ऋग्वेदे विश्वासटिप्पन्यः

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

सायण-भाष्यम्

‘अस्तभ्नात् ’ इति षडृचं द्वादशं सूक्तम् । अर्चनाना ऋषिः काण्वो नाभाको वा ऋषिः । उत्तरे त्वर्चनानाः । आद्यस्तृचस्त्रैष्टुभो वरुणदेवत्यो द्वितीयस्तृच आनुष्टुभोऽश्विदेवताकः । तथा चानुक्रान्तम्–’अस्तभ्नात् षळर्चनाना वा त्रैष्टुभमन्त्यं वा तृचमाश्विनमानुष्टुभमपश्यत्’ इति । सूक्तविनियोगो लैङ्गिकः । वारुणे पशौ हविषो याज्या अस्तभ्नात्’ इति । सूत्रितं च- अस्तभ्नाद्द्यामसुरो विश्ववेदा इत्यैकादशिनाः’ (आश्व. श्रौ. ३. ७) इति । अग्नीषोमप्रणयनेऽप्येषोत्तरा परिधानीया । तथा सूत्रितम्—’अस्तभ्नाद्द्यामसुरो विश्ववेदा इति परिदध्यादुत्तरया वा’ (आश्व. श्रौ. ४. १०) इति । एवा वन्दस्व’ इत्येषा वारुणे पशौ हविषोऽनुवाक्या । सूत्रितं च - ’एवा वन्दस्व वरुणं बृहन्तं तत्त्वा यामि ब्रह्मणा वन्दमान इति द्वे’ ( आश्व. श्रौ, ३. ७ )। सोमप्रवहणे ‘इमां धियम्’ इत्येषा परिधानीया । सूत्रितं च-’ इमां धियं शिक्षमाणस्य देवेति निहिते परिदध्यात्’ (आश्व. श्रौ. ४. ४) इति ॥

Jamison Brereton

42 (662)
Varuṇa (1–3), the Aśvins (4–6)
Arcanānas or Nābhāka Kāṇva
6 verses: triṣṭubh 1–3, anuṣṭubh 4–6
This last hymn of the Nābhāka series is actually two hymns, on the grounds both of meter and of subject matter, as Oldenberg clearly states (1888: 213 n. 2). The first three verses, in triṣṭubh, are dedicated to Varuṇa. They continue the solemn tone and the cosmic focus of the previous hymn to Varuṇa (VIII.41), but with none of the complexities. The Aśvins are the target of the second three verses (4–6), in a simple invitation to soma-drinking. The Nābhāka refrain is found only in this second hymnlet.

Jamison Brereton Notes

Varuṇa and Aśvins

01 अस्तभ्नाद्द्यामसुरो विश्ववेदा - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अ᳓स्तभ्नाद् द्या᳓म् अ᳓सुरो विश्व᳓वेदा
अ᳓मिमीत वरिमा᳓णम् पृथिव्याः᳓
आ᳓सीदद् वि᳓श्वा भु᳓वनानि सम्रा᳓ड्
वि᳓श्वे᳓त् ता᳓नि व᳓रुणस्य व्रता᳓नि

मूलम् ...{Loading}...

अस्त॑भ्ना॒द्द्यामसु॑रो वि॒श्ववे॑दा॒ अमि॑मीत वरि॒माणं॑ पृथि॒व्याः ।
आसी॑द॒द्विश्वा॒ भुव॑नानि स॒म्राड्विश्वेत्तानि॒ वरु॑णस्य व्र॒तानि॑ ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - वरुणः
ऋषिः - नाभाकः काण्वः अर्चनाना वा
छन्दः - त्रिष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
ástabhnāt ← √stambhⁱ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}

ásuraḥ ← ásura- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

dyā́m ← dyú- ~ div- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

viśvávedāḥ ← viśvávedas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ámimīta ← √mā- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:IPRF, voice:MED}

pr̥thivyā́ḥ ← pr̥thivī́- (nominal stem)
{case:GEN, gender:F, number:SG}

varimā́ṇam ← varimán- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

ā́ ← ā́ (invariable)

asīdat ← √sad- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}

bhúvanāni ← bhúvana- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

samrā́ṭ ← samrā́j- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

víśvā ← víśva- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

ít ← ít (invariable)

tā́ni ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

váruṇasya ← váruṇa- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

víśvā ← víśva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

vratā́ni ← vratá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

पद-पाठः

अस्त॑भ्नात् । द्याम् । असु॑रः । वि॒श्वऽवे॑दाः । अमि॑मीत । व॒रि॒माण॑म् । पृ॒थि॒व्याः ।
आ । अ॒सी॒द॒त् । विश्वा॑ । भुव॑नानि । स॒म्ऽराट् । विश्वा॑ । इत् । तानि॑ । वरु॑णस्य । व्र॒तानि॑ ॥

Hellwig Grammar

astabhnād ← astabhnāt ← stambh
[verb], singular, Imperfect
“paralyze; stiffen; fixate; fixate; stambh; rear; stop; strengthen; constipate.”

dyām ← div
[noun], accusative, singular, masculine
“sky; Svarga; day; div [word]; heaven and earth; day; dawn.”

asuro ← asuraḥ ← asura
[noun], nominative, singular, masculine
“Asura; lord; asura [word]; sulfur.”

viśvavedā ← viśva
[noun]
“all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

viśvavedā ← vedāḥ ← vedas
[noun], nominative, singular, masculine
“knowledge.”

amimīta ← mā
[verb], singular, Imperfect
“weigh; measure; total; last; weigh; measure; give away; transform.”

varimāṇam ← variman
[noun], accusative, singular, masculine
“width; size.”

pṛthivyāḥ ← pṛthivī
[noun], genitive, singular, feminine
“Earth; pṛthivī; floor; Earth; earth; pṛthivī [word]; land.”

āsīdad ← āsīdat ← āsad ← √sad
[verb], singular, Imperfect
“approach; attack; sit down; approach; find; arrive.”

viśvā ← viśva
[noun], accusative, plural, neuter
“all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

bhuvanāni ← bhuvana
[noun], accusative, plural, neuter
“Earth; being; world; bhuvana [word].”

samrāḍ ← samrāj
[noun], nominative, singular, masculine
“sovereign; ruler.”

viśvet ← viśvā ← viśva
[noun], nominative, plural, neuter
“all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

viśvet ← id
[adverb]
“indeed; assuredly; entirely.”

tāni ← tad
[noun], nominative, plural, neuter
“this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

varuṇasya ← varuṇa
[noun], genitive, singular, masculine
“Varuna; varuṇa [word]; Crataeva religiosa Forst.; Varuṇa; varuṇādi.”

vratāni ← vrata
[noun], nominative, plural, neuter
“vrata (vote); commandment; law; oath; command; rule; custom; vrata [word]; rule; behavior.”

सायण-भाष्यम्

विश्ववेदाः विश्वधनः असुरः बलवान् वरुणः द्याम् अस्तभ्नात् । तथा पृथिव्याः च वरिमाणं परिमाणम् अमिमीत चक्रे । एवं निर्मितानि विश्वा सर्वाणि भुवनानि सम्राट् भूत्वा आसीदत् च अध्यतिष्ठच्च । वरुणस्य तानि एतानि व्रतानि कर्माणि विश्वेत् विश्वान्येव । अतो वर्णयितुमशक्यानीत्यर्थः ॥

Wilson

English translation:

“The possessor of all wealth, the powerful Varuṇa, has fixed the heaven; he has meted the measure ofthe earth; he presides as supreme monarch over all worlds; these all are the functions of Varuṇa”

Jamison Brereton

He propped up heaven—the lord who possesses all possessions—he measured out the expanse of the earth;
the sovereign king made all the living worlds his seat. All these are the commandments of Varuṇa.

Griffith

LORD of all wealth, the Asura propped the heavens, and measured out the broad earth’s wide expanses.
He, King supreme, approached all living creatures. All these are Varuna’s holy operations.

Geldner

Der allwissende Asura hat den Himmel gestützt und die Ausdehnung der Erde abgemessen. Alle Welten nahm der Oberkönig in Besitz. All dies sind Varuna´s Obliegenheiten.

Grassmann

Der weise Gott befestigte den Himmel und mass rings aus der weiten Erde Umfang; In alle Wesen senkte sich der Allherr; das alles ist durch Varuna vollendet.

Elizarenkova

Он укрепил небо, (этот) всеведущий Асура,
Он измерил протяженность земли.
Он завладел всеми мирами как вседержитель.
Всё ведь это заветы Варуны.

अधिमन्त्रम् (VC)

वरुणः
नाभाकः काण्वः
त्रिष्टुप्
धैवतः

शिव शंकर शर्मा - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - पुनः वरुण का वर्णन करते हैं, (सः) वह वरुण (समुद्रः) समुद्र है अर्थात् जिससे समस्त प्राणी उत्पन्न हों, वह समुद्र। यद्यपि सकल जगद्योगि वह है, तथापि प्रत्यक्ष नहीं, किन्तु (अपीच्यः) सबके मध्य में स्थित है, पुनः (तुरः) सर्व सूर्य्यादि देवों से शीघ्रगामी है पुनः (द्याम्+इव) जैसे सूर्य आकाश में क्रमशः चढ़ता है, तद्वत् वह सबके हृदय में आरूढ़ है। (यद्) जो वरुण (आसु) इन प्रजाओं में (यजुः) दान (नि+दधे) देता है और (सः) वह (मायाः) दुष्टों की कपटताओं को (अर्चिना) ज्वालायुक्त (पदा) पद से (अस्तृणात्) नष्ट कर देता है। वह भगवान् (नाकम्) सुखमय स्थान में (आरुहत्) रहता है ॥८॥

शिव शंकर शर्मा - भावार्थः

भावार्थभाषाः - जिस कारण वह कपटता नहीं चाहता, अतः निष्कपट होकर उसकी उपासना करो और उसको अपने-२ हृदय में देखो ॥८॥

शिव शंकर शर्मा - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - स वरुणः। समुद्रोऽस्ति=यस्मात् समभिद्रवन्ति भूतानि। तथापि सः। अपीच्यः=सर्वेषां पदार्थानामन्तर्हितोऽस्ति। पुनः। तुरः सर्वेभ्यः शीघ्रतरगामी। सूर्य्या द्यामिव। स सर्वत्र। रोहति। यद्=यश्च पुनः। आसु=प्रजासु। यजुर्दानम्। निदधे। पुनः। सः। माया दुष्टानां कापटानि। अर्चिना=अर्चिष्मता तेजस्विना। पदा=चरणेन। अस्तृणात्=हिनस्ति। स नाकं सुखमयस्थानम्। आरुहत्=प्राप्तोऽस्ति। व्याख्यातमन्यत् ॥८॥

02 एवा वन्दस्व - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

एव᳓+आ᳓ वन्दस्व व᳓रुणम् बृह᳓न्तम् ।
नमस्य᳓+ आ᳓ धी᳓रम् अमृ᳓तस्य गोपा᳓म् ।
स᳓ नश् श᳓र्म त्रि-व᳓रूथव्ँ+++(=वर्म)+++ वि᳓यँसत्+++(=वियमयतु)+++ ॥37॥
यूय᳓म् पात स्वस्ति᳓भिस् स᳓दा नः ।

मूलम् ...{Loading}...

ए॒वा व॑न्दस्व॒ वरु॑णं बृ॒हन्तं॑ नम॒स्या धीर॑म॒मृत॑स्य गो॒पाम् ।
स नः॒ शर्म॑ त्रि॒वरू॑थं॒ वि यं॑सत्पा॒तं नो॑ द्यावापृथिवी उ॒पस्थे॑ ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - वरुणः
ऋषिः - नाभाकः काण्वः अर्चनाना वा
छन्दः - त्रिष्टुप्

Thomson & Solcum

एवा᳓ वन्दस्व व᳓रुणम् बृह᳓न्तं
नमस्या᳓ धी᳓रम् अमृ᳓तस्य गोपा᳓म्
स᳓ नः श᳓र्म त्रिव᳓रूथं वि᳓ यंसत्
पातं᳓ नो द्यावापृथिवी उप᳓स्थे

Vedaweb annotation

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
br̥hántam ← br̥hánt- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

evá ← evá (invariable)

vandasva ← √vandⁱ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}

váruṇam ← váruṇa- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

amŕ̥tasya ← amŕ̥ta- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}

dhī́ram ← dhī́ra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

gopā́m ← gopā́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

namasyá ← √namasy- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

śárma ← śárman- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

trivárūtham ← trivárūtha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

ví ← ví (invariable)

yaṁsat ← √yam- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:AOR, voice:ACT}

dyāvāpr̥thivī ← dyā́vāpr̥thivī́- (nominal stem)
{case:VOC, gender:F, number:DU}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

pātám ← √pā- 1 (root)
{number:DU, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

upásthe ← upástha- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

पद-पाठः

ए॒व । व॒न्द॒स्व॒ । वरु॑णम् । बृ॒हन्त॑म् । न॒म॒स्य । धीर॑म् । अ॒मृत॑स्य । गो॒पाम् ।
सः । नः॒ । शर्म॑ । त्रि॒ऽवरू॑थम् । वि । यं॒स॒त् । पा॒तम् । नः॒ । द्या॒वा॒पृ॒थि॒वी॒ इति॑ । उ॒पऽस्थे॑ ॥

Hellwig Grammar

evā ← eva
[adverb]
“indeed; merely; thus; even; surely; same; eva [word]; successively; immediately; in truth.”

vandasva ← vand
[verb], singular, Present imperative
“worship; laud.”

varuṇam ← varuṇa
[noun], accusative, singular, masculine
“Varuna; varuṇa [word]; Crataeva religiosa Forst.; Varuṇa; varuṇādi.”

bṛhantaṃ ← bṛhantam ← bṛhat
[noun], accusative, singular, masculine
“large; great; loud; high; much(a); exalted; abundant; intensive; strong; huge.”

namasyā ← namasya ← namasy
[verb], singular, Present imperative
“worship; respect.”

dhīram ← dhīra
[noun], accusative, singular, masculine
“expert; wise; intelligent; versed; adept.”

amṛtasya ← amṛta
[noun], genitive, singular, neuter
“amṛta; immortality; vatsanābha; ambrosia; mercury; medicine; vighasa; calcium hydroxide.”

gopām ← gopā
[noun], accusative, singular, masculine
“herder; defender.”

sa ← tad
[noun], nominative, singular, masculine
“this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

naḥ ← mad
[noun], dative, plural
“I; mine.”

śarma ← śarman
[noun], accusative, singular, neuter
“protection; protective covering; refuge; joy.”

trivarūthaṃ ← tri
[noun]
“three; tri/tisṛ [word].”

trivarūthaṃ ← varūtham ← varūtha
[noun], accusative, singular, neuter
“defense; protective covering.”

vi
[adverb]
“apart; away; away.”

yaṃsat ← yam
[verb], singular, Aorist conj./subj.
“concentrate; grant; restrain; cause; control; offer; cover; raise.”

pātaṃ ← pātam ← pā
[verb], dual, Present imperative
“protect; govern.”

no ← naḥ ← mad
[noun], accusative, plural
“I; mine.”

dyāvāpṛthivī
[noun], vocative, dual, feminine
“heaven and earth; dyāvāpṛthivī [word].”

upasthe ← upastha
[noun], locative, singular, neuter
“genitalia; lap; sexual desire; anus.”

सायण-भाष्यम्

हे स्तोतः बृहन्तं महान्तं वरुणम् एव एवं वन्दस्व स्तुहि । अमृतस्य गोपां गोपायितारं धीरं प्राज्ञं वरुणं नमस्य नमस्कुरु च । सः वरुणः नः अस्मभ्यं त्रिवरूथं त्रिस्थानं शर्म गृहं वि यंसत् प्रयच्छतु । उपस्थे उपस्थाने वर्तमानान् नः अस्मान् द्यावापृथिवी द्यावापृथिव्यौ पातं रक्षतम् ॥

Wilson

English translation:

“Glorify then the mighty Varuṇa; reverence the wise guardian of the ambrosia; may he bestow upon usa thrice sheltering habitation; may heaven and earth preserve us abiding in their proximity.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Thrice-shelteringhabitation: trivarūtha (RV. 6.46.9) = sheltering from cold, heat and rain; here, tristhānam

Jamison Brereton

Extol lofty Varuṇa thus: offer reverence to the insightful herdsman of the immortal.
He will extend to us shelter providing threefold defense. Protect us in your lap, o Heaven and Earth.

Griffith

So humbly worship Varuna the Mighty revere the wise Guard of World Immortal.
May he vouchsafe us triply-barred protection. O Earth and Heaven, within your lap preserve us.

Geldner

So lobpreiset denn den hohen Varuna, mache dem weisen Hüter der Unsterblichkeit eine Verbeugung! Er breite über uns seinen dreifach schützenden Schirm aus. Behütet uns, Himmel und Erde, in eurem Schoße!

Grassmann

So preise hoch nun Varuna, den grossen, bet’ an den weisen Hort des Götterreiches, Er reiche Schutz, der dreifach uns beschirmet; o Erd’ und Himmel hegt in eurem Schooss uns.

Elizarenkova

Прославляй так Варуну могучего,
Поклоняйся мудрому пастырю бессмертия!
Пусть дарует он нам защиту с тройным укрытием!
Сохраните нас, о Небо и Земля, в (своем) лоне!

अधिमन्त्रम् (VC)

वरुणः
नाभाकः काण्वः
त्रिष्टुप्
धैवतः

शिव शंकर शर्मा - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (अधिक्षितः) सर्वोपरि निवास करते हुए और सबके ऊपर अधिकार रखते हुए (यस्य) जिस परमदेव के (श्वेता) श्वेत और दिव्य (विचक्षणा) तेज (तिस्रः+भूमीः) तीनों भूमियों में और (उत्तराणि) अत्युत्तम (त्रिः) तीनों भुवनों में (पप्रतुः) पूर्ण हैं और जिस वरुण का (सदः) यह जगद्रूप भवन (ध्रुवम्) निश्चल और अविनश्वर है। (सः) वही देव (सप्तानाम्) सर्पणशील जङ्गम और स्थावर पदार्थमात्र का (इरज्यति) स्वामी है, अतः हे मनुष्यों ! उसी की पूजा करो ॥९॥

शिव शंकर शर्मा - भावार्थः

भावार्थभाषाः - इस ऋचा द्वारा परमात्मा की महती शक्ति दिखलाते हैं। जीवात्मा की दृष्टि में ये तीन लोक हैं, परन्तु लोक-लोकान्तर की कोई संख्या नहीं है। आनन्तर यह सृष्टि है। परमात्मा उनसे भी ऊपर रहता हुआ सबमें है, यह इसकी आश्चर्य्यलीला है। हे मनुष्यों ! विचारदृष्टि से इसकी विभूतियाँ देखो और तुम क्या हो, सो भी विचारो ॥९॥

शिव शंकर शर्मा - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - अधिक्षितः=सर्वोपरि निवसतः सर्वं च शासतश्च। यस्य वरुणस्य। श्वेता=श्वेतानि=श्वेतवर्णदिव्यानि। विचक्षणाः= तेजांसि। तिस्रो भूमीः। पुनः। उत्तराणि=उ=वराणि= उत्तमानि। त्रिः=त्रीणि भुवनानि। पप्रतुः=प्रथयन्ति= व्याप्नुवन्ति। यस्य च वरुणस्य। सदः=जगदात्मकं स्थानम्। ध्रुवम्=निश्चलमविनश्वरमस्ति। सः। सप्तानां=सर्पणशीलानां गतिमतामगतिमताञ्च सर्वेषां भुवनानां भूतानाञ्च। इरज्यति=ईष्टे स्वामी वर्तते। सिद्धमन्यत् ॥९॥

03 इमां धियम् - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

इमां᳓ धि᳓यं शि᳓क्षमाणस्य देव
क्र᳓तुं द᳓क्षं वरुण सं᳓ शिशाधि
य᳓या᳓ति वि᳓श्वा दुरिता᳓ त᳓रेम
सुत᳓र्माणम् अ᳓धि ना᳓वं रुहेम

मूलम् ...{Loading}...

इ॒मां धियं॒ शिक्ष॑माणस्य देव॒ क्रतुं॒ दक्षं॑ वरुण॒ सं शि॑शाधि ।
ययाति॒ विश्वा॑ दुरि॒ता तरे॑म सु॒तर्मा॑ण॒मधि॒ नावं॑ रुहेम ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - वरुणः
ऋषिः - नाभाकः काण्वः अर्चनाना वा
छन्दः - त्रिष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
deva ← devá- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

dhíyam ← dhī́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

imā́m ← ayám (pronoun)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

śíkṣamāṇasya ← √śak- (root)
{case:GEN, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:MED, mood:DES}

dákṣam ← dákṣa- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

krátum ← krátu- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

sám ← sám (invariable)

śiśādhi ← √śā- ~ śī- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

varuṇa ← váruṇa- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

áti ← áti (invariable)

duritā́ ← duritá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

tárema ← √tr̥̄- 1 (root)
{number:PL, person:1, mood:OPT, tense:PRS, voice:ACT}

víśvā ← víśva- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

yáyā ← yá- (pronoun)
{case:INS, gender:F, number:SG}

ádhi ← ádhi (invariable)

nā́vam ← naú- ~ nā́v- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

ruhema ← √ruh- (root)
{number:PL, person:1, mood:OPT, tense:AOR, voice:ACT}

sutármāṇam ← sutárman- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

पद-पाठः

इ॒माम् । धिय॑म् । शिक्ष॑माणस्य । दे॒व॒ । क्रतु॑म् । दक्ष॑म् । व॒रु॒ण॒ । सम् । शि॒शा॒धि॒ ।
यया॑ । अति॑ । विश्वा॑ । दुः॒ऽइ॒ता । तरे॑म । सु॒ऽतर्मा॑णम् । अधि॑ । नाव॑म् । रु॒हे॒म॒ ॥

Hellwig Grammar

imāṃ ← imām ← idam
[noun], accusative, singular, feminine
“this; he,she,it (pers. pron.); here.”

dhiyaṃ ← dhiyam ← dhī
[noun], accusative, singular, feminine
“intelligence; prayer; mind; insight; idea; hymn; purpose; art; knowledge.”

śikṣamāṇasya ← śikṣ
[verb noun], genitive, singular
“help; give.”

deva
[noun], vocative, singular, masculine
“Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

kratuṃ ← kratum ← kratu
[noun], accusative, singular, masculine
“yajña; decision; plan; deliberation; intelligence; Kratu; will; kratu [word]; desire; resoluteness; ritual.”

dakṣaṃ ← dakṣam ← dakṣa
[noun], accusative, singular, masculine
“Dakṣa; ability; cock; fitness; will; purpose; disposition; cock.”

varuṇa
[noun], vocative, singular, masculine
“Varuna; varuṇa [word]; Crataeva religiosa Forst.; Varuṇa; varuṇādi.”

saṃ ← sam
[adverb]
“sam; together; together; saṃ.”

śiśādhi ← śā
[verb], singular, Present imperative
“sharpen; whet; strengthen.”

yayāti ← yayā ← yad
[noun], instrumental, singular, feminine
“who; which; yat [pronoun].”

yayāti ← ati
[adverb]
“very; excessively; beyond; excessively.”

viśvā ← viśva
[noun], accusative, plural, neuter
“all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

duritā ← durita
[noun], accusative, plural, neuter
“danger; sin; difficulty; difficulty; evil.”

tarema ← tṛ
[verb], plural, Present optative
“traverse; overcome; float; rescue; reach; satisfy.”

sutarmāṇam ← su
[adverb]
“very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”

sutarmāṇam ← tarmāṇam ← tarman
[noun], accusative, singular, feminine
“passage.”

adhi
[adverb]
“on; from; accordingly.”

nāvaṃ ← nāvam ← nau
[noun], accusative, singular, feminine
“ship; boat; nau [word].”

ruhema ← ruh
[verb], plural, Aorist optative
“heal; grow; cicatrize; climb; board; ascend; grow.”

सायण-भाष्यम्

हे देव द्योतमान वरुण इमां धियम् इदं कर्म शिक्षमाणस्य अनुतिष्ठतो मम क्रतुं प्रज्ञानं दक्षं बलं च सं शिशाधि तीक्ष्णीकुरु । यया नावा यज्ञरूपया विश्वा सर्वाणि दुरिता दुरितानि अति तरेम तां सुतर्माणं सुष्ठु तारयित्रीं यज्ञरूपां नावम् अधि रुहेम वयमारुहेम । दुःखसागरतरणे हेतुत्वाद्यज्ञो नौरित्यत्र व्यपदिश्यते ॥

Wilson

English translation:

“Divine Varuṇa, animate the sacred acts of me engaging in this your worship; may we ascend thesafe-bearing vessel by which we may cross all difficulties.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Animate the sacred acts: kratum dakṣam = sharpenthe knowledge and power

Jamison Brereton

Sharpen the will and skill of the man who puts his best into this
insightful thought, o god Varuṇa.
Might we board a boat that provides a good crossing, by which we might cross beyond all difficulties.

Griffith

Sharpen this song of him who strives his utmost, sharpen, God Varuna, his strength and insight;
May we ascend the ship that bears us safely, whereby we may pass over all misfortune.

Geldner

Schärfe, Gott Varuna, Überlegung und Willenskraft, wenn ich es mit dieser Dichtung versuche. Wir möchten das rettende Schiff besteigen, mit dem wir über alle Fährlichkeiten hinwegkommen können.

Grassmann

O Gott, verschärfe dies Gebet des Frommen und seine Kraft, o Varuna, und Einsicht, Durch das wir alles Ungemach durchschiffen, das Schiff besteigend, das uns sicher durchfährt.

Elizarenkova

(У меня,) старающегося создать это произведение,
Силу духа (и) силу действия заостри, о Варуна!
Мы хотим взойти на спасительную ладью,
На которой мы переправились бы через все беды!

अधिमन्त्रम् (VC)

वरुणः
नाभाकः काण्वः
त्रिष्टुप्
धैवतः

शिव शंकर शर्मा - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (अनु+व्रता) कर्मों के अनुसार (यः) जो वरुणवाच्य परमात्मा (श्वेतान्) श्वेत (निर्णिजः) किरणों को अर्थात् दिनों को (अधि+चक्रे) बनाता है और (कृष्णान्) कृष्ण किरणों को अर्थात् रात्रियों को बनाता है अथवा (श्वेतान्) सात्त्विक और (कृष्णान्) तद्विपरीत तामस (निर्णिजः) जीवों को बनाता है। पुनः (अनु+व्रता) कर्म के अनुसार ही (सः) वह वरुण (पूर्व्यम्+धाम) पूर्व धाम को (ममे) रचता है। (यः) जो (स्कम्भेन) स्व महिमा से (रोदसी) परस्पर रोधनशील द्यावापृथिवी को (वि+अधारयत्) अच्छे प्रकार धरे हुए है। यहाँ लौकिक दृष्टान्त देते हैं (अजः+न+द्याम्) जैसे सूर्य अपने परिस्थित ग्रहों को धारण करता है। तद्वत् ॥१०॥

शिव शंकर शर्मा - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - अनुव्रता=व्रतानि=कर्माणि लक्षीकृत्य। यो वरुणः। श्वेतान्। निर्णिजो रश्मीन् दिवसानित्यर्थः। अधिचक्रे=अधिकरोति। निर्मातीत्यर्थः। पुनः। कृष्णान्। निर्णिजः=रात्रीः। चक्रे। यद्वा श्वेतान्=सात्त्विकान्। कृष्णान्=तद्विपरीतान्। निर्णिजः= जीवान्। करोतीत्यर्थः। सः। अनुव्रता=अनुव्रतानि। व्रतानि कर्माणि लक्षीकृत्य च। पूर्व्ये=पूर्ववत् पूर्णं पूर्वं वा। धाम=स्थानं। ममे=निर्माति। यश्च पुनः। स्कम्भेन=स्वमहिम्ना। रोदसी=परस्पररोधनशीले द्यावापृथिव्यौ। वि=विशेषेण। अधारयत्=धारयति। अत्र लौकिकदृष्टान्तः, अजो न द्याम्=सूर्य्य इव द्याम्। यथा सूर्य्यः ग्रहान् धारयति तद्वत् ॥१०॥

04 आ वाम् - अनुष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

आ᳓ वां ग्रा᳓वाणो अश्विना
धीभि᳓र् वि᳓प्रा अचुच्यवुः
ना᳓सत्या सो᳓मपीतये
न᳓भन्ताम् अन्यके᳓ समे

मूलम् ...{Loading}...

आ वां॒ ग्रावा॑णो अश्विना धी॒भिर्विप्रा॑ अचुच्यवुः ।
नास॑त्या॒ सोम॑पीतये॒ नभ॑न्तामन्य॒के स॑मे ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - अश्विनौ
ऋषिः - नाभाकः काण्वः अर्चनाना वा
छन्दः - अनुष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M;; repeated line

Morph
ā́ ← ā́ (invariable)

aśvinā ← aśvín- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:DU}

grā́vāṇaḥ ← grā́van- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

vām ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:DU}

acucyavuḥ ← √cyu- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

dhībhíḥ ← dhī́- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:PL}

víprāḥ ← vípra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

nā́satyā ← nā́satya- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:DU}

sómapītaye ← sómapīti- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:SG}

anyaké ← anyaká- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

nábhantām ← √nabh- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}

same ← sama- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

पद-पाठः

आ । वा॒म् । ग्रावा॑णः । अ॒श्वि॒ना॒ । धी॒भिः । विप्राः॑ । अ॒चु॒च्य॒वुः॒ ।
नास॑त्या । सोम॑ऽपीतये । नभ॑न्ताम् । अ॒न्य॒के । स॒मे॒ ॥

Hellwig Grammar

ā
[adverb]
“towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

vāṃ ← vām ← tvad
[noun], accusative, dual
“you.”

grāvāṇo ← grāvāṇaḥ ← grāvan
[noun], nominative, plural, masculine
“stone; millstone; grindstone; mountain.”

aśvinā ← aśvin
[noun], vocative, dual, masculine
“Asvins; two.”

dhībhir ← dhībhiḥ ← dhī
[noun], instrumental, plural, feminine
“intelligence; prayer; mind; insight; idea; hymn; purpose; art; knowledge.”

viprā ← viprāḥ ← vipra
[noun], nominative, plural, masculine
“Brahmin; poet; singer; priest; guru; Vipra.”

acucyavuḥ ← cyu
[verb], plural, Plusquamperfect
“fall down; issue; shoot; ejaculate; deviate; banish; drop; dislodge; miss; deprive.”

nāsatyā ← nāsatya
[noun], vocative, dual, masculine
“Asvins; nāsatya [word].”

somapītaye ← soma
[noun], masculine
“Soma; moon; soma [word]; Candra.”

somapītaye ← pītaye ← pīti
[noun], dative, singular, feminine
“drinking; haritāla.”

nabhantām ← nabh
[verb], plural, Present imperative
“burst.”

anyake ← anyaka
[noun], nominative, plural, masculine
“other; another(a).”

same ← sama
[noun], nominative, plural, masculine
“like; like; alike(p); level; symmetrical; balanced; average; same; regular; impartial; imperturbable; even; sama [word]; every(a); accurate; identical; fair; equal; synonymous; changeless; whole; exact; calm; straight; even; wide.”

सायण-भाष्यम्

हे नासत्या सत्यौ सत्यप्रणेतारौ वा । तथा च यास्कः– सत्यावेव नासत्यावित्यौर्णवाभः सत्यस्य प्रणेतारौ ’ (निरु. ६. १३ ) इति । अश्विना अश्विनौ वां युवां सोमपीतये सोमस्य पानाय विप्राः प्राज्ञा ऋत्विजः ग्रावाणः सोमाभिषव्पाषाणाश्च धीभिः कर्मभिः स्वस्वव्यापारैः अचुच्यतुः अभिगच्छन्ति । सिद्धमन्यत् ॥

Wilson

English translation:

“The sacred stones, Aśvins, the pious worshipers, Nāsatyās, have fallen upon their sacred functions,(to induce you) to drink the Soma; may all our enemies perish.”

Jamison Brereton

The pressing stones, inspired poets, have roused you two, o Aśvins, with their insightful thoughts,
for you to drink the soma, o Nāsatyas.
– Let all the other squirts burst!

Jamison Brereton Notes

Pl. víprā(ḥ) ‘poets’ is taken as a second conjoined subj. by Geldner (“die Presssteine … (und) die Redekundigen”), but given how often the pressing stones are said to speak, I take it (with Renou) as characterizing the stones.

Griffith

Asvins, with songs the singer stones have made you hasten hitherward,
Nasatyas, to the Soma-draught. Let all the others die away.

Geldner

Euch, Asvin, haben die Preßsteine herangezogen und die Redekundigen mit ihren frommen Gedanken, ihr Nasatya´s zum Somatrunk. All die anderen Schwächlinge sollen entzweigehen!

Grassmann

Euch Ritter zog des Sängers Lied, die Somasteine euch herbei, O treue, zu dem Somatrunk. Zerstieben soll der Feinde Schwarm.

Elizarenkova

Давильные камни вас притянули, о Ашвины,
(И) вдохновенные (поэты своими) молитвами
На питье сомы, о Насатьи.
Пусть лопнут все ничтожные другие!

अधिमन्त्रम् (VC)

अश्विनौ
नाभाकः काण्वः अर्चानाना वा
अनुष्टुप्
गान्धारः

शिव शंकर शर्मा - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (असुरः) सबमें प्राण देनेवाला (विश्ववेदाः) सर्व धन और सर्व ज्ञानमय वह वरुण-वाच्य जगदीश्वर (द्याम्) पृथिवी से ऊपर समस्त जगत् को (अस्तभ्नात्) स्तम्भ के समान पकड़े हुए विद्यमान है, पुनः (पृथिव्याः+वरिमाणम्) पृथिवी के परिमाण को (अमिमीत) जो बनाता है और जो (विश्वा+भुवनानि) सम्पूर्ण भुवनों को बनाकर (आसीदत्) उन पर अधिकार रखता है (सम्राड्) वही सबका महाराज है। हे मनुष्यों ! (वरुणस्य) वरणीय परमात्मा के (व्रतानि) कर्म (तानि) वे ये (विश्वा+इत्) सब ही हैं। कहाँ तक उसका वर्णन किया जाए, इसकी यह शक्ति जानकर इसी को गाओ और पूजो ॥१॥

शिव शंकर शर्मा - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - असुरः=असून् प्राणान् राति ददातीत्यसुरः। विश्ववेदाः=विश्वानि सर्वाणि वेदांसि धनानि ज्ञानानि वा यस्य स विश्ववेदाः। वरुणः द्याम्। अस्तभ्नात्=स्तम्भवत् धारयति। पुनः पृथिव्याः। वरिमाणं परिमाणम्। अमिमीत=विरचयति। पुनः विश्वा=विश्वानि=सर्वाणि भुवनानि सृष्ट्वा। आसीदत्=अधितिष्ठति। तथा तेषां सम्राडपि स एव। हे मनुष्याः ! वरुणस्य। तान्येतानि व्रतानि। विश्वा+इत्=विश्वान्येव। सर्वाणि तस्यैव कार्य्याणीति ज्ञात्वा तमेव गायत पूजयत ॥१॥

05 यथा वामत्रिरश्विना - अनुष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

य᳓था वाम् अ᳓त्रिर् अश्विना
गीर्भि᳓र् वि᳓प्रो अ᳓जोहवीत्
ना᳓सत्या सो᳓मपीतये
न᳓भन्ताम् अन्यके᳓ समे

मूलम् ...{Loading}...

यथा॑ वा॒मत्रि॑रश्विना गी॒र्भिर्विप्रो॒ अजो॑हवीत् ।
नास॑त्या॒ सोम॑पीतये॒ नभ॑न्तामन्य॒के स॑मे ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - अश्विनौ
ऋषिः - नाभाकः काण्वः अर्चनाना वा
छन्दः - अनुष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line

Morph
aśvinā ← aśvín- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:DU}

átriḥ ← átri- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

vām ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:DU}

yáthā ← yáthā (invariable)

ájohavīt ← √hū- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}

gīrbhíḥ ← gír- ~ gīr- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:PL}

vípraḥ ← vípra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

nā́satyā ← nā́satya- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:DU}

sómapītaye ← sómapīti- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:SG}

anyaké ← anyaká- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

nábhantām ← √nabh- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}

same ← sama- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

पद-पाठः

यथा॑ । वा॒म् । अत्रिः॑ । अ॒श्वि॒ना॒ । गीः॒ऽभिः । विप्रः॑ । अजो॑हवीत् ।
नास॑त्या । सोम॑ऽपीतये । नभ॑न्ताम् । अ॒न्य॒के । स॒मे॒ ॥

Hellwig Grammar

yathā
[adverb]
“equally; as; so that; like; how; yathā [word]; that; wherein.”

vām ← tvad
[noun], accusative, dual
“you.”

atrir ← atriḥ ← atri
[noun], nominative, singular, masculine
“Atri; Atri; atri [word].”

aśvinā ← aśvin
[noun], vocative, dual, masculine
“Asvins; two.”

gīrbhir ← gīrbhiḥ ← gir
[noun], instrumental, plural, feminine
“hymn; praise; voice; words; invocation; command; statement; cry; language.”

vipro ← vipraḥ ← vipra
[noun], nominative, singular, masculine
“eloquent; stimulated; divine.”

ajohavīt ← johav ← √hvā
[verb], singular, Imperfect
“appeal.”

nāsatyā ← nāsatya
[noun], vocative, dual, masculine
“Asvins; nāsatya [word].”

somapītaye ← soma
[noun], masculine
“Soma; moon; soma [word]; Candra.”

somapītaye ← pītaye ← pīti
[noun], dative, singular, feminine
“drinking; haritāla.”

nabhantām ← nabh
[verb], plural, Present imperative
“burst.”

anyake ← anyaka
[noun], nominative, plural, masculine
“other; another(a).”

same ← sama
[noun], nominative, plural, masculine
“like; like; alike(p); level; symmetrical; balanced; average; same; regular; impartial; imperturbable; even; sama [word]; every(a); accurate; identical; fair; equal; synonymous; changeless; whole; exact; calm; straight; even; wide.”

सायण-भाष्यम्

हे नासत्यावश्विनौ वां युवां विप्रः प्राज्ञः अत्रिः यथा गीर्भिः स्तुतिभिः सोमपीतये अजोहवीत् तथाहमपि जोहवीमि ॥

Wilson

English translation:

“In like manner as the pious Atri, Aśvins, invoked you with hymns, so (I invoke you), Nāsatyās, todrink the Soma; may all our enemies perish.”

Jamison Brereton

Just as the inspired Atri kept calling to you two, Aśvins, with his hymns, for you to drink the soma, o Nāsatyas.
– Let all the other squirts burst!

Griffith

As the sage Atri with his hymns, O Asvins, called you eagerly,
Nasatyas, to the Soma-draught. Let all the others die away.

Geldner

Wie euch, Asvin, der redekundige Atri mit Lobreden anrief, ihr Nasatya´s zum Somatrunk. All die anderen Schwächlinge sollen entzweigehen!

Grassmann

Wie euch der Sänger Atri rief durch seine Lieder, Ritter euch, O treue, zu dem Somatrunk. Zerstieben soll der Feinde Schwarm.

Elizarenkova

Подобно тому как вас Атри вдохновенный
Громко призывал (своими) хвалебными песнями,
О Насатьи, на питье сомы –
Пусть лопнут все ничтожные другие!

अधिमन्त्रम् (VC)

अश्विनौ
नाभाकः काण्वः अर्चानाना वा
अनुष्टुप्
गान्धारः

शिव शंकर शर्मा - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - हे मनुष्यगण ! आप (बृहन्तम्) महान् (वरुणम्) वरणीय परमात्मा की (वन्दस्व) वन्दना करें। पुनः (धीरम्) सर्ववित् (अमृतस्य) अमृत=युक्ति का (गोपाम्) रक्षक उसी वरुण-वाच्य ईश्वर को (नमस्य) नमस्कार करो (सः) वह इस प्रकार पूजित हो (नः) हमको (त्रिवरूथम्) त्रिभूमिक अथवा त्रिलोकवरणीय (शर्म) गृह कल्याण और मङ्गल (वि+यंसत्) देवे। (द्यावापृथिवी) हे द्यावापृथिवी ! (उपस्थे) आपके क्रोड़ में वर्तमान हम उपासकों को (पातम्) निखिल उपद्रवों से बचावें ॥२॥

शिव शंकर शर्मा - भावार्थः

भावार्थभाषाः - जो ईश्वर की पूजा और वन्दना करते हैं, उनकी सब ही पदार्थ रक्षा करते हैं। अतः हे मनुष्यों केवल उसी की पूजा करो। यदि अपनी रक्षा चाहते हो ॥२॥

शिव शंकर शर्मा - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - हे मनुष्यगण ! बृहन्तं=महान्तम्। वरुणमेव। वन्दस्व। पुनः। धीरं। अमृतस्य। गोपां=गोपायितारं रक्षितारम्। तमेव। नमस्य=नमस्कुरु। स ईदृगीश्वरः। नोऽस्मभ्यम्। त्रिवरूथं=त्रिभूमिकं। शर्म=गृहम्। वियंसत्=विशेषेण यच्छतु। हे द्यावापृथिवी ! युवयोः। उपस्थे=क्रोडे वर्तमानान्। नोऽस्मान्। पातं रक्षतम् ॥२॥

06 एवा वामह्व - अनुष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

एवा᳓ वाम् अह्व ऊत᳓ये
य᳓था᳓हुवन्त मे᳓धिराः
ना᳓सत्या सो᳓मपीतये
न᳓भन्ताम् अन्यके᳓ समे

मूलम् ...{Loading}...

ए॒वा वा॑मह्व ऊ॒तये॒ यथाहु॑वन्त॒ मेधि॑राः ।
नास॑त्या॒ सोम॑पीतये॒ नभ॑न्तामन्य॒के स॑मे ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - अश्विनौ
ऋषिः - नाभाकः काण्वः अर्चनाना वा
छन्दः - अनुष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line

Morph
ahve ← √hū- (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:AOR, voice:MED}

evá ← evá (invariable)

ūtáye ← ūtí- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:SG}

vām ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:DU}

áhuvanta ← √hū- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:MED}

médhirāḥ ← médhira- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

yáthā ← yáthā (invariable)

nā́satyā ← nā́satya- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:DU}

sómapītaye ← sómapīti- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:SG}

anyaké ← anyaká- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

nábhantām ← √nabh- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}

same ← sama- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

पद-पाठः

ए॒व । वा॒म् । अ॒ह्वे॒ । ऊ॒तये॑ । यथा॑ । अहु॑वन्त । मेधि॑राः ।
नास॑त्या । सोम॑ऽपीतये । नभ॑न्ताम् । अ॒न्य॒के । स॒मे॒ ॥

Hellwig Grammar

evā ← eva
[adverb]
“indeed; merely; thus; even; surely; same; eva [word]; successively; immediately; in truth.”

vām ← tvad
[noun], accusative, dual
“you.”

ahva ← ahve ← hvā
[verb], singular, Thematic aorist (Ind.)
“raise; call on; call; summon.”

ūtaye ← ūti
[noun], dative, singular, feminine
“aid; favor; ūti [word].”

yathāhuvanta ← yathā
[adverb]
“equally; as; so that; like; how; yathā [word]; that; wherein.”

yathāhuvanta ← ahuvanta ← hvā
[verb], plural, Imperfect
“raise; call on; call; summon.”

medhirāḥ ← medhira
[noun], nominative, plural, masculine
“wise; intelligent.”

nāsatyā ← nāsatya
[noun], vocative, dual, masculine
“Asvins; nāsatya [word].”

somapītaye ← soma
[noun], masculine
“Soma; moon; soma [word]; Candra.”

somapītaye ← pītaye ← pīti
[noun], dative, singular, feminine
“drinking; haritāla.”

nabhantām ← nabh
[verb], plural, Present imperative
“burst.”

anyake ← anyaka
[noun], nominative, plural, masculine
“other; another(a).”

same ← sama
[noun], nominative, plural, masculine
“like; like; alike(p); level; symmetrical; balanced; average; same; regular; impartial; imperturbable; even; sama [word]; every(a); accurate; identical; fair; equal; synonymous; changeless; whole; exact; calm; straight; even; wide.”

सायण-भाष्यम्

Sayana bhashya empty

Wilson

English translation:

“In like manner as the wise invoke you for protection, so do I invoke you, Nāsatyās, to drink the Soma;may all our enemies perish.”

Jamison Brereton

In just this way have I called to you two for help, just as the wise have called,
for you to drink the soma, o Nāsatyas.
– Let all the other squirts burst!
As Oldenberg remarks (1888: 216), on the basis of agreements in lexicon, phrase ology, and style it is likely that VIII.43–48 form a group, though they are not all attributed to the same poet.

Griffith

So have I called you to our aid, even as the wise have called of old,
Nasatyas, to the Soma-draught. Let all the others die away.

Geldner

So habe ich euch zum Beistand angerufen, wie euch ehedem die Weisen anriefen, ihr Nasatya´s zum Somatrunk. All die anderen Schwächlinge sollen entzweigehen!

Grassmann

So habe ich um Gunst gefleht, wie sonst euch rief der Weisen Schar, O treue, zu dem Somatrunk. Zerstieben soll der Feinde Schwarm.

Elizarenkova

Так я вас позвал на помощь,
Как призывали мудрые
На питье сомы, о Насатьи.
Пусть лопнут все ничтожные другие!

अधिमन्त्रम् (VC)

अश्विनौ
नाभाकः काण्वः अर्चानाना वा
अनुष्टुप्
गान्धारः

शिव शंकर शर्मा - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (वरुण+देव) हे निखिल पापनिवारक महादेव ! (शिक्षमाणस्य) अपना जानते पूर्ण परिश्रम और धार्मिक कार्य्य में मनोयोग देते हुए मेरी (इमाम्) इस (धियम्) सुक्रिया को तथा (क्रतुम्+दक्षम्) यज्ञ और आन्तरिक बल को (सं शिशाधि) अच्छे प्रकार तीक्ष्ण कीजिये, (यया) जिस सुक्रिया क्रतु और बल से (विश्वा+दुरिता) निखिल पापों, व्यसनों और दुःखों को (अति+तरेम) तैर जाएँ और (सुतर्माणम्+नावम्) अच्छे प्रकार पार लगानेवाली सुक्रियारूप नौका पर (अधिरुहेम) चढ़ें ॥३॥

शिव शंकर शर्मा - भावार्थः

भावार्थभाषाः - हे देव ! बुद्धि, बल और क्रियाशक्ति, ये तीनों हमको दे, जिससे पापादि दुःखों को तैर कर विज्ञानरूपी नौका पर चढ़ तेरे निकट पहुँच सकें ॥३॥

शिव शंकर शर्मा - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - हे वरुणदेव ! शिक्षमाणस्य=स्वात्मानं परिश्रमे नियुञ्जानस्य। ममोपासकस्य। इमं धियं=इमां सुक्रियाम्। क्रतुं यज्ञम्। दक्षम्=आन्तरिकं बलञ्च। सं शिशाधि=सम्यक् तीक्ष्णीकुरु। यथा धिया। याभ्यां क्रतुदक्षाभ्याञ्च। विश्वा=सर्वाणि। दुरिता=दुरितानि। अतितरेम। पुनः। सुतर्माणं=सुष्ठु तारयित्रीम्। विज्ञानरूपाम् नावमधिरुहेम ॥३॥