०६७

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्

‘प्रति वां रथम्’ इति दशर्चं द्वादशं सूक्तम् । ‘प्रति वां दशाश्विनं तु तत्’ इत्यनुक्रमणिका । ऋषिर्वसिष्ठः । छन्दस्त्रिष्टुप् । तुह्यादिपरिभाषयैतदादीनि अष्ट सूक्तान्यश्विदेवत्यानि। प्रातरनुवाक आश्विने क्रतौ त्रैष्टुभे छन्दस्येतदादिसूक्तसप्तकं द्वितीयवर्जं शंस्यम् । तथा च सूत्रं— ‘प्रति वां रथमिति सप्तानां द्वितीयमुद्धरेत्’ (आश्व. श्रौ. ४. १५) इति ।।

Jamison Brereton

67 (583)
Aśvins
Vasiṣṭha Maitrāvaruṇi
10 verses: triṣṭubh
The opening verses of this hymn describe the early morning advent of the Aśvins, when the sacrificial fire is kindled and the dawn becomes visible (vs. 2). They also present problems of translation and interpretation that turn on the identity of the Aśvins’ chariot. Elsewhere the Aśvins’ chariot can be the sacrifice or the hymns of the sacrifice that bring the Aśvins to the rite. Therefore, the chariot in verse 1a is the vehicle bringing the Aśvins. In 1c “that which” the poet recites and “that which” serves as a messenger to awaken the Aśvins is the praise song, now become the Aśvins’ chariot carrying the Aśvins to the rite. In verse 4 there is no explicit men tion of the chariot, but there is a complex ellipsis in 4a, which lacks both subject and verb. The gapped subject may be the chariot, but again the chariot as the hymn that seeks the Aśvins.
The hymn itself continues to be the focus of the poet in verses 5–6. In verse 5 he calls upon the Aśvins to advance his insight so that it will win gain for the sac rificers. While the poet previously mentioned the chariotry directly, here he refers to the hymn using the language of competition and prizewinning appropriate for a chariot. In verse 7 the poet also speaks of the “treasure,” the soma, which is offered to the Aśvins along with his hymn, and he shifts attention from his “thought,” which he offers to the Aśvins in the form of his hymn (vs. 1), to the Aśvins’ thought, which he hopes will not be hostile to the sacrificers. In the final two verses the poet appeals to the Aśvins to support his patrons, whose generosity and bounty he celebrates.

Structurally, the hymn forms a ring, since the infinitive jarádhyai “to awaken” and the verb ájīgar “he has awakened” in the first verse are answered in the last verse by the imperative járatam “awaken!” However, while the translation of the ájīgar is secure, the interpretation of neither the infinitive nor the imperative is certain. The form jarádhyai is a hapax in the R̥gveda, and it is not clear whether it is transitive or intransitive and, if transitive, who is being “awakened.” In the last verse, járatam
might be from same root, although it also might be from a different root and mean “make old!”

01 प्रति वाम् - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

प्र᳓ति वां र᳓थं नृपती जर᳓ध्यै
हवि᳓ष्मता म᳓नसा यज्ञि᳓येन
यो᳓ वां दूतो᳓ न᳓ धिष्णियाव् अ᳓जीगर्
अ᳓छा सूनु᳓र् न᳓ पित᳓रा विवक्मि

02 अशोच्यग्निः समिधानो - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अ᳓शोचि अग्निः᳓ समिधानो᳓ अस्मे᳓
उ᳓पो अदृश्रन् त᳓मसश् चिद् अ᳓न्ताः
अ᳓चेति केतु᳓र् उष᳓सः पुर᳓स्ताच्
छ्रिये᳓ दिवो᳓ दुहितु᳓र् जा᳓यमानः

03 अभि वाम् - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अभि᳓ वां नून᳓म् अश्विना सु᳓होता
स्तो᳓मैः सिषक्ति नासत्या विवक्वा᳓न्
पूर्वी᳓भिर् यातम् पथि᳓याभिर् अर्वा᳓क्
सुवर्वि᳓दा व᳓सुमता र᳓थेन

04 अवोर्वां नूनमश्विना - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अवो᳓र् वां नून᳓म् अश्विना युवा᳓कुर्
हुवे᳓ य᳓द् वां सुते᳓ माध्वी वसूयुः᳓
आ᳓ वां वहन्तु स्थ᳓विरासो अ᳓श्वाः
पि᳓बाथो अस्मे᳓ सु᳓षुता म᳓धूनि

05 प्राचीमु देवाश्विना - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

प्रा᳓चीम् उ देवा अश्विना धि᳓यम् मे
अ᳓मृध्रां सात᳓ये कृतं वसूयु᳓म्
वि᳓श्वा अविष्टं वा᳓ज आ᳓ पु᳓रंधीस्
ता᳓ नः शक्तं शचीपती श᳓चीभिः

06 अविष्थं धीष्वश्विना - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अविष्टं᳓ धीषु᳓ अश्विना न आसु᳓
प्रजा᳓वद् रे᳓तो अ᳓ह्रयं नो अस्तु
आ᳓ वां तोके᳓ त᳓नये तू᳓तुजानाः
सुर᳓त्नासो देव᳓वीतिं गमेम

07 एष स्य - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

एष᳓ स्य᳓ वाम् पूर्वग᳓त्वेव स᳓ख्ये
निधि᳓र् हितो᳓ माधुवी रातो᳓ अस्मे᳓
अ᳓हेळता म᳓नसा᳓ यातम् अर्वा᳓ग्
अश्न᳓न्ता हव्य᳓म् मा᳓नुषीषु विक्षु᳓

08 एकस्मिन्योगे भुरणा - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

ए᳓कस्मिन् यो᳓गे भुरणा समाने᳓
प᳓रि वां सप्त᳓ स्रव᳓तो र᳓थो गात्
न᳓ वायन्ति सुभु᳓वो देव᳓युक्ता
ये᳓ वां धूर्षु᳓ तर᳓णयो व᳓हन्ति

09 असश्चता मघवद्भ्यो - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

असश्च᳓ता मघ᳓वद्भ्यो हि᳓ भूतं᳓
ये᳓ रायिया᳓ मघदे᳓यं जुन᳓न्ति
प्र᳓ ये᳓ ब᳓न्धुं सूनृ᳓ताभिस् तिर᳓न्ते
ग᳓व्या पृञ्च᳓न्तो अ᳓श्विया मघा᳓नि

10 नू मे - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

नू᳓ मे ह᳓वम् आ᳓ शृणुतं युवाना
यासिष्टं᳓ वर्ति᳓र् अश्विनाव् इ᳓रावत्
धत्तं᳓ र᳓त्नानि ज᳓रतं च सूरी᳓न्
यूय᳓म् पात सुअस्ति᳓भिः स᳓दा नः