०५३

• देवता - द्यावापृथिव्यौ
• ऋषिः - वसिष्ठः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

प्र꣡ द्या꣡वा यज्ञइः꣡ पृथिवी꣡ न꣡मोभिः
सबा꣡ध ईळे बृहती꣡ य꣡जत्रे
ते꣡ चिद् धि꣡ पू꣡र्वे कव꣡यो गृण꣡न्तः
पुरो꣡ मही꣡ दधिरे꣡ देव꣡पुत्रे

Strata
Cretic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
dyā́vā ← dyú- ~ div- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:DU}

námobhiḥ ← námas- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:PL}

prá ← prá (invariable)
{}

pr̥thivī́ ← pr̥thivī́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:DU}

yajñaíḥ ← yajñá- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

br̥hatī́ ← br̥hánt- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:DU}

īḷe ← √īḍ- ~ √īḷ- (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

sabā́dhaḥ ← sabā́dhas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

yájatre ← yájatra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:DU}

cit ← cit (invariable)
{}

gr̥ṇántaḥ ← √gr̥̄- 1 (root)
{case:NOM, gender:M, number:PL, tense:PRS, voice:ACT}

hí ← hí (invariable)
{}

kaváyaḥ ← kaví- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

pū́rve ← pū́rva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

té ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:F, number:DU}

dadhiré ← √dhā- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}

deváputre ← deváputra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:DU}

mahī́ ← máh- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:DU}

purás ← purás (invariable)
{}

प्र । द्यावा॑ । य॒ज्ञैः । पृ॒थि॒वी इति॑ । नमः॑ऽभिः । स॒ऽबाधः॑ । ई॒ळे॒ । बृ॒ह॒ती इति॑ । यज॑त्रे॒ इति॑ ।
ते इति॑ । चि॒त् । हि । पूर्वे॑ । क॒वयः॑ । गृ॒णन्तः॑ । पु॒रः । म॒ही इति॑ । द॒धि॒रे । दे॒वपु॑त्रे॒ इति॑ दे॒वऽपु॑त्रे ॥

• pra
• [adverb]
• “towards; ahead.”

• dyāvā ← div
• [noun], accusative, dual, masculine
• “sky; Svarga; day; div [word]; heaven and earth; day; dawn.”

• yajñaiḥ ← yajña
• [noun], instrumental, plural, masculine
• “yajña; religious ceremony; Vishnu; yajña [word]; Yajña; Shiva.”

• pṛthivī
• [noun], accusative, dual, feminine
• “Earth; pṛthivī; floor; Earth; earth; pṛthivī [word]; land.”

• namobhiḥ ← namas
• [noun], instrumental, plural, neuter
• “adoration; court; namas [word]; bow; salute.”

• sabādha ← sabādhas
• [noun], accusative, singular, neuter
• “eager; ardent.”

• īﾱe ← īḍe ← īḍ
• [verb], singular, Present indikative
• “praise; invite; raise.”

• bṛhatī ← bṛhat
• [noun], accusative, dual, feminine
• “large; great; loud; high; much(a); exalted; abundant; intensive; strong; huge.”

• yajatre ← yajatra
• [noun], accusative, dual, feminine
• “adorable.”

• te ← tad
• [noun], accusative, dual, feminine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• ciddhi ← cit
• [adverb]
• “even; indeed.”

• ciddhi ← hi
• [adverb]
• “because; indeed; for; therefore; hi [word].”

• pūrve ← pūrva
• [noun], nominative, plural, masculine
• “aforesaid(a); antecedent; previous(a); first; eastern; former(a); pūrva [word]; age-old; anterior; bygone; fore(a); predictive; firstborn; easterly; instrumental.”

• kavayo ← kavayaḥ ← kavi
• [noun], nominative, plural, masculine
• “poet; wise man; bard; Venus; Uśanas; kavi [word]; Kavi; prophet; guru; Brahma.”

• gṛṇantaḥ ← gṛ
• [verb noun], nominative, plural
• “praise.”

• puro ← puras
• [adverb]
• “ahead; puras [word]; easterly; eastward; east; earlier.”

• mahī ← mahi
• [noun], accusative, dual, feminine
• “great; firm.”

• dadhire ← dhā
• [verb], plural, Perfect indicative
• “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”

• devaputre ← deva
• [noun], masculine
• “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

• devaputre ← putre ← putra
• [noun], accusative, dual, feminine
• “son; putra [word]; male child; Putra; Bodhisattva.”

यजत्रे यजनीये बृहती बृहत्यौ महत्यौ द्यावा पृथिवी द्यावापृथिव्यौ यज्ञैः यागैः नमोभिः स्तोत्रैश्चाहं स्तोता सबाधः बाधासहितः । ऋत्विजां संबाधयुक्त इत्यर्थः । प्र ईळे प्रकर्षेण स्तौमि । मही महत्यौ देवपुत्रे । देवाः पुत्रा ययोस्ते । ते चिद्धि तादृश्यौ खल्वपि द्यावापृथिव्यौ पूर्वे पुरातनाः कवयः गृणन्तः स्तुवन्तः पुरः दधिरे पुरस्तात् स्थापयामासुः ॥

English translation:

“Attended by a concourse (of priests) I worship the adorable and mighty Heaven and Earth withsacrifices and praises, those wo great ones of whom the gods are the sons, whom ancient sages glorifying haveformerly detained.”

I urgently invoke Heaven and Earth, the lofty ones worthy of the sacrifice, with sacrifices and acts of reverence,
for the ancient poets who also hymned them set in front those two great ones whose sons are the gods.

The té that opens the 2nd hemistich is ambiguous: it can be nom. pl. m., modifying kaváyaḥ, or acc. du. f., providing the object of puráḥ … dadhiré.

AS priest with solemn rites and adorations I worship Heaven and Earth, the High and Holy.
To them, great Parents of the Gods, have sages of ancient time, singing, assigned precedence.

Zuvor rufe ich Himmel und Erde unter Opfern und Verbeugungen eindringlich an, die Hohen, Opferwürdigen, denn auch die früheren Seher haben lobpreisend diese beiden großen Göttereltern vorangestellt.

Mit Opfern ehr’ ich eifervoll in Demuth die hohen heil’gen Himmel und die Erde, Denn hoch sind sie, die grossen Götterältern, geehrt von alten Dichtern, die sie priesen.

Прежде всего я настойчиво зову Небо-и-Землю
Жертвами (и) поклонениями, высоких, достойных жертв.
Ведь и те прежние поэты, воспевая,
Ставили впереди (всех) двоих великих, чьи сыновья - боги.

• द्यावापृथिव्यौ
• वसिष्ठः
• त्रिष्टुप्
• धैवतः

अब तीन ऋचावाले त्रेपनवें सूक्त का प्रारम्भ है, इसके प्रथम मन्त्र में अब विद्वान् जन क्या करें, इस विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे मनुष्यो ! जैसे (सबाधः) पीड़ा के सहित वर्त्तमान मैं (नमोभिः) अन्नादिकों से और (यज्ञैः) सङ्गति करने-करानेवालों से जो (मही) बड़े (बृहती) बड़े (यजत्रे) सङ्ग करने योग्य (पुरः) नगरों को धारण करनेवाली (देवपुत्रे) देवपुत्र अर्थात् विद्वान् जन जिनकी पुत्र के समान पालना करतेवाले हैं, उन (द्यावापृथिवी) सूर्य और भूमि की (पूर्वे) अगले (कवयः) विद्वान् जन (गृणन्तः) स्तुति करते हुए (दधिरे) धारण करते हैं (ते, चित्) (हि) उन्हीं की (प्र, ईळे) अच्छे प्रकार गुणों से प्रशंसा करता हूँ ॥१॥

भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है । हे मनुष्यो ! जैसे सबको धारण करनेवाले भूमि और सूर्य को विद्वान् जन जान कर उपकार करते हैं, वैसे तुम भी करो ॥१॥

अन्वय: हे मनुष्या ! यथा सबाधोऽहं नमोभिर्यज्ञैः ये मही बृहती यजत्रे पुरो धरन्त्यौ देवपुत्रे द्यावापृथिवी पूर्वे कवयो गृणन्तो दधिरे ते चिद्धि प्रेळे ॥१॥

अथ विद्वांसः किं कुर्युरित्याह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (प्र) (द्यावा) (यज्ञैः) सङ्गतिकरणैः कर्मभिः (पृथिवी) सूर्यभूमी (नमोभिः) अन्नादिभिः (सबाधः) बाधेन सह वर्त्तमानः (ईळे) गुणैः प्रशंसामि (बृहती) महत्यौ (यजत्रे) सङ्गन्तव्ये (ते) (चित्) अपि (हि) (पूर्वे) (कवयः) विद्वांसः (गृणन्तः) स्तुवन्तः (पुरः) पुराणि (मही) महत्यौ (दधिरे) धरन्ति (देवपुत्रे) देवा विद्वांसः पुत्राः पुत्रवत्पालकाः ययोस्ते ॥१॥

भावार्थभाषाः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः। हे मनुष्या ! यथा सर्वधारकौ भूमिसूर्यौ विद्वांसो विज्ञायोपकुर्वन्ति तथा यूयमपि कुरुत ॥१॥

या सूक्तात द्यावापृथ्वीच्या गुण व कृत्य यांचे वर्णन असल्यामुळे या सूक्ताच्या अर्थाची पूर्व सूक्तार्थाबरोबर संगती जाणावी.

भावार्थभाषाः - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. हे माणसांनो ! जसे सर्वांना धारण करणाऱ्या भूमी व सूर्याला विद्वान लोक जाणतात व उपकार करतात तसे तुम्हीही करा. ॥ १ ॥

• देवता - द्यावापृथिव्यौ
• ऋषिः - वसिष्ठः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

प्र꣡ पूर्वजे꣡ पित꣡रा न꣡व्यसीभिर्
गीर्भिः꣡ कृणुध्वं स꣡दने ऋत꣡स्य
आ꣡ नो द्यावापृथिवी दइ꣡वियेन
ज꣡नेन यातम् म꣡हि वां व꣡रूथम्

Strata
Cretic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
návyasībhiḥ ← návyas- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:PL}

pitárā ← pitár- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:DU}

prá ← prá (invariable)
{}

pūrvajé ← pūrvajá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:DU}

gīrbhíḥ ← gír- ~ gīr- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:PL}

kr̥ṇudhvam ← √kr̥- (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}

r̥tásya ← r̥tá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

sádane ← sádana- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}

ā́ ← ā́ (invariable)
{}

daívyena ← daívya- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}

dyāvāpr̥thivī ← dyā́vāpr̥thivī́- (nominal stem)
{case:VOC, gender:F, number:DU}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

jánena ← jána- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}

máhi ← máh- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

vām ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:DU}

várūtham ← várūtha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

yātam ← √yā- 1 (root)
{number:DU, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

प्र । पू॒र्व॒जे इति॑ पू॒र्व॒ऽजे । पि॒तरा॑ । नव्य॑सीभिः । गीः॒ऽभिः । कृ॒णु॒ध्व॒म् । सद॑ने॒ इति॑ । ऋ॒तस्य॑ ।
आ । नः॒ । द्या॒वा॒पृ॒थि॒वी॒ इति॑ । दैव्ये॑न । जने॑न । या॒त॒म् । महि॑ । वा॒म् । वरू॑थम् ॥

• pra
• [adverb]
• “towards; ahead.”

• pūrvaje ← pūrva
• [noun]
• “aforesaid(a); antecedent; previous(a); first; eastern; former(a); pūrva [word]; age-old; anterior; bygone; fore(a); predictive; firstborn; easterly; instrumental.”

• pūrvaje ← je ← ja
• [noun], accusative, dual, feminine
• “produced; caused; born; located; growing; descended from; consisting of; ja [word]; living; written; flourishing.”

• pitarā ← pitṛ
• [noun], accusative, dual, masculine
• “father; Pitṛ; ancestor; parent; paternal ancestor; pitṛ [word]; forefather.”

• navyasībhir ← navyasībhiḥ ← navyas
• [noun], instrumental, plural, feminine
• “new.”

• gīrbhiḥ ← gir
• [noun], instrumental, plural, feminine
• “hymn; praise; voice; words; invocation; command; statement; cry; language.”

• kṛṇudhvaṃ ← kṛṇudhvam ← kṛ
• [verb], plural, Present imperative
• “make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”

• sadane ← sadana
• [noun], locative, singular, neuter
• “seat; weakness; inertness; dwelling; exhaustion; numbness; home; residence; seat; inanition; location.”

• ṛtasya ← ṛta
• [noun], genitive, singular, neuter
• “truth; order; fixed order; ṛta [word]; law; custom; custom.”

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], accusative, plural
• “I; mine.”

• dyāvāpṛthivī
• [noun], vocative, dual, feminine
• “heaven and earth; dyāvāpṛthivī [word].”

• daivyena ← daivya
• [noun], instrumental, singular, masculine
• “divine; divine; celestial.”

• janena ← jana
• [noun], instrumental, singular, masculine
• “people; national; man; relative; jan; Janaloka; person; jana [word]; man; attendant; Jana; foreigner; inhabitant; group.”

• yātam ← yā
• [verb], dual, Present imperative
• “go; enter (a state); travel; disappear; reach; come; campaign; elapse; arrive; drive; reach; leave; run; depart; ride.”

• mahi
• [noun], nominative, singular, neuter
• “great; firm.”

• vāṃ ← vām ← tvad
• [noun], genitive, dual
• “you.”

• varūtham ← varūtha
• [noun], nominative, singular, neuter
• “defense; protective covering.”

हे अस्मदीयाः स्तोतारो यूयं नव्यसीभिः नवतराभिः गीर्भिः स्तुतिरूपाभिर्वाग्भिः ऋतस्य यज्ञस्य सदने स्थानभूते पूर्वजे पूर्वं प्रजाते पितरा पितरौ विश्वस्य मातापितृभूते द्यावापृथिव्यौ प्र कृणुध्वं पुरस्कुरुत । अथ प्रत्यक्षस्तुतिः । हे द्यावापृथिवी द्यावापृथिव्यौ युवां दैव्येन देवसंबन्धिना जनेन सह नः अस्मानभि आ यातम् आगच्छतम् । किमर्थम् आयातमित्युच्यते । वां युवयोः वरूथम् अस्माभिर्वरणीयं महि महत्। यद्धनमस्तीति शेषः। तद्धनमस्मभ्यं दीयतामित्यर्थः ॥

English translation:

“plural ce before (us) in the hall of sacrifice, with new songs, the ancient parents (of all beings); come to us,Heaven and Earth, with the celestial people, for vast is your protecting (wealth).”

With newer hymns bring forward into the seat of truth the two
ancient-born parents.
O Heaven and Earth, journey here to us with the divine folk. Great is your protection.

Unusually, this vs. requests and depicts physical movement of Heaven and Earth, which is conceptually awkward, given that Heaven at least has a fixed position at a great distance from our ritual ground. I have argued elsewhere (“The Divine Revolution of Ṛgveda X.124: A New Interpretation. Beyond Asuras and Devas,” Staal Ged., 2016) that one of the likely reasons for the eclipse of the inherited divinity and original head of the pantheon Dyauṣ Pitar “Father Heaven” is his inability to move about the cosmos and esp., in conformity with the newer ritual model, to come to our sacrifice rather than having the oblations of that sacrifice filter up to heaven. This is one of the few passages in the RV where his presence at the sacrifice is urged, and only a little thought is required to reveal it as odd.

Geldner takes sádane as du (“den beiden Sitzen der Wahrheit”), and in favor of this interpr. is the fact that its final vowel is pragṛhya in the Saṃhitā text (sádane ṛtásya, not *sádana ṛtásya, as in IV.42.4), as Oldenberg points out. However, I take it, with Renou and Lüders (607-8)(and Grassmann implicitly) as a loc. sg. in the usual phrase. As Lüders points out (608), gods are never themselves “seats of truth” but are located in such seats.

With newest hymns set in the seat of Order, those the Two Parents, born before all others,
Come, Heaven and Earth, with the Celestial People, hither to us, for strong is your protection.

Lasset den beiden Erstgeborenen, den Eltern, den beiden Sitzen der Wahrheit mit euren neuesten Lobreden den Vortritt! Kommet zu uns, Himmel und Erde, mit dem göttlichen Volke! Groß ist euer beider Schutz.

Macht, Sänger, euch geneigt durch neue Lieder, im heil’gen Sitz die urgebornen Aeltern, O Erd’ und Himmel mit dem Stamm der Götter kommt her zu uns; denn gross ist eure Schutzwehr.

Создайте преимущество двоим перворожденным, родителям,
Новыми хвалебными песнями в сиденье закона!
Придите к нам, о Небо-и-Земля, вместе с божественным
Родом! Велика ваша защита.

• द्यावापृथिव्यौ
• वसिष्ठः
• निचृत्त्रिष्टुप्
• धैवतः

फिर वे भूमि और बिजुली कैसी हैं, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे शिल्पि विद्वानो ! तुम (नव्यसीभिः) अतीव नवीन (गीर्भिः) सुशिक्षित वाणियों से (ऋतस्य) सत्य वा जल के सम्बन्ध में (सदने) स्थानरूप जिन में स्थिर होते हैं वे (पूर्वजे) आगे से उत्पन्न हुए (पितरा) माता-पिता के समान वर्त्तमान (द्यावापृथिवी) भूमि और बिजुली (दैव्येन) विद्वानों ने बनाये हुए विद्वान् (जनेन) प्रसिद्ध जन से (वाम्) तुम दोनों के (महि) बड़े (वरूथम्) श्रेष्ठ घर को (आ, यातम्) प्राप्त हों, वैसे इनको (नः) हमको (कृणुध्वम्) सिद्ध करो ॥२॥

भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है । हे स्त्री-पुरुषो ! तुम पदार्थविद्या से पृथिवी आदि का विज्ञान करके सुन्दर घर बना वहाँ मनुष्यों के सुखों की उन्नति करो ॥२॥

अन्वय: हे शिल्पिनो विद्वांसो ! यूयं नव्यसीभिर्गीर्भिर्ऋतस्य सम्बन्धे सदने पूर्वजे पितरेव वर्त्तमाने द्यावापृथिवी दैव्येन जनेन वां महि वरूथमा यातं तथेमे नः कृणुध्वम् ॥२॥

पुनस्ते भूमिविद्युतौ कीदृश्यौ स्त इत्याह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (प्र) (पूर्वजे) पूर्वस्माज्जाते (पितरा) मातापितृवद्वर्तमाने (नव्यसीभिः) अतिशयेन नवीनाभिः (गीर्भिः) सुशिक्षिताभिर्वाग्भिः (कृणुध्वम्) कुरुत (सदने) सीदन्ति ययोस्ते (ऋतस्य) सत्यस्योदकस्य वा (आ) (नः) अस्माकम् (द्यावापृथिवी) भूमिविद्युतौ (दैव्येन) देवैर्विद्वद्भिः कृतेन विदुषा (जनेन) प्रसिद्धेन मनुष्येण (यातम्) प्राप्नुयातम् (महि) महत् (वाम्) युवयोः स्त्रीपुरुषयोः (वरूथम्) वरं गृहम् ॥२॥

भावार्थभाषाः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः। हे स्त्रीपुरुषा ! यूयं पदार्थविद्यया पृथिव्यादिविज्ञानं कृत्वा सुन्दराणि गृहाणि निर्माय तत्र मनुष्यसुखोन्नतिं कुरुत ॥२॥

भावार्थभाषाः - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. हे स्त्री-पुरुषांनो ! तुम्ही पदार्थविद्येद्वारे पृथ्वी इत्यादीचे विज्ञान जाणून सुंदर घरे बनवून माणसांच्या सुखात वाढ करा. ॥ २ ॥

• देवता - द्यावापृथिव्यौ
• ऋषिः - वसिष्ठः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

उतो꣡ हि꣡ वां रत्नधे꣡यानि स꣡न्ति
पुरू꣡णि द्यावापृथिवी सुदा꣡से
अस्मे꣡ धत्तं य꣡द् अ꣡सद् अ꣡स्कृधोयु
यूय꣡म् पात सुअस्ति꣡भिः स꣡दा नः

Strata
Cretic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M;; repeated line

Morph
hí ← hí (invariable)
{}

ratnadhéyāni ← ratnadhéya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

sánti ← √as- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

u ← u (invariable)
{}

utá ← utá (invariable)
{}

vām ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:DU}

dyāvāpr̥thivī ← dyā́vāpr̥thivī́- (nominal stem)
{case:VOC, gender:F, number:DU}

purū́ṇi ← purú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

sudā́se ← sudā́s- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

ásat ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

áskr̥dhoyu ← áskr̥dhoyu- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

asmé ← ahám (pronoun)
{case:DAT, number:PL}

dhattam ← √dhā- 1 (root)
{number:DU, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

yát ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

pāta ← √pā- 1 (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

sádā ← sádā (invariable)
{}

svastíbhiḥ ← svastí- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

yūyám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:PL}

उ॒तो इति॑ । हि । वा॒म् । र॒त्न॒ऽधेया॑नि । सन्ति॑ । पु॒रूणि॑ । द्या॒वा॒पृ॒थि॒वी॒ इति॑ । सु॒ऽदासे॑ ।
अ॒स्मे इति॑ । ध॒त्त॒म् । यत् । अस॑त् । अस्कृ॑धोयु । यू॒यम् । पा॒त॒ । स्व॒स्तिऽभिः॑ । सदा॑ । नः॒ ॥

• uto ← uta
• [adverb]
• “and; besides; uta [indecl.]; similarly; alike; even.”

• uto ← u
• [adverb]
• “ukāra; besides; now; indeed; u.”

• hi
• [adverb]
• “because; indeed; for; therefore; hi [word].”

• vāṃ ← vām ← tvad
• [noun], genitive, dual
• “you.”

• ratnadheyāni ← ratna
• [noun], neuter
• “jewel; wealth; best; treasure; vajra; property; jewel; ruby; jewelry.”

• ratnadheyāni ← dheyāni ← dheya
• [noun], nominative, plural, neuter
• “giving; distribution.”

• santi ← as
• [verb noun], nominative, plural
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• purūṇi ← puru
• [noun], nominative, plural, neuter
• “many; much(a); very.”

• dyāvāpṛthivī
• [noun], vocative, dual, feminine
• “heaven and earth; dyāvāpṛthivī [word].”

• sudāse ← sudās
• [noun], dative, singular, masculine
• “Sudās.”

• asme ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

• dhattaṃ ← dhattam ← dhā
• [verb], dual, Present imperative
• “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”

• yad ← yat ← yad
• [noun], nominative, singular, neuter
• “who; which; yat [pronoun].”

• asad ← asat ← as
• [verb], singular, Present conjunctive (subjunctive)
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• askṛdhoyu
• [noun], nominative, singular, neuter
• “undiminished.”

• yūyam ← tvad
• [noun], nominative, plural
• “you.”

• pāta ← pā
• [verb], plural, Present imperative
• “protect; govern.”

• svastibhiḥ ← svasti
• [noun], instrumental, plural, feminine
• “prosperity; well-being; fortune; benediction; svasti [word]; well; luck.”

• sadā
• [adverb]
• “always; continually; always; perpetually.”

• naḥ ← mad
• [noun], accusative, plural
• “I; mine.”

उतो हि अपि च खलु हे द्यावापृथिवी द्यावापृथिव्यौ वां युवयोः सुदासे शोभनहविर्दानाय यजमानाय देयानि पुरूणि बहूनि रत्नधेयानि रमणीयानि धनानि सन्ति भवन्ति । तेषां मध्ये यत् धनम् अस्कृधोयु । कृधुको ह्रस्वः । अह्रस्वमनल्पम् असत् भवेत्तद्धनम् अस्मे अस्मभ्यं धत्तं प्रयच्छतम् । हे द्यावापृथिव्यौ यूयं युवां नः अस्मान् सर्वदा कल्याणैः पात पालयतम् ॥ ॥२०॥

English translation:

“Many, Heavan and Earth, are the treasures fit to be given to the pious donor (of the oblation); give to usthat wealth which is unlimited; and do you ever cherish us with blessings.”

And because there exist many occasions for you to provide treasures to the good giver [/Sudās], o Heaven and Earth,
provide for us something that will not be stunted. – Do you protect us always with your blessings.

Yea, Heaven and Earth, ye hold in your possession full many a treasure for the liberal giver.
Grant us that wealth which comes in free abundance. Preserve us evermore, ye Gods, with blessings.

Denn ihr habt auch viele Belohnungen für den Freigebigen, für den Sudas, o Himmel und Erde. Bringet uns das, was ungeschmälert sein wird!-Behütet uns immerdar mit eurem Segen!

Denn viele Schätze habt ihr auszutheilen dem reichen Geber, Himmel ihr und Erde, Nicht spärlich sei, was ihr uns beide schenket; ihr Götter, schützt uns stets mit eurem Segen.

А также есть ведь у вас много раздач
Сокровищ, о Небо-и-Земля, для щедро приносящего (жертвы).
Нам дайте (то,) что оказалось бы нескаредным!
Защищайте вы нас всегда (своими) милостями!

• द्यावापृथिव्यौ
• वसिष्ठः
• निचृत्त्रिष्टुप्
• धैवतः

फिर मनुष्यों को भूमि आदि के गुण जानने योग्य हैं, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे अध्यापक और उपदेशको ! जो (सुदासे) सुन्दर दानशीलोंवाले (द्यावापृथिवी) भूमि और बिजुली वर्त्तमान हैं अथवा जिनमें (वाम्) तुम दोनों के (हि) ही (पुरूणि) बहुत (रत्नधेयानि) रत्न जिनमें भरे जाते (सन्ति) हैं वे धन धरने के पदार्थ हैं (ते) वे भूमि और बिजुली (अस्मे) हम लोगों में (धत्तम्) धारण करें (यत्) जो (उतो) कुछ भी (अस्कृधोयु) कृश हो अर्थात् मोटा न (असत्) हो उसके साथ (युवम्) तुम लोग (स्वस्तिभिः) सुखों से (वः) हम लोगों की (सदा) सदा (पात) रक्षा करो ॥३॥

भावार्थभाषाः - जो मनुष्य बिजुली और भूमि के गुणों को जान कर वहाँ स्थित जो रत्न उनको पाकर सब के लिये सुख का विधान करते हैं, वे सब ओर से सदा सुरक्षित होते हैं ॥३॥ इस सूक्त में द्यावापृथिवी के गुणों और कृत्यों का वर्णन होने से इस सूक्त के अर्थ की इससे पूर्व सूक्त के अर्थ के साथ सङ्गति जाननी चाहिये ॥ यह त्रेपनवाँ सूक्त और बीसवाँ वर्ग समाप्त हुआ ॥

अन्वय: हे अध्यापकोपदेशकौ ! ये सुदासे द्यावापृथिवी वर्तेते यत्र वां हि पुरूणि रत्नधेयानि धनाधिकरणानि सन्ति ते अस्मे धत्तं यदुतो अस्कृधोयु असत् येन सहिता यूयं स्वस्तिभिर्नस्सदा पात ॥३॥

पुनर्मनुष्यैर्भूम्यादिगुणा वेदितव्या इत्याह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (उतो) अपि (हि) (वाम्) युवयोः (रत्नधेयानि) रत्नानि धीयन्ते येषु तानि (सन्ति) (पुरूणि) बहूनि (द्यावापृथिवी) भूमिविद्युतौ (सुदासे) शोभना दासाः दातारो ययोस्ते (अस्मे) अस्मासु (धत्तम्) धरेतम् (यत्) (असत्) भवेत् (अस्कृधोयु) अस्थूलम् (यूयम्) (पात) (स्वस्तिभिः) (सदा) (नः) ॥३॥

भावार्थभाषाः - ये मनुष्या विद्युद्भूमिगुणान् विज्ञाय तत्रस्थानि रत्नानि प्राप्य सर्वार्थं सुखं विदधति ते सर्वतस्सदा सुरक्षिता भवन्तीति ॥३॥ अत्र द्यावापृथिवीगुणकृत्यवर्णनादेतदर्थस्य पूर्वसूक्तार्थेन सह सङ्गतिर्वेद्या ॥ इति त्रिपञ्चाशत्तमं सूक्तं विंशो वर्गश्च समाप्तः ॥

भावार्थभाषाः - जी माणसे विद्युत व भूमीच्या गुणांना जाणून तेथे स्थित असलेली रत्ने प्राप्त करून सर्वांना सुख देतात ती सगळीकडून सदैव सुरक्षित असतात. ॥ ३ ॥