०८५

• देवता - इन्द्रावरुणौ
• ऋषिः - वसिष्ठः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

पुनीषे᳓ वाम् अरक्ष᳓सम् मनीषां᳓
सो᳓मम् इ᳓न्द्राय व᳓रुणाय जु᳓ह्वत्
घृत᳓प्रतीकाम् उष᳓सं न᳓ देवीं᳓
ता᳓ नो या᳓मन्न् उरुष्यताम् अभी᳓के

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
arakṣásam ← arakṣás- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

manīṣā́m ← manīṣā́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

punīṣé ← √pū- (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

vām ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:DU}

índrāya ← índra- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

júhvat ← √hu- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}

sómam ← sóma- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

váruṇāya ← váruṇa- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

devī́m ← devī́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

ghr̥tápratīkām ← ghr̥tápratīka- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

ná ← ná (invariable)

uṣásam ← uṣás- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

abhī́ke ← abhī́ka- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

tā́ ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:DU}

uruṣyatām ← √uruṣy- (root)
{number:DU, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

yā́man ← yā́man- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}

पु॒नी॒षे । वा॒म् । अ॒र॒क्षस॑म् । म॒नी॒षाम् । सोम॑म् । इन्द्रा॑य । वरु॑णाय । जुह्व॑त् ।
घृ॒तऽप्र॑तीकाम् । उ॒षस॑म् । न । दे॒वीम् । ता । नः॒ । याम॑न् । उ॒रु॒ष्य॒ता॒म् । अ॒भीके॑ ॥

• punīṣe ← pū
• [verb], singular, Present indikative
• “purify; filter; blow; purify; purge; sift.”

• vām ← tvad
• [noun], dative, dual
• “you.”

• arakṣasam ← arakṣas
• [noun], accusative, singular, masculine
• “harmless.”

• manīṣāṃ ← manīṣām ← manīṣā
• [noun], accusative, singular, feminine
• “hymn; inspiration; idea; thinking; wish; consideration; intelligence.”

• somam ← soma
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• indrāya ← indra
• [noun], dative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• varuṇāya ← varuṇa
• [noun], dative, singular, masculine
• “Varuna; varuṇa [word]; Crataeva religiosa Forst.; Varuṇa; varuṇādi.”

• juhvat ← hu
• [verb noun], nominative, singular
• “sacrifice; offer; pour; worship.”

• ghṛtapratīkām ← ghṛta
• [noun], neuter
• “ghee; fat.”

• ghṛtapratīkām ← pratīkām ← pratīka
• [noun], accusative, singular, feminine
• “face; surface.”

• uṣasaṃ ← uṣasam ← uṣas
• [noun], accusative, singular, feminine
• “Ushas; dawn; uṣas [word]; morning.”

• na
• [adverb]
• “not; like; no; na [word].”

• devīṃ ← devīm ← devī
• [noun], accusative, singular, feminine
• “Parvati; queen; goddess; Devi.”

• tā ← tad
• [noun], nominative, dual, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

• yāmann ← yāman
• [noun], locative, singular, neuter
• “expedition; path; expedition; arrival.”

• uruṣyatām ← uruṣy
• [verb], dual, Present imperative
• “protect; help.”

• abhīke ← abhīka
• [noun], locative, singular, neuter
• “battle; meeting.”

हे इन्द्रावरुणौ वां युवाभ्यां युवयोरर्थम् अरक्षसं रक्षोरहितां राक्षसैरसंस्पृष्टां मनीषां स्तुतिं पुनीषे शोधयामि । किं कुर्वन् । इन्द्राय वरुणाय च सोमं जुह्वत् इन्द्रं वरुणं चोद्दिश्य सोममग्नौ प्रक्षिपन् । कीदृशीं मनीषाम् । देवीं द्योतमानाम् उषसं न उषसमिव घृतप्रतीकां दीप्तावयवाम् । शिष्टः परोक्षकृतः । ता ताविन्द्रावरुणौ अभीके अभिगते युद्धे यामन् यामनि युद्धार्थं गमने सति नः अस्मान् उरुष्यतां रक्षताम् ॥

English translation:

“I offer to you both adoration, uninterrupted by rākṣasas, presenting the Soma to Indra and to Varuṇa,– (adoration), of which the members are radiant as the celestial dawn; may these two protect us at the time ofgoing to battle.”

While offering soma to Indra and Varuṇa, I will purify for you two an inspired thought free from anything demonic
and with a face of ghee like the goddess Dawn. Let those two give us wide space at the moment of encounter on our journey.

FOR you I deck a harmless hymn, presenting the Soma juice to Varuna and Indra-
A hymn that shines like heavenly Dawn with fatness. May they be near us on the march and guard us.

Ich kläre für euch ohne Arg ein Gedicht, während ich dem Indra und Varuna Soma opfere, daß es wie geklärte Butter aussehe, wie die Göttin Usas. Die beiden sollen uns auf ihrer Fahrt in unmittelbarer Nähe schützen.

Ich schmücke euch ein andachtsreiches Lied aus, dem Varuna und Indra Soma giessend, Der glänzt von Fett wie Göttin Morgenröthe; sie mögen Raum uns schaffen bei der Feier.

Я очищаю для вас двоих молитву, отталкивающую ракшасов,
Возливая сому для Индры (и) Варуны,
(Молитву,) похожую на богиню Ушас с лицом, намазанную жиром.
Пусть эти двое в (своем) движении создадут нам простор в решающую минуту!

• इन्द्रावरुणौ
• वसिष्ठः
• आर्षीत्रिष्टुप्
• धैवतः

अब राजधर्म का वर्णन करते हुए सैनिक पुरुषों के सहायार्थ सोमादि द्रव्यों का प्रदान कथन करते हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - हे मनुष्यों ! तुम (अभीके) इस धर्मयुद्ध में (इन्द्रस्य, वरुणस्य) इन्द्र तथा वरुण के लिए (सोमं, जुह्वत्) सोमरसप्रदान करके यह कथन करो कि (वां) आपको (अरक्षसं) आसुरभावरहित (घृतप्रतीकां) घृत के समान स्नेहवाली (मनीषां) बुद्धि द्वारा प्रार्थना करके (पुनीषे) पवित्र करे, (उषसं) उषा के (न) समान (देवीं) दिव्यरूपा (ता) बुद्धि द्वारा (यामन्) युद्ध की चढ़ाई के समय (नः) हमको (उरुष्यतां) सेवन करे॥१॥

भावार्थभाषाः - परमात्मा उपदेश करते हैं कि हे प्रजाजनों ! तुम इन्द्र=परमैश्वर्य्ययुक्त शूरवीर तथा वरुण=शत्रुसेना को शस्त्रों द्वारा आच्छादन करनेवाले वीर पुरुषों का सोमादि उत्तमोत्तम पदार्थों से सत्कार करके उन्हें प्रसन्न करते हुए अपनी स्नेहपूर्ण शुद्ध बुद्धि द्वारा सदैव उनकी रक्षा के लिए प्रार्थना करो, जिससे वे शत्रुओं का पराजय करके तुम्हारे लिए सुखदायी हों। तुम युद्ध में चढ़ाई के समय उनके सहायक बनो और उनको सदा प्रेम की दृष्टि से देखो, क्योंकि जहाँ प्रजा-राजपुरुषों में परस्पर प्रेम होता है, वहाँ सदैव आनन्द बना रहता है, इसलिए तुम दोनों परस्पर प्रेम की वृद्धि करो ॥१॥

अथ राजधर्म्ममुपदिशन् सैनिकसाहाय्यं वर्ण्यते।

पदार्थान्वयभाषाः - भो मनुष्याः ! यूयम् (अभीके) अत्र धर्म्ये युद्धे (इन्द्रस्य, वरुणस्य) इन्द्रवरुणसम्बन्धि च (सोमं जुह्वत्) सोमाख्यं हविर्ददतः इदं प्रार्थयध्वम् यत् (वाम्) युवयोः (अरक्षसम्) आसुरभावं त्यक्त्वा (घृतप्रतीकाम्) घृतसदृशस्निग्धया (मनीषाम्) बुद्ध्या प्रार्थनां कृत्वा (पुनीषे) पुनातु (उषसम्) उषसा (न) सदृश्या (देवीम्) दिव्यस्वरूपया (ता) तया बुद्ध्या (यामन्) युद्धाभिगमे (नः) अस्मान् (उरुष्यताम्) सेवेताम् ॥१॥

• देवता - इन्द्रावरुणौ
• ऋषिः - वसिष्ठः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

स्प᳓र्धन्ते वा᳓ उ देवहू᳓ये अ᳓त्र
ये᳓षु ध्वजे᳓षु दिद्य᳓वः प᳓तन्ति
युवं᳓ ताँ᳓ इन्द्रावरुणाव् अमि᳓त्रान्
हत᳓म् प᳓राचः श᳓रुवा वि᳓षूचः

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
átra ← átra (invariable)

devahū́ye ← devahū́ya- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}

spárdhante ← √spr̥dh- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

u ← u (invariable)

vaí ← vaí (invariable)

dhvajéṣu ← dhvajá- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:PL}

didyávaḥ ← didyú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

pátanti ← √pat- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

yéṣu ← yá- (pronoun)
{case:LOC, gender:M, number:PL}

amítrān ← amítra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

indrāvaruṇau ← índrāváruṇa- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:DU}

tā́n ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

yuvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:DU}

hatám ← √han- (root)
{number:DU, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

párācaḥ ← párāñc- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

śárvā ← śáru- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}

víṣūcaḥ ← víṣvañc- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

स्पर्ध॑न्ते । वै । ऊं॒ इति॑ । दे॒व॒ऽहूये॑ । अत्र॑ । येषु॑ । ध्व॒जेषु॑ । दि॒द्यवः॑ । पत॑न्ति ।
यु॒वम् । तान् । इ॒न्द्रा॒व॒रु॒णौ॒ । अ॒मित्रा॑न् । ह॒तम् । परा॑चः । शर्वा॑ । विषू॑चः ॥

• spardhante ← spṛdh
• [verb], plural, Present indikative
• “rival.”

• vā ← vai
• [adverb]
• “surely; on the other hand; vai [word]; indeed.”

• u
• [adverb]
• “ukāra; besides; now; indeed; u.”

• devahūye ← devahūya
• [noun], locative, singular, neuter
• “devahūya [word].”

• atra
• [adverb]
• “now; there; then; then; there; here; here; in the following; alternatively; now.”

• yeṣu ← yad
• [noun], locative, plural, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• dhvajeṣu ← dhvaja
• [noun], locative, plural, masculine
• “flag; flagpole; penis; flag; sign.”

• didyavaḥ ← didyu
• [noun], nominative, plural, masculine
• “arrow; projectile.”

• patanti ← pat
• [verb], plural, Present indikative
• “fall down; drop; fly; issue; fall; fall; decay; hang down; banish; throw; lodge; disappear.”

• yuvaṃ ← yuvam ← tvad
• [noun], nominative, dual
• “you.”

• tāṃ ← tad
• [noun], accusative, plural, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• indrāvaruṇāv ← indrāvaruṇau ← indrāvaruṇa
• [noun], vocative, dual, masculine
• “Varuna; Indra.”

• amitrān ← amitra
• [noun], accusative, plural, masculine
• “enemy; foe.”

• hatam ← han
• [verb], dual, Present imperative
• “kill; cure; māray; remove; destroy; hit; injure; damage; destroy; paralyze; hurt; forge; beat; cut off; stop; overwhelm; kick; hunt; affect; strike; hammer; love; obstruct; shoot.”

• parācaḥ ← parāñc
• [noun], accusative, plural, masculine
• “fleeing(a); departing(a).”

• śarvā ← śaru
• [noun], instrumental, singular, feminine
• “arrow.”

• viṣūcaḥ ← viṣvañc
• [noun], accusative, plural, masculine
• “dispersed; viṣvañc [word].”

देवहूये । देवा विजिगीषवो योद्धारो हूयन्ते युद्धार्थं परस्परमाहूयन्त इति देवहूयः संग्रामः । अत्र अस्मिन् देवहूये संग्रामे स्पर्धन्ते वै शत्रवोऽस्माभिः स्पर्धन्ते खलु । उ इति पूरकः । येषु संग्रामेषु ध्वजेषु पताकासु दिद्यवः शत्रुक्षिप्तान्यायुधानि पतन्ति तान् तेषु संग्रामेषु विद्यमानान् अमित्रान् शत्रून् हे इन्द्रावरुणौ युवं युवां शर्वा शरुणा हिंसकेनायुधेन पराचः पराङ्मुखान् विषूचः विविधगतींश्च हतं हिंस्तम् । यथा ते शत्रवः पराङ्मुखा इतस्ततः पलायमानाश्च भवन्ति तथा तान् बाधेथामित्यर्थः ॥

English translation:

“In the conflict where (combatants) strive against us, in those (contests) in which bright (weapons) fallupon the banners, do you two, Indra and Varuṇa, slay with your shaft those enemies who have been routed, andare scattered in various directions.”

Surely they contest with one another here in summoning the gods, where missiles fly amid the banners.
O Indra and Varuṇa, with your arrow strike those enemies, that they be far away and dispersed.

Here where the arrows fall amid the banners both hosts invoke the Gods in emulation.
O Indra-Varuna, smite back those-our foemen,yea, smite them withyour shaft to every quarter.

Die Menschen wetteifern dann fürwahr in der Götteranrufung, wenn unter den aufgesteckten Bannern die Pfeile fliegen. Indra und Varuna! Schlaget die Feinde mit eurem Geschoß in die Flucht und auseinander!

Wetteifernd rufen Götter an die Heere, wo bei den Bannern dort Geschosse fliegen, Die Feinde jaget, Varuna und Indra, hinweg mit Pfeilen nach verschiednen Seiten.

В самом деле, здесь состязаются мужи в призыве богов,
Когда среди знамен летают стрелы.
О Индра-Варуна, вы этих недругов
Убейте, чтоб они устремились далеко, рассыпаясь в стороны!

• इन्द्रावरुणौ
• वसिष्ठः
• निचृत्त्रिष्टुप्
• धैवतः

अब अन्यायकारी शत्रुओं को परास्त करने का उपदेश करते हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - (इन्द्रावरुणौ) हे इन्द्र तथा वरुण ! तुम (अमित्रान्) शत्रुसेना को (पराचः) पराजय करके (शर्वा, विषूचः) हिंसक शस्त्रों से (हतं) उनको हनन करो और (देवहूये) इस देवासुर-संग्राम में (येषु, ध्वजेषु) जिन ध्वजाओं में (दिद्यवः, पतन्ति) शत्रुओं के फेंके हुए शस्त्र गिरते हैं, (वै) निश्चय करके (अत्र) उन स्थलों में ध्वजाओं की रक्षा करो और जो (युवं) तुम दोनों से (स्पर्धन्ते) ईर्षा करते हैं, उनका (ऊ) भलीभाँति हनन करो॥२॥

भावार्थभाषाः - इन्द्र=विद्युत् की शक्ति जाननेवाला, वरुण=जलयानों की विद्या जाननेवाला, हे विद्युत् तथा जलीय विद्याओं के जाननेवाले सेनाध्यक्षो ! तुम असुरसेना के हनन करने के लिए सदा उद्यत रहो और युद्ध करते हुए अपनी सेना के झण्डों की बड़े प्रयत्न से रक्षा करो और अपने साथ ईर्षा करनेवालों को सदा परास्त करते रहो, ताकि कोई अन्यायकारी पुरुष तुम्हें कभी दबाकर अन्याय न कर सके, यह तुम्हारे लिए ईश्वरीय आदेश है ॥२॥

अथान्यायकारिणः शत्रून् पराजेतुमुपदिशति।

पदार्थान्वयभाषाः - (इन्द्रावरुणौ) हे इन्द्रावरुणौ ! युवां (अमित्रान्) शत्रून् (पराचः) पराजित्य (शर्वा, विषूचः) हिंसकशस्त्रेण तान् कुटिलगतीन् (हतम्) हिंस्तं तथा (देवहूये) अस्मिन्देवासुरसङ्ग्रामे (येषु, ध्वजेषु) यासु पताकासु (दिद्यवः, पतन्ति) विपक्षैः क्षिप्तानि शस्त्राणि पतन्ति (वै) निश्चयेन (अत्र) तत्र तादृशस्थले ता रक्षतां तथा च ये (युवम्) भवन्तौ प्रति (स्पर्धन्ते) ईर्ष्यन्ति तान् (ऊ) सम्यक् हतम् ॥२॥

• देवता - इन्द्रावरुणौ
• ऋषिः - वसिष्ठः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

आ᳓पश् चिद् धि᳓ स्व᳓यशसः स᳓दस्सु
देवी᳓र् इ᳓न्द्रं व᳓रुणं देव᳓ता धुः᳓
कृष्टी᳓र् अन्यो᳓ धार᳓यति प्र᳓विक्ता
वृत्रा᳓णि अन्यो᳓ अप्रती᳓नि हन्ति

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
ā́paḥ ← áp- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

cit ← cit (invariable)

hí ← hí (invariable)

sádassu ← sádas- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:PL}

sváyaśasaḥ ← sváyaśas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

devátā ← devátā (invariable)

devī́ḥ ← devī́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

dhúḥ ← √dhā- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:INJ, tense:AOR, voice:ACT}

índram ← índra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

váruṇam ← váruṇa- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

anyáḥ ← anyá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

dhāráyati ← √dhr̥- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

kr̥ṣṭī́ḥ ← kr̥ṣṭí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

práviktāḥ ← √vij- (root)
{case:ACC, gender:F, number:PL, non-finite:PPP}

anyáḥ ← anyá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

apratī́ni ← apratí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

hanti ← √han- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

vr̥trā́ṇi ← vr̥trá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

आपः॑ । चि॒त् । हि । स्वऽय॑शसः । सदः॑ऽसु । दे॒वीः । इन्द्र॑म् । वरु॑णम् । दे॒वता॑ । धुरिति॒ धुः ।
कृ॒ष्टीः । अ॒न्यः । धा॒रय॑ति । प्रऽवि॑क्ताः । वृ॒त्राणि॑ । अ॒न्यः । अ॒प्र॒तीनि॑ । ह॒न्ति॒ ॥

• āpaś ← āpaḥ ← ap
• [noun], nominative, plural, feminine
• “water; body of water; water; ap [word]; juice; jala.”

• ciddhi ← cit
• [adverb]
• “even; indeed.”

• ciddhi ← hi
• [adverb]
• “because; indeed; for; therefore; hi [word].”

• svayaśasaḥ ← sva
• [noun]
• “own(a); respective(a); akin(p); sva [word]; individual; present(a); independent.”

• svayaśasaḥ ← yaśasaḥ ← yaśas
• [noun], nominative, plural, feminine
• “fame; Yaśas.”

• sadassu ← sadas
• [noun], locative, plural, neuter
• “mansion; assembly; seat; seat.”

• devīr ← devīḥ ← deva
• [noun], nominative, plural, feminine
• “divine.”

• indraṃ ← indram ← indra
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• varuṇaṃ ← varuṇam ← varuṇa
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Varuna; varuṇa [word]; Crataeva religiosa Forst.; Varuṇa; varuṇādi.”

• devatā ← devatāḥ ← devatā
• [noun], accusative, plural, feminine
• “Hindu deity; Deva; deity; idol; devatā [word]; divinity; temple.”

• dhuḥ ← dhā
• [verb], plural, Aorist inj. (proh.)
• “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”

• kṛṣṭīr ← kṛṣṭīḥ ← kṛṣṭi
• [noun], accusative, plural, feminine
• “people; citizenry.”

• anyo ← anyaḥ ← anya
• [noun], nominative, singular, masculine
• “other; another(a); remaining; different; anya [word]; other than; more(a); fresh; any(a).”

• dhārayati ← dhāray ← √dhṛ
• [verb], singular, Present indikative
• “keep; sustain; put; hold; wear; hold; carry; keep alive; suppress; preserve; remember; stow; stop; have; fill into; endure; support; understand; fixate; govern; restrain.”

• praviktā ← praviktāḥ ← pravij ← √vij
• [verb noun], accusative, plural

• vṛtrāṇy ← vṛtrāṇi ← vṛtra
• [noun], accusative, plural, neuter
• “enemy.”

• anyo ← anyaḥ ← anya
• [noun], nominative, singular, masculine
• “other; another(a); remaining; different; anya [word]; other than; more(a); fresh; any(a).”

• apratīni ← aprati
• [noun], accusative, plural, neuter
• “irresistible.”

• hanti ← han
• [verb], singular, Present indikative
• “kill; cure; māray; remove; destroy; hit; injure; damage; destroy; paralyze; hurt; forge; beat; cut off; stop; overwhelm; kick; hunt; affect; strike; hammer; love; obstruct; shoot.”

आपश्चित् अब्विकाराः सोमाश्च स्वयशसः स्वायत्तयशस्काः देवीः द्योतमानाः सन्तः सदःसु सदनेषु स्थानेषु इन्द्रं वरुणं च देवता एते द्वे देवते धुः धारयन्ति अवस्थापयन्ति । सोमेनाप्यायिता हि देवताः स्वे स्वे स्थानेऽवतिष्ठन्ते । यद्वा । वसतीवर्याख्या आप एव सोमाभिषवद्वारा सदनेष्विन्द्रं वरुणं च धारयन्ति । तयोरिन्द्रावरुणयोः अन्यः एकः प्रविक्ताः पृथक्कृताः पुण्यापुण्य विवेकेन विचित्रफलभोक्त्रीः कृष्टीः प्रजा असांकर्येण धारयति । अन्यः इन्द्रः वृत्राणि शत्रुजातानि अप्रतीनि अन्यैरप्रतिगतानि हन्ति हिनस्ति ।

English translation:

“The divine Soma, flowing like water, self-renowned, (offered) at religious assemblies, supoort Indra andVaruṇa; of whom one regulates mankind, distinguished (as good or bad), and the other slays unresisted foeṣ”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Support Indra and Varuṇa: somenāpyāyitā hi devatāḥ sve sve sthāne avatiṣṭhante, nourished by theSoma, the gods abide in their own several stations

Since even the waters of innate glory, goddesses (themselves) have set Indra and Varuṇa in their seats among the gods,
the one [=Varuṇa] holds fast the agitated peoples; the other [=Indra] smashes the unopposable obstacles.

Self-lucid in their seats, e’en heavenly Waters endowed with Godhead Varuna and Indra.
One of these holds the folk distinct and sundered, the Other smites and slays resistless foemen.

Denn sogar die von selbst herrlichen göttlichen Gewässer vergöttern Indra und Varuna an ihren Sitzen. Der eine hält die auserwählten Völker in Ordnung, der andere erschlägt die Feinde, denen keiner gewachsen ist.

Die Wasser selbst, auf ihren Stätten glänzend, verehrten göttlich Varuna und Indra; Die Stämme schützt der eine, die zerstreuten, die Feinde schlägt der andre, die gewalt’gen.

Ведь даже божественные воды, обладающие собственным блеском,
Обожествили Индру (и) Варуну на (их) местах.
Один держит в порядке разделенные народы.
Другой убивает врагов, которым нет равных.

• इन्द्रावरुणौ
• वसिष्ठः
• निचृत्त्रिष्टुप्
• धैवतः

पदार्थान्वयभाषाः - हे सेनाधीश ! (हि) निश्चय करके (आपः, चित्) सर्वत्र व्यापक होकर (स्वयशसः) अपने यश से (सदःसु) उपासनीय स्थानों में (देवीः) दिव्यशक्तिसम्पन्न (इन्द्रं) परमैश्वर्य्यवान् (वरुणं) सबको स्वशक्ति में रखनेवाले परमात्मा की (देवता) दिव्यशक्तियों को (धुः) धारण करके (अन्यः) कोई (कृष्टीः) प्रजा को (धारयति) धारण करता है, जो (प्रविक्ताः) भिन्न-भिन्न प्रकार के मनुष्यों के कर्मों को जानता है, (अन्यः) अन्य (वृत्राणि) मेघों के समान नभोमण्डल में फैले हुए (अप्रतीनि) वश में न आनेवाले शत्रुओं का (हन्ति) हनन करता है॥३॥

भावार्थभाषाः - जो पुरुष परमात्मशक्तियों को धारण करके भिन्न-भिन्न कर्मों के ज्ञाता हैं, वे परमैश्वर्य्ययुक्त परमात्मा की उपासना करते हुए न्यायाधीश के पद पर स्थित होते हैं और जो युद्धविद्याविशारद होते हैं, वे आकाशस्थ शत्रु की सेना को मेघमण्डल के समान अपने प्रबल वायुसदृश वेग से छिन्न-भिन्न करते हैं अर्थात् दिव्यशक्तिसम्पन्न राजपुरुष न्यायाधीश बनकर प्रजा में उत्पन्न हुए दोषों को नाश करके उसको धर्मपथ पर चलाते और दूसरे सेनाधीश बनकर वश में न आनेवाले शत्रुओं को विजय करके प्रजा में शान्ति फैलाते हुए परमात्मा की आज्ञा का पालन करते हैं ॥३॥

पदार्थान्वयभाषाः - भोः सेनानीः ! (हि) निश्चयेन (आपः, चित्) सर्वत्र व्याप्य (स्वयशसः) स्वकीयेन यशसा (सदःसु) उपासनीयस्थानेषु (देवीः) दिव्यशक्तिसम्पन्नं (इन्द्रम्) परमैश्वर्यवन्तं (वरुणम्) विश्वं स्वशक्त्यावस्थापयन्तं परमात्मानं (देवता) सम्प्रार्थ्य तदीयदिव्यशक्तिं (धुः) सन्धार्य (अन्यः) कश्चित् (कृष्टीः) प्रजाः (धारयति) दधाति, यः (प्रविक्ताः) भिन्नप्रकृतिकानां मनुष्याणां कर्माणि बुध्यते (अन्यः) अन्यः कश्चित् (वृत्राणि) मेघवत् नभोमण्डले प्रसृतान् (अप्रतीनि) वशीकर्तुमशक्यान् (हन्ति) हिनस्ति) ॥३॥

• देवता - इन्द्रावरुणौ
• ऋषिः - वसिष्ठः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

स᳓ सुक्र᳓तुर् ऋतचि᳓द् अस्तु हो᳓ता
य᳓ आदित्य श᳓वसा वां न᳓मस्वान्
आवव᳓र्तद् अ᳓वसे वां हवि᳓ष्मान्
अ᳓सद् इ᳓त् स᳓ सुविता᳓य प्र᳓यस्वान्

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
astu ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

hótā ← hótar- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

r̥tacít ← r̥tacít- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sukrátuḥ ← sukrátu- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ādityā = ← ādityá- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:DU}

námasvān ← námasvant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

śávasā ← śávas- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

vām ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:DU}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ávase ← ávas- (nominal stem)
{case:DAT, gender:N, number:SG}

āvavártat ← √vr̥t- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:AOR, voice:ACT}

havíṣmān ← havíṣmant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

vām ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:DU}

ásat ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

ít ← ít (invariable)

práyasvān ← práyasvant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

suvitā́ya ← suvitá- (nominal stem)
{case:DAT, gender:N, number:SG}

सः । सु॒ऽक्रतुः॑ । ऋ॒त॒ऽचित् । अ॒स्तु॒ । होता॑ । यः । आ॒दि॒त्या॒ । शव॑सा । वा॒म् । नम॑स्वान् ।
आ॒ऽव॒वर्त॑त् । अव॑से । वा॒म् । ह॒विष्मा॑न् । अस॑त् । इत् । सः । सु॒वि॒ताय॑ । प्रय॑स्वान् ॥

• sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• sukratur ← sukratuḥ ← sukratu
• [noun], nominative, singular, masculine
• “wise.”

• ṛtacid ← ṛta
• [noun], neuter
• “truth; order; fixed order; ṛta [word]; law; custom; custom.”

• ṛtacid ← cit
• [noun], nominative, singular, masculine
• “supreme spirit; cit [word]; soul.”

• astu ← as
• [verb], singular, Present imperative
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• hotā ← hotṛ
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Hotṛ.”

• ya ← yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• āditya
• [noun], vocative, singular, masculine
• “sun; Aditya; Surya; āditya [word].”

• śavasā ← śavas
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “strength; power; superiority.”

• vāṃ ← vām ← tvad
• [noun], accusative, dual
• “you.”

• namasvān ← namasvat
• [noun], nominative, singular, masculine
• “respectful.”

• āvavartad ← āvavartat ← āvṛt ← √vṛt
• [verb], singular, Perfect conjunctive (subj.)
• “melt; return; melt; to be reborn; turn; turn; revolve; roll.”

• avase ← av
• [verb noun]
• “support; help; prefer; prefer; like.”

• vāṃ ← vām ← tvad
• [noun], accusative, dual
• “you.”

• haviṣmān ← haviṣmat
• [noun], nominative, singular, masculine
• “sacrificing.”

• asad ← asat ← as
• [verb], singular, Present conjunctive (subjunctive)
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• it ← id
• [adverb]
• “indeed; assuredly; entirely.”

• sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• suvitāya ← suvita
• [noun], dative, singular, neuter
• “prosperity; well-being.”

• prayasvān ← prayasvat
• [noun], nominative, singular, masculine
• “offering.”

सुक्रतुः शोभनकर्मा शोभनप्रज्ञो वा सः होता स्तोता ऋतचित् ऋतस्योदकस्य यज्ञस्य वा चेता निचेता अस्तु भवतु । हे आदित्या अदितेः पुत्राविन्द्रावरुणौ । छान्दसः सांहितिको ह्रस्वः । यः नमस्वान् नमसा नमस्कारेण स्तोत्रेण वा युक्तः सन् शवसा बलेन युक्तौ वां युवां परिचरतीति शेषः । स सुक्रतुरित्यन्वयः । अपि च यः हविष्मान् हविर्भिर्युक्तः सन् अवसे तर्पणार्थं वां युवाम् आववर्तत् आवर्तयेत् सः यजमानः प्रयस्वान् अन्नवान् भूत्वा सुविताय सुष्ठु प्राप्तव्याय फलाय असदित् भवेदेव ॥

English translation:

“May the devout worshipper derive benefit from sacrifice when offering adoration to you both, sons ofAditi (involved) with strength; he who, liberal of oblations invites you for your satisfaction, may he, possessingabundance, be in the enjoyment of happiness.”

Let him [=Agni] of strong resolve, perceiving the truth, be our Hotar— the one who bringing homage (turns) you two (here) by his power, o Āditya.

Bringing oblations, he will turn you two here to help. Bringing pleasure (to you), he will indeed be the one present for our safe passage.

Wise be the priest and skilled in Law Eternal, who with his sacred gifts and oration.
Brings you to aid us with your might, Adityas: let him have viands to promote his welfare.

Das muß ein wohlverständiger, der Wahrheit kundiger Hotri sein, der euch beide, ihr Aditisöhne, unter Verbeugungen mit Opfergaben aus eigener Kraft zur Gnade herbringen wird. Möge dieser euch Labsal bereitend zu guter Fahrt kommen.

Des frommgesinnten Priesters Werk gedeihe, der ehrfurchtsvoll mit Kraft euch, o Aditja’s, Zur Förderung herbeizieht, Opfer spendend; zu hohem Glücke sei er recht gesegnet.

Пусть это будет хотар с прекрасной силой духа, сведущий в законе,
Кто, сильно поклоняясь вас, о Адитьи,
Обратит вас к помощи, совершая возлияния!
Пусть только он будет с (той) жертвенной усладой, что принесет (нам) удачу!

• इन्द्रावरुणौ
• वसिष्ठः
• आर्षीत्रिष्टुप्
• धैवतः

पदार्थान्वयभाषाः - (सः) वह पुरुष (सुक्रतुः) उत्तम कर्मों के करनेवाला (ऋतचित्) वही सत्यवादी (होता) वही यज्ञ करनेवाला (अस्तु) है, (यः) जो (आदित्या) आदित्य के समान तेजस्वी होकर (शवसा) अपने सामर्थ्य से (वां) इन्द्र तथा वरुण की शक्ति को (नमस्वान्) सबसे बड़ी समझता और जो (वां) इन्द्र तथा वरुण की शक्ति को (अवसे) रक्षा के लिए (आववर्तत्) वर्ताव में लाता है और जो (हविष्मान्) सदैव यज्ञादि कर्म करता है, (सः) वह (इत्) निश्चय करके (प्रयस्वान्) ऐश्वर्य्ययुक्त होकर (सुविताय) संसार में यशस्वी (असत्) होता है॥४॥

भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में परमात्मा उपदेश करते हैं कि हे मनुष्यों ! तुम इन्द्र=विद्युत् तथा वरुण=वायुरूप शक्ति को काम में लाओ। जो इन शक्तियों को व्यवहार में लाता है,वह ऐश्वर्य्यसम्पन्न होकर सम्पूर्ण संसार में फैलता अर्थात् उसकी अतुल कीर्ति होती है और वही पुरुष तेजस्वी बनकर अमित्र सेना का हनन करनेवाला होता है ॥४॥

पदार्थान्वयभाषाः - (सः) स पुरुषः (सुक्रतुः) शुभकर्मकर्त्ता (ऋतचित्) तथा सत्यवादी (होता) च पुनः स एव यज्ञकर्ता (अस्तु) अस्तु=स्यात् (यः) यः पुरुषः (आदित्या) आदित्य इव तेजस्वी भूत्वा (शवसा) स्वसामर्थ्येन (वाम्) इन्द्रावरुणौ (नमस्वान्) लोकोत्तरतेजस्कौ नमस्करणीयौ मन्यते, तथा यः (वाम्) तावेव (अवसे) रक्षायै (आववर्तत्) आवर्तयेत् (हविष्मान्) यश्च हविर्भिर्युक्तो भवति (सः) स पुरुषः (इत्) निश्चयम् (प्रयस्वान्) ऐश्वर्यसम्पन्नो भूत्वा (सुविताय) शोभनफलप्राप्त्यै (असत्) भवतु ॥४॥

• देवता - इन्द्रावरुणौ
• ऋषिः - वसिष्ठः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

इय᳓म् इ᳓न्द्रं व᳓रुणम् अष्ट मे गीः᳓
प्रा᳓वत् तोके᳓ त᳓नये तू᳓तुजाना
सुर᳓त्नासो देव᳓वीतिं गमेम
यूय᳓म् पात सुअस्ति᳓भिः स᳓दा नः

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line

Morph
aṣṭa ← √naś- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:INJ, tense:AOR, voice:MED}

gī́ḥ ← gír- ~ gīr- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

índram ← índra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

iyám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

me ← ahám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

váruṇam ← váruṇa- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

āvat ← √avⁱ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}

prá ← prá (invariable)

tánaye ← tánaya- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}

toké ← toká- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}

tū́tujānā ← √tuj- (root)
{case:NOM, gender:F, number:SG, tense:PRF, voice:MED}

devávītim ← devávīti- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

gamema ← √gam- (root)
{number:PL, person:1, mood:OPT, tense:AOR, voice:ACT}

surátnāsaḥ ← surátna- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

pāta ← √pā- 1 (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

sádā ← sádā (invariable)

svastíbhiḥ ← svastí- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

yūyám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:PL}

इ॒यम् । इन्द्र॑म् । वरु॑णम् । अ॒ष्ट॒ । मे॒ । गीः । प्र । आ॒व॒त् । तो॒के । तन॑ये । तूतु॑जाना ।
सु॒ऽरत्ना॑सः । दे॒वऽवी॑तिम् । ग॒मे॒म॒ । यू॒यम् । पा॒त॒ । स्व॒स्तिऽभिः॑ । सदा॑ । नः॒ ॥

• iyam ← idam
• [noun], nominative, singular, feminine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• indraṃ ← indram ← indra
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• varuṇam ← varuṇa
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Varuna; varuṇa [word]; Crataeva religiosa Forst.; Varuṇa; varuṇādi.”

• aṣṭa ← aś
• [verb], singular, Aorist inj. (proh.)
• “get; reach; enter (a state).”

• me ← mad
• [noun], genitive, singular
• “I; mine.”

• gīḥ ← gir
• [noun], nominative, singular, feminine
• “hymn; praise; voice; words; invocation; command; statement; cry; language.”

• prāvat ← prāv ← √av
• [verb], singular, Imperfect
• “help; promote.”

• toke ← toka
• [noun], locative, singular, neuter
• “offspring.”

• tanaye ← tanaya
• [noun], locative, singular, neuter
• “biological.”

• tūtujānā ← tuj
• [verb noun], nominative, singular
• “draw.”

• suratnāso ← su
• [adverb]
• “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”

• suratnāso ← ratnāsaḥ ← ratna
• [noun], nominative, plural, masculine
• “jewel; wealth; best; treasure; vajra; property; jewel; ruby; jewelry.”

• devavītiṃ ← deva
• [noun], masculine
• “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

• devavītiṃ ← vītim ← vīti
• [noun], accusative, singular, feminine

• gamema ← gam
• [verb], plural, Aorist optative
• “go; situate; enter (a state); travel; disappear; [in]; elapse; leave; reach; vanish; love; walk; approach; issue; hop on; gasify; get; come; die; drain; spread; transform; happen; discharge; ride; to be located; run; detect; refer; go; shall; drive.”

• yūyam ← tvad
• [noun], nominative, plural
• “you.”

• pāta ← pā
• [verb], plural, Present imperative
• “protect; govern.”

• svastibhiḥ ← svasti
• [noun], instrumental, plural, feminine
• “prosperity; well-being; fortune; benediction; svasti [word]; well; luck.”

• sadā
• [adverb]
• “always; continually; always; perpetually.”

• naḥ ← mad
• [noun], accusative, plural
• “I; mine.”

व्याख्यातेयं मदीयास्तुतिरिन्द्रं वरुणं चाश्नुतम् मया प्रेर्यमाणा सा पुत्रे पौत्रेच विषये अस्मान् प्ररक्षतु वयं शोभनधनाः सन्तः उत्तरोत्तरं यज्ञं प्राप्नुयाम हे इन्द्रावरुणादयोदेवाः अस्मान्सर्वदा कल्याणैः रक्षत ॥ ५ ॥धीरात्वस्येत्यष्टर्चं षोडशं सूक्तं वसिष्ठस्यार्षं त्रैष्टुभं वरुणदेवत्यं तथाचानुक्रान्तम्-धीराष्टौवारुणंहेति । गतोविनियोगः ।

English translation:

“May this my praise reach Indra and Varuṇa; and earnestly offered (by me), preserve sons andgrandsons; let us, possessed of affluence, present (their) food to the gods; and do you, (deities), ever cherish uswith blessings.”

This song of mine has reached Indra and Varuṇa. It helped (us) forward, multiplying (us) in kith and kin.
Having good treasure, we would go in pursuit of the gods. – Do you protect us always with your blessings.

May this my song reach Varuna and Indra, and, strongly urging, win me sons and offspring.
To the Gods’ banquet may we go with riches. Preserve us evermore, ye Gods with blessings.

Dieses mein Loblied gelange zu Indra und Varuna. Es half uns weiter, sich im leiblichen Samen fortpflanzend. Wir möchten gutbelohnt die Götterladung begehen.-Behütet ihr uns immerdar mit eurem Segen!

Dies Lied erreiche Varuna und Indra, es helfe schnell zu Kindern mir und Enkeln; Lasst schatzbegabt zum Göttermahl uns kommen. Ihr Götter, schützt uns stets mit eurem Segen.

Эта моя песнь пусть достигнет Индры (и) Варуны!
Она помогла (мне) продолжить свой род в детях и внуках.
С прекрасными сокровищами пусть пойдем мы на приглашение богов.
Защищайте вы нас всегда (своими) милостями!

• इन्द्रावरुणौ
• वसिष्ठः
• निचृत्त्रिष्टुप्
• धैवतः

अब उक्त शक्तिसम्पन्न होने के लिए परमात्मा से प्रार्थना करते हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - (मे) मेरी (इयं) यह (गीः) वेदरूपवाणी (इन्द्रं, वरुणं) इन्द्र तथा वरुण की शक्ति को (अष्ट) प्राप्त हो, (तूतुजाना) यह प्रार्थनारूप वाणी (तोके, तनये) पुत्र-पौत्रों के लिए (प्र, आवत्) भले प्रकार सफल हो और हम लोग (सुरत्नासः) धनादि ऐश्वर्य्यसम्पन्न होकर (देववीतिम्) विद्वानों की यज्ञशालाओं को (गमेम) प्राप्त हों और हे परमात्मन् ! (यूयं) आप (नः) हमको (स्वस्तिभिः) आशीर्वादरूप वाणियों से (सदा) सदा (पात) पवित्र करें॥५॥

भावार्थभाषाः - हे जगदीश्वर ! हम आपकी कृपा से विद्युत् तथा वायुरूप शक्तियों की विद्या जाननेवाले विद्वानों को सदैव प्राप्त होते रहें अर्थात् ऐसी कृपा करें कि हम उन विद्वानों के सङ्ग से उक्त विद्या की वृद्धि द्वारा अपने जीवन को उच्च बनावें और हमारा किया हुआ वेदपाठ तथा यज्ञादि सत्कर्म हमारी सन्तानों को पवित्र करे और आप हमको मङ्गलमय वाणियों से सदैव पवित्र करते रहें, यह हम यजमानों की प्रार्थना हैं॥५॥ यह ८५वाँ सूक्त और ७वाँ वर्ग समाप्त हुआ।

अथोक्तशक्त्यर्थं परमात्मनः प्रार्थ्यते।

पदार्थान्वयभाषाः - (मे) मदीयाम् (इयम्) इयमुच्चार्यमाणा (गीः) वेदवाक् (इन्द्रम्, वरुणम्) इन्द्रवरुणात्मकशक्तिं (अष्ट) व्याप्नोतु (तूतुजाना) मया प्रेर्यमाणेयं वाणी (तोके, तनये) पुत्रे पौत्रे च विषये (प्र, आवत्) सम्यग् रक्षतु, वयं च (सुरत्नासः) धनाद्यैश्वर्यसम्पन्नाः सन्तः (देववीतिम्) विदुषां यज्ञशालां (गमेम) गच्छेम, हे भगवन् ! (यूयम्) भवान् (नः) अस्मान् (स्वस्तिभिः) आशीर्वाग्भिः (सदा) शश्वत् (पात) रक्षतु ॥५॥ इति पञ्चाशीतितमं सूक्तं सप्तमो वर्गश्च समाप्तः ॥