ऋग्वेदे विश्वासटिप्पन्यः

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

सायण-भाष्यम्

‘ प्रति वां सूरे’ इति पञ्चर्चं दशमं सूक्तं वसिष्ठस्यार्षं मैत्रावरुणम् । ‘ प्रति वाम् इत्यनुक्रान्तम् । द्वितीये छन्दोमे प्रउगशस्त्रेऽप्येष तृचः । सूत्रितं च- ‘ प्रति वां सूर उदिते सूक्तैर्धेनुः प्रत्नस्य’ (आश्व. श्रौ. ८. १०) इति ।।

Jamison Brereton

65 (581)
Mitra and Varuṇa
Vasiṣṭha Maitrāvaruṇi
5 verses: triṣṭubh
This hymn is similar in theme and phrasing to the preceding hymn, with which it also shares the final verse. It too is fundamentally a prayer for rain to Mitra and Varuṇa. There is no reference to Aryaman, although there is an indirect reference to his function as god of customs in the poet’s description of Mitra and Varuṇa as aryá “civilizing” (vs. 2a). Verse 4 most explicitly states the theme of the hymn. In pāda a the poet offers the gods oblations, which include ghee and other ritual liba
tions, and in b he asks for these in return, though in the form of rain. In c we read váram “wish” twice, once in the phrase práti… váram “at your wish,” referring to the wish of the gods for oblations, and second in the phrase váram ā́…pr̥ṇītám “fill our wish” for rain. Thus in both ab and cd, the poet first refers to the desire of the gods and then his own desire.
The translation below also takes víśva “everyone” twice in the translation of verse 1, which, like the first verse of the preceding hymn, offers a possible double reading. According to the translation below, in pāda d Mitra and Varuṇa move “upon the course of everyone,” that is, they follow or accompany the actions of all beings. But yā́man “course” can also mean “entreaty,” and if construed with ācít
“attentive,” the line could also mean, “moving on the course of everyone, attentive to the entreaty of everyone.”

01 प्रति वाम् - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

प्र᳓ति वां सू᳓र उ᳓दिते सुउक्तइ᳓र्
मित्रं᳓ हुवे व᳓रुणम् पूत᳓दक्षम्
य᳓योर् असुर्य᳡म् अ᳓क्षितं ज्य᳓यिष्ठं+
वि᳓श्वस्य या᳓मन् आचि᳓ता जिगत्नु᳓

मूलम् ...{Loading}...

प्रति॑ वां॒ सूर॒ उदि॑ते सू॒क्तैर्मि॒त्रं हु॑वे॒ वरु॑णं पू॒तद॑क्षम् ।
ययो॑रसु॒र्य१॒॑मक्षि॑तं॒ ज्येष्ठं॒ विश्व॑स्य॒ याम॑न्ना॒चिता॑ जिग॒त्नु ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - मित्रावरुणौ
ऋषिः - वसिष्ठः
छन्दः - त्रिष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
práti ← práti (invariable)

sūktaíḥ ← sūktá- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:PL}

sū́re ← sū́ra- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

údite ← √i- 1 (root)
{case:LOC, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

vām ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:DU}

huve ← √hū- (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

mitrám ← mitrá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

pūtádakṣam ← pūtádakṣa- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

váruṇam ← váruṇa- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

ákṣitam ← ákṣita- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

asuryàm ← asuryà- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

jyéṣṭham ← jyéṣṭha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

yáyoḥ ← yá- (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:DU}

ācítā ← ācít- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:DU}

jigatnú ← jigatnú- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:DU}

víśvasya ← víśva- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

yā́man ← yā́man- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}

पद-पाठः

प्रति॑ । वा॒म् । सूरे॑ । उत्ऽइ॑ते । सु॒ऽउ॒क्तैः । मि॒त्रम् । हु॒वे॒ । वरु॑णम् । पू॒तऽद॑क्षम् ।
ययोः॑ । अ॒सु॒र्य॑म् । अक्षि॑तम् । ज्येष्ठ॑म् । विश्व॑स्य । याम॑न् । आ॒ऽचिता॑ । जि॒ग॒त्नु ॥

Hellwig Grammar

prati
[adverb]
“towards; per; regarding; respectively; according to; until.”

vāṃ ← vām ← tvad
[noun], accusative, dual
“you.”

sūra ← sūre ← sūra
[noun], locative, singular, masculine
“sun.”

udite ← udi ← √i
[verb noun], locative, singular
“rise; originate; rise; increase.”

sūktair ← sūktaiḥ ← sūkta
[noun], instrumental, plural, neuter
“Mantra; hymn.”

mitraṃ ← mitram ← mitra
[noun], accusative, singular, masculine
“friend; Mitra; mitra [word]; sun; ally.”

huve ← hvā
[verb], singular, Present indikative
“raise; call on; call; summon.”

varuṇam ← varuṇa
[noun], accusative, singular, masculine
“Varuna; varuṇa [word]; Crataeva religiosa Forst.; Varuṇa; varuṇādi.”

pūtadakṣam ← pūta ← pū
[verb noun]
“purify; filter; blow; purify; purge; sift.”

pūtadakṣam ← dakṣam ← dakṣa
[noun], accusative, singular, masculine
“Dakṣa; ability; cock; fitness; will; purpose; disposition; cock.”

yayor ← yayoḥ ← yad
[noun], genitive, dual, masculine
“who; which; yat [pronoun].”

asuryam ← asurya
[noun], nominative, singular, neuter
“dignity.”

akṣitaṃ ← akṣitam ← akṣita
[noun], nominative, singular, neuter
“undecaying; uninjured.”

jyeṣṭhaṃ ← jyeṣṭham ← jyeṣṭha
[noun], nominative, singular, neuter
“firstborn; best; first; excellent; highest; jyeṣṭha [word].”

viśvasya ← viśva
[noun], genitive, singular, masculine
“all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

yāmann ← yāman
[noun], locative, singular, neuter
“expedition; path; expedition; arrival.”

ācitā ← ācit
[noun], instrumental, singular, feminine

jigatnu
[noun], nominative, singular, neuter
“moving.”

सायण-भाष्यम्

सूरे सूर्ये उदिते प्रातःसवने मित्रं पूतदक्षं शुद्धबलं वरुणं वां सूक्तैः हुवे आह्वये । ययोः मित्रावरुणयोः अक्षितम् अक्षीणमत एव ज्येष्ठम् असुर्यं बलम् आचिता आचित उपचिते शूरसंघैरुपेते यामन् यामनि संग्रामे विश्वस्य शत्रुसंघस्य जिगत्नु जेतृ भवति ॥

Wilson

English translation:

“When the sun has risen, I invoke Mitra and you, Varuṇa, of pure vigour, whose imperishable andsuperior might is triumphant in the crowded conflict over all enemies.”

Jamison Brereton

When the sun has risen, I call upon you two with hymns, upon Mitra and upon Varuṇa of purified skill,
you two, who possess imperishable and preeminent lordship, you two moving upon the course of everyone, attentive to the entreaty of
everyone.

Griffith

WITH hymns I call you, when the Sun hath risen, Mitra, and Varuna whose thoughts are holy,
Whose Power Divine, supreme and everlasting, comes with good heed at each man’s supplication.

Geldner

Ich rufe bei Sonnenaufgang euch beide wieder mit Liedern, den Mitra und den Varuna von lauterem Wollen, denen unvergängliche höchste Asuramacht zu eigen ist, die auf jeden achtgeben, wenn sie auf der Fahrt dahineilen.

Grassmann

Euch ruf’ mit Liedern ich bei Sonnenaufgang, den reingesinnten Varuna und Mitra, Sie, deren Gottheit herrlich, unvergänglich, die allbeachtend wandern durch die Welten.

Elizarenkova

Вас двоих я призываю гимнами на восходе солнца:
Митру и Варуну с чистой силой действия,
У которых нерушимая высшая асурская сила,
(Вас двоих,) замечающих каждого при (вашем) выезде, спешащих (выезжать).

अधिमन्त्रम् (VC)

मित्रावरुणौ
वसिष्ठः
विराट्त्रिष्टुप्
धैवतः

आर्यमुनि - विषयः

अब प्रात:काल सूर्योदयसमय परमात्मा का उपासन कथन करते हुए उससेऐश्वर्य्यप्राप्ति की प्रार्थना करतें हैं। अब सूर्योदयसमय में परमात्मा का उपासनकहते हैं।

आर्यमुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (वां) हे राजा तथा प्रजाजनसमुदाय ! तुम सब (सूरे, उदिते) सूर्योदयकाल में (मित्रं) सबका मित्र (वरुणं) सबका उपासनीय (पूतदक्षं) पवित्र नीतिवाले परमात्मा के (प्रति) समक्ष (सूक्तैः) मन्त्रों द्वारा (हुवे) उपासना करो, (ययोः) जो उपासक राजा तथा प्रजाजन (अक्षितं, असुर्यं) अपरिमित बलवाले (ज्येष्ठं) सबसे बड़े (विश्वस्य, यामन्) संसार-भर के संग्रामों में (आचिता) वृद्धिवाले देव की उपासना करते हैं, वे (जिगत्नुः) अपने शत्रुओं को संग्रामों में जीत लेते हैं॥१॥

आर्यमुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - परमात्मा उपदेश करते हैं कि हे पुरुषों ! तुम सब सूर्योदयकाल में वेदमन्त्रों द्वारा सर्वपूज्य परमात्मा की उपासना करो,जिससे तुम्हेंअक्षत बल तथा मनोवाञ्छित फल की प्राप्ति होगी और तुम संग्राममेंअपने शत्रुओं पर विजय प्राप्त करोगे । यहाँद्विवचन से राजा तथा प्रजा दोनों का ग्रहण है अर्थात् राजाऔर प्रजादोनों उपासनाकालमें प्रार्थना करें कि हे भगवन् ! आप हमको अक्षत बलप्रदानकरें, जिससे हम अपने शत्रुओं को जीत सकें ॥ इस मन्त्र में सूर्योदयसमय सन्ध्या तथा उपासना का विधान स्पष्ट पाये जाने से सबका परम कर्त्तव्य है कि सूर्योदयसमय ब्राह्म मुहूर्त में परमात्मा की उपासना करें, जिससे बुद्धि, बल तथा सब प्रकार काऐश्वर्य्यप्राप्त हो ॥१॥

आर्यमुनि (सं) - विषयः

अथ प्रातः सूर्य्योदयसमये परमात्मानं वर्णयन्त ऐश्वर्य्यं प्रार्थयन्ते। अथ सूर्य्योदये परमात्मोपासनं कथ्यते ।

आर्यमुनि (सं)- पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (सूरे, उदिते) सूर्य्योदयसमये (मित्रम्) सर्वमित्रं परमात्मानं (वरुणम्) सर्वैः सेवनीयं (पूतदक्षं) पवित्रनीतिम् एवंविधं परमात्मानं (सूक्तैः) मन्त्रसमूहैः अहं सर्वदा (हुवे) आह्वये तथा च (वां) अध्यापकोपदेशकयोः शिक्षालाभार्थम् आह्वानं करोमीत्यर्थः, (ययोः) अध्यापकोपदेशकयो राजा तथा प्रजा आह्वानं करोति अन्यच्च, (अक्षितं) क्षयरहितम् (असुर्यं) अपरिमितबलसंयुक्तं (ज्येष्ठं) सर्वोपरि विराजमानं (विश्वस्य, यामन्) सम्पूर्णयुद्धजेतारम् आह्वयामि (आचिता) बृहद्युद्धविज्ञानवन्तौ यौ अध्यापकोपदेशकौ तयोराह्वानं कार्य्यम् इति शेषः, य एवं करोति स सङ्ग्रामे शत्रुसङ्घस्य (जिगत्नुः) जेता भवति ॥१॥

02 ता हि - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

ता᳓ हि᳓ देवा᳓नाम् अ᳓सुरा ता᳓व् अर्या᳓
ता᳓ नः क्षितीः᳓ करतम् ऊर्ज᳓यन्तीः
अश्या᳓म मित्रावरुणा वयं᳓ वां
द्या᳓वा च य᳓त्र पीप᳓यन्न् अ᳓हा च

मूलम् ...{Loading}...

ता हि दे॒वाना॒मसु॑रा॒ ताव॒र्या ता नः॑ क्षि॒तीः क॑रतमू॒र्जय॑न्तीः ।
अ॒श्याम॑ मित्रावरुणा व॒यं वां॒ द्यावा॑ च॒ यत्र॑ पी॒पय॒न्नहा॑ च ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - मित्रावरुणौ
ऋषिः - वसिष्ठः
छन्दः - त्रिष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
aryā́ ← aryá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:DU}

ásurā ← ásura- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:DU}

devā́nām ← devá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:PL}

hí ← hí (invariable)

tā́ ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:DU}

taú ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:DU}

karatam ← √kr̥- (root)
{number:DU, person:2, mood:IMP, tense:AOR, voice:ACT}

kṣitī́ḥ ← kṣití- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

tā́ ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:DU}

ūrjáyantīḥ ← √ūrjay- (root)
{case:ACC, gender:F, number:PL, tense:PRS, voice:ACT}

aśyā́ma ← √naś- 1 (root)
{number:PL, person:1, mood:OPT, tense:AOR, voice:ACT}

mitrāvaruṇā ← mitrā́váruṇa- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:DU}

vām ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:DU}

vayám ← ahám (pronoun)
{case:NOM, number:PL}

áhā ← áhar ~ áhan- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

ca ← ca (invariable)

dyā́vā ← dyú- ~ div- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:DU}

pīpáyan ← √pī- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:SBJV, tense:PRF, voice:ACT}

yátra ← yátra (invariable)

पद-पाठः

ता । हि । दे॒वाना॑म् । असु॑रा । तौ । अ॒र्या । ता । नः॒ । क्षि॒तीः । क॒र॒त॒म् । ऊ॒र्जय॑न्तीः ।
अ॒श्याम॑ । मि॒त्रा॒व॒रु॒णा॒ । व॒यम् । वा॒म् । द्यावा॑ । च॒ । यत्र॑ । पी॒पय॑न् । अहा॑ । च॒ ॥

Hellwig Grammar

tā ← tad
[noun], nominative, dual, masculine
“this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

hi
[adverb]
“because; indeed; for; therefore; hi [word].”

devānām ← deva
[noun], genitive, plural, masculine
“Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

asurā ← asura
[noun], nominative, dual, masculine
“Asura; lord; asura [word]; sulfur.”

tāv ← tau ← tad
[noun], nominative, dual, masculine
“this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

aryā ← arya
[noun], nominative, dual, masculine

tā ← tad
[noun], nominative, dual, masculine
“this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

naḥ ← mad
[noun], genitive, plural
“I; mine.”

kṣitīḥ ← kṣiti
[noun], accusative, plural, feminine
“floor; Earth; earth; pṛthivī; people; dwelling; battlefield; Earth; estate; colony; house.”

karatam ← kṛ
[verb], dual, Aorist imperative
“make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”

ūrjayantīḥ ← ūrjay
[verb noun], accusative, plural
“strengthen.”

aśyāma ← aś
[verb], plural, Aorist optative
“get; reach; enter (a state).”

mitrāvaruṇā ← mitrāvaruṇa
[noun], vocative, dual, masculine
“Varuna; Mitra.”

vayaṃ ← vayam ← mad
[noun], nominative, plural
“I; mine.”

vāṃ ← vām ← tvad
[noun], genitive, dual
“you.”

dyāvā ← div
[noun], nominative, dual, masculine
“sky; Svarga; day; div [word]; heaven and earth; day; dawn.”

ca
[adverb]
“and; besides; then; now; even.”

yatra
[adverb]
“wherein; once [when].”

pīpayann ← pīpayan ← pyā
[verb], plural, Perfect conjunctive (subj.)
“swell; abound; swell.”

ahā ← aha
[noun], nominative, plural, neuter
“day; aha [word]; day.”

ca
[adverb]
“and; besides; then; now; even.”

सायण-भाष्यम्

ता हि तौ खलु देवौ देवानां मध्ये असुरा बलवन्तौ । अर्या अर्यौ तौ सर्वस्येश्वरौ ता तौ नः अस्माकं क्षितीः पुत्रादिरूपाः प्रजाः ऊर्जयन्तीः प्रवृद्धाः करतं कुरुतम्। हे मित्रावरुणा मित्रावरुणौ वयं वां युवाम् अश्याम व्याप्नुयाम । यत्र यस्यां युवयोर्व्याप्तौ द्यावा द्यावापृथिव्यौ । सर्वदा तयोः सहभावादयमर्थो लभ्यते । अहा च । एतद्रात्रेरुपलक्षणम् । अहोरात्राणि च पीपयन् अस्मान् प्याययेयुः ॥

Wilson

English translation:

“They verily are mighty among the gods; they are rulers; they bestow upon us a numerous posterity;may we obtain from you, Mitra and Varuṇa, whether on earth or in heaven, and whereever the (passing) daysmay preserve us.”

Jamison Brereton

Because you two are lords of the gods and you two are civilizing, make our dwellings to be nourishing.
Might we reach you two, Mitra and Varuṇa, where heaven and earth will swell and also the days.

Griffith

For they are Asuras of Gods, the friendly make, both of you, our lands exceeding fruitful.
May we obtain you, Varuna and Mitra, wherever Heaven and Earth and days may bless us.

Geldner

Denn sie sind die beiden Gebieter, die Herren unter den Göttern, die Asura´s. Machet unsere Wohnsitze nährend! Wir möchten durch eure Gunst, Mitra und Varuna, dahin gelangen, wo Himmel und Erde und die Tage Überfluß bringen.

Grassmann

Ihr seid der Götter Geister, ihr die Treuen; drum lasst uns reichlich unser Volk gedeihen, Zu euch uns kommen, Varuna und Mitra, wo Segens voll uns Himmel sind und Tage.

Elizarenkova

Ведь они два асуры среди богов, они двое благородных.
Сделайте наши земли полными питательной силы!
Мы хотим достигнуть вас, о Митра-Варуна,
(Там,) где небо и земля и дни насыщают через край!

अधिमन्त्रम् (VC)

मित्रावरुणौ
वसिष्ठः
त्रिष्टुप्
धैवतः

आर्यमुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (हि) निश्चय करके (ता) वही (तौ) राजा तथा प्रजा (देवानां) देवों के मध्य (असुरौ) बलवाले होते, (अर्या) वही श्रेष्ठ होते और (ता) वही (नः) हमारी (क्षितीः) पृथिवी को (उर्जयन्तीः, करतं) उन्नत करते हैं, जो (मित्रावरुणा) सब के मित्र तथा वरणीय परमात्मा की उपासना करते हुए यह प्रार्थना करते हैं कि (वयं) हम लोग (अश्याम) परमात्मपरायण हों (च) और (यत्र) जहाँ (वां) राजा प्रजा दोनों (अहा) प्रतिदिन (पीपयन्) वृद्धि की प्रार्थना करते हैं, वहाँ (द्यावा) द्युलोकतथा पृथिवी लोक दोनों का ऐश्वर्य्य प्राप्त होता है॥२॥

आर्यमुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - परमात्मा उपदेश करते हैं कि हे मनुष्यों ! तुम प्रतिदिन परमात्मपरायण होने के लिये प्रयत्न करो, जो लोग प्रतिदिन परमात्मा से प्रार्थना करते हुए अपनी वृद्धि की इच्छा करते हैं, वे द्युलोक तथा पृथिवीलोक केऐश्वर्य्यको प्राप्त होते हैं, इसलिए तुम सदैव अपनी वृद्धि के लिए प्रार्थना किया करो ॥२॥

आर्यमुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (हि) निश्चयेन (ता) राजा तथा प्रजाजनौ (देवानाम्) विदुषां मध्ये (असुरौ) बलवन्तौ भवतः (ता) (अर्या) श्रेष्ठौ भवतः (तौ) (नः) अस्माकं (क्षितीः) पृथिवीं (ऊर्जयन्तीः) वृद्धिसंयुक्ताः (करतं) कुरुतामित्यर्थः (मित्रावरुणा) हे अध्यापकोपदेशकौ (वयं) (वां) युवां (अश्याम) प्राप्नुयाम (द्यावा) द्यावापृथिव्यौ (यत्र) यस्मिन्विषये (पीपयन्) अस्मान्प्रति प्याययेतां (च) पुनः (अहा) अहोरात्राणि वर्धेरन् यत्र एवंविधा प्रार्थना भवति तत्रैव सर्वैश्वर्य्यमुत्पद्यते इति भावः ॥२॥

03 ता भूरिपाशावनृतस्य - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

ता᳓ भू᳓रिपाशाव् अ᳓नृतस्य से᳓तू
दुरत्ये᳓तू रिप᳓वे म᳓र्तियाय
ऋत᳓स्य मित्रावरुणा पथा᳓ वाम्
अपो᳓ न᳓ नावा᳓ दुरिता᳓ तरेम

मूलम् ...{Loading}...

ता भूरि॑पाशा॒वनृ॑तस्य॒ सेतू॑ दुर॒त्येतू॑ रि॒पवे॒ मर्त्या॑य ।
ऋ॒तस्य॑ मित्रावरुणा प॒था वा॑म॒पो न ना॒वा दु॑रि॒ता त॑रेम ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - मित्रावरुणौ
ऋषिः - वसिष्ठः
छन्दः - त्रिष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M;; repeated line

Morph
ánr̥tasya ← ánr̥ta- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}

bhū́ripāśau ← bhū́ripāśa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:DU}

sétū ← sétu- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:DU}

tā́ ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:DU}

duratyétū ← duratyétu- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:DU}

mártyāya ← mártya- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

ripáve ← ripú- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

mitrāvaruṇā ← mitrā́váruṇa- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:DU}

pathā́ ← pánthā- ~ path- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}

r̥tásya ← r̥tá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}

vām ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:DU}

apáḥ ← áp- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

duritā́ ← duritá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

ná ← ná (invariable)

nāvā́ ← naú- ~ nā́v- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}

tarema ← √tr̥̄- 1 (root)
{number:PL, person:1, mood:OPT, tense:PRS, voice:ACT}

पद-पाठः

ता । भूरि॑ऽपाशौ । अनृ॑तस्य । सेतू॒ इति॑ । दु॒र॒त्येतू॒ इति॑ दुः॒ऽअ॒त्येतू॑ । रि॒पवे॑ । मर्त्या॑य ।
ऋ॒तस्य॑ । मि॒त्रा॒व॒रु॒णा॒ । प॒था । वा॒म् । अ॒पः । न । ना॒वा । दुः॒ऽइ॒ता । त॒रे॒म॒ ॥

Hellwig Grammar

tā ← tad
[noun], nominative, dual, masculine
“this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

bhūripāśāv ← bhūri
[noun]
“much; many; much(a); abundant; rich; mighty; distinguished.”

bhūripāśāv ← pāśau ← pāśa
[noun], nominative, dual, masculine
“noose; shackle; eye; pāśa [word]; fetter.”

anṛtasya ← anṛta
[noun], genitive, singular, neuter
“falsehood; lying; lie; cheat.”

setū ← setu
[noun], nominative, dual, masculine
“dam; bridge; causeway; Setu; Om; landmark; shackle.”

duratyetū ← duratyetu
[noun], nominative, dual, masculine

ripave ← ripu
[noun], dative, singular, masculine
“punic; deceitful; unfriendly.”

martyāya ← martya
[noun], dative, singular, masculine
“man; people; martya [word]; Earth.”

ṛtasya ← ṛta
[noun], genitive, singular, neuter
“truth; order; fixed order; ṛta [word]; law; custom; custom.”

mitrāvaruṇā ← mitrāvaruṇa
[noun], vocative, dual, masculine
“Varuna; Mitra.”

pathā ← pathin
[noun], instrumental, singular, masculine
“way; road; path [word]; journey; method.”

vām ← tvad
[noun], genitive, dual
“you.”

apo ← apaḥ ← ap
[noun], accusative, plural, feminine
“water; body of water; water; ap [word]; juice; jala.”

na
[adverb]
“not; like; no; na [word].”

nāvā ← nau
[noun], instrumental, singular, feminine
“ship; boat; nau [word].”

duritā ← durita
[noun], accusative, plural, neuter
“danger; sin; difficulty; difficulty; evil.”

tarema ← tṛ
[verb], plural, Present optative
“traverse; overcome; float; rescue; reach; satisfy.”

सायण-भाष्यम्

ता तौ मित्रावरुणौ भूरिपाशौ प्रभूतबन्धनसाधनपाशोपेतौ अनृतस्य यागरहितस्य सेतू सेतुवद्बन्धकौ रिपवे मर्त्याय वैरिजनाय दुरत्येतू दुरतिक्रमौ भवतः । हे मित्रावरुणा तादृशौ मित्रावरुणौ वां युवयोः ऋतस्य यज्ञस्य युवयोरर्थायानुष्ठीयमानस्य यागस्य पथा मार्गेण दुरिता दुःखानि तरेम नावा अपो न प्रभूतान्युदकानीव ॥

Wilson

English translation:

“Holders are you of many fetters, barriers against the irreligious, invincible by hostile mortals; may wecross over all the danger, Mitra and Varuṇa, by the path of sacrifice, to you, as (we cross over) water by a boat.”

Jamison Brereton

These two have many fetters, are bonds for untruth, and are hard to overcome for the cheating mortal.
By your path of truth, Mitra and Varuṇa, we would cross over
difficulties, as (we would) waters by a boat.

Griffith

Bonds of the sinner, they bear many nooses: the wicked mortal hardly may escape them.
Varuna-Mitra, may your path of Order bear us o’er trouble as a boat o’er waters.

Geldner

Die Beiden sind Feßler des Unwahren, mit vielen Schlingen versehen und unentrinnbar für den heimtückischen Sterblichen. Auf dem Pfade eures Gesetzes möchten wir über die Mißerfolge hinwegkommen wie zu Schiff über ein Gewässer, o Mitra und Varuna.

Grassmann

Ihr seid des Unrechts seilversehne Wehren, dem bösen Menschen nicht zu überschreiten, Auf eurem Heilspfad, Varuna und Mitra, durchfahren Noth wir, wie das Meer auf Schiffen.

Elizarenkova

Они, имеющие много петель, – это две преграды для беззакония,
Через которые трудно проникнуть обманщику-смертному.
О Митра-Варуна, (идя) путем закона, пусть благодаря вам
Мы пересечем трудности, словно воды, на лодке!

अधिमन्त्रम् (VC)

मित्रावरुणौ
वसिष्ठः
निचृत्त्रिष्टुप्
धैवतः

आर्यमुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (ऋतस्य) सत्य का (पथा) मार्ग जो (मित्रावरुणा) सबका मित्र तथा वरणीय परमात्मा है, वह (वां) हम राजा प्रजा को (अपः) जल की (नावा) नौकाओं के (न) समान (दुरिता) पापों से (तरेम) तारे, वह परमात्मा (मर्त्याय) मरणधर्मा मनुष्यों के (रिपवे) रिपुओं के लिए (भूरिपाशौ) अनन्त बलयुक्त और (ता) पूर्वोक्त गुणोंवाले भक्तोंके लिए (अनृतस्य) अनृत से तराने का (सेतू) पुल हैं,जिसके द्वाराउसका भक्त सब प्रकार के विघ्नों से (दुरत्येतू) तरजाता है॥३॥

आर्यमुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - परमात्मा उपदेश करते हैं कि हे मनुष्यों ! जल की नौकाओं के समान तुम्हारे तराने का एकमात्र साधन परमात्मा ही है, इसलिए तुम सेतु के समान उस पर विश्वास करके इस संसाररूप भवसागर को, जिसमें रिपु आदि अनेक प्रकार के दुरितरूप नक और असत्यादि अनेक प्रकार के भँवर हैं, इन सब से बचकरपार होने के लिए तुम्हें एकमात्र जगदीश्वर का ही अवलम्बन करना चाहिए, अन्य कोई साधन नहीं ॥३॥

आर्यमुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (ऋतस्य) सत्यस्य (पथा) मार्गेण (मित्रावरुणा) शक्तिद्वयवान्परमात्मा सर्वस्य मित्रः सर्वस्य वरणीयश्च (वां) राजानं तथा प्रजाजनं (नावा) नौकल्पसाधनैः (नः) अस्मान् (दुरत्येतू) तारयतु अन्यच्च (भूरिपाशौ) अनन्तबलयुक्तः (अनृतस्य सेतू) सन्मर्य्यादेत्यर्थः, तद्द्वारेण तद्भक्तः विघ्नौघं तरतीत्यर्थः, इत्यत्र द्विवचनमतन्त्रम्, “बहुलं छन्दसीति”विधानात् अर्थात् छन्दसि द्विवचनस्थानेऽपि एकवचनं सम्पद्यत इत्यर्थः ॥३॥

04 आ नो - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

आ᳓ नो मित्रावरुणा हव्य᳓जुष्टिं
घृतइ᳓र् ग᳓व्यूतिम् उक्षतम् इ᳓ळाभिः
प्र᳓ति वाम् अ᳓त्र व᳓रम् आ᳓ ज᳓नाय
पृणीत᳓म् उद्नो᳓ दिविय᳓स्य चा᳓रोः

मूलम् ...{Loading}...

आ नो॑ मित्रावरुणा ह॒व्यजु॑ष्टिं घृ॒तैर्गव्यू॑तिमुक्षत॒मिळा॑भिः ।
प्रति॑ वा॒मत्र॒ वर॒मा जना॑य पृणी॒तमु॒द्नो दि॒व्यस्य॒ चारोः॑ ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - मित्रावरुणौ
ऋषिः - वसिष्ठः
छन्दः - त्रिष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
ā́ ← ā́ (invariable)

havyájuṣṭim ← havyájuṣṭi- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

mitrāvaruṇā ← mitrā́váruṇa- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:DU}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

gávyūtim ← gávyūti- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

ghr̥taíḥ ← ghr̥tá- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:PL}

íḷābhiḥ ← íḷā- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:PL}

ukṣatam ← √ukṣ- (root)
{number:DU, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

ā́ ← ā́ (invariable)

átra ← átra (invariable)

jánāya ← jána- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

práti ← práti (invariable)

vām ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:DU}

váram ← vára- 1 (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

cā́roḥ ← cā́ru- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}

divyásya ← divyá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}

pr̥ṇītám ← √pr̥̄- 1 (root)
{number:DU, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

udnáḥ ← udán- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}

पद-पाठः

आ । नः॒ । मि॒त्रा॒व॒रु॒णा॒ । ह॒व्यऽजु॑ष्टिम् । घृ॒तैः । गव्यू॑तिम् । उ॒क्ष॒त॒म् । इळा॑भिः ।
प्रति॑ । वा॒म् । अत्र॑ । वर॑म् । आ । जना॑य । पृ॒णी॒तम् । उ॒द्नः । दि॒व्यस्य॑ । चारोः॑ ॥

Hellwig Grammar

ā
[adverb]
“towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

no ← naḥ ← mad
[noun], genitive, plural
“I; mine.”

mitrāvaruṇā ← mitrāvaruṇāḥ ← mitrāvaruṇa
[noun], vocative, plural, masculine
“Varuna; Mitra.”

havyajuṣṭiṃ ← havya
[noun], neuter
“Havya; offering; havya [word].”

havyajuṣṭiṃ ← juṣṭim ← juṣṭi
[noun], accusative, singular, feminine
“satisfaction; enjoyment.”

ghṛtair ← ghṛtaiḥ ← ghṛta
[noun], instrumental, plural, neuter
“ghee; fat.”

gavyūtim ← gavyūti
[noun], accusative, singular, feminine
“pasture.”

ukṣatam ← ukṣ
[verb], dual, Present imperative
“sprinkle; wet.”

iﾱābhiḥ ← iḍā
[noun], instrumental, plural, feminine
“refreshment; iḍā [word]; comfort; cow.”

prati
[adverb]
“towards; per; regarding; respectively; according to; until.”

vām ← tvad
[noun], accusative, dual
“you.”

atra
[adverb]
“now; there; then; then; there; here; here; in the following; alternatively; now.”

varam ← vara
[noun], accusative, singular, masculine
“gift; favor; wish; privilege; varac; wages.”

ā
[adverb]
“towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

janāya ← jana
[noun], dative, singular, masculine
“people; national; man; relative; jan; Janaloka; person; jana [word]; man; attendant; Jana; foreigner; inhabitant; group.”

pṛṇītam ← pṛ
[verb], dual, Present imperative
“fill; elapse; pull back; fill; satisfy; bestow; meet; stuff; load; mix; complete.”

udno ← udnaḥ ← udan
[noun], genitive, singular, neuter
“water; body of water.”

divyasya ← divya
[noun], genitive, singular, neuter
“divine; celestial; divine; heavenly; divine; beautiful; rain; agreeable.”

cāroḥ ← cāru
[noun], genitive, singular, neuter
“pleasant; beautiful; beloved; agreeable; cāru [word].”

सायण-भाष्यम्

हे मित्रावरुणा मित्रावरुणौ नः अस्माकं हव्यजुष्टिं हविःसेवनवन्तं यज्ञम् आ गच्छतमिति शेषः । आगत्य च इळाभिः अन्नैः सह घृतैः उदकैः गव्यूतिम् अस्मदीयां भूमिम् उक्षतं सिञ्चतम्। वां युवां प्रति अत्र अस्मिल्ँलोके वरम् उत्कृष्टं हविः स्तोत्रं वा क आ यच्छेदिति शेषः । अतः केवलं कृपयैव दिव्यस्य दिवि भवस्य चारोः चरणीयस्थ उद्नः उदकस्य । कर्मणि षष्ठी । उक्तलक्षणमुदकं पृणीतं प्रयच्छतम् ॥

Wilson

English translation:

“Come, Mitra and Varuṇa, to our offered oblation sprinkle our plural ce of sacrifice with water and withviands (who) in this world (may present to you such) excellent (donations) that you may (thereby be induced to)gratify mankind with celestial and beautiful water.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Lit. = toward you two here an excellent to man bestow of watercelestial, beautiful (or flowing): prati vām atra varamā janāya pṛṇītam udnaḥ divyasya caroḥ

Jamison Brereton

(Come) here to the enjoyment of our oblation, Mitra and Varuṇa! Sprinkle our pasture with ghee, with refreshments.
At your wish, in this place and for our people, fill our wish from the beloved heavenly water.

Griffith

Come, taste our offering, Varuna and Mitra: bedew our pasture wil sweet food and fatness.
Pour down in plenty here upon the people the choicest of your fair celestial water.

Geldner

Kommet, Mitra und Varuna, zum Genuß unseres Opfers; benetzet die Trift mit Schmalz und Segen! Ich rufe euch beide nach Wunsch für das Volk hier. Spendet von dem erwünschten himmlischen Wasser;

Grassmann

Erfreut durch Opfer, Varuna und Mitra, besprengt mit Fett und Labetrunk die Wiesen Und füllt den Leuten hier nach eurem Willen vom Trunke zu, dem himmlischen, geliebten.

Elizarenkova

При(дите), о Митра-Варуна, для наслаждения нашей жертвой!
Окропите пастбище потоками жира (и) жертвенных возлияний!
Я вас при(зываю) сюда по желанию для народа,
Наполните (нас) вожделенной небесной водой!

अधिमन्त्रम् (VC)

मित्रावरुणौ
वसिष्ठः
निचृत्त्रिष्टुप्
धैवतः

आर्यमुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (मित्रावरुणा) हे परमात्मन् ! (नः) हमारे (हव्यजुष्टिं गव्यूतिं) यज्ञभूमि को (आ) भलीभाँति (घृतैः, इळाभिः) घृत तथा अन्नों से (उक्षतं) पूर्ण करें (वां) दोनों राजा प्रजा को (अन्न) यहाँ (वरं) श्रेष्ठ (आ) और (चारोः, दिव्यस्य) चरणशील द्युलोकस्थ प्रदेशों के विचरनेवाले बनायेंऔर (नः, जनाय) हम लोगों को (उद्नः) प्रेमभाव (पृणीतं) प्रदान करें, हमारी आप से (प्रति) प्रतिदिन यही प्रार्थना है॥४॥

आर्यमुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - हे दिव्यशक्तिसम्पन्न परमात्मन् ! आप हमारी यज्ञभूमि को अन्न तथास्निग्धद्रव्यों से सदैवसिञ्चनकरते रहें और हमको द्युलोकादि दिव्य स्थानों में विचरने के लिए उत्तम साधन प्रदान करें, जिससे हम अव्याहतगति होकर आपके लोक-लोकान्तरों में परिभ्रमणकरसकें, यह हमारी आपसे प्रार्थना है ॥४॥

आर्यमुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (मित्रावरुणा) हे सर्वप्रिय तथा सर्ववरणीय शक्तिमन्परमात्मन् ! (नः) अस्माकं (हव्यजुष्टिं गव्यूतिम्) यज्ञभूमिं (आ) सम्यक्प्रकारेण (घृतैः, इळाभिः) घृतैस्तथा अन्नैश्च (उक्षतं) सिञ्चतं (वां प्रति) युवां प्रति अत्र अस्मिल्ँलोके (वरं) उत्कृष्टम्, कार्य्यकारिणः (नः) अस्मान्प्रति (उद्नः) स्नेहस्य भावं (पृणीतं) प्रयच्छतु प्रत्यहं भवत इयमेव प्रार्थना यत् (दिव्यस्य चारोः) चरणशीलस्य द्युलोकस्य वयमव्याहतगतयो भवेम ॥४॥

05 एष स्तोमो - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

एष᳓ स्तो᳓मो वरुण मित्र तु᳓भ्यं
सो᳓मः शुक्रो᳓ न᳓ वाय᳓वे अयामि
अविष्टं᳓ धि᳓यो जिगृत᳓म् पु᳓रंधीर्
यूय᳓म् पात सुअस्ति᳓भिः स᳓दा नः

मूलम् ...{Loading}...

ए॒ष स्तोमो॑ वरुण मित्र॒ तुभ्यं॒ सोमः॑ शु॒क्रो न वा॒यवे॑ऽयामि ।
अ॒वि॒ष्टं धियो॑ जिगृ॒तं पुरं॑धीर्यू॒यं पा॑त स्व॒स्तिभिः॒ सदा॑ नः ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - मित्रावरुणौ
ऋषिः - वसिष्ठः
छन्दः - त्रिष्टुप्

Thomson & Solcum

Vedaweb annotation

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line

Morph
eṣá ← eṣá (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

mitra ← mitrá- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

stómaḥ ← stóma- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

túbhyam ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

varuṇa ← váruṇa- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

ayāmi ← √yam- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:PASS}

ná ← ná (invariable)

sómaḥ ← sóma- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

śukráḥ ← śukrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

vāyáve ← vāyú- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

aviṣṭám ← √avⁱ- (root)
{number:DU, person:2, mood:IMP, tense:AOR, voice:ACT}

dhíyaḥ ← dhī́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

jigr̥tám ← √gr̥- (root)
{number:DU, person:2, mood:IMP, tense:AOR, voice:ACT}

púraṁdhīḥ ← púraṁdhi- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

pāta ← √pā- 1 (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

sádā ← sádā (invariable)

svastíbhiḥ ← svastí- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

yūyám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:PL}

पद-पाठः

ए॒षः । स्तोमः॑ । व॒रु॒ण॒ । मि॒त्र॒ । तुभ्य॑म् । सोमः॑ । शु॒क्रः । न । वा॒यवे॑ । अ॒या॒मि॒ ।
अ॒वि॒ष्टम् । धियः॑ । जि॒गृ॒तम् । पुर॑म्ऽधीः । यू॒यम् । पा॒त॒ । स्व॒स्तिऽभिः॑ । सदा॑ । नः॒ ॥

Hellwig Grammar

eṣa ← etad
[noun], nominative, singular, masculine
“this; he,she,it (pers. pron.); etad [word].”

stomo ← stomaḥ ← stoma
[noun], nominative, singular, masculine
“hymn; Stoma; stoma [word].”

varuṇa
[noun], vocative, singular, masculine
“Varuna; varuṇa [word]; Crataeva religiosa Forst.; Varuṇa; varuṇādi.”

mitra
[noun], vocative, singular, masculine
“friend; Mitra; mitra [word]; sun; ally.”

tubhyaṃ ← tubhyam ← tvad
[noun], dative, singular
“you.”

somaḥ ← soma
[noun], nominative, singular, masculine
“Soma; moon; soma [word]; Candra.”

śukro ← śukraḥ ← śukra
[noun], nominative, singular, masculine
“bright; clear; white; light; pure.”

na
[adverb]
“not; like; no; na [word].”

vāyave ← vāyu
[noun], dative, singular, masculine
“wind; Vayu; vāta; prāṇa (coll.); air; air; fart; breath; northwest; draft; vāyu [word]; Vāyu; Marut.”

‘yāmi ← ayāmi ← yam
[verb], singular, Aorist passive
“concentrate; grant; restrain; cause; control; offer; cover; raise.”

aviṣṭaṃ ← aviṣṭam ← av
[verb], dual, Aorist imperative
“support; help; prefer; prefer; like.”

dhiyo ← dhiyaḥ ← dhī
[noun], accusative, plural, feminine
“intelligence; prayer; mind; insight; idea; hymn; purpose; art; knowledge.”

jigṛtam ← jāgṛ
[verb], dual, Aorist imperative
“wake; watch; awaken; wake up; oversee.”

purandhīr ← purandhīḥ ← puraṃdhi
[noun], accusative, plural, feminine
“liberality; Puraṃdhi; munificence.”

yūyam ← tvad
[noun], nominative, plural
“you.”

pāta ← pā
[verb], plural, Present imperative
“protect; govern.”

svastibhiḥ ← svasti
[noun], instrumental, plural, feminine
“prosperity; well-being; fortune; benediction; svasti [word]; well; luck.”

sadā
[adverb]
“always; continually; always; perpetually.”

naḥ ← mad
[noun], accusative, plural
“I; mine.”

सायण-भाष्यम्

एषः स्तोमइति पञ्चमी गता ॥ ५ ॥प्रमित्रयोरित्येकोनविंशत्यृचमेकादशं सूक्तं वसिष्ठस्यार्षम् अत्रेयमनुक्रमणिका-प्रमित्रयोरेकोना गायत्रं दशम्याद्यास्त्रयः प्रगाथाः पुरउष्णिक् चतुर्थ्याद्यादशादित्यास्तिस्रः सौर्यइति । दशमीबृहती एकादशीसतोबृहती द्वादशीबृहती त्रयोदशीसतोबृहती चतुर्दशी- बृहती पञ्चदशीसतोबृहती षोडशीपुरउष्णिक् शिष्टागायत्र्यः चतुर्थ्याद्यास्त्रयोदश्यन्ताः आदित्यदेवताः चतुर्दश्याद्याः स्तिस्रः सूर्यदेवत्याः आद्यन्तौतृचौ पूर्ववन्मैत्रावरुणौ अग्निष्टोमेमाध्यन्दिनसवने मैत्रावरुणशस्त्रे आदितोनवर्चः शस्याः प्रमित्रयोर्वरुणयोरितिनवेति सूत्रितत्वात् । पृष्ठ्याभिप्लवषडहयोः स्तोमवृद्धिनिमित्तमावापार्था आद्याः षळृचः सूत्रितञ्च-प्रमित्रयोर्वरुणयोरितिषळिति ।

Wilson

English translation:

“Varuṇa and Mitra, this praise, pure as the Soma libation, has been offered to you, and also, Aryaman(to you); protect our rites; be awake to our praises; and do you ever cherish us with blessings.”

Jamison Brereton

This praise song, o Varuṇa, o Mitra, has been offered to each of you, like the gleaming soma to Vāyu.
Give help to our insights. Awaken the ways to plenty. – Do you protect us always with your blessings.

Griffith

To you this laud, O Varuna and Mitra, is offered, like bright Soma juice to Vayu.
Favour our songs of praise, wake thought and spirit. Preserve us evermore, ye Gods, with blessings.

Geldner

Dieses Loblied ist dir, Mitra und dir, Varuna dargebracht wie der klare Soma dem Vayu. Begünstiget die Gebete, erwecket die Freigebigkeit!-Behütet ihr uns immerdar mit eurem Segen!

Grassmann

Dies Loblied ist euch, Varuna und Mitra, gereicht, wie reiner Somatrunk dem Vaju, Seid hold den Liedern und erweckt uns Reichthum. Ihr Götter, schützt uns stets mit eurem Segen.

Elizarenkova

Это восхваление, о Варуна, о Митра, для тебя
Было принесено в жертву, как чистый сома – для Ваю.
Поддержите поэтические мысли, пробудите силы вдохновения!
Защищайте вы нас всегда (своими) милостями!

अधिमन्त्रम् (VC)

मित्रावरुणौ
वसिष्ठः
विराट्त्रिष्टुप्
धैवतः

आर्यमुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (वरुण, मित्र) हे वरणीयसथा सबके प्रियतम परमात्मन् ! (एषः, स्तोमः) यह विज्ञानमय यज्ञ (तुभ्यं) तुम्हारे निमित्त (अयामि) किया गया है, आप हमें (सोमः) सौम्यस्वभाव (शुक्रः) बल (वायवे, न) आदित्य के समान प्रकाश (अयामि) प्रदान करें, यह यज्ञ (धियः, अविष्टं) बुद्धि की रक्षा (जिगृतं) जागृति (पुरन्धीः) स्तुत्यर्थ है (यूयं) आप (स्वस्तिभिः) कल्याणकारक पदार्थों के प्रदान द्वारा (नः) हमको (सदा) सदा (पात) पवित्र करें॥५॥

आर्यमुनि - भावार्थः

भावार्थभाषाः - इस विज्ञानमय यज्ञ में स्नेह तथा आकर्षणरूपशक्तिप्रधान परमात्मा से यह प्रार्थना की गयी है कि हे भगवन् ! आप हमेंसौम्यस्वभाव, बलिष्ठ तथा आदित्य के समान तेजस्वी बनायेंऔर हमारी बुद्धि की सब ओर से रक्षा करें, ताकि हम सदा प्रबुद्ध और अपने उद्योगों में तत्पर रहें, आपसे यही प्रार्थना है कि आप सदैव हम पर कृपा करते रहें ॥५॥ ६५ वाँ सूक्त और सातवाँ वर्ग समाप्त हुआ ।

आर्यमुनि - पदार्थः

पदार्थान्वयभाषाः - (वरुण, मित्र) हे वरणीय तथा सर्वप्रियतम परमात्मन् ! (एषः, स्तोमः) इमं विज्ञानयज्ञं (तुभ्यम्) भवदर्थं (अयामि) समर्पयामि भवान् मह्यं (सोमः) सौम्यस्वभावं (शुक्रः) बलं प्रयच्छतु अन्यच्च (वायवे, न) आदित्यवत् प्रकाशम्प्रार्थयामि अस्माकं (धियः) कर्म्माणि (अविष्टं) रक्षतु अस्माकं (पुरन्धीः) स्तुतीः (जिगृतं) स्वीकरोतु (यूयं) भवान् (स्वस्तिभिः) स्वस्तिवाचनवचोभिः (नः) अस्मान्प्रति (सदा) सदैव (पात) रक्षतु ॥ यूयं पात इत्यादि बहुवचनमादरार्थम्, ईश्वरे बहुत्वाभावात्, अर्थात् ईश्वरे नानात्वं नास्ति अतो बहुवचनमपि एकत्वसूचकमित्यर्थः ॥५॥ पञ्चषष्टितमं सूक्तं सप्तमो वर्गश्च समाप्तः ॥