०११

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - असितः काश्यपो देवलो वा
• छन्दः - गायत्री

उ꣡पास्मै गायता नरः
प꣡वमानाय इ꣡न्दवे
अभि꣡ देवाँ꣡ इ꣡यक्षते

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
asmai ← ayám (pronoun)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

gāyata ← √gā(y)- (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

naraḥ ← nár- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:PL}

úpa ← úpa (invariable)
{}

índave ← índu- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

pávamānāya ← √pū- (root)
{case:DAT, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:MED}

abhí ← abhí (invariable)
{}

devā́n ← devá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

íyakṣate ← √naś- 1 (root)
{case:DAT, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT, mood:DES}

उप॑ । अ॒स्मै॒ । गा॒य॒त॒ । न॒रः॒ । पव॑मानाय । इन्द॑वे ।
अ॒भि । दे॒वान् । इय॑क्षते ॥

• upāsmai ← upa
• [adverb]
• “towards; on; next.”

• upāsmai ← asmai ← idam
• [noun], dative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• gāyatā ← gāyata ← gā
• [verb], plural, Present imperative
• “sing; praise; jap; recite; describe.”

• naraḥ ← nṛ
• [noun], vocative, plural, masculine
• “man; man; nṛ [word]; crew; masculine.”

• pavamānāyendave ← pavamānāya ← pū
• [verb noun], dative, singular
• “purify; filter; blow; purify; purge; sift.”

• pavamānāyendave ← indave ← indu
• [noun], dative, singular, masculine
• “moon; Soma; drop; anusvāra; one; Candra; silver; camphor; point; juice.”

• abhi
• [adverb]
• “towards; on.”

• devāṃ ← deva
• [noun], accusative, plural, masculine
• “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

• iyakṣate ← iyakṣ ← √yaj
• [verb noun], dative, singular
• “endeavor.”

हे नरः नेतार ऋत्विजः यज्ञस्य देवान् इन्द्रादीन् अभि इयक्षते आभिमुख्येन यष्टुमिच्छते पवमानाय क्षरते अस्मै अभिषूयमाणाय इन्दवे सोमाय उप गायत उपगानं कुरुत ॥

English translation:

“Sing, leaders of rites, to this pure-flowing, Indu, who is desirous of offering worship to the gods.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Cf. Yajus. 33.62, first line

Sing to him, men, to the self-purifying drop,
as he seeks to attain the gods.

asmai is only the second word in the hymn and is unaccented; therefore it should technically refer to something already mentioned in the discourse. But since soma is the topic of all discourse in this ritual context, no prior verbal mention is necessary. Sim.

IX.70.1; see also asya in IX.29.1a, IX.30.1a.

SING forth to Indu, O ye men, to him who is purified,
Fain to pay worship to the Gods.

Ihr Herren, stimmt mit ein in den Gesang auf ihn, auf den sich läuternden Saft, der den Göttern zustrebt!

O Männer, diesem Indu singt Gesänge ihm, dem rieselnden, Den Göttern strebt er opfernd zu.

Спойте ему, о мужи
Павамане-соку!
Он стремится к богам.

• पवमानः सोमः
• असितः काश्यपो देवलो वा
• निचृद्गायत्री
• षड्जः

अब उक्त परमात्मा के उपासन का प्रकार कथन करते हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - (नरः) हेयज्ञ के नेता लोगों ! तुम (पवमानाय) सबको पवित्र करनेवाला (इन्दवे) ‘इन्दतीतीन्दुः’ और जो परम ऐश्वर्यवाला है, (उपास्मै) उसकी प्राप्ति के लिये (गायत) गायन करो, जो (अभि देवाँ इयक्षते) यज्ञादि कर्मों में विद्वानों की संगति को चाहता है॥१॥

भावार्थभाषाः - परमात्मा उपदेश करता है कि हे मनुष्यों ! तुम यज्ञादि कर्मों में विद्वानों की संगति करो और मिलकर अपने उपास्य देव का गायन करो ॥१॥

सम्प्रति उक्तपरमात्मन उपासनाप्रकारः कथ्यते।

पदार्थान्वयभाषाः - (नरः) हे यज्ञनेतारः ! यूयं (पवमानाय) सर्वेषां पावयित्रे (इन्दवे) परमैश्वर्यवते (उपास्मै) अस्मै परमात्मने तदर्थमेव (गायत) वेदवाग्भिः स्तुत यः (अभि देवाँ इयक्षते) यज्ञादिकर्मसु विदुषः सङ्गमयितुमिच्छति ॥१॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - असितः काश्यपो देवलो वा
• छन्दः - गायत्री

अभि꣡ ते म꣡धुना प꣡यो
अ꣡थर्वाणो अशिश्रयुः
देवं꣡ देवा꣡य देवयु꣡

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
abhí ← abhí (invariable)
{}

mádhunā ← mádhu- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

páyaḥ ← páyas- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

aśiśrayuḥ ← √śrī- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

átharvāṇaḥ ← átharvan- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

devám ← devá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

devā́ya ← devá- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

devayú ← devayú- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

अ॒भि । ते॒ । मधु॑ना । पयः॑ । अथ॑र्वाणः । अ॒शि॒श्र॒युः॒ ।
दे॒वम् । दे॒वाय॑ । दे॒व॒ऽयु ॥

• abhi
• [adverb]
• “towards; on.”

• te ← tvad
• [noun], genitive, singular
• “you.”

• madhunā ← madhu
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “honey; alcohol; sweet; nectar; madhu [word].”

• payo ← payaḥ ← payas
• [noun], accusative, singular, neuter
• “milk; milky juice; water; fluid; juice; payas [word]; drink.”

• ’tharvāṇo ← atharvāṇaḥ ← atharvan
• [noun], nominative, plural, masculine
• “Atharvan; Atharvavedin.”

• aśiśrayuḥ ← śri
• [verb], plural, Plusquamperfect
• “situate; dwell; go; lurk; reach; rear; repose; cling to.”

• devaṃ ← devam ← deva
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

• devāya ← deva
• [noun], dative, singular, masculine
• “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

• devayu
• [noun], accusative, singular, neuter
• “devout; devoted.”

हे सोम ते तव देवं देवनशीलं देवयु देवयुं देवकामं रसं देवाय देवनशीलायेन्द्राय मधुना पयः गव्येन पयसा अथर्वाणः ऋषयः अभि अशिश्रयुः अभ्यश्रीणन् । समस्कुर्वन्नित्यर्थः ॥

English translation:

“The Atharvāṇa have mixed with sweet milk for the deity (Indra) your divine and god-devoted (juice).”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

The Atharvāṇa = the priests; have mixed with sweet milk: payaḥ is taken to be instrumental umental; i.e., the meaning should be: ‘have mixed milk with your juice’

The Atharvan-priests have now mixed your milk with honey—
mixed the god for the god in seeking the gods.

Pāda c consists entirely of a rudimentary etymological figure, deváṃ devā́ya devayú. The acc. devám is of course Soma as god, coreferential with páyaḥ ‘milk’, a metaphor for soma the substance, in pāda a; the dative devā́ya is Indra. I take devayú as an adverb; so also Renou It is also possible (see, e.g., Renou’s n.) to take it as a neut. modifying páyaḥ, as Grassmann does – and, it seems, Geldner In that case, devám would need to be a neut. adj.

‘divine’ (Geldner’s “die göttliche”), but the number of clearly adjectival uses of devá- is very low. See, however, IX.13.5 and VII.21.1.

Together with thy pleasant juice the Atharvans have commingled milk,
Divine, devoted to the God.

Die Atharvan´s haben deine Milch mit süßer Milch gemischt, die göttliche, nach Gott verlangende für den Gott.

Die Priester haben wohl gemischt mit süssem Tranke deinen Saft, Den Gott dem Gotte gottgetreu.

Атхарваны украсили
Твоей сладостью молоко,
Посвященное богам, бога – для бога.

• पवमानः सोमः
• असितः काश्यपो देवलो वा
• निचृद्गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - हे परमात्मन् (ते) तुमको (अथर्वाणः) “न थर्वति स्वाधिकारंन मुञ्चतीत्यथर्वा” जो अपने अधिकार को न छोड़े, उसका नाम अथर्वा है, ऐसे दृढ़विश्वासी विद्वान् (अशिश्रयुः) आश्रयण करते हैं, जो तुम (देवाय) दिव्य शक्तियों के देने के लिये (देवम्) एकमात्र देव हो और (देवयु) “देवमिच्छतीतिदेवयु” शक्ति की इच्छा करनेवाला पुरुष (पयः) आपके रस को (मधुना) मधुरता के साथ (अभि) भली-भाँति ग्रहण करता है॥२॥

भावार्थभाषाः - परमात्मा उपदेश करते हैं कि हे दृढ़विश्वासी विद्वानों ! आप लोग उस रस का पान करो, जिससे बढ़कर संसार में अन्य कोई रस नहीं और उपास्यत्वेन उस देव का आश्रयण करो, जिससे बढ़ कर और कोई उपास्य नहीं। वास्तव में बात भी यही है कि परमात्मा के आनन्द के बराबर और कोई आनन्द नहीं, इसी अभिप्राय से कहा है कि “रसो ह्येव सः रसं हि लब्ध्वा एष आनन्दी भवति” तै० २।७। परमात्मा रस अर्थात् आनन्दरूप है, उसके आनन्द को लाभ करके पुरुष आनन्दित होता है। इसी अभिप्राय से गीता में कहा है कि “यं लब्ध्वा नापरो लाभः” उसको प्राप्त करने के अनन्तर फिर कोई प्राप्तव्य वस्तु नहीं रहती ॥२॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे परमात्मन् ! (ते) त्वां (अथर्वाणः) दृढविश्वासवन्तो विद्वांसः (अशिश्रयुः) आश्रयन्ते यस्त्वं (देवाय) दिव्यशक्तिप्रदानाय (देवम्) केवलदेवोऽसि तथा (देवयु) दिव्यशक्तिमिच्छुर्जनः (पयः) भवद्रसम् (मधुना) माधुर्येण (अभि) सम्यग्गृह्णाति ॥२॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - असितः काश्यपो देवलो वा
• छन्दः - गायत्री

स꣡ नः पवस्व शं꣡ ग꣡वे
शं꣡ ज꣡नाय श꣡म् अ꣡र्वते
शं꣡ राजन्न् ओ꣡षधीभियः

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
gáve ← gáv- ~ gó- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

pavasva ← √pū- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

śám ← śám (invariable)
{}

árvate ← árvant- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

jánāya ← jána- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

śám ← śám (invariable)
{}

śám ← śám (invariable)
{}

óṣadhībhyaḥ ← óṣadhī- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:PL}

rājan ← rā́jan- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

śám ← śám (invariable)
{}

सः । नः॒ । प॒व॒स्व॒ । शम् । गवे॑ । शम् । जना॑य । शम् । अर्व॑ते ।
शम् । रा॒ज॒न् । ओष॑धीभ्यः ॥

• sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• naḥ ← mad
• [noun], genitive, plural
• “I; mine.”

• pavasva ← pū
• [verb], singular, Present imperative
• “purify; filter; blow; purify; purge; sift.”

• śaṃ ← śam
• [adverb]
• “śam [word].”

• gave ← go
• [noun], dative, singular, masculine
• “cow; cattle; go [word]; Earth; bull; floor; milk; beam; sunbeam; leather; hide; horn; language; bowstring; earth; ox; Svarga.”

• śaṃ ← śam
• [adverb]
• “śam [word].”

• janāya ← jana
• [noun], dative, singular, masculine
• “people; national; man; relative; jan; Janaloka; person; jana [word]; man; attendant; Jana; foreigner; inhabitant; group.”

• śam
• [adverb]
• “śam [word].”

• arvate ← arvant
• [noun], dative, singular, masculine
• “horse.”

• śaṃ ← śam
• [adverb]
• “śam [word].”

• rājann ← rājan
• [noun], vocative, singular, masculine
• “king; Kshatriya; rājan [word]; best; rājāvarta; Yakṣa.”

• oṣadhībhyaḥ ← oṣadhī
• [noun], dative, plural, feminine
• “herb; plant; drug; herb.”

हे राजन् दीप्यमान सोम सः प्रसिद्धस्त्वं नः अस्माकं गवे शं सुखं पवस्व क्षर । जनाय पुत्रादये च शं पवस्व । अर्वते अश्वाय च शं पवस्व । ओषधीभ्यः च शं पवस्व ॥

English translation:

“Radiant (Soma), do you pour prosperity upon our cattle, upon our people, upon our horses, and upon our plural nts.”

Purify yourself as weal for our cow, weal for our people, weal for our charger,
weal for our plants, o king.

Bring, by thy flowing, weal to kine, weal to the people, weal to steeds.
Weal, O thou King, to growing plants

Läutere du dich zum Heil für unser Rind, zum Heil für unsere Leute, zum Heil für das Rennpferd, zum Heil für die Gewächse, o König!

So riesle Heil für unser Vieh, für Männer Heil und für das Ross, O König, den Gewächsen Heil.

Очищайся ты на благо нашей коровы,
На благо народу, на благо скаковому коню,
На благо, о царь, растениям!

• पवमानः सोमः
• असितः काश्यपो देवलो वा
• निचृद्गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - हे (राजन् सः) पूर्वोक्त दीप्तिमन् परमात्मन् ! (नः) हमारी (गवे) इन्द्रियों के लिये (शम् पवस्व) कल्याणकारी हो (शम् अर्वते जनाय) कर्मकाण्डी मनुष्यों के लिये कल्याणकारी हो (शम् ओषधीभ्यः) और हमारी ओषधियों के लिये कल्याणकारी हो॥३॥

भावार्थभाषाः - यहाँ ओषधि केवल उपलक्षण है, वस्तुतः प्रत्येक संसारवर्ग के लिये इस मन्त्र में कल्याण की प्रार्थना की गई है॥३॥

पदार्थान्वयभाषाः - (राजन् सः) हे पूर्वोक्तदीप्तिमन् परमात्मन् ! (नः) अस्माकम् (गवे) इन्द्रियेभ्यः (शम् पवस्व) कल्याणं क्षर (शम् अर्वते जनाय)कर्मकाण्डिने च कल्याणं प्रयच्छ (शम् ओषधीभ्यः) ओषधिभ्यश्च कल्याणकर्त्ता भव ॥३॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - असितः काश्यपो देवलो वा
• छन्दः - गायत्री

बभ्र꣡वे नु꣡ स्व꣡तवसे
अरुणा꣡य दिविस्पृ꣡शे
सो꣡माय गाथ꣡म् अर्चत

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
babhráve ← babhrú- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

nú ← nú (invariable)
{}

svátavase ← svátavas- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

aruṇā́ya ← aruṇá- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

divispŕ̥śe ← divispŕ̥ś- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

arcata ← √r̥c- (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

gāthám ← gāthá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

sómāya ← sóma- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

ब॒भ्रवे॑ । नु । स्वऽत॑वसे । अ॒रु॒णाय॑ । दि॒वि॒ऽस्पृशे॑ ।
सोमा॑य । गा॒थम् । अ॒र्च॒त॒ ॥

• babhrave ← babhru
• [noun], dative, singular, masculine
• “Vishnu; babhru [word]; Babhru; Babhru; water clover; Shiva; ichneumon.”

• nu
• [adverb]
• “now; already.”

• svatavase ← svatavas
• [noun], dative, singular, masculine
• “svatavas [word]; powerful.”

• ‘ruṇāya ← aruṇāya ← aruṇa
• [noun], dative, singular, masculine
• “red; tawny; dusty; gray.”

• divispṛśe ← divispṛś
• [noun], dative, singular, masculine
• “heavenward.”

• somāya ← soma
• [noun], dative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• gātham ← gātha
• [noun], accusative, singular, masculine
• “song.”

• arcata ← arc
• [verb], plural, Present imperative
• “sing; worship; honor; praise; welcome.”

हे स्तोतारः बभ्रवे बभ्रुवर्णाय स्वतवसे स्वबलाय अरुणाय कदाचिदरुणवर्णाय दिविस्पृशे दिवं स्पृशते सोमाय नु क्षिप्रं गाथं स्तुतिरूपां वाचम् अर्चत । उच्चारयतेत्यर्थः ॥

English translation:

“Recite praises to the brown-coloured self-vigorous (at times) red heaven-touching Soma.”

Now, to the self-powerful brown one, to the ruddy one who touches heaven,
to Soma, chant a song.

DAT gāthám arcata can be seen as a paraphrase of úpa DAT gāyatā in 1a, with etymological matching.

The epithet divispṛ́ś- ‘touching heaven’ is almost the only departure in this hymn from the tight, earthbound focus on the ritual.

Sing a praise-song to Soma brown of hue, of independent might.
The Red, who reaches up to heaven.

Dem braunen, selbststarken, rötlichen zum Himmel bewegten Steine ausgepreßt haben; rühret Süßigkeit in die Süßigkeit!

Dem flammenden, selbstkräftigen, dem rothen, der zum Himmel reicht, Dem Soma singet Lobgesang.

Исполните же песню для сомы,
Бурого, обладающего собственной силой,
Рыжего, касающегося неба!

• पवमानः सोमः
• असितः काश्यपो देवलो वा
• निचृद्गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - हे मनुष्यों ! तुम (बभ्रवे) ‘बिभर्तीति बभ्रुः’ जो विश्वम्भर परमात्मा है और जो (स्वतवसे) बलस्वरूप है और(दिविस्पृशे) जो द्युलोक तक फैला हुआ है (सोमाय) चराचर संसार का उत्पन्न करनेवाला है (अरुणाय) “ऋच्छतीत्यरुणः” जो सर्वव्यापक है, उसकी (नु) शीघ्र ही (गाथम्) स्तुति (अर्चत) करो॥४॥

भावार्थभाषाः - परमात्मा उपदेश करते हैं कि हे पुरुषो ! तुम ऐसे पुरुष की स्तुति करो, जो पूर्ण पुरुष अर्थात् द्युभ्वादि सब लोकों में पूर्ण हो रहा है और तेजस्वी और सर्वव्यापक है। इस भाव को वेद के अन्यत्र भी कई एक स्थलों में वर्णन किया है, जैसा कि “यस्य भूमिः प्रमान्तरिक्षमुतोदरम्। दिवं यश्चक्रेमूर्धानंतस्मै ज्येष्ठाय ब्रह्मणे नमः” अ १०।४।७ कि जिस की भूमि ज्ञान का साधन है, अन्तरिक्ष जिसका उदरस्थानीय है, जिस मेंद्युलोक मस्तक के सदृश कहा जा सकता है, उस सर्वोपरि ब्रह्म को हमारा नमस्कार है। जैसा इस मन्त्र में रूपकालङ्कार सेद्युलोक को मूर्धास्थानीय कल्पना किया है, इसी प्रकार ‘दिविस्पृशम्’ इस शब्द मेंद्युलोक के साथ स्पर्श करनेवाला भी रूपकालङ्कार से वर्णन किया है, मुख्य नहीं।यही भाव “नभस्पृशंदीप्तमनेकवर्णम्” गीता इत्यादि के श्लोकों में वर्णित है ॥४॥

पदार्थान्वयभाषाः - भो मनुष्याः ! यूयं (बभ्रवे) विश्वम्भराय (स्वतवसे) बलस्वरूपिणे (दिविस्पृशे) आद्युलोकं व्याप्ताय (सोमाय) जगदुत्पादकाय (अरुणाय) सर्वव्यापकाय (नु) शीघ्रं (गाथम्) स्तुतिं (अर्चत) प्रादुर्भावयत ॥४॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - असितः काश्यपो देवलो वा
• छन्दः - गायत्री

ह꣡स्तच्युतेभिर् अ꣡द्रिभिः
सुतं꣡ सो꣡मम् पुनीतन
म꣡धाव् आ꣡ धावता म꣡धु

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
ádribhiḥ ← ádri- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

hástacyutebhiḥ ← hástacyuta- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

punītana ← √pū- (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

sómam ← sóma- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

sutám ← √su- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

ā́ ← ā́ (invariable)
{}

dhāvata ← √dhāv- 2 (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

mádhau ← mádhu- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}

mádhu ← mádhu- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

हस्त॑ऽच्युतेभिः । अद्रि॑ऽभिः । सु॒तम् । सोम॑म् । पु॒नी॒त॒न॒ ।
मधौ॑ । आ । धा॒व॒त॒ । मधु॑ ॥

• hastacyutebhir ← hasta
• [noun], masculine
• “hand; hand; proboscis; hasta [word]; autograph.”

• hastacyutebhir ← cyutebhiḥ ← cyu
• [verb noun], instrumental, plural
• “fall down; issue; shoot; ejaculate; deviate; banish; drop; dislodge; miss; deprive.”

• adribhiḥ ← adri
• [noun], instrumental, plural, masculine
• “mountain; rock; seven; stone; adri; grindstone; adri; rock.”

• sutaṃ ← sutam ← su
• [verb noun], accusative, singular
• “press out; su.”

• somam ← soma
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• punītana ← pū
• [verb], plural, Present imperative
• “purify; filter; blow; purify; purge; sift.”

• madhāv ← madhau ← madhu
• [noun], locative, singular, neuter
• “honey; alcohol; sweet; nectar; madhu [word].”

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• dhāvatā ← dhāvata ← dhāv
• [verb], plural, Present imperative
• “run; run; wash.”

• madhu
• [noun], accusative, singular, neuter
• “honey; alcohol; sweet; nectar; madhu [word].”

हे ऋत्विजः हस्तच्युतेभिः हस्तप्रच्युतैः अद्रिभिः अभिषवग्रावभिः सुतम् अभिषुतं सोमं पुनीतन पवित्रे पावयत । अपि च मधौ मदकरे सोमे मधु गव्यं पयः आ धावत प्रक्षिपत ॥ ॥३६॥

English translation:

“Purify the Soma which has been effused by the stones whirled by the hands; mix the sweet (milk) in the inebriating juice.”

Purify the soma pressed with stones set in motion by the hands.
Rinse the honey in honey.

Purify Soma when effused with stones which bands move rapidly,
And pour the sweet milk in the meath.

Läutert den Soma, den die von Händen bewegten Steine ausgepreßt haben; rühret Süßigkeit in die Süßigkeit!

Den Soma reinigt, der gepresst von Hand-bewegten Steinen ist, Durchspült mit Süss den süssen Saft.

Очищайте сому, выжатого
Камнями, руками, приведенными в движение!
В сладости растворите сладость!

• पवमानः सोमः
• असितः काश्यपो देवलो वा
• गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - हे परमात्मन् ! आप (हस्तच्युतेभिः अद्रिभिः) वाणीरूप वज्र से (सुतम्) कूट २ कर (सोमम्) मेरे स्वभाव को (पुनीतन) पवित्र करें ताकि (मधौ) आप के मधुर स्वरूप में (मधु) मीठा बन कर (आधावत) लगे॥५॥

भावार्थभाषाः - परमात्मा का वाग्रूपी वज्र जिस पुरुष की अविद्या की लता को काटता है, वह पुरुष सरलप्रकृति बन कर परमात्मा के आनन्दमय स्वरूप में निमग्न होता है ॥५॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे परमात्मन् ! भवान् (हस्तच्युतेभिः अद्रिभिः) वाग्वज्रैः (सुतम्) क्षुण्णम् (सोमम्) ममस्वभावं (पुनीतन) पावयतु येन (मधौ) भवदीयमधुरस्वरूपे (मधु) मधुरो भूत्वा (आधावत) प्रवर्तताम् ॥५॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - असितः काश्यपो देवलो वा
• छन्दः - गायत्री

न꣡मसे꣡द् उ꣡प सीदत
दध्ने꣡द् अभि꣡ श्रिणीतन°
इ꣡न्दुम् इ꣡न्द्रे दधातन

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
ít ← ít (invariable)
{}

námasā ← námas- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

sīdata ← √sad- (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

úpa ← úpa (invariable)
{}

abhí ← abhí (invariable)
{}

dadhnā́ ← dadhán- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

ít ← ít (invariable)
{}

śrīṇītana ← √śrī- (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

dadhātana ← √dhā- 1 (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

índre ← índra- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

índum ← índu- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

नम॑सा । इत् । उप॑ । सी॒द॒त॒ । द॒ध्ना । इत् । अ॒भि । श्री॒णी॒त॒न॒ ।
इन्दु॑म् । इन्द्रे॑ । द॒धा॒त॒न॒ ॥

• namased ← namasā ← namas
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “adoration; court; namas [word]; bow; salute.”

• namased ← id
• [adverb]
• “indeed; assuredly; entirely.”

• upa
• [adverb]
• “towards; on; next.”

• sīdata ← sad
• [verb], plural, Present imperative
• “sit down; break down; slow; sink; crumble; fracture; perish; ride; stop; besiege; tire.”

• dadhned ← dadhnā ← dadhi
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “sour milk; curd; dadhi [word].”

• dadhned ← id
• [adverb]
• “indeed; assuredly; entirely.”

• abhi
• [adverb]
• “towards; on.”

• śrīṇītana ← śrī
• [verb], plural, Present imperative
• “cook; boil; heat; cook; mix.”

• indum ← indu
• [noun], accusative, singular, masculine
• “moon; Soma; drop; anusvāra; one; Candra; silver; camphor; point; juice.”

• indre ← indra
• [noun], locative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• dadhātana ← dhā
• [verb], plural, Present imperative
• “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”

हे ऋत्विजः नमसेत् नमस्कारेणैव उप सीदत सोममुपगच्छत । दध्नेत् दध्नैव अभि श्रीणीतन अभिश्रीणीत च । इन्द्रे इन्दुं सोमं दधातन धत्त च ।

English translation:

“Approach with reverence, mix (the libation) with the curds, offer the Soma to Indra.”

Just with homage approach it. Just with curds mix it.
Place the drop in Indra.

Pāda c índum índre paraphrases deváṃ devā́ya in 2c, though with a loc., not dat.

With humble homage draw ye nigh; blend the libation with the curds:
To Indra offer Indu up.

Naht euch unter Verneigung, mischet ihn mit saurer Milch, bringet den Saft an Indra!

Mit Ehrfurcht setzt euch zu ihm hin, und mischt mit warmen Molken ihn, Den Indu setzt dem Indra vor.

Приближайтесь же с поклонением!
Украшайте кислым молоком!
Каплю помещайте в Индру!

• पवमानः सोमः
• असितः काश्यपो देवलो वा
• गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - हे परमात्मन् ! आप (नमसा इत्) हमारी नम्र वाणियों से (उपसीदत) हमारे हृदय में निवास करो (दध्ना इत्) ‘धीयतेऽनेनेति दधि’ हमारी धारणा से (उपश्रीणीतन) हमारे ध्यान का विषय बनो (इन्दुम् इन्द्रे) हमारे मन को अपने प्रकाशित स्वरूप में (दधातन) लगाओ॥६॥

भावार्थभाषाः - जो लोग प्रार्थना से अपने हृदय को नम्र बनाते हैं, उनका मन परमात्मा के स्वरूप में अवश्यमेव स्थिर होता है ॥६॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे परमात्मन् ! भवान् (नमसा इत्) मदीयनम्रवाग्भिः (उपसीदत) हृदये निवसतु (दध्ना इत्) मदीयधारणया च (उपश्रीणीतन) ध्यानविषयो भवतु (इन्दुम् इन्द्रे) मदीयम्मनः स्वप्रकाशितस्वरूपे (दधातन) योजयतु ॥६॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - असितः काश्यपो देवलो वा
• छन्दः - गायत्री

अमित्रहा꣡ वि꣡चर्षणिः
प꣡वस्व सोम शं꣡ ग꣡वे
देवे꣡भ्यो अनुकामकृ꣡त्

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
amitrahā́ ← amitrahán- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

vícarṣaṇiḥ ← vícarṣaṇi- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

gáve ← gáv- ~ gó- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

pávasva ← √pū- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}

śám ← śám (invariable)
{}

soma ← sóma- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

anukāmakŕ̥t ← anukāmakŕ̥t- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

devébhyaḥ ← devá- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:PL}

अ॒मि॒त्र॒ऽहा । विऽच॑र्षणिः । पव॑स्व । सो॒म॒ । शम् । गवे॑ ।
दे॒वेभ्यः॑ । अ॒नु॒का॒म॒ऽकृत् ॥

• amitrahā ← amitra
• [noun], masculine
• “enemy; foe.”

• amitrahā ← hā ← han
• [noun], nominative, singular, masculine
• “killing; curative; destroying; removing; māraka; stabbing.”

• vicarṣaṇiḥ ← vicarṣaṇi
• [noun], nominative, singular, masculine
• “excellent.”

• pavasva ← pū
• [verb], singular, Present imperative
• “purify; filter; blow; purify; purge; sift.”

• soma
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• śaṃ ← śam
• [adverb]
• “śam [word].”

• gave ← go
• [noun], dative, singular, masculine
• “cow; cattle; go [word]; Earth; bull; floor; milk; beam; sunbeam; leather; hide; horn; language; bowstring; earth; ox; Svarga.”

• devebhyo ← devebhyaḥ ← deva
• [noun], dative, plural, masculine
• “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

• anukāmakṛt ← anukāma
• [noun], masculine
• “anukāma [word].”

• anukāmakṛt ← kṛt
• [noun], nominative, singular, masculine
• “causing; making; performing; promotive; producing; doing; acting; writing; transforming; effecting.”

हे सोम अमित्रहा अमित्राणां हन्ता विचर्षणिः विद्रष्टा देवेभ्यः अनुकामकृत् अभीष्टस्य कर्ता त्वं गवे अस्माकं गवे शं सुखं पवस्व क्षर ॥

English translation:

“Soma, slayer of our enemies, the wise one, the fulfiller of the desires of the gods, do you shed prosperity on our cattle.”

As the limitless smiter of foes, o Soma, purify yourself as weal for our cow,
acting for the gods according to their desire.

Pāda b is almost identical with 3a.

Soma, foe-que chief o’er men, doing the will of pour forth
Prosperity upon our kine.

Als ausgezeichneter Feindetöter läutere dich, o Soma, zum Heil für das Rind, den Göttern willfahrend!

Die Feinde schlagend, eifervoll, o Soma, riesle Heil dem Rind, Den Göttern wunscherfüllend zu.

Убивающий недругов, очень подвижный,
Очищайся, о сома, на благо корове,
Исполняя желание богов!

• पवमानः सोमः
• असितः काश्यपो देवलो वा
• गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (सोम) हे परमात्मन् ! (अमित्रहा) आप प्रेमरहित नास्तिक लोगों के हनन करनेवाले हैं और (देवेभ्यो अनुकामकृत्) और देवीसम्पत्ति के गुण रखनेवाले लोगों की कामनाओं के पूर्ण करनेवाले हैं, क्योंकि (विचर्षणिः) आप न्यायदृष्टि से देखनेवाले हैं आप (गवे) हमारी वृत्तियों का (शम् पवस्व) कल्याण करें और पवित्र करें॥७॥

भावार्थभाषाः - संसार में असुर और देव दो प्रकार के मनुष्य पाये जाते हैं, असुर उनको कहते हैं, जो धर्म को त्याग करके केवल प्राणयात्रा में लग जाते हैं। अर्थ इसके इस प्रकार हैं “अस्यति धर्ममित्यसुरः’ यद्वा– ‘असुषु रमत इत्यसुरः” जो धर्म को छोड़ दे या प्राण में ही रमण करे, वह असुर है। और ‘दीव्यतीति देवः’ जो सदसद्विवेचिनी बुद्धि रखनेवाले ज्ञानी पुरुष हैं, उनको देव कहते हैं। जो असुर लोग हैं, उन्हीं को इस मन्त्र में अमित्र माना गया है अर्थात् दैवी सम्पत्तिवाले पुरुषों को परमात्मा बढ़ाता है और आसुरी सम्पत्तिवाले पुरुषों का संहार करता है ॥७॥

पदार्थान्वयभाषाः - (सोम) हे परमात्मन् ! (अमित्रहा) भवान् दुष्टानां नाशकः (देवेभ्यो अनुकामकृत्) दैवसम्पत्तिवतां कामनाप्रदश्चास्ति यतः (विचर्षणिः) न्यायदृष्ट्या पश्यति भवान् (गवे) मद्वृत्तीः (शम् पवस्व) कल्याणप्रदानपूर्वकं पुनातु ॥७॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - असितः काश्यपो देवलो वा
• छन्दः - गायत्री

इ꣡न्द्राय सोम पा꣡तवे
म꣡दाय प꣡रि षिच्यसे
मनश्चि꣡न् म꣡नसस् प꣡तिः

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
índrāya ← índra- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

pā́tave ← √pā- 2 (root)
{case:DAT, number:SG}

soma ← sóma- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

mádāya ← máda- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

pári ← pári (invariable)
{}

sicyase ← √sic- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:PASS}

mánasaḥ ← mánas- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}

manaścít ← manaścít- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

pátiḥ ← páti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

इन्द्रा॑य । सो॒म॒ । पात॑वे । मदा॑य । परि॑ । सि॒च्य॒से॒ ।
म॒नः॒ऽचित् । मन॑सः । पतिः॑ ॥

• indrāya ← indra
• [noun], dative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• soma
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• pātave ← pā
• [verb noun]
• “drink; gulp; soak; drink; suck; inhale.”

• madāya ← mada
• [noun], dative, singular, masculine
• “drunkenness; mada; estrus; excitement; sexual arousal; alcohol; musth; mad; mada; ecstasy; pride; drink; joy; arrogance; vivification.”

• pari
• [adverb]
• “from; about; around.”

• ṣicyase ← sicyase ← sic
• [verb], singular, Indikativ Pr￤s. Passiv
• “submerge; sprinkle; pour; wet; decant; impregnate.”

• manaścin ← manaścit
• [noun], nominative, singular, masculine

• manasas ← manasaḥ ← manas
• [noun], genitive, singular, neuter
• “mind; Manas; purpose; idea; attention; heart; decision; manas [word]; manas [indecl.]; spirit; temper; intelligence.”

• patiḥ ← pati
• [noun], nominative, singular, masculine
• “husband; overlord; king; deity; īśvara; ruler; pati [word]; commanding officer; leader; owner; mayor; lord.”

हे सोम मनश्चित् मनसो ज्ञाता मनसस्पतिः ईश्वरस्त्वम् इन्द्राय इन्द्रस्य पातवे पानाय मदाय च परि षिच्यसे परितः पात्रेषु सिच्यसे ॥

English translation:

“Soma, who are cognizant of the mind, lord of the mind, you are poured forth for Indra to drink for his exhilaration.”

You are poured around, Soma, for Indra to drink, for his exhilaration— perceiving thoughts as master of thought.

Heart-knower, Sovran of the heart, thou art effused, O Soma, that Indra may drink thee and rejoice.

Für Indra zum Trinken, zum Rausche wirst du Soma eingegossen, du der Gedanken-kenner, des Gedankens Meister.

Zum Trunk dem Indra wirst du rings zum Rausch, o Soma, ausgesprengt, den Geist erkennend, Geistes Herr!

Тебе разливают кругом, о сома,
Индре для питья, для опьянения,
(Ты,) знаток мысли, повелитель мысли.

• पवमानः सोमः
• असितः काश्यपो देवलो वा
• गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (सोम) हे परमात्मन् ! (मनश्चित्) आप ज्ञानस्वरूप हैं ‘मनुत इति मनः’ और (मनसस्पतिः) सब के मनों के प्रेरक हैं (इन्द्राय) जीवात्मा की (पातवे) तृप्ति के लिये (मदाय) आह्लाद के लिये (परिषिच्यते) उपासना किये जाते हैं॥८॥

भावार्थभाषाः - जो लोग उपासना द्वारा अपने हृदय में ईश्वर को विराजमान करते हैं, वे उसके मधुर आनन्द का पान करते हैं। तात्पर्य यह है कि यों तो परमात्मा सर्वव्यापक होने के कारण सब के हृदय में स्थिर है, पर जो लोग धारणा ध्यानादि साधनों से सम्पन्न होकर उस को अत्यन्त समीपी बनाते हैं, वे ही उसके मधुर आनन्द का पान कर सकते हैं, अन्य नहीं ॥८॥

पदार्थान्वयभाषाः - (सोम) हे परमात्मन् ! (मनश्चित्) भवान् ज्ञानस्वरूपः (मनसस्पतिः) सर्वेषां मनसां प्रेरकश्चास्ति (इन्द्राय पातवे) जीवात्मनः तृप्तये (मदाय) आह्लादाय च (परिषिच्यते) उपास्यते ॥८॥

• देवता - पवमानः सोमः
• ऋषिः - असितः काश्यपो देवलो वा
• छन्दः - गायत्री

प꣡वमान सुवी꣡रियं
रयिं꣡ सोम रिरीहि नः
इ꣡न्दव् इ꣡न्द्रेण नो युजा꣡

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
pávamāna ← √pū- (root)
{case:VOC, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:MED}

suvī́ryam ← suvī́rya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

rayím ← rayí- ~ rāy- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

rirīhi ← √rā- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

soma ← sóma- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

índo ← índu- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

índreṇa ← índra- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

yujā́ ← yúj- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}

पव॑मान । सु॒ऽवीर्य॑म् । र॒यिम् । सो॒म॒ । रि॒री॒हि॒ । नः॒ ।
इन्दो॒ इति॑ । इन्द्रे॑ण । नः॒ । यु॒जा ॥

• pavamāna ← pū
• [verb noun], vocative, singular
• “purify; filter; blow; purify; purge; sift.”

• suvīryaṃ ← su
• [adverb]
• “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”

• suvīryaṃ ← vīryam ← vīrya
• [noun], accusative, singular, neuter
• “potency; vīrya; heroism; potency; strength; semen; power; deed; active agent; efficacy; vīryapāramitā; gold; vigor; vīrya [word]; virility; manfulness; jewel; force.”

• rayiṃ ← rayim ← rayi
• [noun], accusative, singular, masculine
• “wealth; property.”

• soma
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• rirīhi ← rā
• [verb], singular, Present imperative
• “give; impart.”

• naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

• indav ← indo ← indu
• [noun], vocative, singular, masculine
• “moon; Soma; drop; anusvāra; one; Candra; silver; camphor; point; juice.”

• indreṇa ← indra
• [noun], instrumental, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

• yujā ← yuj
• [noun], instrumental, singular, masculine
• “ally; friend; pair; two; companion.”

हे इन्दो क्लिद्यमान पवमान सोम त्वं सुवीर्यं शोभनवीर्योपेतं रयिं धनं नः अस्माकं संबन्धिना इन्द्रेण युजा सहायेन नः अस्मभ्यं रिरीहि देहि ॥ ॥ ३७ ॥

English translation:

“Pure-dropping Soma, grant us wealth with excellent male offspring, grant it to us, Indu, with Indra as our ally.”

Self-purifying Soma, give us wealth and an abundance of heroes,
o drop, along with Indra as our yokemate.

The índo- índra- figure appears yet again, in different cases (voc., instr.).

O Soma Pavamana, give us riches and heroic strength,-
Indu! with. Indra for ally.

O Soma Pavamana, gewähre uns die Meisterschaft, Reichtum, uns, o Saft, mit Indra im Bunde!

O Soma, schenk uns Heldenkraft und Reichthum uns, o rieselnder, Mit Indra, Indu; uns gesellt.

О Павамана, обилие прекрасных мужей,
Богатство даруй нам, о сома,
С Индрой как с нашим союзником, о капля!

• पवमानः सोमः
• असितः काश्यपो देवलो वा
• निचृद्गायत्री
• षड्जः

पदार्थान्वयभाषाः - (पवमान) हे सब को पवित्र करनेवाले ! (सुवीर्यम्) सुन्दर बल को (रयिम्) और धन को (नः रिरीहि) हमको देवें (इन्दो) हे सर्वप्रकाशक ! (इन्द्रेण) परमैश्वर्य के साथ (नः युजा) हमको युक्त करें (सोम) आपसौम्यस्वभाववाले हैं॥९॥

भावार्थभाषाः - जो लोग सत्कर्मी बनकर ईश्वरपरायण होते हैं, परमात्मा सर्वोपरि ऐश्वर्य का उन्हीं को दान देता है ॥९॥३७॥ यह ग्यारहवाँ सूक्त और सैंतीसवाँ वर्ग समाप्त हुआ ॥ अब उक्त परमात्मा को यज्ञादि कर्मों का कर्तारूप से वर्णन करते हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - (पवमान) हे सर्वेषां पालक ! (सुवीर्यम्) सुबलं (रयिम्) धनं च (नः रिरीहि) अस्मभ्यं प्रयच्छतु (इन्दो) हे सर्वप्रकाशक ! (इन्द्रेण) परमैश्वर्येण सह (नः युजा) अस्मान् योजयतु (सोम) यतः सौम्यस्वभावो भवान् ॥९॥ इत्येकादशं सूक्तं सप्तत्रिंशत्तमो वर्गश्च समाप्तः ॥