०६१

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्

“उद्वां चक्षुः’ इति सप्तर्चं षष्ठं सूक्तं वसिष्ठस्यार्षं त्रैष्टुभं मैत्रावरुणम्। ‘उद्वां सप्त ’ इत्यनुक्रमणिका । विनियोगो लैङ्गिकः ॥

Jamison Brereton

61 (577)
Mitra and Varuṇa
Vasiṣṭha Maitrāvaruṇi
7 verses: triṣṭubh
Like the preceding hymn, with which it shares its final verse, this hymn begins with a description of the rising Sun, who here is the eye of Mitra and Varuṇa, watch ing over the good and evils deeds of humans. In verse 2 the rising Sun parallels the voice of the poet, who raises his hymn to Mitra and Varuṇa. And just as the Sun fills the worlds with light, Mitra and Varuṇa penetrate all the worlds and even go beyond them. Like kings who send their agents into the communities to note what their subjects are doing and saying, Mitra and Varuṇa also have spies who are everywhere (vs. 3).
The mention of these spies in verse 3 may help explain the most problematic verse in the hymn, verse 5. There are several ways to construe the verse: ámūrā víśvā could be vocative and nominative dual respectively, describing Mitra and Varuṇa as those who can never be fooled (so Geldner), but more likely they describe the drúhaḥ “deceptions” in 5c. As Oldenberg notes, grammatically dis persing the phrase ámūrā víśvā(ḥ). . . imā́ḥ “all these who are never fooled” seems forced. But the idea that Mitra and Varuṇa themselves deceive has understand ably given interpreters pause. Still, in X.109.4 Indra is said never to be deceived but himself deceiving (√dabh) and in the previous hymn, in VII.60.9c, Aryaman can bring “hostilities” against those who do not act rightly. The “deceptions” of Mitra and Varuṇa are probably their hidden spies. These spies are actually not seen and accordingly in this verse they are unidentified and hence verbally hidden. The verse even works a deception of its own, describing the spies in the feminine plural—spáśaḥ “spies” is masculine plural—and delaying the feminine term that stands for them, drúhaḥ, until pāda c.

01 उद्वां चक्षुर्वरुण - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

उ᳓द् वां च᳓क्षुर् वरुण सुप्र᳓तीकं
देव᳓योर् एति सू᳓रियस् ततन्वा᳓न्
अभि᳓ यो᳓ वि᳓श्वा भु᳓वनानि च᳓ष्टे
स᳓ मन्यु᳓म् म᳓र्तियेषु आ᳓ चिकेत

02 प्र वाम् - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

प्र᳓ वां स᳓ मित्रावरुणाव् ऋता᳓वा
वि᳓प्रो म᳓न्मानि दीर्घश्रु᳓द् इयर्ति
य᳓स्य ब्र᳓ह्माणि सुक्रतू अ᳓वाथ
आ᳓ य᳓त् क्र᳓त्वा न᳓ शर᳓दः पृणइ᳓थे

03 प्रोरोर्मित्रावरुणा पृथिव्याः - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

प्र᳓ उरो᳓र् मित्रावरुणा पृथिव्याः᳓
प्र᳓ दिव᳓ ऋष्वा᳓द् बृहतः᳓ सुदानू
स्प᳓शो दधाथे ओ᳓षधीषु विक्षु᳓
ऋ᳓धग् यतो᳓ ऽनिमिषं° र᳓क्षमाणा

04 शंसा मित्रस्य - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

शं᳓सा मित्र᳓स्य व᳓रुणस्य धा᳓म
शु᳓ष्मो रो᳓दसी बद्बधे महित्वा᳓
अ᳓यन् मा᳓सा अ᳓यज्वनाम् अवी᳓राः
प्र᳓ यज्ञ᳓मन्मा वृज᳓नं तिराते

05 अमूरा विश्वा - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अ᳓मूरा वि᳓श्वा वृषणाव् इमा᳓ वां
न᳓ या᳓सु चित्रं᳓ द᳓दृशे न᳓ यक्ष᳓म्
द्रु᳓हः सचन्ते अ᳓नृता ज᳓नानां
न᳓ वां निण्या᳓नि अचि᳓ते अभूवन्

06 समु वाम् - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

स᳓म् उ वां यज्ञ᳓म् महयं न᳓मोभिर्
हुवे᳓ वाम् मित्रावरुणा सबा᳓धः
प्र᳓ वाम् म᳓न्मानि ऋच᳓से न᳓वानि
कृता᳓नि ब्र᳓ह्म जुजुषन्न् इमा᳓नि

07 इयं देव - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

इयं᳓ देव पुरो᳓हितिर् युव᳓भ्यां
यज्ञे᳓षु मित्रावरुणाव् अकारि
वि᳓श्वानि दुर्गा᳓ पिपृतं तिरो᳓ नो
यूय᳓म् पात सुअस्ति᳓भिः स᳓दा नः