणि (पार्थिवानि) पृथिवीसम्बन्धीनि (विश्वानि वसूनि) सर्वाणि धनानि (मर्मृशत्) प्रयच्छन् (अस्मयुः) अस्मानुद्धर्त्तुमिच्छन् (परि याहि) अस्मान् प्राप्नुहि ॥८॥ चतुर्दशं सूक्तं चतुर्थो वर्गश्च समाप्तः ॥