०३३

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्

‘वयं घ त्वा’ इत्येकोनविंशत्यृचं तृतीयं सूक्तं काण्वस्य मेध्यातिथेरार्षं बृहतीच्छन्दस्कम् । षोडश्याद्यास्तिस्रो गायत्र्य एकोनविंश्यनुष्टुप् । इन्द्रो देवता । तथा चानुक्रान्तं- ‘ वयं घैकोना मेध्यातिथिर्बार्हतं त्रिगायत्र्यनुष्टुबन्तम् ’ इति । महाव्रते निष्केवल्ये बार्हततृचाशीतावादितः पञ्चदशर्चः । तथैव पञ्चमारण्यके शौनकेन सूत्र्यते- ‘ वयं घ त्वा सुतावन्त इति पञ्चदश मो षु त्वा वाघतश्चनेत्येतस्य द्विपदां चोद्धरति ’ ( ऐ. आ. ५, २. ४ ) इति । चातुर्विंशिकेऽहनि माध्यंदिनसवने ब्राह्मणाच्छंसिशस्त्रे ‘ वयं घ त्वा ’ इति तृचो वैकल्पिकः स्तोत्रियः । तथा च सूत्रं - ‘ वयं घ त्वा सुतावन्तः क ईं वेद सुते सचा ’ ( आश्व. श्रौ. ७. ४ ) इति । स्वरसाम्न्ययमेव तृचोऽनुरूपः । सूत्रितं च – वयं घ त्वा सुतावन्त इति तिस्रो बृहत्यः ’ ( आश्व. श्रौ. ८. ५) इति । तस्मिन्नेव शस्त्रे ‘ क ईं वेद’ इति वैकल्पिकोऽनुरूपः । सूत्रमुक्तमेव ॥

Jamison Brereton

33 (653)
Indra
Medhyātithi Kāṇva
19 verses: br̥hatī arranged in trcas 1–15, g ̥ āyatrī 16–18, anuṣṭubh 19
For most of its length (through vs. 15), this is an unremarkable hymn to Indra, with the usual invitations to him to attend our soma sacrifice along with praise of his overwhelming strength and requests for his bounty. Indra’s “resolve” (-krátu) is frequently mentioned (vss. 5, 6, 11, 13, 14).
The last four verses (16–19), in a different meter, are also entirely different in tone and intent and have given rise to multiple interpretations—especially the final taunt (19d): “You, a brahmin, have become a woman.” Our view of this tantalizingly opaque sequence is that it concerns the introduction of the Sacrificer’s Wife into the performance of solemn ritual, an introduction celebrated in the nearby hymn VIII.31 (see remarks there). But, unlike the situation in VIII.31, the poet of VIII.33 displays a conservative opposition to this ritual innovation, an innovation that he nonethe
less ascribes to Indra’s leadership. In verse 16 the poet complains that an unnamed ritualist no longer listens to the instructions of his fellow ritualists but only to Indra’s. In verses 17 and 18 Indra speaks, and though he at first disparages women’s intellect (vs. 17), he asserts that a sacrifice directed by a complementary pair (mithunā́, a word often used explicitly of a sexual couple) is especially successful (with implicit contrast to the older model without female participation)—while at the same time suggesting that the husband should keep the upper hand (or upper chariot-pole: the common metaphor of sacrifice as chariot is in play). The final verse is, in our view, spoken by the jaundiced poet himself. In the first three pādas he mocks his ritually innovative colleague by pretending to be a mother inculcating proper feminine behavior into her little daughter. The language is both slangy and heavily diminutivized, and the crucial noun in pāda c, the dual kaśaplakaú, is a hapax and unclear, though it may well refer to female genitalia. He then announces his reasons for this mockery: the innovative colleague, by favoring women’s ritual participation, risks being tainted by the female presence and becoming a woman himself. (Such charges have frequently been directed at men who favor women’s rights, at least since the time of John Stuart Mill.) For more detailed discussion, see Jamison (forthcoming a and 2011).
It is not entirely clear why this curious sequence is found tacked onto an other wise ordinary Indra hymn. It occupies the position often taken by a dānastuti, and of course dānastutis often display a linguistic register similar to what is found here, slangy and colloquial vocabulary, syntactically informal direct speech, and sexual innuendo. It has been suggested that it is a sort of anti-dānastuti, a “satire” in the technical sense. This is an appealing explanation for its position in the hymn, but with the proviso that, at least in our interpretation, the target of the satire is clearly not the poet’s patron (stingy or not), but a fellow ritualist.

Jamison Brereton Notes

Indra

01 वयं घ - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

वयं᳓ घ त्वा सुता᳓वन्त
आ᳓पो न᳓ वृक्त᳓बर्हिषः
पवि᳓त्रस्य प्रस्र᳓वणेषु वृत्रहन्
प᳓रि स्तोता᳓र आसते

02 स्वरन्ति त्वा - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

स्व᳓रन्ति त्वा सुते᳓ न᳓रो
व᳓सो निरेक᳓ उक्थि᳓नः
कदा᳓ सुतं᳓ तृषाण᳓ ओ᳓क आ᳓ गम
इ᳓न्द्र स्वब्दी᳓व वं᳓सगः

03 कण्वेभिधृड़्ष्णवा धृषद्वाजम् - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

क᳓ण्वेभिर् धृष्णव् आ᳓ धृष᳓द्
वा᳓जं दर्षि सहस्रि᳓णम्
पिश᳓ङ्गरूपम् मघवन् विचर्षणे
मक्षू᳓ गो᳓मन्तम् ईमहे

04 पाहि गायान्धसो - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

पाहि᳓ गा᳓या᳓न्धसो म᳓द
इ᳓न्द्राय मेधियातिथे
यः᳓ स᳓म्मिश्लो ह᳓रियोर् यः᳓ सुते᳓ स᳓चा
वज्री᳓ र᳓थो हिरण्य᳓यः

05 यः सुषव्यः - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

यः᳓ सुषव्यः᳓ सुद᳓क्षिण
इनो᳓ यः᳓ सुक्र᳓तुर् गृणे᳓
य᳓ आकरः᳓ सह᳓स्रा यः᳓ शता᳓मघ
इ᳓न्द्रो यः᳓ पूर्भि᳓द् आरितः᳓

06 यो धृषितो - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

यो᳓ धृषितो᳓ यो᳓ अ᳓वृतो
यो᳓ अ᳓स्ति श्म᳓श्रुषु श्रितः᳓
वि᳓भूतद्युम्नश् च्य᳓वनः पुरुष्टुतः᳓
क्र᳓त्वा गउ᳓र् इव शाकिनः᳓

07 कईं वेद - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

क᳓ ईं वेद सुते᳓ स᳓चा
पि᳓बन्तं क᳓द् व᳓यो दधे
अयं᳓ यः᳓ पु᳓रो विभिन᳓त्ति ओ᳓जसा
मन्दानः᳓ शिप्री᳓ अ᳓न्धसः

08 दाना मृगो - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

दाना᳓ मृगो᳓ न᳓ वारणः᳓
पुरुत्रा᳓ चर᳓थं दधे
न᳓किष् टुवा नि᳓ यमद् आ᳓ सुते᳓ गमो
महां᳓श् चरसि ओ᳓जसा

09 य उग्रः - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

य᳓ उग्रः᳓ स᳓न्न् अ᳓निष्टृत
स्थिरो᳓ र᳓णाय सं᳓स्कृतः
य᳓दि स्तोतु᳓र् मघ᳓वा शृण᳓वद् ध᳓वं
ने᳓न्द्रो योषति आ᳓ गमत्

10 सत्यमित्था वृषेदसि - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

सत्य᳓म् इत्था᳓ वृ᳓षे᳓द् असि
वृ᳓षजूतिर् नो अ᳓वृतः
वृ᳓षा हि᳓ उग्र शृण्विषे᳓ पराव᳓ति
वृ᳓षो अर्वाव᳓ति श्रुतः᳓

11 वृषणस्ते अभीशवो - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

वृ᳓षणस् ते अभी᳓शवो
वृ᳓षा क᳓शा हिरण्य᳓यी
वृ᳓षा र᳓थो मघवन् वृ᳓षणा ह᳓री
वृ᳓षा तुवं᳓ शतक्रतो

12 वृषा सोता - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

वृ᳓षा सो᳓ता सुनोतु ते
वृ᳓षन्न् ऋजीपिन् आ᳓ भर
वृ᳓षा दधन्वे वृ᳓षणं नदी᳓षु आ᳓
तु᳓भ्यं स्थातर् हरीणा᳐म्

13 एन्द्र याहि - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

आ᳓ इन्द्र याहि पीत᳓ये
म᳓धु शविष्ठ सोमिय᳓म्
ना᳓य᳓म् अ᳓छा मघ᳓वा शृण᳓वद् गि᳓रो
ब्र᳓ह्म उक्था᳓ च सुक्र᳓तुः

14 वहन्तु त्वा - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

व᳓हन्तु त्वा रथेष्ठा᳐᳓म्
आ᳓ ह᳓रयो रथयु᳓जः
तिर᳓श् चिद् अर्यं᳓ स᳓वनानि वृत्रहन्न्
अन्ये᳓षां या᳓ शतक्रतो

15 अस्माकमद्यान्तमं स्तोमम् - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अस्मा᳓कम् अद्य᳓ अ᳓न्तमं
स्तो᳓मं धिष्व महामह
अस्मा᳓कं ते स᳓वना सन्तु शं᳓तमा
म᳓दाय द्युक्ष सोमपाः

16 नहि षस्तव - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

नहि᳓ ष᳓स् त᳓व नो᳓ म᳓म
शास्त्रे᳓ अन्य᳓स्य र᳓ण्यति
यो᳓ अस्मा᳓न् वीर᳓ आ᳓नयत्

17 इन्द्रश्चिद्घा तदब्रवीत्स्त्रिया - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

इ᳓न्द्रश् चिद् घा त᳓द् अब्रवीत्
स्त्रिया᳓ अशासिय᳓म् म᳓नः
उतो᳓ अ᳓ह क्र᳓तुं रघु᳓म्

18 सप्ती चिद्घा - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

स᳓प्ती चिद् घा मदच्यु᳓ता
मिथुना᳓ वहतो र᳓थम्
एवे᳓द् धू᳓र् वृ᳓ष्ण उ᳓त्तरा

19 अधः पश्यस्व - अनुष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अधः᳓ पश्यस्व मो᳓प᳓रि
संतरा᳓म् पादकउ᳓ हर
मा᳓ ते कशप्लकउ᳓ दृशन्
स्त्री᳓ हि᳓ ब्रह्मा᳓ बभू᳓विथ