सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्
‘त्वं नो अग्ने ’ इति पञ्चदशर्चं द्वितीयं सूक्तम् । सुदीतिपुरुमीळ्हावृषी तयोरन्यतरो वा । आदौ नव गायत्र्यो दशमीद्वादशीचतुर्दश्यो बृहत्य एकादशीत्रयोदशीपञ्चदश्यः सतोबृहत्यः । अग्निर्देवता । तथा चानुक्रान्तं - त्वं नः सुदीतिपुरुमीळ्हौ तयोर्वान्यतर आग्नेयं तु त्रिप्रगाथान्तम् ’ इति । प्रातरनुवाक आग्नेये क्रतौ गायत्रे छन्दस्याश्विनशस्त्रे चादितो नवर्चः। तथा च सूत्रितं – त्वं नो अग्ने महोभिरिति नव ’ (आश्व. श्रौ. ४. १३) इति ॥
Jamison Brereton
71 (680)
Agni
Sudīti Āṅgirasa and/or Purumīḷha Āṅgirasa
15 verses: gāyatrī arranged in trcas 1–9; br ̥ hat ̥ ī alternating with satobr̥hatī arranged in pragāthas 10–15
This, the last hymn of the small Āṅgirasa collection VIII.67–71, falls into two parts, defined by meter: verse 1–9 in gāyatrī tr̥cas and 10–15 in br̥hatī/satobr̥hatī pragāthas. As Oldenberg suggested (1888: 217; Noten ad loc.), it could be made up of two separate hymns, and the lack of thematic continuity in fact favors this divi sion, though there is some shared vocabulary. The first names of the two alternative poets suggested by the Anukramaṇī were extracted from verse 14.
The first nine verses beg Agni’s protection for the pious worshiper from all manner of malign and threatening forces, particularly those of other humans. It is Agni’s power as a god that is emphasized, with mortals hostile or devout subject to this superior divine power, to be punished or rewarded, as they deserve. The second part of the hymn (vss. 10–15) is dominated by a stylistic pattern: Agni in the accusative case is the goal of sacrificial actions and words throughout this section. In verse 10 he is not named, but an epithet in the accusative is found in every pāda of the verse. His name (agním) begins the next verse (11a), and in the subsequent verses it is featured again and again. Verse 12 contains five occurrences of agním, one beginning every pāda, plus one in the middle of the third. Verse 13 varies the pattern by beginning with a nominative form of the name, but the second half-verse returns to the initial accusative, which continues through the subsequent verses: three examples of initial agním in verse 14 (pādas a, c, d), two in the final verse (15a, b). The interplay between our ritual devotion and prayers and his gifts and aid is the topic of this section, but the content is far less noticeable than the form.
Jamison Brereton Notes
Agni
01 त्वं नो - गायत्री
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
तुवं᳓ नो अग्ने म᳓होभिः
पाहि᳓ वि᳓श्वस्या अ᳓रातेः
उत᳓ द्विषो᳓ म᳓र्तियस्य
मूलम् ...{Loading}...
त्वं नो॑ अग्ने॒ महो॑भिः पा॒हि विश्व॑स्या॒ अरा॑तेः ।
उ॒त द्वि॒षो मर्त्य॑स्य ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुदीतिपुरुमीळ्हौ तयोर्वान्यतरः
- छन्दः - गायत्री
Thomson & Solcum
तुवं᳓ नो अग्ने म᳓होभिः
पाहि᳓ वि᳓श्वस्या अ᳓रातेः
उत᳓ द्विषो᳓ म᳓र्तियस्य
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
Morph
agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
máhobhiḥ ← máhas- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:PL}
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}
árāteḥ ← árāti- (nominal stem)
{case:ABL, gender:F, number:SG}
pāhí ← √pā- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
víśvasyāḥ ← víśva- (nominal stem)
{case:ABL, gender:F, number:SG}
dviṣáḥ ← dvíṣ- (nominal stem)
{case:ABL, gender:F, number:SG}
mártyasya ← mártya- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
utá ← utá (invariable)
पद-पाठः
त्वम् । नः॒ । अ॒ग्ने॒ । महः॑ऽभिः । पा॒हि । विश्व॑स्याः । अरा॑तेः ।
उ॒त । द्वि॒षः । मर्त्य॑स्य ॥
Hellwig Grammar
- tvaṃ ← tvam ← tvad
- [noun], nominative, singular
- “you.”
- no ← naḥ ← mad
- [noun], accusative, plural
- “I; mine.”
- agne ← agni
- [noun], vocative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- mahobhiḥ ← mahas
- [noun], instrumental, plural, neuter
- “greatness; festival; glory; reward; gladness.”
- pāhi ← pā
- [verb], singular, Present imperative
- “protect; govern.”
- viśvasyā ← viśvasyāḥ ← viśva
- [noun], ablative, singular, feminine
- “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”
- arāteḥ ← arāti
- [noun], ablative, singular, feminine
- “hostility; adversity; foe; envy; stinginess.”
- uta
- [adverb]
- “and; besides; uta [indecl.]; similarly; alike; even.”
- dviṣo ← dviṣaḥ ← dviṣ
- [noun], ablative, singular, feminine
- “hate; dviṣ; hostility; hostility.”
- martyasya ← martya
- [noun], genitive, singular, masculine
- “man; people; martya [word]; Earth.”
सायण-भाष्यम्
हे अग्ने त्वं नः अस्मान् महोभिः पूजाभिर्महद्भिर्धनैर्वा पाहि रक्ष। विश्वस्याः बहुविधात् अरातेः अदातुः सकाशात् अदानाद्वा पाहि। त्वमेव महद्धनं दत्त्वादातुरदानाद्वा सकाशाद्रक्षेत्यर्थः । यद्वा । महोभिर्युक्तस्त्वमिति योज्यम् । उत अपि च द्विषः द्वेष्टुः मर्त्यस्य मर्त्यात् सकाशात् पाहि । अस्मभ्यं बलं दत्त्वेति भावः । अथवा मर्त्यस्य द्विषो द्वेषाद्रक्षेति संबन्धः। अरातेरित्यस्यादानादिति पक्षे तत्रापि मर्त्यस्यादानादिति संबन्धनीयम् ॥
Wilson
English translation:
“Agni, do you protect us by great wealh from every niggard and mortal foe.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
Mahobhh = mahadbhirdhaqnaiḥ, pūjābhiḥ, by our worship; mahadbhiḥ pālanaiḥ, by your great protections;
Arāteḥ = from thenon-giver, from the non- giving (i.e. niggardliness) of every one
Jamison Brereton
O Agni, protect us by your great powers from all hostility
and from mortal hatred.
Griffith
O AGNI, with thy mighty wealth guard us from all malignity,
Yea, from all hate of mortal man.
Macdonell
Night hastens far away from Dawn, her sister; The Black one yields the ruddy god a pathway. We call on you two rich in kine and horses: By day and night ward off from us the arrow.
Geldner
Schütze, Agni, du uns mit deiner Herrlichkeit, vor jeder Mißgunst und vor Feindschaft des Sterblichen!
Grassmann
Schütze, Agni, du mit Macht uns vor jedwedem bösgesinnten Und vor sterblichem Verfolger.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुदीतिपुरुमीळहौ तयोर्वान्यतरः
- विराड्गायत्री
- षड्जः
शिव शंकर शर्मा - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (सखायः) हे मित्रो ! (क्रतुम्) शुभकर्म की (इच्छत) इच्छा करो, अन्यथा (शरस्य) वृत्रहन्ता उस परमात्मा की (कथा+राधाम) कैसे आराधना कर सकेंगे, कैसे (उपस्तुतिम्) उसकी प्रिय स्तुति करेंगे। अतः शुभ कर्म करो। जो ईश (भोजः) सब प्रकार से सुख पहुँचानेवाला है। (सूरिः) सर्वज्ञ और (यः) जो (अह्रयः) अविनश्वर है ॥१३॥
शिव शंकर शर्मा - भावार्थः
भावार्थभाषाः - इसका आशय विस्पष्ट है प्रत्येक मनुष्य को शुभ कर्म करना चाहिये। यज्ञादि करने से केवल आत्मा का ही उपकार नहीं होता, किन्तु देशवासियों को भी इससे बहुत लाभ पहुँचता है और दुराचारों से बचता है, शरीर में रोग नहीं होता। मरणपर्य्यन्त सुख से जीवन बीतता है ॥१३॥
शिव शंकर शर्मा - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे सखायः=सुहृदः ! यूयं क्रतुं कर्म। अन्यथा शरस्य=दुष्टविनाशकस्य इन्द्रस्य। शॄ हिंसायाम्। कथा=कथम्। राधाम=आराधयाम। कथञ्च। तस्योपस्तुतिम्। करवाम। य इन्द्रः। भोजः=भोजयिता सुखयिता। सूरिः=सर्वज्ञः। यः+अह्रयः=अविनश्वरः ॥१३॥
02 नहि मन्युः - गायत्री
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
नहि᳓ मन्युः᳓ पउ᳓रुषेय
ई᳓शे हि᳓ वः प्रियजात
तुव᳓म् इ᳓द् असि क्ष᳓पावान्
मूलम् ...{Loading}...
न॒हि म॒न्युः पौरु॑षेय॒ ईशे॒ हि वः॑ प्रियजात ।
त्वमिद॑सि॒ क्षपा॑वान् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुदीतिपुरुमीळ्हौ तयोर्वान्यतरः
- छन्दः - गायत्री
Thomson & Solcum
नहि᳓ मन्युः᳓ पउ᳓रुषेय
ई᳓शे हि᳓ वः प्रियजात
तुव᳓म् इ᳓द् असि क्ष᳓पावान्
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
Morph
manyúḥ ← manyú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
nahí ← nahí (invariable)
paúruṣeyaḥ ← paúruṣeya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
hí ← hí (invariable)
ī́śe ← √īś- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}
priyajāta ← priyajāta- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
vaḥ ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
asi ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
ít ← ít (invariable)
kṣápāvān ← kṣápāvant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}
पद-पाठः
न॒हि । म॒न्युः । पौरु॑षेयः । ईशे॑ । हि । वः॒ । प्रि॒य॒ऽजा॒त॒ ।
त्वम् । इत् । अ॒सि॒ । क्षपा॑ऽवान् ॥
Hellwig Grammar
- nahi
- [adverb]
- manyuḥ ← manyu
- [noun], nominative, singular, masculine
- “anger; fury; rage; wrath.”
- pauruṣeya ← pauruṣeyaḥ ← pauruṣeya
- [noun], nominative, singular, masculine
- “human.”
- īśe ← īś
- [verb], singular, Perfect indicative
- “govern; command; master; dominate; can; reign; control; own.”
- hi
- [adverb]
- “because; indeed; for; therefore; hi [word].”
- vaḥ ← tvad
- [noun], genitive, plural
- “you.”
- priyajāta ← priya
- [noun]
- “beloved; pleasant; dear; fond(p); wanted; priya [word]; favorite; good; liked; suitable; proper.”
- priyajāta ← jāta ← jan
- [verb noun], vocative, singular
- “become; originate; be born; transform; happen; result; grow; beget; produce; create; conceive; separate; cause; give birth; grow; produce; generate; be; become; arise; come on.”
- tvam ← tvad
- [noun], nominative, singular
- “you.”
- id
- [adverb]
- “indeed; assuredly; entirely.”
- asi ← as
- [verb], singular, Present indikative
- “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”
- kṣapāvān ← kṣapāvant
- [noun], nominative, singular, masculine
- “ruler.”
सायण-भाष्यम्
हे प्रियजात अग्ने वः तव पौरुषेयः पुरुषसंवन्धी मन्युः क्रोधः न ईशे नेष्टे बाधितुम् । अस्मदादिभी रक्षितत्वादिति भावः । दिवाचराः खलु पुरुषाः अतो दिवा तव हानिर्नास्तीति भावः । अथ रात्रिंचरा रक्षःप्रभृतयः । तेभ्योऽपि पीडा नास्तीत्युच्यते । त्वमित् त्वमेव खलु क्षपावान् रात्रिमान् असि । रात्रौ ह्यग्निर्विशेषेण तेजस्वी भवति ॥
Wilson
English translation:
“O you who was born loved, no human anger can hrm you– you only are the lord of night.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
We willprotect you from men by day, and you will protect yourself by night from evil spirits, as fire then burns brightest
Jamison Brereton
For no human fury is master of you (gods), o (Agni), born dear. Just you are the protector of the earth.
Jamison Brereton Notes
The 2nd hí pleonastically+++(=redundant)+++ doubles the one in nahí.
Griffith
For over thee, O Friend from birih, the wrath of man hath no control:
Nay, Guardian of the earth art thou.
Macdonell
Come to the pious mortal bringing bounty, O Aśvins, hither with your chariot speeding. Do ye ward off from us disease and weakness. By day and night, lovers of sweetness, guard us.
Geldner
Denn kein menschlicher Grimm hat über euch Götter Macht, du Liebgeborener. Du allein bist der Schirmherr.
Grassmann
Denn nicht Menschenzorn bemächtigt eurer sich, zur Huld geborne, Du zumal bist ein Beschützer.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुदीतिपुरुमीळहौ तयोर्वान्यतरः
- निचृद्गायत्री
- षड्जः
शिव शंकर शर्मा - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (समह) हे सर्वपूज्य जगदीश ! तू (बर्हिष्मद्भिः) सर्वसाधनसम्पन्न (भूरिभिः+ऋषिभिः) बहुत ऋषियों से (स्तविष्यसे) पूजित होता है। (शर) हे विघ्नविनाशक ! (यद्) जो तू (इत्थम्) इस प्रकार (एकमेकम्+इत्) एक-एक करके (वत्सान्) बहुत वत्स सत्पुरुषों को (पराददः) दिया करता है ॥१४॥
शिव शंकर शर्मा - भावार्थः
भावार्थभाषाः - इसका आशय यह है कि उसकी पूजा जब महा महर्षि करते हैं, तब हम क्यों न करें और जब देखते हैं कि जो उपासक हैं, उनको क्रमशः धन की वृद्धि होती है। परमात्मा एक-एक देकर उसको लाख दे देता है, अतः वही चिन्तनीय है ॥१४॥
शिव शंकर शर्मा - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे समह=सर्वपूज्य इन्द्र ! त्वम्। बर्हिष्मद्भिः= सर्वसाधनसम्पन्नैः। भूरिभिः=बहुभिः। ऋषिभिः। स्तविष्यसे=स्तूयसे। हे शर ! यद् यस्त्वम्=इत्थमनेन प्रकारेण। एकमेकमित्=एकमेकमेव। वत्सान्=बहून् वत्सात्। पराददः। सद्भ्यः प्रयच्छसि ॥१४॥
03 स नो - गायत्री
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
स᳓ नो वि᳓श्वेभिर् देवे᳓भिर्
ऊ᳓र्जो नपाद् भ᳓द्रशोचे
रयिं᳓ देहि विश्व᳓वारम्
मूलम् ...{Loading}...
स नो॒ विश्वे॑भिर्दे॒वेभि॒रूर्जो॑ नपा॒द्भद्र॑शोचे ।
र॒यिं दे॑हि वि॒श्ववा॑रम् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुदीतिपुरुमीळ्हौ तयोर्वान्यतरः
- छन्दः - गायत्री
Thomson & Solcum
स᳓ नो वि᳓श्वेभिर् देवे᳓भिर्
ऊ᳓र्जो नपाद् भ᳓द्रशोचे
रयिं᳓ देहि विश्व᳓वारम्
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
Morph
devébhiḥ ← devá- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
víśvebhiḥ ← víśva- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}
bhádraśoce ← bhadraśoci- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
napāt ← nápat- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
ū́rjaḥ ← ū́rj- (nominal stem)
{case:GEN, gender:F, number:PL}
dehi ← √dā- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
rayím ← rayí- ~ rāy- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
viśvávāram ← viśvávāra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
सः । नः॒ । विश्वे॑भिः । दे॒वेभिः॑ । ऊर्जः॑ । न॒पा॒त् । भद्र॑ऽशोचे ।
र॒यिम् । दे॒हि॒ । वि॒श्वऽवा॑रम् ॥
Hellwig Grammar
- sa ← tad
- [noun], nominative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- no ← naḥ ← mad
- [noun], dative, plural
- “I; mine.”
- viśvebhir ← viśvebhiḥ ← viśva
- [noun], instrumental, plural, masculine
- “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”
- devebhir ← devebhiḥ ← deva
- [noun], instrumental, plural, masculine
- “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”
- ūrjo ← ūrjaḥ ← ūrj
- [noun], genitive, singular, feminine
- “strength; refreshment; vigor; food; strengthening.”
- napād ← napāt
- [noun], vocative, singular, masculine
- “grandson; nephew; napāt [word].”
- bhadraśoce ← bhadra
- [noun]
- “auspicious; lovely; good; happy; bhadra [word]; lucky; fine-looking; beautiful.”
- bhadraśoce ← śoce ← śoci
- [noun], vocative, singular, masculine
- “fire.”
- rayiṃ ← rayim ← rayi
- [noun], accusative, singular, masculine
- “wealth; property.”
- dehi ← dā
- [verb], singular, Present imperative
- “give; add; perform; put; administer; fill into; give; ignite; put on; offer; use; fuel; pour; grant; feed; teach; construct; insert; drip; wrap; pay; hand over; lend; inflict; concentrate; sacrifice; splint; poultice; create.”
- viśvavāram ← viśva
- [noun]
- “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”
- viśvavāram ← vāram ← vāra
- [noun], accusative, singular, masculine
- “treasure; choice.”
सायण-भाष्यम्
हे अग्ने सः स्तुत्यस्त्वं नः अस्मभ्यं वस्वो वसु धनमुप मासि प्रयच्छसि । हे ऊर्जो नपात् बलस्य नप्तर्न पातयितर्वा हे भद्रशोचे स्तुत्यप्रकाश । तदेवादरार्थं पुनराह। रयिं धनं विश्ववारं सर्वैर्वरणीयं धनं देहि । अथवा यद्वसूप मासि अस्मभ्यं दातुं तद्धनं गृहादिलक्षणं तच्च रयिं दानार्हं गोहिरण्यादिकं च देहीत्यपुनरुक्तिः ॥ ।
Wilson
English translation:
“Son of strength, auspicious in brilliance, associated with all the gods, give us all desirable wealth.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
Withall the gods: sa no vasva upamāsi = sa no viśvebhir devebhiḥ
Jamison Brereton
O child of nourishment, of fortunate flame, along with all the gods give us wealth consisting of all desirable things.
Griffith
As such, with all the Gods, O Son of Strength, auspicious in thy flame.
Give us wealth bringing all things good.
Macdonell
May your propitious coursers whirl your chariot Toward us at the dawn now flushing on us. Bring it, by traces drawn and fraught with riches, Hither with horses yoked by Order, Aśvins.
Geldner
Gib du mit allen Göttern uns allbegehrten Reichtum, du schönflammendes Kind der Kraft!
Grassmann
Darum gib mit allen Göttern, Sohn der Kraft, der hell du funkelst, Reichthum uns mit allen Schätzen.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुदीतिपुरुमीळहौ तयोर्वान्यतरः
- गायत्री
- षड्जः
शिव शंकर शर्मा - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (मघवा) परमैश्वर्य्यशाली (शौरदेव्यः) शूरों और देवों का हितकारी ईश्वर (नः) हमको (त्रिभ्यः) तीनों लोकों से (कर्णगृह्य) कान पकड़ कर (वत्सम्) वत्स लाकर देता है, (न) जैसे (सूरिः) स्वामी (धातवे) पिलाने के लिये (अजाम्) बकरी को लाता है ॥१५॥
शिव शंकर शर्मा - भावार्थः
भावार्थभाषाः - ईश्वर जिसको देना चाहता है, उसको अनेक उपायों से देता है। मानो तीनों लोकों में से कहीं से आनकर उसको अभिलषित देता है, क्योंकि वह महाधनेश्वर है। हे मनुष्यों ! उसकी उपासना प्रेम से करो ॥१५॥
शिव शंकर शर्मा - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - मघवा=परमैश्वर्य्ययुक्तः। शौरदेव्यः=शूराणाम्। देवानां च हितकारी इन्द्रवाच्येश्वरः। नः=अस्मान् प्रति त्रिभ्यो=लोकेभ्यः। कर्णगृह्य=कर्णं गृहीत्वा। वत्सम्। आनयत्=आनयति। न=यथा। धातवे=पानाय। सूरिः। अजां नयति ॥१५॥
04 न तमग्ने - गायत्री
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
न᳓ त᳓म् अग्ने अ᳓रातयो
म᳓र्तं युवन्त रा᳐यः᳓
यं᳓ त्रा᳓यसे दाशुवां᳓सम्
मूलम् ...{Loading}...
न तम॑ग्ने॒ अरा॑तयो॒ मर्तं॑ युवन्त रा॒यः ।
यं त्राय॑से दा॒श्वांस॑म् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुदीतिपुरुमीळ्हौ तयोर्वान्यतरः
- छन्दः - गायत्री
Thomson & Solcum
न᳓ त᳓म् अग्ने अ᳓रातयो
म᳓र्तं युवन्त रा᳐यः᳓
यं᳓ त्रा᳓यसे दाशुवां᳓सम्
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
Morph
agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
árātayaḥ ← árāti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
ná ← ná (invariable)
tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
mártam ← márta- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
rāyáḥ ← rayí- ~ rāy- (nominal stem)
{case:ABL, gender:M, number:SG}
yuvanta ← √yu- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:INJ, tense:PRS, voice:MED}
dāśvā́ṁsam ← dāśváṁs- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
trā́yase ← √trā- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
yám ← yá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
न । तम् । अ॒ग्ने॒ । अरा॑तयः । मर्त॑म् । यु॒व॒न्त॒ । रा॒यः ।
यम् । त्राय॑से । दा॒श्वांस॑म् ॥
Hellwig Grammar
- na
- [adverb]
- “not; like; no; na [word].”
- tam ← tad
- [noun], accusative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- agne ← agni
- [noun], vocative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- arātayo ← arātayaḥ ← arāti
- [noun], nominative, plural, feminine
- “hostility; adversity; foe; envy; stinginess.”
- martaṃ ← martam ← marta
- [noun], accusative, singular, masculine
- “man.”
- yuvanta ← yu
- [verb], plural, Present injunctive
- “keep away; separate; ward off.”
- rāyaḥ ← rai
- [noun], ablative, singular, masculine
- “wealth; possession; rai [word]; gold.”
- yaṃ ← yam ← yad
- [noun], accusative, singular, masculine
- “who; which; yat [pronoun].”
- trāyase ← trā
- [verb], singular, Present indikative
- “protect; help.”
- dāśvāṃsam ← dāś
- [verb noun], accusative, singular
- “sacrifice; give.”
सायण-भाष्यम्
हे अग्ने तं स्तोतारम् अरातयः अदानशीला द्वेषिणः रायः रयिमन्तः न युवन्त न पृथक्कुर्वन्ति । रायो धनाद्वा न युवन्त । यं दाश्वांसं हविर्दातारं त्रायसे पालयसे ॥
Wilson
English translation:
“That sacrificing mortal whom you, Agni, protect the niggardly cannot separate from wealht.”
Jamison Brereton
Hostilities do not keep that mortal away from wealth, o Agni,
the pious one whom you safeguard.
Griffith
Malignities stay not from wealth the mortal man whom, Agni, thou
Protectest while he offers gifts.
Macdonell
That car, three-seated, lords of men, that bears you With riches laden well, drives forth at daybreak: On it, O Nāsatyas, to us come onward, That, with all nurture fraught, it may approach us.
Geldner
Nicht wird Mißgunst dem opferspendenden Sterblichen den Reichtum vorenthalten, den du beschirmst, Agni.
Grassmann
Böse können nicht, o Agni, dem, den du beschützest, rauben Seinen Schatz dem frommen Manne.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुदीतिपुरुमीळहौ तयोर्वान्यतरः
- विराड्गायत्री
- षड्जः
शिव शंकर शर्मा - विषयः
इस सूक्त में अग्नि नाम से परमात्मा की स्तुति की जाती है।
शिव शंकर शर्मा - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे सर्वाधार हे सर्वशक्ते जगन्नियन्ता ईश ! (त्वम्) तू (महोभिः) स्वकीया महती शक्तियों के द्वारा (विश्वस्याः) समस्त (अरातेः) शत्रुता दीनता और मानसिक मलीनता आदि से (नः) हमको (पाहि) बचा (उत) और (मर्त्यस्य) मनुष्य के द्वेष, ईर्ष्या और द्रोह आदिकों से भी हमको बचा ॥१॥
शिव शंकर शर्मा - भावार्थः
भावार्थभाषाः - इससे यह शिक्षा देते हैं कि तुम प्रथम निष्कारण शत्रुता न करो। केवल मनुष्यता क्या है, इस पर पूर्ण विचार कर इसका प्रचार करो। अपने अन्तःकरण से सर्वथा हिंसाभाव निकाल दो ॥१॥
शिव शंकर शर्मा (सं) - विषयः
अस्मिन् सूक्तेऽग्निनाम्ना परमात्मा स्तूयते।
शिव शंकर शर्मा (सं) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे अग्ने=सर्वाधार ! सर्वशक्ते ! त्वं+महोभिः=महतीभिः शक्तिभिः। नोऽस्मान्। विश्वस्याः=सर्वस्याः। अरातेः=शत्रुताया दीनताया मानसिकमलीनताप्रभृतिभ्यः। पाहि। उत+मर्त्यस्य। द्विषः=द्वेषाद् इर्ष्याया द्रोहादिभ्यश्चास्मान् पाहि ॥१॥
05 यं त्वम् - गायत्री
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
यं᳓ त्वं᳓ विप्र मेध᳓साताव्
अ᳓ग्ने हिनो᳓षि ध᳓नाय
स᳓ त᳓वोती᳓ गो᳓षु ग᳓न्ता
मूलम् ...{Loading}...
यं त्वं वि॑प्र मे॒धसा॑ता॒वग्ने॑ हि॒नोषि॒ धना॑य ।
स तवो॒ती गोषु॒ गन्ता॑ ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुदीतिपुरुमीळ्हौ तयोर्वान्यतरः
- छन्दः - गायत्री
Thomson & Solcum
यं᳓ त्वं᳓ विप्र मेध᳓साताव्
अ᳓ग्ने हिनो᳓षि ध᳓नाय
स᳓ त᳓वोती᳓ गो᳓षु ग᳓न्ता
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
Morph
medhásātau ← medhásāti- (nominal stem)
{case:LOC, gender:F, number:SG}
tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}
vipra ← vípra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
yám ← yá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
ágne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
dhánāya ← dhána- (nominal stem)
{case:DAT, gender:N, number:SG}
hinóṣi ← √hi- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
gántā ← gántar- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
góṣu ← gáv- ~ gó- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:PL}
sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
táva ← tvám (pronoun)
{case:GEN, number:SG}
ūtī́ ← ūtí- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}
पद-पाठः
यम् । त्वम् । वि॒प्र॒ । मे॒धऽसा॑तौ । अग्ने॑ । हि॒नोषि॑ । धना॑य ।
सः । तव॑ । ऊ॒ती । गोषु॑ । गन्ता॑ ॥
Hellwig Grammar
- yaṃ ← yam ← yad
- [noun], accusative, singular, masculine
- “who; which; yat [pronoun].”
- tvaṃ ← tvam ← tvad
- [noun], nominative, singular
- “you.”
- vipra
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Brahmin; poet; singer; priest; guru; Vipra.”
- medhasātāv ← medha
- [noun], masculine
- “yajña; juice.”
- medhasātāv ← sātau ← sāti
- [noun], locative, singular, feminine
- “victory; acquisition; contest.”
- agne ← agni
- [noun], vocative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- hinoṣi ← hi
- [verb], singular, Present indikative
- “impel; send; spur; stimulate; urge.”
- dhanāya ← dhana
- [noun], dative, singular, neuter
- “wealth; property; money; treasure; prize; dhana [word]; valuable; dhan; capital; fight.”
- sa ← tad
- [noun], nominative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- tavotī ← tava ← tvad
- [noun], genitive, singular
- “you.”
- tavotī ← ūtī ← ūti
- [noun], instrumental, singular, feminine
- “aid; favor; ūti [word].”
- goṣu ← go
- [noun], locative, plural, masculine
- “cow; cattle; go [word]; Earth; bull; floor; milk; beam; sunbeam; leather; hide; horn; language; bowstring; earth; ox; Svarga.”
- gantā ← gam
- [verb], singular, periphrast. future
- “go; situate; enter (a state); travel; disappear; [in]; elapse; leave; reach; vanish; love; walk; approach; issue; hop on; gasify; get; come; die; drain; spread; transform; happen; discharge; ride; to be located; run; detect; refer; go; shall; drive.”
सायण-भाष्यम्
हे अग्ने विप्र त्वं यं मर्यंन मेधसातौ यज्ञस्य संभजने हिनोषि प्रेरयसि धनाय गवादिधनलाभाय सः यजमानः तव ऊती ऊत्या रक्षणेन गोषु गन्ता भवति । गोमान् भवतीत्यर्थः ॥ ॥ ११ ॥
Wilson
English translation:
“Wise (Agni), he whom in his performance of the sacrifice you incite to attain wealth, by your protectionwalks (lord) among crowds of cattle.”
Jamison Brereton
Whom you impel toward the stakes at the winning of the
wisdom—o Agni, inspired poet—
he by your help will arrive at cows.
Jamison Brereton Notes
I would delete “the” before “wisdom” in the published translation
I consider gántā a possible, but not necessary ex. of a periphrastic future.
Griffith
Sage Agni, be whom thou dost urge, in worship of the Gods, to wealth,
With thine assistance winneth kine.
Macdonell
Once from old age ye two released Chyavāna; With a swift courser ye presented Pedu; Ye rescued Atri from distress and darkness; The fettered Jāhusha ye placed in freedom.
Geldner
Wen du, beredter Agni, zum Gewinn aneiferst, wenn es sich um die Meisterschaft handelt, der kommt mit deiner Hilfe zu den Kühen.
Grassmann
Welchem, Weiser du, beim Wettkampf hilfst, dass er den Preis erringe, Der gelangt durch dich zu Rindern.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुदीतिपुरुमीळहौ तयोर्वान्यतरः
- गायत्री
- षड्जः
शिव शंकर शर्मा - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (प्रियजात) हे सर्वप्राणियों के प्रिय सर्वशक्ते जगदीश ! (वः) तेरे ऊपर (पौरुषेयः+मन्युः) मनुष्यसम्बन्धी क्रोध (नहि+ईशे) अपना प्रभाव नहीं डाल सकता, क्योंकि (त्वम्+इत्) तू ही (क्षपावान्+असि) पृथिवीश्वर है ॥२॥
शिव शंकर शर्मा - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जिस कारण परमात्मा ही पृथिवीश्वर है, अतः उसके ऊपर मनुष्य का प्रभाव नहीं पड़ सकता, किन्तु उसका प्रभाव मनुष्यों के ऊपर पड़ता है, क्योंकि वह क्षपावान्=पृथिवीश्वर है। कोई इस शब्द का अर्थ रात्रिस्वामी भी करते हैं। क्षपा=रात्रि ॥२॥
शिव शंकर शर्मा - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे सर्वशक्ते ! हे प्रियजात=जातानां प्राणिनां प्रिय ! वस्तवोपरि। पौरुषेयः। मन्युः=पुरुषसम्बन्धी क्रोधः। नहि+ ईशे। यतस्त्वमिदसि=त्वमेवासि। क्षपावान्=क्षमावान्= पृथिवीश्वरः ॥२॥
06 त्वं रयिम् - गायत्री
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
तुवं᳓ रयि᳓म् पुरुवी᳓रम्
अ᳓ग्ने दाशु᳓षे म᳓र्ताय
प्र᳓ णो नय व᳓स्यो अ᳓छ
मूलम् ...{Loading}...
त्वं र॒यिं पु॑रु॒वीर॒मग्ने॑ दा॒शुषे॒ मर्ता॑य ।
प्र णो॑ नय॒ वस्यो॒ अच्छ॑ ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुदीतिपुरुमीळ्हौ तयोर्वान्यतरः
- छन्दः - गायत्री
Thomson & Solcum
तुवं᳓ रयि᳓म् पुरुवी᳓रम्
अ᳓ग्ने दाशु᳓षे म᳓र्ताय
प्र᳓ णो नय व᳓स्यो अ᳓छ
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
Morph
puruvī́ram ← puruvī́ra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
rayím ← rayí- ~ rāy- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}
ágne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
dāśúṣe ← dāśváṁs- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
mártāya ← márta- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
ácha ← ácha (invariable)
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
naya ← √nī- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
prá ← prá (invariable)
vásyaḥ ← vásyaṁs- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
पद-पाठः
त्वम् । र॒यिम् । पु॒रु॒ऽवीर॑म् । अग्ने॑ । दा॒शुषे॑ । मर्ता॑य ।
प्र । नः॒ । न॒य॒ । वस्यः॑ । अच्छ॑ ॥
Hellwig Grammar
- tvaṃ ← tvam ← tvad
- [noun], nominative, singular
- “you.”
- rayim ← rayi
- [noun], accusative, singular, masculine
- “wealth; property.”
- puruvīram ← puru
- [noun]
- “many; much(a); very.”
- puruvīram ← vīram ← vīra
- [noun], accusative, singular, masculine
- “hero; man; Vīra; vīra; vīra [word]; Vīra.”
- agne ← agni
- [noun], vocative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- dāśuṣe ← dāś
- [verb noun], dative, singular
- “sacrifice; give.”
- martāya ← marta
- [noun], dative, singular, masculine
- “man.”
- pra
- [adverb]
- “towards; ahead.”
- ṇo ← naḥ ← mad
- [noun], accusative, plural
- “I; mine.”
- naya ← nī
- [verb], singular, Present imperative
- “bring; lead; spend; decant; enter (a state); remove; take out; take away; enforce; marry; carry; fill into; bring; learn; go out; add.”
- vasyo ← vasyaḥ ← vasyas
- [noun], accusative, singular, neuter
- “good fortune; well-being.”
- accha ← acchā
- [adverb]
- “towards; accha [prefix].”
सायण-भाष्यम्
हे अग्ने त्वं दाशुषे हविर्दत्तवते मर्त्याय यजमानाय रयिं धनं पुरुवीरं बहुभिर्वीरैर्युक्तं प्रयच्छसि । अतः नः अस्मानपि वस्यः वसीयो धनम् अच्छ अभिप्राप्तुं प्र णय प्रापय ॥
Wilson
English translation:
“You, Agni give to the offerer wealth comprehending many male descendants; conduct us to affluence.”
Jamison Brereton
(Give) wealth consisting of many heroes to the pious mortal.
Lead us forth to a better state.
Jamison Brereton Notes
Supply ‘give’ from 3c rayím dehi viśvávāram, with the same obj. and an adj. echoed by puruvī́ram here.
Griffith
Riches with many heroes thou hast for the man who offers gifts:
Lead thou us on to higher bliss.
Macdonell
To you this thought, this song is offered, Aśvins, This hymn of praise enjoy, ye mighty heroes. From us these prayers have gone, to you directed. Ye gods protect us evermore with blessings.
Geldner
Du gibst dem opferspendenden Sterblichen einen Schatz von vielen Söhnen, Agni. Führe du uns zum Glück!
Grassmann
Gib du, Agni, heldenreichen Schatz dem sterblichen Verehrer, Führe uns zu schönerm Gute.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुदीतिपुरुमीळहौ तयोर्वान्यतरः
- निचृद्गायत्री
- षड्जः
शिव शंकर शर्मा - विषयः
इससे धन की याचना करते हैं।
शिव शंकर शर्मा - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (ऊर्जोनपात्) हे बलप्रद (भद्रशोचे) हे कल्याणकारि तेजोयुक्त प्रभो ! (सः) सर्वत्र दीप्यमान तू (विश्वेभिः+देवेभिः) समस्त पदार्थों के साथ (नः) हम प्राणियों को (विश्ववारम्) सर्ववरणीय=सर्वग्रहणीय (रयिम्) सम्पत्ति (देहि) दे ॥३॥
शिव शंकर शर्मा - भावार्थः
भावार्थभाषाः - ऊर्ज्=बल। नपात्=न गिरानेवाला। जो बल को न गिरावे, वह ऊर्जोनपात् अर्थात् बलप्रद है। देव=यह शब्द सर्वपदार्थवाचक है। मन्त्र का आशय यह है कि सकल प्राणियों के साथ मुझको भी साहाय्य दे ॥३॥
शिव शंकर शर्मा (सं) - विषयः
अनया धनं याचते।
शिव शंकर शर्मा (सं) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे ऊर्जोनपात्=बलस्य न पातयितः किन्तु बलस्य प्रदातः ! हे भद्रशोचे=कल्याणकारि तेजोयुक्त देव ! स त्वम्। नोऽस्मभ्यम्। विश्वेभिर्देवेभिः=सर्वैः पदार्थैः सह। विश्ववारं=विश्ववरणीयं रयिं देहि ॥३॥
07 उरुष्या णो - गायत्री
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
उरुष्या᳓ णो मा᳓ प᳓रा दा
अघायते᳓ जातवेदः
दुराधि᳓ये म᳓र्तिआय°
मूलम् ...{Loading}...
उ॒रु॒ष्या णो॒ मा परा॑ दा अघाय॒ते जा॑तवेदः ।
दु॒रा॒ध्ये॒३॒॑ मर्ता॑य ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुदीतिपुरुमीळ्हौ तयोर्वान्यतरः
- छन्दः - गायत्री
Thomson & Solcum
उरुष्या᳓ णो मा᳓ प᳓रा दा
अघायते᳓ जातवेदः
दुराधि᳓ये म᳓र्तिआय°
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
Morph
dāḥ ← √dā- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:INJ, tense:AOR, voice:ACT}
mā́ ← mā́ (invariable)
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
párā ← párā (invariable)
uruṣyá ← √uruṣy- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
aghāyaté ← √aghāy- (root)
{case:DAT, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
jātavedaḥ ← jātávedas- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
durādhyè ← durādhī́- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
mártāya ← márta- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
उ॒रु॒ष्य । नः॒ । मा । परा॑ । दाः॒ । अ॒घ॒ऽय॒ते । जा॒त॒ऽवे॒दः॒ ।
दुः॒ऽआ॒ध्ये॑ । मर्ता॑य ॥
Hellwig Grammar
- uruṣyā ← uruṣya ← uruṣy
- [verb], singular, Present imperative
- “protect; help.”
- ṇo ← naḥ ← mad
- [noun], accusative, plural
- “I; mine.”
- mā
- [adverb]
- “not.”
- parā
- [adverb]
- “away.”
- dā ← dāḥ ← dā
- [verb], singular, Aorist inj. (proh.)
- “give; add; perform; put; administer; fill into; give; ignite; put on; offer; use; fuel; pour; grant; feed; teach; construct; insert; drip; wrap; pay; hand over; lend; inflict; concentrate; sacrifice; splint; poultice; create.”
- aghāyate ← aghāy
- [verb noun], dative, singular
- jātavedaḥ ← jātavedas
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Agni; fire.”
- durādhye ← durādhī
- [noun], dative, singular, masculine
- “malevolent.”
- martāya ← marta
- [noun], dative, singular, masculine
- “man.”
सायण-भाष्यम्
हे जातवेदः जातविद्य जातधन वाग्ने नः अस्मान् उरुष्य रक्ष। ‘उरुष्यती रक्षाकर्मा’ (निरु. ५. २३) इति यास्कः । मा परा दाः मा परादेह्यस्मान् । कस्मा इति स उच्यते । अघायते अघं पापमिच्छते दुराध्ये दुराध्यानाय दुर्विचिन्तकाय हिंसाबुद्धये मर्ताय मनुष्याय ॥
Wilson
English translation:
“Defend us, Jātavedas; deliver us not over to the malevolent, to the man whose thoughts are evil.”
Jamison Brereton
Deliver us: do not hand us over to one who wishes evil, o Jātavedas, to the mortal of evil intent.
Griffith
Save us, O Jatavedas, nor abandon us to him who sins,
Unto the evil-hearted man.
Geldner
Zeige uns einen Ausweg, gib uns nicht dem übelwollenden Sterblichen, der Böses im Sinn hat, preis, o Jatavedas!
Grassmann
Schütze uns, o Wesenkenner, gib nicht hin uns dem Verfolger, Nicht dem bösgesinnten Manne.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुदीतिपुरुमीळहौ तयोर्वान्यतरः
- विराड्गायत्री
- षड्जः
शिव शंकर शर्मा - विषयः
उसका महत्त्व दिखलाते हैं।
शिव शंकर शर्मा - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे अग्ने ! तू (यं+दाश्वांसम्) जिस दाता और उदार पुरुष का (त्रायसे) साहाय्य और रक्षा करता है, (तम्+मर्तम्) उस मर्त्य को (अरातयः) शत्रु और दुष्ट (रायः) कल्याणसम्पत्ति से (न+युवन्त) कोई भी पृथक् नहीं कर सकता ॥४॥
शिव शंकर शर्मा - भावार्थः
भावार्थभाषाः - परमात्मा की कृपा जिस पर होती है, उसको कौन शक्ति कल्याण-मार्ग से पृथक् कर सकती है ॥४॥
शिव शंकर शर्मा (सं) - विषयः
तन्महत्त्वं दर्शयति।
शिव शंकर शर्मा (सं) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे अग्ने ! अरातयः=शत्रवः। तं+मर्तं=मर्त्यम्। रायः=कल्याणधनात्। न+युवन्त=न पृथक् कर्तुं शक्नुवन्ति। यं+दाश्वांसं=दातारम्। त्वं त्रायसे ॥४॥
08 अग्ने माकिष्थे - गायत्री
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
अ᳓ग्ने मा᳓किष् टे देव᳓स्य
राति᳓म् अ᳓देवो युयोत
तुव᳓म् ईशिषे व᳓सूनाम्
मूलम् ...{Loading}...
अग्ने॒ माकि॑ष्टे दे॒वस्य॑ रा॒तिमदे॑वो युयोत ।
त्वमी॑शिषे॒ वसू॑नाम् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुदीतिपुरुमीळ्हौ तयोर्वान्यतरः
- छन्दः - गायत्री
Thomson & Solcum
अ᳓ग्ने मा᳓किष् टे देव᳓स्य
राति᳓म् अ᳓देवो युयोत
तुव᳓म् ईशिषे व᳓सूनाम्
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
Morph
ágne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
devásya ← devá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
mā́kis ← mā́kis (invariable)
te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}
ádevaḥ ← ádeva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
rātím ← rātí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
yuyota ← √yu- 2 (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
īśiṣe ← √īś- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}
vásūnām ← vásu- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:PL}
पद-पाठः
अग्ने॑ । माकिः॑ । ते॒ । दे॒वस्य॑ । रा॒तिम् । अदे॑वः । यु॒यो॒त॒ ।
त्वम् । ई॒शि॒षे॒ । वसू॑नाम् ॥
Hellwig Grammar
- agne ← agni
- [noun], vocative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- mākiṣ ← mākir
- [adverb]
- ṭe ← te ← tvad
- [noun], genitive, singular
- “you.”
- devasya ← deva
- [noun], genitive, singular, masculine
- “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”
- rātim ← rāti
- [noun], accusative, singular, feminine
- “gift; bounty; favor.”
- adevo ← adevaḥ ← adeva
- [noun], nominative, singular, masculine
- “godless.”
- yuyota ← yu
- [verb], singular, Present injunctive
- “keep away; separate; ward off.”
- tvam ← tvad
- [noun], nominative, singular
- “you.”
- īśiṣe ← īś
- [verb], singular, Present indikative
- “govern; command; master; dominate; can; reign; control; own.”
- vasūnām ← vasu
- [noun], genitive, plural, neuter
- “wealth; property; gold; vasu [word]; ruby; treasure; jewel.”
सायण-भाष्यम्
हे अग्ने देवस्य द्योतमानस्य ते तव रातिं दानं दत्तं धनं वा कश्चित् अदेवः मर्त्यादिः माकिः युयोत मैव पृथक्करोतु । त्वम् एव ईशिषे । कस्य । वसूनां धनानामीश्वरो भवसि दातुम् । अनेनामिश्रणीयाया रातेः सद्भाव उक्तो भवति ॥
Wilson
English translation:
“Agni, let not the godless take away the wealth which you, the divine, have given, for you are the lord oftreasures.”
Jamison Brereton
Agni, let no non-god keep away the gift of you, a god.
You are the master of goods.
Griffith
O Agni, let no godless man avert thy bounty as a God:
Over all treasures thou art Lord.
Geldner
Agni, kein Gottloser soll uns um deine, des Gottes, Gunst bringen. Du gebeutst über die Schätze.
Grassmann
Nimmer hemme deine Gabe, Agni, Gott, ein Götterhasser; Du gebietest über Güter.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुदीतिपुरुमीळहौ तयोर्वान्यतरः
- निचृद्गायत्री
- षड्जः
09 स नो - गायत्री
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
स᳓ नो व᳓स्व उ᳓प मासि
ऊ᳓र्जो नपान् मा᳓हिनस्य
स᳓खे वसो जरितृ᳓भ्यः
मूलम् ...{Loading}...
स नो॒ वस्व॒ उप॑ मा॒स्यूर्जो॑ नपा॒न्माहि॑नस्य ।
सखे॑ वसो जरि॒तृभ्यः॑ ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुदीतिपुरुमीळ्हौ तयोर्वान्यतरः
- छन्दः - गायत्री
Thomson & Solcum
स᳓ नो व᳓स्व उ᳓प मासि
ऊ᳓र्जो नपान् मा᳓हिनस्य
स᳓खे वसो जरितृ᳓भ्यः
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.
genre M;; Trochaic gāyatrī; see Oldenberg (1888) 25 and Vedic Metre (Arnold, 1905) 165.;; repeated line
Morph
māsi ← √mā- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, voice:ACT}
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
úpa ← úpa (invariable)
vásvaḥ ← vásu- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}
mā́hinasya ← mā́hina- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}
napāt ← nápat- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
ū́rjaḥ ← ū́rj- (nominal stem)
{case:GEN, gender:F, number:PL}
jaritŕ̥bhyaḥ ← jaritár- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:PL}
sákhe ← sákhi- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
vaso ← vásu- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
सः । नः॒ । वस्वः॑ । उप॑ । मा॒सि॒ । ऊर्जः॑ । न॒पा॒त् । माहि॑नस्य ।
सखे॑ । व॒सो॒ इति॑ । ज॒रि॒तृऽभ्यः॑ ॥
Hellwig Grammar
- sa ← tad
- [noun], nominative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- no ← naḥ ← mad
- [noun], dative, plural
- “I; mine.”
- vasva ← vasvaḥ ← vasu
- [noun], genitive, singular, neuter
- “wealth; property; gold; vasu [word]; ruby; treasure; jewel.”
- upa
- [adverb]
- “towards; on; next.”
- māsy ← māsi ← mā
- [verb], singular, Present indikative
- “weigh; measure; total; last; weigh; measure; give away; transform.”
- ūrjo ← ūrjaḥ ← ūrj
- [noun], genitive, singular, feminine
- “strength; refreshment; vigor; food; strengthening.”
- napān ← napāt
- [noun], vocative, singular, masculine
- “grandson; nephew; napāt [word].”
- māhinasya ← māhina
- [noun], genitive, singular, neuter
- “mighty; large.”
- sakhe ← sakhi
- [noun], vocative, singular, masculine
- “friend; companion; sakhi [word].”
- vaso ← vasu
- [noun], vocative, singular, masculine
- “good; good; benign; vasu [word].”
- jaritṛbhyaḥ ← jaritṛ
- [noun], dative, plural, masculine
- “singer.”
सायण-भाष्यम्
हे ऊर्जो नपात् बलस्यान्नस्य पुत्र । बलेन मध्यमानत्वादाज्यलक्षणेनान्नेन प्रवर्धनादूर्जोनपात्त्वम् । हे सखे सखिवद्धितकारिन् वसो वासकाग्ने सः स्तुत्यत्वेनैव प्रसिद्धस्त्वं जरितृभ्यः गरितृभ्यः स्तोतृभ्यः नः अस्मभ्यं माहिनस्य वस्वः । माहिन इति महन्नाम । महद्धनम् उप मासि समीपे मासि निर्मासि । प्रयच्छसीत्यर्थः ॥
Wilson
English translation:
“Son of strength, the friend, the giver of dwellings, you get our abundant treasure to us your praisers.”
Jamison Brereton
Mete out a measure of your great good, o child of nourishment, to us who are your singers, o comrade, o good one.
Griffith
So, Son of Strength, tbou aidest us to what is great and excellent.
Those, Vasu! Friend! who sing thy praise.
Geldner
Teil uns von dem Gute zu, o Kind der Kraft, von dem großmächtigen, du guter Freund den Sängern!
Grassmann
Drum so theile, Sohn der Kraft, uns zu von deinem grossen Reichthum, Du, o guter Freund, den Sängern.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुदीतिपुरुमीळहौ तयोर्वान्यतरः
- निचृद्गायत्री
- षड्जः
10 अच्छा नः - बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
अ᳓छा नः शीर᳓शोचिषं
गि᳓रो यन्तु दर्शत᳓म्
अ᳓छा यज्ञा᳓सो न᳓मसा पुरूव᳓सुम्
पुरुप्रशस्त᳓म् ऊत᳓ये
मूलम् ...{Loading}...
अच्छा॑ नः शी॒रशो॑चिषं॒ गिरो॑ यन्तु दर्श॒तम् ।
अच्छा॑ य॒ज्ञासो॒ नम॑सा पुरू॒वसुं॑ पुरुप्रश॒स्तमू॒तये॑ ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुदीतिपुरुमीळ्हौ तयोर्वान्यतरः
- छन्दः - बृहती
Thomson & Solcum
अ᳓छा नः शीर᳓शोचिषं
गि᳓रो यन्तु दर्शत᳓म्
अ᳓छा यज्ञा᳓सो न᳓मसा पुरूव᳓सुम्
पुरुप्रशस्त᳓म् ऊत᳓ये
Vedaweb annotation
Strata
Archaic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M;; repeated line
Morph
ácha ← ácha (invariable)
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
śīráśociṣam ← śīráśocis- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
darśatám ← darśatá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
gíraḥ ← gír- ~ gīr- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
yantu ← √i- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
ácha ← ácha (invariable)
námasā ← námas- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}
purūvásum ← purūvásu- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
yajñā́saḥ ← yajñá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
purupraśastám ← purupraśastá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
ūtáye ← ūtí- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:SG}
पद-पाठः
अच्छ॑ । नः॒ । शी॒रऽशो॑चिषम् । गिरः॑ । य॒न्तु॒ । द॒र्श॒तम् ।
अच्छ॑ । य॒ज्ञासः॑ । नम॑सा । पु॒रु॒ऽवसु॑म् । पु॒रु॒ऽप्र॒श॒स्तम् । ऊ॒तये॑ ॥
Hellwig Grammar
- acchā
- [adverb]
- “towards; accha [prefix].”
- naḥ ← mad
- [noun], accusative, plural
- “I; mine.”
- śīraśociṣaṃ ← śīra
- [noun]
- “sharp; acerb.”
- śīraśociṣaṃ ← śociṣam ← śocis
- [noun], accusative, singular, masculine
- “fire; flare; burn; radiance.”
- giro ← giraḥ ← gir
- [noun], nominative, plural, feminine
- “hymn; praise; voice; words; invocation; command; statement; cry; language.”
- yantu ← i
- [verb], plural, Present imperative
- “go; travel; enter (a state); return; walk; continue; reach; ask.”
- darśatam ← darśata
- [noun], accusative, singular, masculine
- “beautiful; visible; beautiful.”
- acchā
- [adverb]
- “towards; accha [prefix].”
- yajñāso ← yajñāsaḥ ← yajña
- [noun], nominative, plural, masculine
- “yajña; religious ceremony; Vishnu; yajña [word]; Yajña; Shiva.”
- namasā ← namas
- [noun], instrumental, singular, neuter
- “adoration; court; namas [word]; bow; salute.”
- purūvasum ← purūvasu
- [noun], accusative, singular, masculine
- “rich.”
- purupraśastam ← puru
- [noun]
- “many; much(a); very.”
- purupraśastam ← praśastam ← praśaṃs ← √śaṃs
- [verb noun], accusative, singular
- “recommend; approve; praise; laud; favor; proclaim.”
- ūtaye ← ūti
- [noun], dative, singular, feminine
- “aid; favor; ūti [word].”
सायण-भाष्यम्
अच्छ अभिमुखं यन्तु गच्छन्तु नः अस्माकं गिरः स्तुतयः । कम् । शीरशोचिषम् अशनशीलज्वालं दर्शतं सर्वैर्दर्शनीयमग्निम् । तथा यज्ञासः यज्ञाश्चास्मदीयाः नमसा हविषाज्यादिलक्षणेन अच्छ अभिमुखं यन्तु गच्छन्तु । कीदृशम् । पुरुवसुं प्रभूतधनं पुरुप्रशस्तं बहुस्तुतम् । किमर्थम् । ऊतये अस्माकं रक्षणाय ॥ ॥ १२ ॥
Wilson
English translation:
“Let our voices come near the beautiful (Agni) him who bears devouring flames; let our sacrifices withour oblations come near him, for our protection, who is rich in wealth and rich in praise.”
Jamison Brereton
Let our songs go to him of sharp flame, lovely to see;
(let) our sacrifices (go) with reverence to him of many goods, lauded by many, for his help—
Griffith
Let our songs come anear to him beauteous and bright with piercing flame
Our offerings, with our homage, to the
Lord of wealth, to him whom many praise, for help:
Geldner
Unsere Lobesworte sollen zu dem Scharfflammigen, Gerngesehenen gelangen, zu ihm unter Verbeugung die Opfergebete, zu dem Schätzereichen, Vielgepriesenen, daß er uns beistehe,
Grassmann
Es sollen unsre Lieder nahn, dem schönen, heisserglühenden, Dem güterreichen demuthsvoll die Opfer auch, dem vielgelobten zum Genuss.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुदीतिपुरुमीळहौ तयोर्वान्यतरः
- निचृद्बृहती
- मध्यमः
11 अग्निं सूनुम् - सतो बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
अग्निं᳓ सूनुं᳓ स᳓हसो जात᳓वेदसं
दाना᳓य वा᳓रियाणा᳐म्
द्विता᳓ यो᳓ भू᳓द् अमृ᳓तो म᳓र्तियेषु आ᳓
हो᳓ता मन्द्र᳓तमो विशि᳓
मूलम् ...{Loading}...
अ॒ग्निं सू॒नुं सह॑सो जा॒तवे॑दसं दा॒नाय॒ वार्या॑णाम् ।
द्वि॒ता यो भूद॒मृतो॒ मर्त्ये॒ष्वा होता॑ म॒न्द्रत॑मो वि॒शि ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुदीतिपुरुमीळ्हौ तयोर्वान्यतरः
- छन्दः - सतो बृहती
Thomson & Solcum
अग्निं᳓ सूनुं᳓ स᳓हसो जात᳓वेदसं
दाना᳓य वा᳓रियाणा᳐म्
द्विता᳓ यो᳓ भू᳓द् अमृ᳓तो म᳓र्तियेषु आ᳓
हो᳓ता मन्द्र᳓तमो विशि᳓
Vedaweb annotation
Strata
Archaic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M;; repeated line
Morph
agním ← agní- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
jātávedasam ← jātávedas- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
sáhasaḥ ← sáhas- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}
sūnúm ← sūnú- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
dānā́ya ← dāná- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
vā́ryāṇām ← vā́rya- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:PL}
ā́ ← ā́ (invariable)
amŕ̥taḥ ← amŕ̥ta- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
bhū́t ← √bhū- (root)
{number:SG, person:3, mood:INJ, tense:AOR, voice:ACT}
dvitā́ ← dvitā́ (invariable)
mártyeṣu ← mártya- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:PL}
yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
hótā ← hótar- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
mandrátamaḥ ← mandrátama- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
viśí ← víś- (nominal stem)
{case:LOC, gender:F, number:SG}
पद-पाठः
अ॒ग्निम् । सू॒नुम् । सह॑सः । जा॒तऽवे॑दसम् । दा॒नाय॑ । वार्या॑णाम् ।
द्वि॒ता । यः । भूत् । अ॒मृतः॑ । मर्त्ये॑षु । आ । होता॑ । म॒न्द्रऽत॑मः । वि॒शि ॥
Hellwig Grammar
- agniṃ ← agnim ← agni
- [noun], accusative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- sūnuṃ ← sūnum ← sūnu
- [noun], accusative, singular, masculine
- “son; offspring.”
- sahaso ← sahasaḥ ← sahas
- [noun], genitive, singular, neuter
- “force; strength; might; sahas [word]; conquest.”
- jātavedasaṃ ← jātavedasam ← jātavedas
- [noun], accusative, singular, masculine
- “Agni; fire.”
- dānāya ← dāna
- [noun], dative, singular, neuter
- “giving; gift; bribery; performance; addition; yajña; fueling; teaching.”
- vāryāṇām ← vārya
- [noun], genitive, plural, neuter
- “wealth.”
- dvitā
- [adverb]
- “again.”
- yo ← yaḥ ← yad
- [noun], nominative, singular, masculine
- “who; which; yat [pronoun].”
- bhūd ← bhūt ← bhū
- [verb], singular, Aorist inj. (proh.)
- “become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”
- amṛto ← amṛtaḥ ← amṛta
- [noun], nominative, singular, masculine
- “immortal; amṛta; imperishable.”
- martyeṣv ← martyeṣu ← martya
- [noun], locative, plural, masculine
- “man; people; martya [word]; Earth.”
- ā
- [adverb]
- “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”
- hotā ← hotṛ
- [noun], nominative, singular, masculine
- “Hotṛ.”
- mandratamo ← mandratamaḥ ← mandratama
- [noun], nominative, singular, masculine
- viśi ← viś
- [noun], locative, singular, feminine
- “people; tribe; Vaisya; national; viś; real property; Vaisya.”
सायण-भाष्यम्
अग्निं सहसः सूनुं बलस्य पुत्रं जातवेदसं जातधनं वार्याणां वरणीयानां गवादिधनानां दानाय गिरः अच्छ यन्त्वित्यनुवर्तते । यः अग्निः अमृतः अमरणधर्मा देवेषु भवति सः मर्त्येष्वा । आकारश्चार्थे । मनुष्येषु चाभूत् अभवदित्येवं द्विता द्वैधं भवति । देवेष्वमृतत्वमस्य प्रसिद्धं मनुष्येषु कीदृशोऽभूदिति उच्यते । विशि विक्षु यजमानरूपासु प्रजासु होता होमनिष्पादकः मन्द्रतमः मादयितृतमश्च भवति । अच्छ यन्विति समन्वयः । अथवा योऽमृतो द्विता द्वित्वं द्वैधं द्विप्रकारोऽभूत् । कथम् । मर्त्येषु सामान्येन दाहपाकादिसाधनोऽभवदित्येतत् प्रसिद्धं विशि यजमानरूपायां तु होता मन्द्रतमः अभवदित्येवं द्वित्वम् ।
Wilson
English translation:
“(Let them come near) Agni, Jātavedas, son of strength, for the giving of all desirable good things, whois doubly immortal as (perpetually burning) among priests, among the sacrificers.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
Wh os doubly immortal (amonggods) and among men, a being equivalent to ca;
Viśi = vikṣu yajamāna rūpasu; in the house or in the family
Jamison Brereton
To Agni, the son of strength, Jātavedas, for a gift of valuable things, (Agni,) who once again has come to be the immortal here among
mortals, the most delighting Hotar in the clan.
Griffith
To Agni Jatavedas, to the Son of Strength, that he may give us precious gifts,
Immortal, from of old Priest among mortal men, the most delightful in the house.
Geldner
Zu Agni, dem Sohn der Kraft, zu Jatavedas, daß er Kostbarkeiten schenke, der abermals, der Unsterbliche bei den Sterblichen, in der Niederlassung der wohlredendste Opferpriester ward.
Grassmann
Dem Wesenkenner Agni, ihm, dem Sohn der Kraft, damit er Güter uns verleih, Ihm, der fürwahr unsterblich bei den Sterblichen, im Haus der liebste Priester ist.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुदीतिपुरुमीळहौ तयोर्वान्यतरः
- बृहती
- मध्यमः
शिव शंकर शर्मा - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अग्ने) हे सर्वशक्ते ! (ते+देवस्य+रातिम्) तुम देव के दान को (अदेवः) महामहा दुष्ट पुरुष (माकिः+युयोत) नष्ट-भ्रष्ट न करे, क्योंकि (त्वम्+वसूनाम्+ईशिषे) तू ही सर्वसम्पत्तियों का अधीश्वर और शासक है ॥८॥
शिव शंकर शर्मा - भावार्थः
भावार्थभाषाः - इसका आशय है कि ईश्वर प्रतिक्षण वायु, जल, अन्न और आनन्द का दान दे रहा है। दुष्टजन इनको भी अपने आचरणों से गन्दा बनाते रहते हैं अथवा गौ, मेष, अश्व, हाथी आदि इनको चुरा-चुरा कर नष्ट न करने पावें, क्योंकि ईश्वर सबका रक्षक है ॥८॥
शिव शंकर शर्मा - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे अग्ने ! ते=तव। देवस्य दत्तम्। रातिं=दानम्। अदेवः। माकिः+युयोत=पृथक् न कुर्य्यात्। हे ईश ! त्वं सर्वेषाम्। वसूनां=सम्पत्तीनाम्। ईशिषे=स्वामी भवसि ॥८॥
12 अग्निं वो - बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
अग्निं᳓ वो देवयज्य᳓या
अग्नि᳓म् प्रयति᳓ अध्वरे᳓
अग्निं᳓ धीषु᳓ प्रथम᳓म् अग्नि᳓म् अ᳓र्वति
अग्निं᳓ क्षइ᳓त्राय सा᳓धसे
मूलम् ...{Loading}...
अ॒ग्निं वो॑ देवय॒ज्यया॒ग्निं प्र॑य॒त्य॑ध्व॒रे ।
अ॒ग्निं धी॒षु प्र॑थ॒मम॒ग्निमर्व॑त्य॒ग्निं क्षैत्रा॑य॒ साध॑से ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुदीतिपुरुमीळ्हौ तयोर्वान्यतरः
- छन्दः - बृहती
Thomson & Solcum
अग्निं᳓ वो देवयज्य᳓या
अग्नि᳓म् प्रयति᳓ अध्वरे᳓
अग्निं᳓ धीषु᳓ प्रथम᳓म् अग्नि᳓म् अ᳓र्वति
अग्निं᳓ क्षइ᳓त्राय सा᳓धसे
Vedaweb annotation
Strata
Archaic
Pāda-label
genre M
genre M;; repeated line
genre M
genre M
Morph
agním ← agní- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
devayajyáyā ← devayajyā́- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}
vaḥ ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
adhvaré ← adhvará- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}
agním ← agní- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
prayatí ← √i- 1 (root)
{case:LOC, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
agním ← agní- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
agním ← agní- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
árvati ← árvant- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}
dhīṣú ← dhī́- (nominal stem)
{case:LOC, gender:F, number:PL}
prathamám ← prathamá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
agním ← agní- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
kṣaítrāya ← kṣaítra- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
sā́dhase ← √sādh- ~ sidh- (root)
{case:DAT, number:SG}
पद-पाठः
अ॒ग्निम् । वः॒ । दे॒व॒ऽय॒ज्यया॑ । अ॒ग्निम् । प्र॒ऽय॒ति । अ॒ध्व॒रे ।
अ॒ग्निम् । धी॒षु । प्र॒थ॒मम् । अ॒ग्निम् । अर्व॑ति । अ॒ग्निम् । क्षैत्रा॑य । साध॑से ॥
Hellwig Grammar
- agniṃ ← agnim ← agni
- [noun], accusative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- vo ← vaḥ ← tvad
- [noun], dative, plural
- “you.”
- devayajyayāgnim ← deva
- [noun], masculine
- “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”
- devayajyayāgnim ← yajyayā ← yajya
- [noun], instrumental, singular, feminine
- “sacrifice; yajña.”
- devayajyayāgnim ← agnim ← agni
- [noun], accusative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- prayaty ← prayati ← pre ← √i
- [verb noun], locative, singular
- “die; proceed; advance; continue; begin; depart.”
- adhvare ← adhvara
- [noun], locative, singular, masculine
- “yajña; ceremony; adhvara [word].”
- agniṃ ← agnim ← agni
- [noun], accusative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- dhīṣu ← dhī
- [noun], locative, plural, feminine
- “intelligence; prayer; mind; insight; idea; hymn; purpose; art; knowledge.”
- prathamam ← prathama
- [noun], accusative, singular, masculine
- “first; prathama [word]; third; young; chief(a); best; antecedent.”
- agnim ← agni
- [noun], accusative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- arvaty ← arvati ← arvant
- [noun], locative, singular, masculine
- “horse.”
- agniṃ ← agnim ← agni
- [noun], accusative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- kṣaitrāya ← kṣaitra
- [noun], dative, singular, neuter
- sādhase ← sādh
- [verb noun]
- “promote; succeed.”
सायण-भाष्यम्
हे यजमानाः युष्माकं देवयज्यया देवयागेन निमित्तेन देवयागार्थम् अग्निं स्तौमीति शेषः । तथा अग्निम् अध्वरे यागे प्रयति प्रकर्षेण गच्छति प्रवृत्ते सति स्तौमि प्रथमम् इतरदेवेभ्यः । तथा अग्निम् अर्वति आगते भ्रातृव्ये स्तौमि यज्ञविघ्नपरिहारार्थम् । तथा क्षैत्राय क्षेत्राय क्षेत्रसंबन्धिने साधसे साधनाय क्षेत्रलाभाय स्तौमि । यज्ञान्ते क्षेत्रलाभरूपाय फलाय च स्तौमि । एवमादौ मध्येऽन्ते च सर्वदा स्तौमीत्यर्थः ॥
Wilson
English translation:
“I praise Agni, (O sacrificers), for the inauguration of your divine offering; (I praise him) when thesacrifice is proceeding; (I praise) Agni first of the gods, at our rites; (I praise) Agni when the enemy approaches; (Ipraise) Agni for the attainment of land.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
For the attainment of land: the fruit of the sacrifice
Jamison Brereton
Agni (we beseech) on your behalf with sacrifice to the gods, Agni as the ceremony proceeds,
Agni first in insights, Agni when a charger (is at stake), Agni to assure success to the cultivated lands.
Jamison Brereton Notes
I supply “we beseech” as the verb, from the twin pragātha vs. 13c īmahe, despite the interruption by a clause containing nom. agníḥ (13ab).
kṣaítrāya sā́dhase has to be interpr. in connection with the cmpd. kṣetrasā́dhas- (III.8.7, VIII.31.14). Geldner’s interp. “zur Schlichtung (des Streites) um ein Feld” [for the settlement (of conflict) regarding a field] seems unnecessarily specific and contextually unsupported.
Griffith
Agni, made yours by sacrifice, Agni, while holy rites advance;
Agni, the first in songs, first with the warrior steed; Agril to win the land for us.
Geldner
Den Agni rufe ich für euch gottesdienstlich, den Agni, wenn das Opfer vor sich geht, den Agni als Ersten, wenn es sich um die dichterischen Gedanken, den Agni, wenn es sich um das Rennpferd handelt, den Agni zur Schlichtung des Streites um ein Feld.
Grassmann
Ihm naht mit eurem Gottesdienst, dem Agni in des Fests Verlauf, Ihm als dem ersten beim Gebet, beim schnellen Werk, dass Agni segne unser Feld.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुदीतिपुरुमीळहौ तयोर्वान्यतरः
- पाद्निचृद्बृहती
- मध्यमः
शिव शंकर शर्मा - विषयः
इस ऋचा से कृतज्ञता का प्रकाश करते हैं।
शिव शंकर शर्मा - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (ऊर्जः) हे महाशक्तियों का (नपात्) प्रदाता (सखे) हे प्राणियों का मित्रवत् हितकारी (वसो) वास देनेवाला जगदीश ! (सः) वह तू (नः+जरितृभ्यः) हम स्तुतिपाठकों को (वस्वः) प्रशंसनीय सम्पत्तियाँ और (माहिनस्य) महत्त्व दोनों देता है ॥९॥
शिव शंकर शर्मा - भावार्थः
भावार्थभाषाः - ईश्वर बलदा, सखा और वासदाता है। हे मनुष्यों ! इसका तुम अनुभव और विचार करो। वह जैसे हमको विविध दान और महत्त्व दे रहा है, वैसे तुमको भी देगा, यदि उसकी आज्ञा पर चलो ॥९॥
शिव शंकर शर्मा (सं) - विषयः
अनया कृतज्ञतां प्रकाशयति।
शिव शंकर शर्मा (सं) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे ऊर्जोनपात्=ऊर्जः=बलस्य न पातयतीति। हे बलप्रद हे सखे ! हे वसो=वासक ईश ! स त्वम्। नोऽस्मभ्यं जरितृभ्यः स्तुतिपाठकेभ्यः। वस्वः=धनम्। माहिनस्य=महत्त्वं च। उपमासि=प्रयच्छसि समीपे ॥९॥
13 अग्निरिषां सख्ये - सतो बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
अग्नि᳓र् इषां᳐᳓ सखिये᳓ ददातु न
ई᳓शे यो᳓ वा᳓रियाणा᳐म्
अग्निं᳓ तोके᳓ त᳓नये श᳓श्वद् ईमहे
व᳓सुं स᳓न्तं तनूपा᳐᳓म्
मूलम् ...{Loading}...
अ॒ग्निरि॒षां स॒ख्ये द॑दातु न॒ ईशे॒ यो वार्या॑णाम् ।
अ॒ग्निं तो॒के तन॑ये॒ शश्व॑दीमहे॒ वसुं॒ सन्तं॑ तनू॒पाम् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुदीतिपुरुमीळ्हौ तयोर्वान्यतरः
- छन्दः - सतो बृहती
Thomson & Solcum
अग्नि᳓र् इषां᳐᳓ सखिये᳓ ददातु न
ई᳓शे यो᳓ वा᳓रियाणा᳐म्
अग्निं᳓ तोके᳓ त᳓नये श᳓श्वद् ईमहे
व᳓सुं स᳓न्तं तनूपा᳐᳓म्
Vedaweb annotation
Strata
Archaic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
agníḥ ← agní- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
dadātu ← √dā- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
iṣā́m ← íṣ- (nominal stem)
{case:GEN, gender:F, number:PL}
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
sakhyé ← sakhyá- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}
ī́śe ← √īś- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}
vā́ryāṇām ← vā́rya- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:PL}
yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
agním ← agní- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
īmahe ← √yā- 2 (root)
{number:PL, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
śáśvat ← śáśvant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
tánaye ← tánaya- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}
toké ← toká- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}
sántam ← √as- 1 (root)
{case:ACC, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
tanūpā́m ← tanūpā́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
vásum ← vásu- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
अ॒ग्निः । इ॒षाम् । स॒ख्ये । द॒दा॒तु॒ । नः॒ । ईशे॑ । यः । वार्या॑णाम् ।
अ॒ग्निम् । तो॒के । तन॑ये । शश्व॑त् । ई॒म॒हे॒ । वसु॑म् । सन्त॑म् । त॒नू॒ऽपाम् ॥
Hellwig Grammar
- agnir ← agniḥ ← agni
- [noun], nominative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- iṣāṃ ← iṣām ← iṣ
- [noun], genitive, plural, feminine
- “refreshment; enjoyment; stores.”
- sakhye ← sakhya
- [noun], locative, singular, neuter
- “friendship; aid; company.”
- dadātu ← dā
- [verb], singular, Present imperative
- “give; add; perform; put; administer; fill into; give; ignite; put on; offer; use; fuel; pour; grant; feed; teach; construct; insert; drip; wrap; pay; hand over; lend; inflict; concentrate; sacrifice; splint; poultice; create.”
- na ← naḥ ← mad
- [noun], dative, plural
- “I; mine.”
- īśe ← īś
- [verb], singular, Present indikative
- “govern; command; master; dominate; can; reign; control; own.”
- yo ← yaḥ ← yad
- [noun], nominative, singular, masculine
- “who; which; yat [pronoun].”
- vāryāṇām ← vārya
- [noun], genitive, plural, neuter
- “wealth.”
- agniṃ ← agnim ← agni
- [noun], accusative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- toke ← toka
- [noun], locative, singular, neuter
- “offspring.”
- tanaye ← tanaya
- [noun], locative, singular, neuter
- “biological.”
- śaśvad ← śaśvat
- [adverb]
- “always; repeatedly; continually; wholly.”
- īmahe ← ī ← √i
- [verb], plural, Present indikative
- “beg; solicit.”
- vasuṃ ← vasum ← vasu
- [noun], accusative, singular, masculine
- “good; good; benign; vasu [word].”
- santaṃ ← santam ← as
- [verb noun], accusative, singular
- “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”
- tanūpām ← tanū
- [noun], feminine
- “body; self; own(a); person; form.”
- tanūpām ← pām ← pā
- [noun], accusative, singular, masculine
- “protecting.”
सायण-भाष्यम्
अग्निः देवः सख्ये समानख्यानाय नः मह्यम् । सख्युः कर्म सख्यम् । तस्मिन् वा । नोऽस्मभ्यम् इषाम् इषोऽन्नानि ददातु । यः अग्निः वार्याणां धनानाम् ईशे ईष्टे स ददात्विति । तमेव अग्निं तोके पुत्रार्थं तनये तत्पुत्रार्थं च शश्वत् बहु धनमन्नं वा ईमहे याचामहे । वार्याणामीश इत्युक्तत्वादेवं लभ्यते । कीदृशमग्निम् । वसुं वासकं सन्तं सर्वदा वर्तमानं तनूपाम् अङ्गानां पालयितारम् ॥
Wilson
English translation:
“May Agni in his friendship give us food for he is the lord of all desirable things; we solicit abundance forour sons and grandsons from Agni, who is the giver of dwellings and the protector of our bodies.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
May Agni giveus: mahyam = naḥ; may agni give food to me, his friend
Jamison Brereton
Let Agni in fellowship give us of his refreshments, he who is master of valuable things.
Agni we beseech over and over when progeny and posterity (are at
stake), since he is the good one, the protector of our bodies.
Griffith
May Agni who is Lord of wealth vouchsafe us food for friendship sake.
Agni we ever seek for seed and progeny, the Vasu who protects our lives.
Geldner
Agni soll uns in Freundschaft Speisegenüsse geben, der über die Kostbarkeiten gebeut. Den Agni bitten wir immer wieder um leiblichen Samen, ihn, den Gütigen, den Schützer der Person.
Grassmann
In Freundschaft schenk uns Agni von den Labungen, der über Güter frei verfügt; Wir bitten Agni stets um Kind und Enkelschar, als guten Leibbeschützer ihn.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुदीतिपुरुमीळहौ तयोर्वान्यतरः
- निचृद्बृहती
- मध्यमः
शिव शंकर शर्मा - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे मनुष्यों ! (नः) हम लोगों की स्तुति प्रार्थना और विनयवाक्य (अच्छ) उस ईश्वर की ओर जाएँ, (शीरशोचिषम्) जिसका तेज सर्वत्र व्याप्त है और जो (दर्शतम्) परम दर्शनीय है तथा (यज्ञासः) हमारे सर्व यज्ञादि शुभकर्म (नमसा) आदर के साथ (अच्छ) उस परम पिता की ओर जाएँ, जो ईश (पुरुवसुम्) समस्त सम्पत्तियों का स्वामी है और (ऊतये) अपनी-अपनी रक्षा और साहाय्य के लिये (पुरुप्रशस्तम्) जिसकी स्तुति सब करते हैं ॥१०॥
शिव शंकर शर्मा - भावार्थः
भावार्थभाषाः - हमारे जितने शुभकर्म धन और पुत्रादिक हों, वे सब ईश्वर के लिये ही होवें ॥१०॥
शिव शंकर शर्मा - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे मनुष्याः ! नोऽस्माकम्। गिरः। ऊतये=रक्षायै तमग्निम्। अच्छ=अभिलक्ष्य। यन्तु। एवमेव। यज्ञासः=यज्ञाः। नमसा=सत्कारेण सह। तमच्छ यन्तु। कीदृशं तम्। शीरशोचिषम्=व्याप्ततेजस्कम्। पुनः। दर्शतं=दर्शनीयम्। पुरुवसुम्=बहुधनम्। पुरुप्रशस्तम्=बहुभिः प्रशंसनीयम् ॥१०॥
14 अग्निमीळिष्वावसे गाथाभिः - बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
अग्नि᳓म् ईळिष्व अ᳓वसे
गा᳓थाभिः शीर᳓शोचिषम्
अग्निं᳓ राये᳓ पुरुमीळ्ह श्रुतं᳓ न᳓रो
अग्निं᳓ सुदीत᳓ये छर्दिः᳓
मूलम् ...{Loading}...
अ॒ग्निमी॑ळि॒ष्वाव॑से॒ गाथा॑भिः शी॒रशो॑चिषम् ।
अ॒ग्निं रा॒ये पु॑रुमीळ्ह श्रु॒तं नरो॒ऽग्निं सु॑दी॒तये॑ छ॒र्दिः ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुदीतिपुरुमीळ्हौ तयोर्वान्यतरः
- छन्दः - बृहती
Thomson & Solcum
अग्नि᳓म् ईळिष्व अ᳓वसे
गा᳓थाभिः शीर᳓शोचिषम्
अग्निं᳓ राये᳓ पुरुमीळ्ह श्रुतं᳓ न᳓रो
अग्निं᳓ सुदीत᳓ये छर्दिः᳓
Vedaweb annotation
Strata
Archaic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
agním ← agní- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
ávase ← ávas- (nominal stem)
{case:DAT, gender:N, number:SG}
īḷiṣva ← √īḍ- ~ √īḷ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}
gā́thābhiḥ ← gā́thā- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:PL}
śīráśociṣam ← śīráśocis- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
agním ← agní- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
náraḥ ← nár- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
purumīḷha ← purumīḷhá- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
rāyé ← rayí- ~ rāy- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
śrutám ← √śru- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}
agním ← agní- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
chardíḥ ← chardís- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
sudītáye ← sudītí- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
अ॒ग्निम् । ई॒ळि॒ष्व॒ । अव॑से । गाथा॑भिः । शी॒रऽशो॑चिषम् ।
अ॒ग्निम् । रा॒ये । पु॒रु॒ऽमी॒ळ्ह॒ । श्रु॒तम् । नरः॑ । अ॒ग्निम् । सु॒ऽदी॒तये॑ । छ॒र्दिः ॥
Hellwig Grammar
- agnim ← agni
- [noun], accusative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- īᄆiṣvāvase ← īḍiṣva ← īḍ
- [verb], singular, Present imperative
- “praise; invite; raise.”
- īᄆiṣvāvase ← avase ← av
- [verb noun]
- “support; help; prefer; prefer; like.”
- gāthābhiḥ ← gāthā
- [noun], instrumental, plural, feminine
- “song; gāthā [word].”
- śīraśociṣam ← śīra
- [noun]
- “sharp; acerb.”
- śīraśociṣam ← śociṣam ← śocis
- [noun], accusative, singular, masculine
- “fire; flare; burn; radiance.”
- agniṃ ← agnim ← agni
- [noun], accusative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- rāye ← rai
- [noun], dative, singular, masculine
- “wealth; possession; rai [word]; gold.”
- purumīᄆha ← purumīḍha
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Purumīḍha.”
- śrutaṃ ← śrutam ← śru
- [verb noun], accusative, singular
- “listen; come to know; hear; hear; listen; study; heed; learn.”
- naro ← naraḥ ← nṛ
- [noun], nominative, plural, masculine
- “man; man; nṛ [word]; crew; masculine.”
- ‘gniṃ ← agnim ← agni
- [noun], accusative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- sudītaye ← sudīti
- [noun], dative, singular, masculine
- chardiḥ ← chardis
- [noun], accusative, singular, neuter
- “protection; protective covering.”
सायण-भाष्यम्
हे पुरुमीळ्ह त्वम् अग्निम् अवसे आवयो रक्षणाय ईळिष्व स्तुहि गाथाभिः । गाथेति वाङ्नाम । मन्त्ररूपाभिर्वाग्भिः । कीदृशम् । शीरशोचिषं शयनस्वभावरोचिष्कम् । तथा राये धनाय ईळिष्व । श्रुतम् एनं नरः अन्येऽपि यजमानाः स्तुवन्ति स्वार्थम् । तस्मात् सुदीतये मह्यम् अग्निं छर्दिः गृहं याचस्वेत्येवं सुदीतिः पुरुमीळ्हं ब्रूते ॥
Wilson
English translation:
“Land with your hymns for our protection, Agni, whose splendour lie outspread; laud Agni for wealth, OPurumīḷha, for other offerers are lauding that far famed one on their own behalf; solicit of Agni a house for (me)Sudīti.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
Whose splendours lie outspread: śīraśociṣam, śayanasvabhāva rociṣkam; (RV 4.5.10): aśanaśīla jvālam
Jamison Brereton
Agni—with songs reverently invoke him of sharp flame for help;
Agni the famed (do) men (invoke) for wealth, o Purumīḷha; Agni as
shelter for Sudīti.
Griffith
Solicit with your chants, for help, Agni the God with piercing flame,
For riches famous Agni, Purumilha and ye men! Agni to light our dwelling well.
Geldner
Den Agni rufe zum Beistand mit Gesangesversen, den Scharfflammigen, den Agni um Reichtum, o Purumilha, den berühmten rufen die Männer, den Agni für Suditi um Schutz.
Grassmann
Den Agni fleh um Hülfe an, durch Lieder ihn, der heiss erglüht; Um Gut, o Purumidha, und o Männer ihr, um Schutz zum Glanz den herrlichen.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुदीतिपुरुमीळहौ तयोर्वान्यतरः
- विराड्बृहती
- मध्यमः
शिव शंकर शर्मा - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (सहसः) इस जगत् का (सूनुम्) उत्पादक (जातवेदसम्) सर्वज्ञ (अग्निम्) और सर्वाधार सर्वव्यापी ईश की ओर हम लोगों की स्तुति प्रार्थना जाएँ, जिससे कि (वार्य्याणां+दानाय) उत्तमोत्तम सुखप्रद सम्पत्तियों का दान प्राप्त हो और (यः) जो (द्विता) दो प्रकार से भासित होता है। सूर्य्य, चन्द्र, पृथिवी आदि देवों में वह (अमृतः) अमृतरूप होकर व्याप्त है (मर्त्येषु+आ) और मनुष्यों में (होता) दानदाता और (विशि) गृह-गृह में (मन्द्रतमः) अतिशय आनन्दप्रद हो रहा है ॥११॥
शिव शंकर शर्मा - भावार्थः
भावार्थभाषाः - यद्यपि वह स्वयं कर्मानुसार आनन्द दे रहा है, तथापि अपनी-अपनी इच्छापूर्त्ति के लिये उसकी प्रार्थना प्रतिदिन करे ॥११॥
शिव शंकर शर्मा - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे मनुष्याः ! सहसः=जगतः। सूनुं=जनयितारम्। जातवेदसम्=जातं जातं वेत्तीति=सर्वज्ञमित्यर्थः। ईदृशमिममग्निम्। वार्य्याणां=वरणीयानां धनानाम्। दानाय। अस्माकं गिरो यन्त्विति अनुवर्तते। यश्च। द्विता=द्विप्रकारोऽभूद्=दृश्यते। एकस्तु अमृतः। आ=पुनः। मर्त्येषु। होता। विशि। मन्द्रतमः=अतिशयेन आनन्दयिता ॥११॥
15 अग्निं द्वेषो - सतो बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
अग्निं᳓ द्वे᳓षो यो᳓तवइ᳓ नो गृणीमसि
अग्निं᳓ शं᳓ यो᳓श् च दा᳓तवे
वि᳓श्वासु विक्षु᳓ अविते᳓व ह᳓वियो
भु᳓वद् व᳓स्तुर् ऋषूणा᳐᳓म्
मूलम् ...{Loading}...
अ॒ग्निं द्वेषो॒ योत॒वै नो॑ गृणीमस्य॒ग्निं शं योश्च॒ दात॑वे ।
विश्वा॑सु वि॒क्ष्व॑वि॒तेव॒ हव्यो॒ भुव॒द्वस्तु॑रृषू॒णाम् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - अग्निः
- ऋषिः - सुदीतिपुरुमीळ्हौ तयोर्वान्यतरः
- छन्दः - सतो बृहती
Thomson & Solcum
अग्निं᳓ द्वे᳓षो यो᳓तवइ᳓ नो गृणीमसि
अग्निं᳓ शं᳓ यो᳓श् च दा᳓तवे
वि᳓श्वासु विक्षु᳓ अविते᳓व ह᳓वियो
भु᳓वद् व᳓स्तुर् ऋषूणा᳐᳓म्
Vedaweb annotation
Strata
Archaic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
agním ← agní- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
dvéṣaḥ ← dvéṣas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
gr̥ṇīmasi ← √gr̥̄- 1 (root)
{number:PL, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
yótavaí ← √yu- 2 (root)
{case:DAT, number:SG}
agním ← agní- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
ca ← ca (invariable)
dā́tave ← √dā- 1 (root)
{case:DAT, number:SG}
śám ← śám (invariable)
yós ← yós (invariable)
avitā́ ← avitár- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
hávyaḥ ← hávya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
iva ← iva (invariable)
vikṣú ← víś- (nominal stem)
{case:LOC, gender:F, number:PL}
víśvāsu ← víśva- (nominal stem)
{case:LOC, gender:F, number:PL}
bhúvat ← √bhū- (root)
{number:SG, person:3, mood:INJ, tense:AOR, voice:ACT}
r̥ṣūṇā́m ← r̥ṣú- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:PL}
vástuḥ ← vástu- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
पद-पाठः
अ॒ग्निम् । द्वेषः॑ । योत॒वै । नः॒ । गृ॒णी॒म॒सि॒ । अ॒ग्निम् । शम् । योः । च॒ । दात॑वे ।
विश्वा॑सु । वि॒क्षु । अ॒वि॒ताऽइ॑व । हव्यः॑ । भुव॑त् । वस्तुः॑ । ऋ॒षू॒णाम् ॥
Hellwig Grammar
- agniṃ ← agnim ← agni
- [noun], accusative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- dveṣo ← dveṣaḥ ← dveṣas
- [noun], accusative, singular, neuter
- “hostility; enemy.”
- yotavai ← yu
- [verb noun]
- “keep away; separate; ward off.”
- no ← naḥ ← mad
- [noun], genitive, plural
- “I; mine.”
- gṛṇīmasy ← gṛṇīmasi ← gṛ
- [verb], plural, Present optative
- “praise.”
- agniṃ ← agnim ← agni
- [noun], accusative, singular, masculine
- “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”
- śaṃ ← śam
- [noun], accusative, singular, neuter
- “luck; well-being; fortune.”
- yoś ← yos
- [noun], accusative, singular, neuter
- “fortune.”
- ca
- [adverb]
- “and; besides; then; now; even.”
- dātave ← dā
- [verb noun]
- “give; add; perform; put; administer; fill into; give; ignite; put on; offer; use; fuel; pour; grant; feed; teach; construct; insert; drip; wrap; pay; hand over; lend; inflict; concentrate; sacrifice; splint; poultice; create.”
- viśvāsu ← viśva
- [noun], locative, plural, feminine
- “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”
- vikṣv ← vikṣu ← viś
- [noun], locative, plural
- “people; tribe; Vaisya; national; viś; real property; Vaisya.”
- aviteva ← avitā ← avitṛ
- [noun], nominative, singular, masculine
- “favorable.”
- aviteva ← iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- havyo ← havyaḥ ← hvā
- [verb noun], nominative, singular
- “raise; call on; call; summon.”
- bhuvad ← bhuvat ← bhū
- [verb], singular, Aorist inj. (proh.)
- “become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”
- vastur ← vastuḥ ← vastu
- [noun], nominative, singular, feminine
- “dawn.”
- ṛṣūṇām ← ṛṣu
- [noun], genitive, plural, masculine
सायण-भाष्यम्
अग्निं नः अस्माकं द्वेषः द्वेष्टॄन् योतवै पृथक्कर्तुं गृणीमसि गृणीमः स्तुमः । तथा अग्निं शं सुखं योश्च भयानाममिश्रणं च दातवे दातुम् । अथवा शं सुखस्य योर्मिश्रणाय च गृणीमसि । अस्मिन् पक्षे द्वेषो योतवा इत्यनेन सह समुच्चयार्थश्चशब्दः । सोऽग्निः विश्वासु सर्वासु विक्षु प्रजासु अवितेव रक्षिता राजेव ऋषूणाम् ऋषीणामस्माकं वस्तुः वासको देवः हव्यो भुवत् भवतु । अथवा सर्वासु विक्षु यजमानरूपासु प्रजासु मध्य ऋषूणामृषीणां सूक्तद्रष्टॄणामस्माकमेव हव्यो भवतु वस्तुः सर्वस्य वासको देवः ॥ ॥ १३ ॥
Wilson
English translation:
“We praise Agni that he may keep off our enemies; we praise Agni that he may give us joy and security;he may be worshipped as the giver of dwellings to the ṛṣis; he who is as it were the protector of all men.”
Jamison Brereton
Agni we hymn to keep hatred away from us; Agni to give us luck and lifetime.
In all the clans he will be the one to be invoked like a helper, the lighter of the morning rays.
The next group consists of only three hymns, X.72–74 and has no real signature features.
Griffith
Agni we laud that he may keep our foes afar, Agni to give us health and strength.
Let him as Guardian be invoked in all the tribes, the lighter-up of glowing brands.
Geldner
Den Agni loben wir, daß er die Feindschaft von uns fernhalte, den Agni, daß er uns Glück und Segen gebe. In allen Niederlassungen soll er wie ein Gönner anzurufen sein, der Erheller der Morgenstrahlen.
Grassmann
Den Agni flehn wir, fortzutreiben unsern Feind, ihn, dass er gebe Heil und Glück, Den man als Helfer rufen muss in jedem Haus, er sei Entflammer hellen Lichts.
अधिमन्त्रम् (VC)
- अग्निः
- सुदीतिपुरुमीळहौ तयोर्वान्यतरः
- बृहती
- मध्यमः
शिव शंकर शर्मा - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे मनुष्यों ! (वः) आप लोग (देवयज्यया) देवयजनार्थ (अग्निम्) उस परमदेव की स्तुति कीजिये, (अध्वरे+प्रयति) यज्ञ के समय में भी (अग्निम्) उस परमात्मा का गान कीजिये, (धीषु) निखिल शुभकर्मों में या बुद्धि के निमित्त (प्रथमम्+अग्निम्) प्रथम अग्नि को ही स्मरण कीजिये, (अर्वति) यात्रा के समय (अग्निम्) ईश्वर का ही स्मरण कीजिये, (क्षैत्राय+साधसे) क्षेत्र के साधनों के लिये (अग्निम्) उसी ईश से माँगिये ॥१२॥
शिव शंकर शर्मा - भावार्थः
भावार्थभाषाः - सब वस्तु की प्राप्ति के लिये सब काल में उसी की स्तुति प्रार्थना करनी चाहिये ॥१२॥
शिव शंकर शर्मा - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे मनुष्याः ! वः=यूयम्। अत्र प्रथमार्थे द्वितीया। देवयज्यया=देवयागेन निमित्तेन। अग्निमग्निनामानमीशम्। स्तुत। अध्वरे+प्रयति=प्रकर्षेण गच्छति सति। अग्निं गायत। धीषु=सर्वेषु कर्मसु प्रथममग्निं प्रशंसत। अर्चति=गमनसमये। अग्निं स्मरत। क्षैत्राय+साधसे=क्षेत्रसाधनाय च। तमेवाग्निं याचध्वम् ॥१२॥