सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्
‘मो षु त्वा’ इति सप्तविंशत्यृचं पञ्चदशं सूक्तम् । अत्रेयमनुक्रमणिका - मो षु सप्ताधिका प्रागाथं तृतीया द्विपदा सौदासैरग्नौ प्रक्षिप्यमाणः शक्तिरन्त्यं प्रगाथमालेभे सोऽर्धर्चं उक्तेऽदह्यत । तं पुत्रोक्तं वसिष्ठः समापयतेति शाट्यायनकं वसिष्ठस्यैव हतपुत्रस्यार्षमिति ताण्डकम्’ इति । मण्डलद्रष्टा वसिष्ठ ऋषिः । इन्द्र क्रतुं नः’ इति प्रगाथस्यार्धर्चस्य च वसिष्ठपुत्रः शक्तिर्वसिष्ठो वा । इन्द्रो देवता । अयुजो बृहत्यो युजः सतोबृहत्यः । तृतीया तु द्विपदा विराट्। महाव्रते निष्केवल्ये बार्हततृचाशीतावेतत्सूक्तम् । तत्र द्विपदाम् ’ अभि त्वा शूर’ इत्येतं रथन्तरं प्रगाथं ‘नकिः सुदासः’ इति प्रगाथं च वर्जयेत् । तथैव पञ्चमारण्यके सूत्रितं- मो षु त्वा वाघतश्चनेत्येतस्य द्विपदां चोद्धरति राथन्तरं च प्रगाथमथ हास्य नकिः सुदासो रथमित्येतं प्रगाथमुद्धृत्य त्वामिदा ह्यो नर इत्येतं प्रगाथं प्रत्यवदधाति’ (ऐ. आ. ५, २. ४ ) इति । चातुर्विशिकेऽहनि पञ्चमेऽहनि च निष्केवल्ये ‘मो षु त्वा वाघतः’ इति प्रगाथः सद्विपदः । सूत्रितं च – मो षु त्वा वाघतश्चनेति सद्विपद उपसमस्येद्द्विपदाम्’ (आश्व. श्रौ. ७. ३) इति । चातुर्विंशिकेऽहनि मरुत्वतीये प्राकृतात् मरुत्वतीयात् प्रगाथादनन्तरं ‘ नकिः सुदासः’ इति प्रगाथं शंसेत् । पृष्ठ्याभिप्लवषडहयोः तृतीये षष्ठेऽहनि चायं प्रगाथः । तथैव सूत्रितं – नकिः सुदासो रथमिति मरुस्वतीया ऊर्ध्वं नित्यात्’ इति । एवं स्थितान् प्रगाथान् पृष्ठ्याभिप्लवयोरन्वहं पुनःपुनरावर्तयेयुः’ (आश्व. श्रौ. ७. ३) इति । अग्निष्टोमे माध्यंदिनसवनेऽच्छावाकशस्त्रे ‘उदिन्न्वस्य रिच्यते ’ इति प्रगाथः। तथा च सूत्रितम्- उदिन्न्वस्य रिच्यते भूय इत्’ (आश्व. श्रौ. ५. १६) इति । अग्निष्टोमे माध्यंदिनसवने मैत्रावरुणशस्त्रे ‘ कस्तमिन्द्र’ इति प्रगाथः । सूत्रितं च— कस्तमिन्द्र त्वावसुं सद्यो ह जातः’ (आश्व. श्रौ. ५. १६ ) इति । चातुर्विंशिकेऽहनि माध्यंदिनसवने मैत्रावरुणशस्त्रस्यायं प्रगाथः । अहर्गणेष्वपि द्वितीयादिष्वहःसु । सूत्रितं च— कस्तमिन्द्र त्वावसुं कन्नव्यो अतसीनाम् ( आश्व. श्रौ. ७. ४ ) इति । ‘ आरम्भणीयाः पर्यासान् कद्वतोऽहरहःशस्यानीति होत्रकाः’ (आश्व. श्रौ. ७. १) इति । पृष्ठयषडहस्य तृतीयेऽहनि निष्केवल्ये वैरूपसामपक्षे ‘ यदिन्द्र यावतः’ इत्यनुरूपस्तृचः । सूत्रितं च -’ यदिन्द्र यावतस्त्वमिति प्रगाथौ स्तोत्रियानुरूपौ’ (आश्व. श्रौ. ७. १०) इति । अग्निष्टोमे चातुर्विंशिकेऽहनि माध्यंदिनसवनेऽच्छावाकशस्त्रे ‘तरणिरित्सिषासति’ इति वैकल्पिकस्तृचः । सूत्रितं च तरोभिर्वो विदद्वसुं तरणिरित्सिषासति’ (आश्व. श्रौ. ७. ४) इति । अग्निष्टोमे निष्केवल्यशस्त्रे रथन्तरसामपक्षे ’ अभि त्वा शूर’ इति प्रगाथः स्तोत्रियः । सूत्रितं च— अभि त्वा शूर नोनुमोऽभि त्वा पूर्वपीतय इति प्रगाथौ स्तोत्रियानुरूपौ’ (आश्व, श्रौ. ५. १५) इति । आश्विनशस्त्रेऽप्ययं प्रगाथः । तथैव सूत्रितं च – अभि त्वा शूर नोनुमो बहवः सूरचक्षस इति प्रगाथाः (आश्व. श्रौ. ६.५) इति। महाव्रते निष्केवल्ये दक्षिणपक्षेऽयं प्रगाथः । तथैव पञ्चमारण्यके सूत्रितम्-’ अभि त्वा शूर नोनुमोऽभि त्वा पूर्वपीतय इति रथन्तरस्य स्तोत्रियानुरूपौ प्रगाथौ’ (ऐ. आ. ५. २. २) इति । आश्विनशस्त्रे ‘इन्द्र क्रतुं नः । इति प्रगाथः । सूत्रितं च— इन्द्र क्रतुं न आ भराभि त्वा शूर नोनुमः’ (आश्व. श्रौ. ६. ५) इति । चातुर्विंशिकेऽहनि माध्यंदिनसवने ब्राह्मणाच्छंसिशस्त्रेऽयं वैकल्पिकः स्तोत्रियः प्रगाथः । सूत्रितं च - इन्द्र क्रतुं न आ भरेन्द्र ज्येष्ठं न आ भर’ (आश्व. श्रौ. ७. ४) इति ॥
Jamison Brereton
32 (548)
Indra
Vasiṣṭha Maitrāvaruṇi (1–25), Śakti Vāsiṣṭha (26ab), Vasiṣṭha or Śakti Vāsiṣtha (26cd–27)
27 verses: br̥hatī alternating with satobr̥hatī, except dvipadā virāj 3, arranged in pragāthas
This final hymn in the VIIth Maṇḍala Indra cycle is a loose collection of pragāthas, the first of which has a two-pāda extension (vs. 3). Even within the verse pairs there is little cohesion. But there is a unifying theme that runs throughout: Indra’s gener ous giving and our grateful receiving, to an extent unusual even in an Indra hymn. Moreover, it is not only Indra’s giving that we seek: it is repeatedly emphasized that Indra helps and gives to mortals who themselves give, that is, the patrons of the sacrifice (see, e.g., vss. 7, 8, 10, 15).
The hymn opens (vs. 1) with the preoccupation that has been visible in many Indra hymns in VII, the fear that rival sacrificers may attract Indra to their own rituals, and Indra’s epithet “invoked by many” appears several times (vss. 17, 20, 26). Much of the hymn is concerned with defining the type of ritual behavior that will cause Indra to choose one sacrifice over another.
Indra is supreme in this hymn. In its twenty-seven verses there is only one men tion of another divinity, the Maruts in verse 10.
Jamison Brereton Notes
Indra
01 मो षु - बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
मो᳓ षु᳓ त्वा वाघ᳓तश् चन᳓
आरे᳓ अस्म᳓न् नि᳓ रीरमन्
आरा᳓त्ताच् चित् सधमा᳓दं न आ᳓ गहि
इह᳓ वा स᳓न्न् उ᳓प श्रुधि
मूलम् ...{Loading}...
मो षु त्वा॑ वा॒घत॑श्च॒नारे अ॒स्मन्नि री॑रमन् ।
आ॒रात्ता॑च्चित्सध॒मादं॑ न॒ आ ग॑ही॒ह वा॒ सन्नुप॑ श्रुधि ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - बृहती
Thomson & Solcum
मो᳓ षु᳓ त्वा वाघ᳓तश् चन᳓
आरे᳓ अस्म᳓न् नि᳓ रीरमन्
आरा᳓त्ताच् चित् सधमा᳓दं न आ᳓ गहि
इह᳓ वा स᳓न्न् उ᳓प श्रुधि
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
caná ← caná (invariable)
mā́ ← mā́ (invariable)
sú ← sú (invariable)
tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}
u ← u (invariable)
vāghátaḥ ← vāghát- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
āré ← āré (invariable)
asmát ← ahám (pronoun)
{case:ABL, number:PL}
ní ← ní (invariable)
rīraman ← √ram- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}
ā́ ← ā́ (invariable)
ārā́ttāt ← ārā́ttāt (invariable)
cit ← cit (invariable)
gahi ← √gam- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:AOR, voice:ACT}
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
sadhamā́dam ← sadhamā́da- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
ihá ← ihá (invariable)
sán ← √as- 1 (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
śrudhi ← √śru- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:AOR, voice:ACT}
úpa ← úpa (invariable)
vā ← vā (invariable)
पद-पाठः
मो इति॑ । सु । त्वा॒ । वा॒घतः॑ । च॒न । आ॒रे । अ॒स्मत् । नि । री॒र॒म॒न् ।
आ॒रात्ता॑त् । चि॒त् । स॒ध॒ऽमाद॑म् । नः॒ । आ । ग॒हि॒ । इ॒ह । वा॒ । सन् । उप॑ । श्रु॒धि॒ ॥
Hellwig Grammar
- mo ← mā
- [adverb]
- “not.”
- mo ← u
- [adverb]
- “ukāra; besides; now; indeed; u.”
- ṣu ← su
- [adverb]
- “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”
- tvā ← tvad
- [noun], accusative, singular
- “you.”
- vāghataś ← vāghataḥ ← vāghant
- [noun], nominative, plural, masculine
- canāre ← cana
- [adverb]
- “not even; cana [word].”
- canāre ← āre
- [adverb]
- “far.”
- asman ← asmat ← mad
- [noun], ablative, plural
- “I; mine.”
- ni
- [adverb]
- “back; down.”
- rīraman ← ram
- [verb], plural, Aorist inj. (proh.)
- “delight; rejoice; love; frolic; desire; give; calm; break.”
- ārāttāc ← ārāttāt
- [adverb]
- cit
- [adverb]
- “even; indeed.”
- sadhamādaṃ ← sadhamādam ← sadhamāda
- [noun], accusative, singular, masculine
- “banquet; party; drink.”
- na ← naḥ ← mad
- [noun], genitive, plural
- “I; mine.”
- ā
- [adverb]
- “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”
- gahīha ← gahi ← gam
- [verb], singular, Aorist imperative
- “go; situate; enter (a state); travel; disappear; [in]; elapse; leave; reach; vanish; love; walk; approach; issue; hop on; gasify; get; come; die; drain; spread; transform; happen; discharge; ride; to be located; run; detect; refer; go; shall; drive.”
- gahīha ← iha
- [adverb]
- “here; now; in this world; now; below; there; here; just.”
- vā
- [adverb]
- “or; optionally; either.”
- sann ← san ← as
- [verb noun], nominative, singular
- “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”
- upa
- [adverb]
- “towards; on; next.”
- śrudhi ← śru
- [verb], singular, Aorist imperative
- “listen; come to know; hear; hear; listen; study; heed; learn.”
सायण-भाष्यम्
हे इन्द्र त्वा त्वां वाघतश्चन यजमाना अपि अस्मत् अस्मत्तः आरे दूरे म नि रीरमन् न नितरां रमयन्तु । अतस्त्वम् आरात्ताच्चित् दूरेऽपि वर्तमानोऽस्मदीयं सधमादं यज्ञम् आ गहि आगच्छ । इह वा अत्रापि वा सन् विद्यमानः उप श्रुधि अस्मदीयं स्तोत्रमुपशृणु ॥
Wilson
English translation:
“Let not, Indra, (other) worshippers detain you far from us; come from whatever distance to ourassembly; present at this ceremony, hear our (prayers).”
Jamison Brereton
Let not (any other) cantors at all stop you at a distance from us.
Even from afar come here to our joint revelry, or being (already) here hearken (to us),
Griffith
LET none, no, not thy worshippers, delay thee far away from us.
Even from far away come thou unto our feast, or listen if already here.
Geldner
Auch andere Sänger sollen dich ja nicht fern von uns anhalten. Auch aus der Ferne komme zu unserem Opfergelage, oder wenn du hier bist, so höre zu!
Grassmann
Dich mögen selbst die Beter nicht zum Stillstand bringen fern von uns; Auch aus der Ferne komm zu unserm Mahle her, wenn hier du bist, so höre uns.
Elizarenkova
Пусть никакие (другие) жрецы
Не удержат тебя вдалеке от нас!
Даже издалека приди на наш совместный пир,
Или если ты здесь, прислушайся!
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- विराड्बृहती
- मध्यमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
अब सत्ताईस ऋचावाले बत्तीसवें सूक्त का प्रारम्भ है, उसके प्रथम मन्त्र में कौन दूर और समीप में रक्षा करने योग्य होते हैं, इस विषय को कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे विद्वान् राजा ! (वाघतः) मेधावी जन आपके (आरे) दूर (चन) और (अस्मत्) हम से दूर (मो, सु, रीरमन्) मत रमें। निरन्तर आपके समीप होते हुए (त्वा) आपको रमावें। (आरात्तात्) दूर में (चित्) भी आप (नः) हमारे (सधमादम्) उस स्थान को कि जिसमें एक साथ आनन्द करते हैं (आ, गहि) आओ (इह, वा) यहाँ प्रसन्न (सन्) होते हुए हमारे वचनों को (नि, उप, श्रुधि) समीप में सुनो ॥१॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जिन मनुष्यों के समीप बुद्धिमान् धार्मिक, विद्वान्जन और दूर में दुष्ट जन हैं, वे सदैव सुख पाते हैं ॥१॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे विद्वन् राजन् ! वाघतस्तवारे चनाप्यस्मदारे मो सुरीरमन्। सततं तवारे सन्तस्त्वा रमयन्तु। आरात्ताच्चित्वं नः सधमादमा गहीह वा प्रसन्नः सन्नस्माकं वचांसि न्युप श्रुधि ॥१॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
अथ के दूरे समीपे च रक्षणीया इत्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (मो) निषेधे (सु) (त्वा) त्वाम् (वाघतः) मेधाविनः। वाघत इति मेधाविनाम। (निघं०३.१५)। (चन) अपि (आरे) समीपे दूरे वा (अस्मत्) (नि) (रीरमन्) रमन्ताम् (आरात्तात्) दूरे (चित्) अपि (सधमादम्) यत्र सह माद्यन्त्यानन्दन्ति तम् (नः) अस्माकम् (आ) (गहि) आगच्छ प्राप्नुहि वा (इह) (वा) (सन्) (उप) (श्रुधि) ॥१॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - येषां मनुष्याणां समीपे मेधाविनो धार्मिका विद्वांसो वसन्ति दुष्टांश्च दूरे तिष्ठन्ति ते सदैव सुखं लभन्ते ॥१॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - विषयः
या सूक्तात इंद्र, मेधावी, धन, विद्येची कामना करणारे, रक्षक, राजा, ईश्वर, जीव, धनसंचय, ईश्वर व नौकानयन करणाऱ्यांच्या गुण कर्माचे वर्णन असल्यामुळे या सूक्ताच्या अर्थाची पूर्व सूक्तार्थाबरोबर संगती जाणावी.
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - ज्या माणसांजवळ बुद्धिमान, धार्मिक, विद्वान लोक असतात व दुष्ट लोक दूर असतात ती सदैव सुखी असतात. ॥ १ ॥
02 इमे हि - सतो बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
इमे᳓ हि᳓ ते ब्रह्मकृ᳓तः सुते᳓ स᳓चा
म᳓धौ न᳓ म᳓क्ष आ᳓सते
इ᳓न्द्रे का᳓मं जरिता᳓रो वसूय᳓वो
र᳓थे न᳓ पा᳓दम् आ᳓ दधुः
मूलम् ...{Loading}...
इ॒मे हि ते॑ ब्रह्म॒कृतः॑ सु॒ते सचा॒ मधौ॒ न मक्ष॒ आस॑ते ।
इन्द्रे॒ कामं॑ जरि॒तारो॑ वसू॒यवो॒ रथे॒ न पाद॒मा द॑धुः ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - सतो बृहती
Thomson & Solcum
इमे᳓ हि᳓ ते ब्रह्मकृ᳓तः सुते᳓ स᳓चा
म᳓धौ न᳓ म᳓क्ष आ᳓सते
इ᳓न्द्रे का᳓मं जरिता᳓रो वसूय᳓वो
र᳓थे न᳓ पा᳓दम् आ᳓ दधुः
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
brahmakŕ̥taḥ ← brahmakŕ̥t- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
hí ← hí (invariable)
imé ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
sácā ← sácā (invariable)
suté ← √su- (root)
{case:LOC, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}
te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}
ā́sate ← √ās- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
mádhau ← mádhu- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}
mákṣaḥ ← mákṣ- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
ná ← ná (invariable)
índre ← índra- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}
jaritā́raḥ ← jaritár- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
kā́mam ← kā́ma- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
vasūyávaḥ ← vasūyú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
ā́ ← ā́ (invariable)
dadhuḥ ← √dhā- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:ACT}
ná ← ná (invariable)
pā́dam ← pád- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
ráthe ← rátha- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
इ॒मे । हि । ते॒ । ब्र॒ह्म॒ऽकृतः॑ । सु॒ते । सचा॑ । मधौ॑ । न । मक्षः॑ । आस॑ते ।
इन्द्रे॑ । काम॑म् । ज॒रि॒तारः॑ । व॒सु॒ऽयवः॑ । रथे॑ । न । पाद॑म् । आ । द॒धुः॒ ॥
Hellwig Grammar
- ime ← idam
- [noun], nominative, plural, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); here.”
- hi
- [adverb]
- “because; indeed; for; therefore; hi [word].”
- te ← tvad
- [noun], dative, singular
- “you.”
- brahmakṛtaḥ ← brahma ← brahman
- [noun], neuter
- “brahman; mantra; prayer; spell; Veda; Brahmin; sacred text; final emancipation; hymn; brahman [word]; Brāhmaṇa; study.”
- brahmakṛtaḥ ← kṛtaḥ ← kṛt
- [noun], nominative, plural, masculine
- “causing; making; performing; promotive; producing; doing; acting; writing; transforming; effecting.”
- sute ← suta
- [noun], locative, singular, masculine
- “Soma.”
- sacā
- [adverb]
- “jointly.”
- madhau ← madhu
- [noun], locative, singular, neuter
- “honey; alcohol; sweet; nectar; madhu [word].”
- na
- [adverb]
- “not; like; no; na [word].”
- makṣa ← makṣaḥ ← makṣ
- [noun], nominative, plural, masculine
- “bee; fly.”
- āsate ← ās
- [verb], plural, Present indikative
- “sit; stay; sit down; dwell; lie; lie; exist.”
- indre ← indra
- [noun], locative, singular, masculine
- “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”
- kāmaṃ ← kāmam ← kāma
- [noun], accusative, singular, masculine
- “wish; desire; sexual love; sexual desire; desire; Kama; sensuality; love; purpose; sexual arousal; pleasure; enjoyment; licentiousness; kāma [word]; sexual intercourse; thorn apple; wish.”
- jaritāro ← jaritāraḥ ← jaritṛ
- [noun], nominative, plural, masculine
- “singer.”
- vasūyavo ← vasūyavaḥ ← vasūyu
- [noun], nominative, plural, masculine
- rathe ← ratha
- [noun], locative, singular, masculine
- “chariot; warrior; ratha [word]; Dalbergia oojeinensis; rattan.”
- na
- [adverb]
- “not; like; no; na [word].”
- pādam ← pāda
- [noun], accusative, singular, masculine
- “foot; one-fourth; beam; pāda; foot; foundation; pāda [word]; leg; leg; animal foot; step; foot; footfall; verse.”
- ā
- [adverb]
- “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”
- dadhuḥ ← dhā
- [verb], plural, Perfect indicative
- “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”
सायण-भाष्यम्
हे इन्द्र ते त्वदर्थं सुते अभिषुते सोमे ब्रह्मकृतः स्तोत्रकृतः मधौ न मधुनीव मक्षः मक्षिकाः सचा सह आसते उपविशन्ति । अथ परोक्षस्तुतिः। वसूयवः धनकामाः जरितारः स्तोतारः कामम् इष्टम् इन्द्रे रथे न पादं रथे पादमिव आ दधुः समर्पयन्ति ॥
Wilson
English translation:
“When the libation is effused for you, these offerers of sacrifice swarm like flies around honey; the piouspraisers, desiring riches, fix their hope upon Indra, like a foot upon a chariot.”
Jamison Brereton
Because these who craft sacred formulations for you sit like flies on honey when (the soma) is pressed. The singers, seeking goods, set their desire on Indra, like a foot on a chariot.
Jamison Brereton Notes
should be interpreted.
Griffith
For here, like flies on honey, these who pray to thee sit by the juice that they have poured.
Wealth-craving singers have on Indra set their hope, as men set foot upon a car.
Geldner
Denn diese bereiten dir eine Erbauung und sitzen bei dem Soma wie Fliegen auf dem Honig. Auf Indra haben die schätzebegierigen Sänger ihren Wunsch gesetzt wie den Fuß auf den Wagen.
Grassmann
Denn diese Beter sitzen hier bei deinem Trank, wie Fliegen bei dem Honigseim, Auf Indra setzten kühn die Sänger ihr Begehr, wie auf den Wagen ihren Fuss.
Elizarenkova
Ведь (вот) они – исполнители твоих молитв.
Как мухи на мед, они садятся у выжатого сомы.
Певцы, жаждущие благ, на Индру поставили
(Свое) желание, как ногу на колесницу.
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- पङ्क्तिः
- पञ्चमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर किसके समीप कौन बसें, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे राजन् ! (ते) आपके जो (इमे) यह (ब्रह्मकृतः) धन वा अन्न को सिद्ध करने (वसूयवः) धनों की कामना करने (जरितारः) और सत्य की स्तुति करनेवाले जन (सुते) उत्पन्न किये हुए (मधौ) मधुरादिगुणयुक्त स्थान में (मक्षः) मक्खियों के (न) समान (सचा) सम्बन्ध से (आसते) उपस्थित होते हैं (इन्द्रे) परमैश्वर्यवान् आप में (रथे) रमणीय यान में (पादम्) पैर जैसे धरें (न) वैसे (कामम्) कामना को (आ, दधुः) सब ओर से धारण करते हैं, वे (हि) ही सुखी होते हैं ॥२॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में उपमालङ्कार है। जो विद्वान् राजा धर्मात्मा न्यायकारी हो तो इसके समीप में बहुत धार्मिक विद्वान् हों ॥२॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे राजंस्ते य इमे ब्रह्मकृतो वसूयवो जरितारः सुते मधौ मक्षो न सचासते। इन्द्रे त्वयि रथे पादं न काममा दधुस्ते हि सुखिनो जायन्ते ॥२॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनः कस्य समीपे के वसेयुरित्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (इमे) (हि) खलु (ते) तत्र (ब्रह्मकृतः) ये ब्रह्म धनमन्नं वा कुर्वन्ति ते (सुते) निष्पादिते (सचा) समवायेन (मधौ) मधुरादिगुणयुक्ते (न) इव (मक्षः) मक्षिकाः (आसते) उपतिष्ठन्ति (इन्द्रे) परमैश्वर्यवति विदुषि राजनि (कामम्) (जरितारः) सत्यस्तावकाः (वसूयवः) वसूनि धनानि कामयमानाः (रथे) रमणीये याने (न) इव (पादम्) चरणम् (आ) समन्तात् (दधुः) धरन्ति ॥२॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - अत्रोपमालङ्कारः । यो विद्वान्राजा धर्मात्मा न्यायकारी स्यात्तर्ह्यस्य समीपे बहवो धार्मिका विद्वांसो भवेयुः ॥२॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - या मंत्रात उपमालंकार आहे. जर विद्वान राजा धार्मिक, न्यायी असेल तर त्याच्याजवळ पुष्कळ धार्मिक विद्वान असतात. ॥ २ ॥
03 रायस्कामो वज्रहस्तम् - द्विपदा विराट्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
राय᳓स्कामो व᳓ज्रहस्तं सुद᳓क्षिणम्
पुत्रो᳓ न᳓ पित᳓रं हुवे
मूलम् ...{Loading}...
रा॒यस्का॑मो॒ वज्र॑हस्तं सु॒दक्षि॑णं पु॒त्रो न पि॒तरं॑ हुवे ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - द्विपदा विराट्
Thomson & Solcum
राय᳓स्कामो व᳓ज्रहस्तं सुद᳓क्षिणम्
पुत्रो᳓ न᳓ पित᳓रं हुवे
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
Morph
rāyáskāmaḥ ← rāyáskāma- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
sudákṣiṇam ← sudákṣiṇa- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
vájrahastam ← vájrahasta- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
huve ← √hū- (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
ná ← ná (invariable)
pitáram ← pitár- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
putráḥ ← putrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
रा॒यःऽका॑मः । वज्र॑ऽहस्तम् । सु॒ऽदक्षि॑णम् । पु॒त्रः । न । पि॒तर॑म् । हु॒वे॒ ॥
Hellwig Grammar
- rāyaskāmo ← rāyaskāmaḥ ← rāyaskāma
- [noun], nominative, singular, masculine
- vajrahastaṃ ← vajrahastam ← vajrahasta
- [noun], accusative, singular, masculine
- “Indra; Shiva.”
- sudakṣiṇam ← su
- [adverb]
- “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”
- sudakṣiṇam ← dakṣiṇam ← dakṣiṇa
- [noun], accusative, singular, masculine
- “southern; right; south; southerly; dakṣiṇa [word]; sincere; clockwise; deft.”
- putro ← putraḥ ← putra
- [noun], nominative, singular, masculine
- “son; putra [word]; male child; Putra; Bodhisattva.”
- na
- [adverb]
- “not; like; no; na [word].”
- pitaraṃ ← pitaram ← pitṛ
- [noun], accusative, singular, masculine
- “father; Pitṛ; ancestor; parent; paternal ancestor; pitṛ [word]; forefather.”
- huve ← hvā
- [verb], singular, Present indikative
- “raise; call on; call; summon.”
सायण-भाष्यम्
रायस्कामः धनकामोऽहं सुदक्षिणं शोभनदानं वज्रहस्तम् इन्द्रं पुत्रो न पुत्र इव पितरं हुवे ह्वयामि ॥
Wilson
English translation:
“Desirous of riches, I call upon the benevolent wielder of the thunderbolt, as a son upon a father.”
Jamison Brereton
Desirous of wealth I call upon the one with mace in hand, possessing a good right (hand/horse) [/bringing good priestly gifts], like a son
upon his father.
Jamison Brereton Notes
sudákṣiṇa- is a triple pun. In its only other RVic occurrence (VIII.33.5) it means ‘having a good right (horse)’, but it could equally mean ‘having a good right (hand)’, alluding to the immediately preceding vájrahasta- ‘having the mace in his hand’. And, in keeping with the theme of giving, it can refer to the dákṣiṇā-, the priestly gift’ distributed at the dawn sacrifice. This would respond to the rāyáskāma- ‘desirous of wealth’, which opens the verse.
Griffith
Longing for wealth I call on him, the Thunderer with the strong right hand,
As a son calleth on his sire.
Geldner
Nach Reichtum verlangend rufe ich den Keulenträger mit der schönen Rechten an wie der Sohn den Vater.
Grassmann
N/A
Elizarenkova
Желая богатства, зову я бога с ваджрой в руке,
С прекрасною десницей, словно сын – отца.
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- साम्नीपङ्क्तिः
- पञ्चमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर किसको कौन किसके तुल्य उपासना करने योग्य है, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे मनुष्यो ! (रायस्कामः) धनों की कामना करनेवाला मैं (पुत्रः) पुत्र (पितरम्) पिता को जैसे (न) वैसे (वज्रहस्तम्) शस्त्र और अस्त्रों के पार जाने और (सुदक्षिणम्) शुभ दक्षिणा रखनेवाला राजा को (हुवे) बुलाता हूँ, वैसे तुम भी बुलाओ ॥३॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में उपमालङ्कार है । जो मनुष्य जैसे पुत्र पिता की उपासना करते हैं, वैसे राजा की जो सेवा करते हैं, वे समस्त ऐश्वर्य पाते हैं ॥३॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे मनुष्या ! यथा रायस्कामोऽहं पुत्रः पितरं न वज्रहस्तं सदक्षिणं राजानं हुवे तथैनं यूयमप्याह्वयत ॥३॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनः केन कः किंवदुपासनीय इत्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (रायस्कामः) यो धनानि कामयते सः (वज्रहस्तम्) शस्त्रास्त्रपाणिम् (सुदक्षिणम्) शोभना दक्षिणा यस्य तम् (पुत्रः) (न) इव (पितरम्) जनकम् (हुवे) ॥३॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - अत्रोपमालङ्कारः । ये मनुष्या यथा पुत्राः पितरमुपासते तथा राजानं ये परिचरन्ति ते सकलैश्वर्यमश्नुवते ॥३॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - या मंत्रात उपमालंकार आहे. जसे पुत्र पित्याची सेवा करतात तसे जे राजाची सेवा करतात ते संपूर्ण ऐश्वर्य प्राप्त करतात. ॥ ३ ॥
04 इम इन्द्राय - सतो बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
इम᳓ इ᳓न्द्राय सुन्विरे
सो᳓मासो द᳓धिआशिरः
ताँ᳓ आ᳓ म᳓दाय वज्रहस्त पीत᳓ये
ह᳓रिभ्यां याहि ओ᳓क आ᳓
मूलम् ...{Loading}...
इ॒म इन्द्रा॑य सुन्विरे॒ सोमा॑सो॒ दध्या॑शिरः ।
ताँ आ मदा॑य वज्रहस्त पी॒तये॒ हरि॑भ्यां या॒ह्योक॒ आ ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - सतो बृहती
Thomson & Solcum
इम᳓ इ᳓न्द्राय सुन्विरे
सो᳓मासो द᳓धिआशिरः
ताँ᳓ आ᳓ म᳓दाय वज्रहस्त पीत᳓ये
ह᳓रिभ्यां याहि ओ᳓क आ᳓
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M;; repeated line
genre M
genre M
Morph
imé ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
índrāya ← índra- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
sunvire ← √su- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
dádhyāśiraḥ ← dádhyāśir- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
sómāsaḥ ← sóma- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
ā́ ← ā́ (invariable)
mádāya ← máda- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
pītáye ← pītí- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:SG}
tā́n ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:PL}
vajrahasta ← vájrahasta- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
ā́ ← ā́ (invariable)
háribhyām ← hári- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:DU}
ókaḥ ← ókas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
yāhi ← √yā- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
पद-पाठः
इ॒मे । इन्द्रा॑य । सु॒न्वि॒रे॒ । सोमा॑सः । दधि॑ऽआशिरः ।
तान् । आ । मदा॑य । व॒ज्र॒ऽह॒स्त॒ । पी॒तये॑ । हरि॑ऽभ्याम् । या॒हि॒ । ओकः॑ । आ ॥
Hellwig Grammar
- ima ← ime ← idam
- [noun], nominative, plural, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); here.”
- indrāya ← indra
- [noun], dative, singular, masculine
- “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”
- sunvire ← su
- [verb], plural, Present indikative
- “press out; su.”
- somāso ← somāsaḥ ← soma
- [noun], nominative, plural, masculine
- “Soma; moon; soma [word]; Candra.”
- dadhyāśiraḥ ← dadhi
- [noun], neuter
- “sour milk; curd; dadhi [word].”
- dadhyāśiraḥ ← āśiraḥ ← āśir
- [noun], nominative, plural, masculine
- “mixture.”
- tāṃ ← tad
- [noun], accusative, plural, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- ā
- [adverb]
- “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”
- madāya ← mada
- [noun], dative, singular, masculine
- “drunkenness; mada; estrus; excitement; sexual arousal; alcohol; musth; mad; mada; ecstasy; pride; drink; joy; arrogance; vivification.”
- vajrahasta
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Indra; Shiva.”
- pītaye ← pīti
- [noun], dative, singular, feminine
- “drinking; haritāla.”
- haribhyāṃ ← haribhyām ← hari
- [noun], instrumental, dual, masculine
- “Vishnu; monkey; Krishna; horse; lion; Indra; Hari; Surya; Hari; haritāla; Hari; snake; frog.”
- yāhy ← yāhi ← yā
- [verb], singular, Present imperative
- “go; enter (a state); travel; disappear; reach; come; campaign; elapse; arrive; drive; reach; leave; run; depart; ride.”
- oka ← okaḥ ← oka
- [noun], accusative, singular, neuter
- “home; house; oka [word].”
- ā
- [adverb]
- “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”
सायण-भाष्यम्
हे वज्रहस्त दध्याशिरः दधिमिश्रणाः इमे सोमासः सोमाः इन्द्राय तुभ्यं सुन्विरे सुता बभूवुः । तान् सोमान् मदाय मदार्थं पीतये पानाय ओकः यज्ञसदनम् आ अभि हरिभ्याम् अश्वाभ्याम् आ याहि आगच्छ ।
Wilson
English translation:
“These Soma, mixed with curds, are poured out to Indra; come, wielder of the thunderbolt, with yourhorses of our dwelling, to drink there for (your) exhilaration.”
Jamison Brereton
These soma drinks here, mixed with curds, have been pressed for Indra. Drive to them with your pair of fallow bays, o you with mace in hand— for exhilaration, for drinking—(as if) to your home.
Griffith
These Soma juices, mixed with curd, have been expressed for Indra here.
Come with thy Bay Steeds, Thunder-wielder, to our home, to drink them till they make thee glad.
Geldner
Diese mit saurer Milch gemischten Somatränke sind für Indra gepreßt. Zu diesen komm, du Keulenträger, um dich zu berauschen, um zu trinken, mit den Falben zu deinem Lieblingsort!
Grassmann
Der Soma hier mit Milch gemischt, dem Indra ist er ausgepresst; Um ihn zu trinken dir zum Rausch, komm blitzbewehrt her mit den Füchsen in das Haus.
Elizarenkova
Для Индры выжимаются эти
Соки сомы, смешанные с кислым молоком.
Приезжай к ним для опьянения, о громовержец, для питья
На паре буланых коней на твое любимое место!
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- विराड्बृहती
- मध्यमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर राजा आदि क्या आचरण करें, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे (वज्रहस्त) शस्त्र और अस्त्रों को हाथ में रखनेवाले ! जो (इमे) यह (दध्याशिरः) धारण करने और व्याप्त होनेवाले (सोमासः) प्रेरक जन (मदाय) आनन्द और (इन्द्राय) परमैश्वर्य के लिये तथा (पीतये) पीने को (सुन्विरे) अच्छे रसों को उत्पन्न करते हैं (तान्) उनको (हरिभ्याम्) अच्छी सीख पाये हुए घोड़ों से युक्त रथ से (आ, याहि) आओ शुभ (ओकः) स्थान को (आ) प्राप्त होओ ॥४॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जो पुरुषार्थ से विद्याओं को प्राप्त होकर उद्यम करते हैं, वे राज्यश्री को प्राप्त होते हैं ॥४॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे वज्रहस्त ! य इमे दध्याशिरः सोमासो जना मदायेन्द्राय पीतये सुन्विरे महौषधिरसान् सुन्विरे तान् हरिभ्यां युक्तेन रथेनाऽऽयाहि शुभमोक आयाहि ॥४॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुना राजादयः किमाचरेयुरित्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (इमे) (इन्द्राय) परमैश्वर्याय (सुन्विरे) सुन्वन्त्युत्पादयन्ति (सोमासः) प्रेरकाः (दध्याशिरः) ये दधत्यश्नन्ति ते (तान्) (आ) (मदाय) आनन्दाय (वज्रहस्त) शस्त्रास्त्रपाणे (पीतये) पानाय (हरिभ्याम्) सुशिक्षिताभ्यामश्वाभ्यां युक्ते रथेन (याहि) प्राप्नुहि (ओकः) गृहम् (आ) समन्तात् ॥४॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - ये पुरुषार्थेन विद्याः प्राप्योद्यमं कुर्वन्ति ते राज्यश्रियं लभन्ते ॥४॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जे पुरुषार्थाने विद्या प्राप्त करतात व उद्योग करतात ते राज्यश्री प्राप्त करतात. ॥ ४ ॥
05 श्रवच्छ्रुत्कर्ण ईयते - बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
श्र᳓वच् छ्रु᳓त्कर्ण ईयते व᳓सूनां᳐
नू᳓ चिन् नो मर्धिषद् गि᳓रः
सद्य᳓श् चिद् यः᳓ सह᳓स्राणि शता᳓ द᳓दन्
न᳓किर् दि᳓त्सन्तम् आ᳓ मिनत्
मूलम् ...{Loading}...
श्रव॒च्छ्रुत्क॑र्ण ईयते॒ वसू॑नां॒ नू चि॑न्नो मर्धिष॒द्गिरः॑ ।
स॒द्यश्चि॒द्यः स॒हस्रा॑णि श॒ता दद॒न्नकि॒र्दित्स॑न्त॒मा मि॑नत् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - बृहती
Thomson & Solcum
श्र᳓वच् छ्रु᳓त्कर्ण ईयते व᳓सूनां᳐
नू᳓ चिन् नो मर्धिषद् गि᳓रः
सद्य᳓श् चिद् यः᳓ सह᳓स्राणि शता᳓ द᳓दन्
न᳓किर् दि᳓त्सन्तम् आ᳓ मिनत्
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
īyate ← √yā- 2 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:PASS}
śrávat ← √śru- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:AOR, voice:ACT}
śrútkarṇaḥ ← śrútkarṇa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
vásūnām ← vásu- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:PL}
cit ← cit (invariable)
gíraḥ ← gír- ~ gīr- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
mardhiṣat ← √mr̥dh- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:AOR, voice:ACT}
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
nú ← nú (invariable)
cit ← cit (invariable)
dádat ← √dā- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}
sadyás ← sadyás (invariable)
sahásrāṇi ← sahásra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}
śatā́ ← śatá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}
yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
ā́ ← ā́ (invariable)
dítsantam ← √dā- 1 (root)
{case:ACC, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT, mood:DES}
minat ← √mī- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}
nákiḥ ← nákiḥ (invariable)
पद-पाठः
श्रव॑त् । श्रुत्ऽक॑र्णः । ई॒य॒ते॒ । वसू॑नाम् । नु । चि॒त् । नः॒ । म॒र्धि॒ष॒त् । गिरः॑ ।
स॒द्यः । चि॒त् । यः । स॒हस्रा॑णि । स॒ता । दद॑त् । नकिः॑ । दित्स॑न्तम् । आ । मि॒न॒त् ॥
Hellwig Grammar
- śravac ← śravat ← śru
- [verb], singular, Aorist conj./subj.
- “listen; come to know; hear; hear; listen; study; heed; learn.”
- chrutkarṇa ← śrutkarṇaḥ ← śrutkarṇa
- [noun], nominative, singular, masculine
- īyate ← ī ← √i
- [verb], singular, Present indikative
- “beg; solicit.”
- vasūnāṃ ← vasūnām ← vasu
- [noun], genitive, plural, neuter
- “wealth; property; gold; vasu [word]; ruby; treasure; jewel.”
- nū ← nu
- [adverb]
- “now; already.”
- cin ← cit
- [adverb]
- “even; indeed.”
- no ← naḥ ← mad
- [noun], genitive, plural
- “I; mine.”
- mardhiṣad ← mardhiṣat ← mṛdh
- [verb], singular, Aorist conj./subj.
- “neglect.”
- giraḥ ← gir
- [noun], accusative, plural, feminine
- “hymn; praise; voice; words; invocation; command; statement; cry; language.”
- sadyaś ← sadyas
- [adverb]
- “immediately; just; daily; sadyas [word].”
- cid ← cit
- [adverb]
- “even; indeed.”
- yaḥ ← yad
- [noun], nominative, singular, masculine
- “who; which; yat [pronoun].”
- sahasrāṇi ← sahasra
- [noun], accusative, plural, neuter
- “thousand; one-thousandth; sahasra [word].”
- śatā ← śata
- [noun], accusative, plural, neuter
- “hundred; one-hundredth; śata [word].”
- dadan ← dadat ← dā
- [verb], singular, Present conjunctive (subjunctive)
- “give; add; perform; put; administer; fill into; give; ignite; put on; offer; use; fuel; pour; grant; feed; teach; construct; insert; drip; wrap; pay; hand over; lend; inflict; concentrate; sacrifice; splint; poultice; create.”
- nakir
- [adverb]
- “not.”
- ditsantam ← dits ← √dā
- [verb noun], accusative, singular
- ā
- [adverb]
- “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”
- minat ← mī
- [verb], singular, Present conjunctive (subjunctive)
- “transgress; damage.”
सायण-भाष्यम्
श्रुत्कर्णः याञ्चाश्रवणरूपकर्ण इन्द्रः वसूनां वसूनि ईयते याच्यते । नः अस्मदीयाः गिरः याञ्चावाक्यानि श्रवत् शृणोतु । नू चित् नैव मर्धिषत् हिनस्तु । अश्रवणेन याञ्चावाक्यानि निष्फलानि न करोत्वित्यर्थः । अपि चेन्द्रः सद्यश्चित् सद्य एव याञ्चानन्तरमेव सहस्राणि शतानि च ददत् प्रयच्छेत् । दित्सन्तं दातुमिच्छन्तं तमिन्द्रं नकिः आ मिनत् न हिंस्यात् । कश्चिदपि न वारयेदित्यर्थः ॥ ॥ १७ ॥
Wilson
English translation:
“May Indra, whose ear is ready to hear, listen to the suppliant for riches, and never disappoint ourprayers; he who is the giver of hundreds and thousands; may no one ever hinder him when willing to give.”
Jamison Brereton
He will listen: he of listening ears is implored for goods. He will never neglect our songs.
The one who just in a single day will give hundreds, thousands—no one will confound him when he is about to give.
Jamison Brereton Notes
Geldner joins c with b, rather than d as I do. This is possible, but the topic of giving in both c and d connects them thematically.
Griffith
May he whose ear is open hear us. He is asked for wealth: will he despise our prayer?
Him who bestows at once a hundred thousand gifts none shall restrain when he would give.
Geldner
Er höre; hörenden Ohres wird er um Schätze angegangen. Niemals solle er unsere Lobreden verschmähen, der sogar auf einmal Tausende, Hunderte schenkt. Keiner soll ihn hindern, wenn er schenken will.
Grassmann
Mit offnem Ohre hör’ er, wenn um Gut wir flehn, und achte unsrer Lieder stets; Ihn, der auf einmal hunderttausend Güter schenkt; ihn, wenn er gibt, hält niemand auf.
Elizarenkova
Да услышит он (нас)! (Его,) чуткого слухом, просят о благах.
Да не пренебрежет он нашими песнями,
(Тот,) кто сразу же дает тысячи, сотни!
Пусть никто не помешает желающему дать!
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- निचृत्पङ्क्तिः
- पञ्चमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर मनुष्य क्या करें, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (यः) जो (श्रुत्कर्णः) श्रुति में कान रखनेवाला (सद्यः) शीघ्र (श्रवत्) सुने (नः) हमारे (वसूनाम्) धनों के सम्बन्ध में (गिरः) अच्छी शिक्षा की भरी हुई वाणियों को (चित्) भी (नु) शीघ्र (मर्धिषत्) चाहे (सहस्राणि) हजारों (शता) सैकड़ों पदार्थों को (ददत्) देता और (ईयते) पहुँचाता है (दित्सन्तम्) देना चाहते हुए को (नकिः) नहीं (आ, मिनत्) विनाशे (चित्) वही सर्वदा सुखी होता है ॥५॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जो दीर्घ ब्रह्मचर्य्य से सब विद्याओं को सुनते, अच्छी शिक्षायुक्त वाणियों को चाहते और औरों को अतुल विज्ञान देते हैं, वे दुःख नहीं पाते हैं ॥५॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: यः श्रुत्कर्णः सद्यः श्रवन्नो वसूनां गिरश्चिन्नु मर्धिषत्सहस्राणि शतां ददन्नीयते दित्सन्तं नकिरामिनत् स चित्सर्वदा सुखी भवति ॥५॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनर्मनुष्याः किं कुर्य्युरित्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (श्रवत्) शृणुयात् (श्रुत्कर्णः) श्रुतौ कर्णे यस्य सः (ईयते) गच्छति (वसूनाम्) धनानाम् (नु) सद्यः। अत्र ऋचि तुनुघेति दीर्घः। (चित्) अपि (नः) अस्माकम् (मर्धिषत्) अभिकाङ्क्षेत् (गिरः) सुशिक्षिता वाचः (सद्यः) (चित्) अपि (यः) (सहस्राणि) (शता) असंख्यानि (ददत्) ददाति (नकिः) निषेधे (दित्सन्तम्) दातुमिच्छन्तम् (आ) (मिनत्) हिंस्यात् ॥५॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - ये दीर्घेण ब्रह्मचर्येण सर्वा विद्याः शृण्वन्ति विद्यासुशिक्षिता वाच इच्छन्त्यन्येभ्योऽतुलं विज्ञानं ददति ते दुःखं नाप्नुवन्ति ॥५॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जे दीर्घ ब्रह्मचर्य पालन करून सर्व विद्येचे श्रवण करतात. चांगल्या सुसंस्कृत वाणीची कामना करतात व इतरांना खूप विज्ञान देतात ते दुःखी होत नाहीत. ॥ ५ ॥
06 स वीरो - सतो बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
स᳓ वीरो᳓ अ᳓प्रतिष्कुत
इ᳓न्द्रेण शूशुवे नृ᳓भिः
य᳓स् ते गभीरा᳓ स᳓वनानि वृत्रहन्
सुनो᳓ति आ᳓ च धा᳓वति
मूलम् ...{Loading}...
स वी॒रो अप्र॑तिष्कुत॒ इन्द्रे॑ण शूशुवे॒ नृभिः॑ ।
यस्ते॑ गभी॒रा सव॑नानि वृत्रहन्त्सु॒नोत्या च॒ धाव॑ति ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - सतो बृहती
Thomson & Solcum
स᳓ वीरो᳓ अ᳓प्रतिष्कुत
इ᳓न्द्रेण शूशुवे नृ᳓भिः
य᳓स् ते गभीरा᳓ स᳓वनानि वृत्रहन्
सुनो᳓ति आ᳓ च धा᳓वति
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
ápratiṣkutaḥ ← ápratiṣkuta- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
vīráḥ ← vīrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
índreṇa ← índra- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}
nŕ̥bhiḥ ← nár- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}
śūśuve ← √śū- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}
gabhīrā́ ← gabhīrá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}
sávanāni ← sávana- 1 (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}
te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}
vr̥trahan ← vr̥trahán- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
ā́ ← ā́ (invariable)
ca ← ca (invariable)
dhā́vati ← √dhāv- 2 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
sunóti ← √su- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
पद-पाठः
सः । वी॒रः । अप्र॑तिऽस्कुतः । इन्द्रे॑ण । शू॒शु॒वे॒ । नृऽभिः॑ ।
यः । ते॒ । ग॒भी॒रा । सव॑नानि । वृ॒त्र॒ऽह॒न् । सु॒नोति॑ । आ । च॒ । धाव॑ति ॥
Hellwig Grammar
- sa ← tad
- [noun], nominative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- vīro ← vīraḥ ← vīra
- [noun], nominative, singular, masculine
- “hero; man; Vīra; vīra; vīra [word]; Vīra.”
- apratiṣkuta ← apratiṣkutaḥ ← apratiṣkuta
- [noun], nominative, singular, masculine
- “unhampered; unrestrained; unchallenged.”
- indreṇa ← indra
- [noun], instrumental, singular, masculine
- “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”
- śūśuve ← śvi
- [verb], singular, Perfect indicative
- “swell; grow.”
- nṛbhiḥ ← nṛ
- [noun], instrumental, plural, masculine
- “man; man; nṛ [word]; crew; masculine.”
- yas ← yaḥ ← yad
- [noun], nominative, singular, masculine
- “who; which; yat [pronoun].”
- te ← tvad
- [noun], dative, singular
- “you.”
- gabhīrā ← gabhīra
- [noun], accusative, plural, neuter
- “deep; profound; immeasurable; unfathomable; unfathomable; mysterious; deep; countless.”
- savanāni ← savana
- [noun], accusative, plural, neuter
- “yajña; savana [word]; Snāna; Soma sacrifice; press.”
- vṛtrahan
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Indra.”
- sunoty ← sunoti ← su
- [verb], singular, Present indikative
- “press out; su.”
- ā
- [adverb]
- “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”
- ca
- [adverb]
- “and; besides; then; now; even.”
- dhāvati ← dhāv
- [verb], singular, Present indikative
- “wash; purify; cleanse.”
सायण-भाष्यम्
हे वृत्रहन् ते त्वदर्थं यः पुमान् गभीरा गभीराणि सवनानि सोमान् सुनोति आ धावति च त्वां स्तुतिभिरुपधावति च स वीरः इन्द्रेण हेतुना अप्रतिष्कुतः केनाप्यप्रतिगतोऽप्रतिशब्दितो वा भवेत् । नृभिः परिचारकैः शूशुवे उपगम्यते च । श्वयतिर्गतिकर्मा ॥।
Wilson
English translation:
“Slayer of Vṛtra, the hero who offers sacrifices to you, who eagerly approaches you (with praises), he,(protected) by Indra, is unresisted (by anyone), and is honoured by men.”
Jamison Brereton
That hero cannot be repulsed—he becomes puffed up by Indra, along with his men—
who presses and rinses deep pressings for you, o Vr̥tra-smasher.
Griffith
The hero never checked by men hath gained his strength through Indra, he
Who presses out and pours his deep libations forth, O Vrtra-slayer, unto thee.
Geldner
Der Held wird ungehemmt an Mannen stark durch Indra, der dir unerschöpfliche Trankopfer preßt und anrührt, o Vritratöter.
Grassmann
Der Mann gedeiht, an Männern stark, durch Indra unbesiegbar stets, Der, Vritratödter, starke Somatränke dir auspresset und mit Wasser spült.
Elizarenkova
Тот герой неудержимый
Благодаря Индре усиливается с помощью мужей,
Кто тебе, о убийца Вритры, густые соки сомы
Выжимает и разводит.
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- निचृद्बृहती
- मध्यमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर मनुष्य किनके साथ क्या करे, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे (वृत्रहन्) शत्रुओं को मारनेवाले ! (यः) जो (ते) आपका (अप्रतिष्कुतः) इधर उधर से निष्कंप (वीरः) निर्भय पुरुष (इन्द्रेण) परमैश्वर्य और (नृभिः) नायक मनुष्यों के साथ (शूशुवे) समीप आता है (गभीरा) गम्भीर (सवनानि) प्रेरणाओं को (सुनोति) उत्पन्न करता है शीघ्र (आ, धावति, च) दौड़ता है (सः) वही शत्रुओं को जीत सकता है ॥६॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जो उत्तम पुरुषों के साथ सब ओर से मित्रता और दुष्टों के साथ वैमनस्य रखते हैं, वे असंख्य ऐश्वर्य पाते हैं ॥६॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे वृत्रहन् ! यस्तेऽप्रतिष्कुतो वीरो इन्द्रेण नृभिः सह शूशुवे गभीरा सवनानि सुनोति सद्य आधावति च स एव शत्रून् विजेतुं शक्नोति ॥६॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनर्मनुष्यः कैः सह किं कुर्यादित्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (सः) (वीरः) निर्भयः (अप्रतिष्कुतः) इतस्ततः कम्परहितः (इन्द्रेण) परमैश्वर्येण (शूशुवे) उपगच्छति (नृभिः) नायकैर्मनुष्यैः (यः) (ते) तव (गभीरा) गभीराणि (सवनानि) प्रेरणानि (वृत्रहन्) शत्रुहन्तः (सुनोति) (आ) (च) (धावति) ॥६॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - य उत्तमैः पुरुषैः सहाऽभिसन्धिं दुष्टैः सह वैमनस्यं रक्षन्ति तेऽसंख्यमैश्वर्यमाप्नुवन्ति ॥६॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जे उत्तम पुरुषांबरोबर मैत्री ठेवतात व दुष्टांबरोबर वैमनस्य करतात ते अमाप ऐश्वर्य प्राप्त करतात. ॥ ६ ॥
07 भवा वरूथम् - बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
भ᳓वा व᳓रूथम् मघवन् मघो᳓नां᳐
य᳓त् सम᳓जासि श᳓र्धतः
वि᳓ त्वा᳓हतस्य वे᳓दनम् भजेमहि
आ᳓ दूणा᳓शो भरा ग᳓यम्
मूलम् ...{Loading}...
भवा॒ वरू॑थं मघवन्म॒घोनां॒ यत्स॒मजा॑सि॒ शर्ध॑तः ।
वि त्वाह॑तस्य॒ वेद॑नं भजेम॒ह्या दू॒णाशो॑ भरा॒ गय॑म् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - बृहती
Thomson & Solcum
भ᳓वा व᳓रूथम् मघवन् मघो᳓नां᳐
य᳓त् सम᳓जासि श᳓र्धतः
वि᳓ त्वा᳓हतस्य वे᳓दनम् भजेमहि
आ᳓ दूणा᳓शो भरा ग᳓यम्
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
bháva ← √bhū- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
maghavan ← maghávan- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
maghónām ← maghávan- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:PL}
várūtham ← várūtha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
samájāsi ← √aj- (root)
{number:SG, person:2, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}
śárdhataḥ ← √śardh- (root)
{case:ACC, gender:M, number:PL, tense:PRS, voice:ACT}
yát ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
bhajemahi ← √bhaj- (root)
{number:PL, person:1, mood:OPT, tense:PRS, voice:MED}
tvā́hatasya ← tvā́hata- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
védanam ← védana- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
ví ← ví (invariable)
ā́ ← ā́ (invariable)
bhara ← √bhr̥- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
dūṇā́śaḥ ← dūṇā́śa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
gáyam ← gáya- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
भव॑ । वरू॑थम् । म॒घ॒ऽव॒न् । म॒घोना॑म् । यत् । स॒म्ऽअजा॑सि । शर्ध॑तः ।
वि । त्वाऽह॑तस्य । वेद॑नम् । भ॒जे॒म॒हि॒ । आ । दुः॒ऽनशः॑ । भ॒र॒ । गय॑म् ॥
Hellwig Grammar
- bhavā ← bhava ← bhū
- [verb], singular, Present imperative
- “become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”
- varūtham ← varūtha
- [noun], nominative, singular, neuter
- “defense; protective covering.”
- maghavan
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Indra; maghavan [word].”
- maghonāṃ ← maghonām ← maghavan
- [noun], genitive, plural, masculine
- “big.”
- yat
- [adverb]
- “once [when]; because; that; if; how.”
- samajāsi ← samaj ← √aj
- [verb], singular, Present conjunctive (subjunctive)
- śardhataḥ ← śṛdh
- [verb noun], accusative, plural
- vi
- [adverb]
- “apart; away; away.”
- tvāhatasya ← tvā ← tvad
- [noun], instrumental, singular
- “you.”
- tvāhatasya ← hatasya ← han
- [verb noun], genitive, singular
- “kill; cure; māray; remove; destroy; hit; injure; damage; destroy; paralyze; hurt; forge; beat; cut off; stop; overwhelm; kick; hunt; affect; strike; hammer; love; obstruct; shoot.”
- vedanam ← vedana
- [noun], accusative, singular, neuter
- “property; marriage; obtainment.”
- bhajemahy ← bhajemahi ← bhaj
- [verb], plural, Present optative
- “eat; enjoy; enter (a state); worship; love; flee; possess; fall to one’s share; partake; share; get; approach; love; use.”
- ā
- [adverb]
- “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”
- dūṇāśo ← dūṇāśaḥ ← dūḍāś
- [noun], genitive, singular, masculine
- “irreligious; dissident.”
- bharā ← bhara ← bhṛ
- [verb], singular, Present imperative
- “bring; hold; fill; support; wear; possess; carry; nourish; keep; hire; have; satiate; follow; bear.”
- gayam ← gaya
- [noun], accusative, singular, masculine
- “house; Gaya; family; Gaya; property; Gaya; wealth; livestock.”
सायण-भाष्यम्
हे मघवन् धनवन्निन्द्र मघोनां हविष्मतां वरूथम् उपद्रवाणां वारकं वर्म भव। यत् यस्त्वं शर्धतः उत्सहमानान्छत्रून् समजासि संप्रेरयेः। अपि च त्वाहतस्य त्वया हतस्य शत्रोः वेदनं धनं वि भजेमहि विशेषेण लभेमहि । किंच दुर्नशः नाशयितुमशक्यस्त्वं गयं गृहं धनं वा आ भर अस्मभ्यमाहर ॥
Wilson
English translation:
“Be a defence, Maghavan, to the wealthy (offerers in oblations), for you are the discomfiter of (our)adversaries; may we divide the spoil of the enemy slain by you, who are indestructible, bring it to our dwelling.”
Jamison Brereton
Be a defense for the bounteous (patrons), bounteous one, when you will herd together those who vaunt themselves.
Might we have a share in the possessions of the one slain by you. Bring here the patrimony of the one difficult to get at.
Griffith
When thou dost drive the fighting men together be, thou Mighty One, the mighty’s shield.
May we divide the wealth of him whom thou hast slain: bring us, Unreachable, his goods.
Geldner
Sei du der Hort unserer Gönner, du Gönner, wenn du die Überheblichen zu Paaren treiben wirst. Wir möchten das Besitztum des von dir Erschlagenen unter uns teilen. Bringet uns den Hausrat des Unnahbaren!
Grassmann
Sei, mächt’ger, du ein starker Schirm der Mächtigen, dass du den Feind zu Paaren treibst Und des von dir erschlagnen Schatz uns zuertheilst; des Bösen Hausrath führ uns zu.
Elizarenkova
Будь щитом, о щедрый, (нашим) щедрым покровителям,
Когда ты обуздываешь дерзких врагов.
Мы хотим разделить меж собой имущество врага, тобой убитого!
Принеси нам дом недоступного (врага)!
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- विराट्पङ्क्तिः
- पञ्चमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर वह राजा क्या करे, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे (मघवन्) बहुधनयुक्त राजा ! आप (यत्) जो (मघोनाम्) धनवानों का (वरूथम्) प्रशंसित घर है उसे (समजासि) अच्छे प्राप्त होओ (त्वाहतस्य) तुम्हारे नष्ट किये हुए (शर्धतः) बलवान् के घर को प्राप्त (भव) होओ बलवान् के (गयम्) प्रजाजनों को (भर) धारण पोषण करो और (दूणाशः) दुर्लभ है नाश जिसका ऐसे होते हुए (वि) विशेषता से प्रसिद्ध हूजिये जिससे (वेदनम्) पदार्थों की प्राप्ति को हम लोग (आ, भजेमहि) अच्छे सेवें ॥७॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - हे राजा ! दुष्टों के मारनेवाले आपकी प्रजा में जो नीति उसी के अनुकूल कर्म हम लोग करें, जिससे हमारे अनुकूल आप होओ ॥७॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे मघवन्निन्द्र राजँस्त्वं यन्मघोनां वरूथमस्ति तत्समजासि त्वाहतस्य शर्धतो वरूथं प्राप्तो भव शर्धतो गयं भर दूणाशः सन् वि भव येन वेदनं वयमा भजेमहि ॥७॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनः स राजा किं कुर्यादित्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (भव) अत्र द्व्यचोऽतस्तिङ इति दीर्घः। (वरूथम्) प्रशस्तं गृहम् (मघवन्) बहुधनयुक्त (मघोनाम्) धनाढ्यानाम् (यत्) (समजासि) सम्यक्प्राप्नुयाः (शर्धतः) बलवतः (वि) (त्वाहतस्य) त्वया हतस्य (वेदनम्) प्रापणम् (भजेमहि) सेवेमहि (आ) (दूणाशः) दुर्लभो नाशो यस्य सः (भर) धर। अत्र द्व्यचोऽतस्तिङ इति दीर्घः। (गयम्) प्रजाम् ॥७॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - हे राजन् ! दुष्टहन्तुस्ते प्रजायां या नीतिस्तदनुकूलानि कर्माणि वयं कुर्याम यतस्त्वमस्मदनुकूलो भवेः ॥७॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - हे राजा ! प्रजेतील दुष्टांना मारण्याच्या नीतीनुसार आम्ही कर्म करावे. ज्यामुळे तू आमच्या अनुकूल व्हावेस. ॥ ७ ॥
08 सुनोता सोमपाव्ने - सतो बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
सुनो᳓ता सोमपा᳓वने
सो᳓मम् इ᳓न्द्राय वज्रि᳓णे
प᳓चता पक्ती᳓र् अ᳓वसे कृणुध्व᳓म् इ᳓त्
पृण᳓न्न् इ᳓त् पृणते᳓ म᳓यः
मूलम् ...{Loading}...
सु॒नोता॑ सोम॒पाव्ने॒ सोम॒मिन्द्रा॑य व॒ज्रिणे॑ ।
पच॑ता प॒क्तीरव॑से कृणु॒ध्वमित्पृ॒णन्नित्पृ॑ण॒ते मयः॑ ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - सतो बृहती
Thomson & Solcum
सुनो᳓ता सोमपा᳓वने
सो᳓मम् इ᳓न्द्राय वज्रि᳓णे
प᳓चता पक्ती᳓र् अ᳓वसे कृणुध्व᳓म् इ᳓त्
पृण᳓न्न् इ᳓त् पृणते᳓ म᳓यः
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
somapā́vne ← somapā́van- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
sunóta ← √su- (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
índrāya ← índra- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
sómam ← sóma- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
vajríṇe ← vajrín- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
ávase ← ávas- (nominal stem)
{case:DAT, gender:N, number:SG}
ít ← ít (invariable)
kr̥ṇudhvám ← √kr̥- (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}
pácata ← √pac- (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
paktī́ḥ ← paktí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}
ít ← ít (invariable)
máyaḥ ← máyas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
pr̥ṇán ← √pr̥̄- 1 (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
pr̥ṇaté ← √pr̥̄- 1 (root)
{case:DAT, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
पद-पाठः
सु॒नोत॑ । सो॒म॒ऽपाव्ने॑ । सोम॑म् । इन्द्रा॑य । व॒ज्रिणे॑ ।
पच॑त । प॒क्तीः । अव॑से । कृ॒णु॒ध्वम् । इत् । पृ॒णन् । इत् । पृ॒ण॒ते । मयः॑ ॥
Hellwig Grammar
- sunotā ← sunota ← su
- [verb], plural, Present imperative
- “press out; su.”
- somapāvne ← soma
- [noun], masculine
- “Soma; moon; soma [word]; Candra.”
- somapāvne ← pāvne ← pāvan
- [noun], dative, singular, masculine
- “drinking.”
- somam ← soma
- [noun], accusative, singular, masculine
- “Soma; moon; soma [word]; Candra.”
- indrāya ← indra
- [noun], dative, singular, masculine
- “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”
- vajriṇe ← vajrin
- [noun], dative, singular, masculine
- “Indra; vajra; Euphorbia neriifolia L.; abhra; Buddha.”
- pacatā ← pacata ← pac
- [verb], plural, Present imperative
- “heat; cook; digest; boil; ripen; fester; burn; boil; cauterize; fry; cook; suppurate; inflame.”
- paktīr ← paktīḥ ← pakti
- [noun], accusative, plural, feminine
- “digestion; food.”
- avase ← av
- [verb noun]
- “support; help; prefer; prefer; like.”
- kṛṇudhvam ← kṛ
- [verb], plural, Present imperative
- “make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”
- it ← id
- [adverb]
- “indeed; assuredly; entirely.”
- pṛṇann ← pṛṇan ← pṛṇ
- [verb noun], nominative, singular
- “satisfy.”
- it ← id
- [adverb]
- “indeed; assuredly; entirely.”
- pṛṇate ← pṛ
- [verb noun], dative, singular
- “fill; elapse; pull back; fill; satisfy; bestow; meet; stuff; load; mix; complete.”
- mayaḥ ← mayas
- [noun], nominative, singular, neuter
- “pleasure; refreshment.”
सायण-भाष्यम्
हे मदीयाः पुरुषाः वज्रिणे सोमपाव्ने सोमस्य पात्रे इन्द्राय सोमं सुनोत अभिषुणुत। अवसे इन्द्रं तर्पयितुं पक्तीः पक्तव्यान् पुरोडाशादीन् पचत च। कृणुध्वमित् इन्द्रप्रियकराणि कर्माणि च कुरुतैव । इन्द्रो हि मयः सुखं पृणन्नित् यजमानाय प्रयच्छन्नेव पृणते हवींषीति शेषः ॥
Wilson
English translation:
“Pour out the libation to Indra, the thunderer, the drinker of the Soma; prepare the baked (cakes) tosatisfy him; do (what is agreeable to him), for he bestows happiness on (the worshipper) who plural ases them.”
Jamison Brereton
Press soma for soma-drinking Indra who holds the mace.
Cook cooked dishes. Just cause (him) to help. It is only the generous giver who is a joy to the one who generously gives.
Jamison Brereton Notes
ávase kṛṇudhvam is close to a periphrastic causative, since “make [=create] (him) for help” is unlikely to take the long-created Indra as object. Zehnder (p. 7 and passim) takes it as such.
Griffith
For Indra, Soma-drinker, armed with thunder, press the Soma juice.
Make ready your dressed meats: cause him to favour us. The Giver blesses him who gives.
Geldner
Presset dem Somatrinker den Soma, dem Indra, der die Keule hat! Kochet Kochspeisen; machet zur Gnade geneigt! Nur der Freigebige ist dem Freigebigen eine Freude.
Grassmann
Dem Somatrinker Indra presst den Soma, ihm, der Blitze trägt; Die Brühen brüht, zur Hülfe schafft ihn auch herbei, der Labsal schenkt dem schenkenden.
Elizarenkova
Выжимайте сому для Индры,
Пьющего сому громовержца!
Варите вареные яства! Сделайте (его склонным) к помощи!
Только дарящий – радость для дарящего!
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- निचृद्बृहती
- मध्यमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर राजा को वैद्यों से क्या कराना चाहिये, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे वैद्यशास्त्रवेत्ता विद्वानो ! तुम (सोमपाव्ने) बड़ी-बड़ी ओषधियों के रस को पीनेवाले के लिये (सोमम्) ऐश्वर्य्य को (सुनोता) उत्पन्न करो (वज्रिणे) शस्त्र और अस्त्रों को धारण करने और (इन्द्राय) दुष्ट शत्रुओं को विदीर्ण करनेवाले के लिये ऐश्वर्य्य को उत्पन्न करो सब की (अवसे) रक्षा के लिये (पक्तीः) पाकों को (पचत) पकाओ (कृणुध्वम्, इत्) करो ही जैसे (पृणन्) पालना करता हुआ विद्वान् (मयः) सुख को (पृणते) पालता है, वैसे (इत्) ही प्रजाजनों के लिये सुख पालो ॥८॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है । जो वैद्य हों वे उत्तम ओषधि, प्रशंसायुक्त रोगनाशक रस और उत्तम अन्न पाकों की सब मनुष्यों के प्रति शिक्षा दें, जिससे पूर्ण सुख हो ॥८॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे वैद्यशास्त्रविदो विद्वांसो ! यूयं सोमपाव्ने सोमं सुनोता वज्रिण इन्द्राय सोमं सुनोत सर्वेषामवसे पक्तीः पचत कृणुध्वमिद् यथा पृणन् विद्वान् मयः पृणते तथेत्प्रजाभ्यो मयः पृणत ॥८॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुना राज्ञा वैद्यैः किं कारयितव्यमित्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (सुनोत) निष्पादयत। अत्र संहितायामिति दीर्घः। (सोमपाव्ने) महौषधिरसम् पात्रे (सोमम्) ऐश्वर्यम् (इन्द्राय) दुष्टशत्रुविदारकाय (वज्रिणे) (पचत) अत्र संहितायामिति दीर्घः। (पक्तीः) पाकान् (अवसे) रक्षणाद्याय (कृणुध्वम्) (इत्) एव (पृणन्) पालयन् (इत्) एव (पृणते) पालयति (मयः) सुखम् ॥८॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः। ये वैद्याः स्युस्त उत्तमान्यौषधानि प्रशस्तान् रोगनाशकान् रसानुत्तमानन्नपाकाँश्च सर्वान् मनुष्यान् प्रतिशिक्षेरन् येन पूर्णं सुखं स्यात् ॥८॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. वैद्यांनी उत्तम औषधी, प्रशंसायुक्त रोगनाशक रस व उत्तम अन्न याबाबत सर्वांना शिक्षण द्यावे. ज्यामुळे पूर्ण सुख प्राप्त व्हावे. ॥ ८ ॥
09 मा स्रेधत - बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
मा᳓ स्रेधत सोमिनो द᳓क्षता महे᳓
कृणुध्वं᳓ राय᳓ आतु᳓जे
तर᳓णिर् इ᳓ज् जयति क्षे᳓ति पु᳓ष्यति
न᳓ देवा᳓सः कवत्न᳓वे
मूलम् ...{Loading}...
मा स्रे॑धत सोमिनो॒ दक्ष॑ता म॒हे कृ॑णु॒ध्वं रा॒य आ॒तुजे॑ ।
त॒रणि॒रिज्ज॑यति॒ क्षेति॒ पुष्य॑ति॒ न दे॒वासः॑ कव॒त्नवे॑ ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - बृहती
Thomson & Solcum
मा᳓ स्रेधत सोमिनो द᳓क्षता महे᳓
कृणुध्वं᳓ राय᳓ आतु᳓जे
तर᳓णिर् इ᳓ज् जयति क्षे᳓ति पु᳓ष्यति
न᳓ देवा᳓सः कवत्न᳓वे
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
dákṣata ← √dakṣ- (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
mā́ ← mā́ (invariable)
mahé ← máh- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
sominaḥ ← somín- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:PL}
sredhata ← √sridh- (root)
{number:PL, person:2, mood:INJ, tense:PRS, voice:ACT}
ātúje ← √tuj- (root)
{case:DAT, number:SG}
kr̥ṇudhvám ← √kr̥- (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}
rāyé ← rayí- ~ rāy- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
ít ← ít (invariable)
jayati ← √ji- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
kṣéti ← √kṣi- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
púṣyati ← √puṣ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
taráṇiḥ ← taráṇi- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
devā́saḥ ← devá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
kavatnáve ← kavatnú- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
ná ← ná (invariable)
पद-पाठः
मा । स्रे॒ध॒त॒ । सो॒मि॒नः॒ । दक्ष॑त । म॒हे । कृ॒णु॒ध्वम् । रा॒ये । आ॒ऽतुजे॑ ।
त॒रणिः॑ । इत् । ज॒य॒ति॒ । क्षेति॑ । पुष्य॑ति । न । दे॒वासः॑ । क॒व॒त्नवे॑ ॥
Hellwig Grammar
- mā
- [adverb]
- “not.”
- sredhata ← sridh
- [verb], plural, Present imperative
- somino ← sominaḥ ← somin
- [noun], vocative, plural, masculine
- dakṣatā ← dakṣata ← dakṣ
- [verb], plural, Present imperative
- mahe ← mah
- [noun], dative, singular, masculine
- “great; great; distinguished; much(a); adult; long; high.”
- kṛṇudhvaṃ ← kṛṇudhvam ← kṛ
- [verb], plural, Present imperative
- “make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”
- rāya ← rāyaḥ ← rai
- [noun], genitive, singular, masculine
- “wealth; possession; rai [word]; gold.”
- ātuje ← ātuj ← √tuj
- [verb noun]
- taraṇir ← taraṇiḥ ← taraṇi
- [noun], nominative, singular, masculine
- “energetic; agile.”
- ij ← id
- [adverb]
- “indeed; assuredly; entirely.”
- jayati ← ji
- [verb], singular, Present indikative
- “overcome; cure; win; conquer; control; win; succeed; remove; beat; govern; surpass; suppress.”
- kṣeti ← kṣi
- [verb], singular, Present indikative
- “govern; inhabit; dwell; stay; predominate; bide; own.”
- puṣyati ← puṣ
- [verb], singular, Present indikative
- “boom; grow; promote; foster.”
- na
- [adverb]
- “not; like; no; na [word].”
- devāsaḥ ← deva
- [noun], nominative, plural, masculine
- “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”
- kavatnave ← kavatnu
- [noun], dative, singular, masculine
- “stingy.”
सायण-भाष्यम्
हे मदीया जनाः सोमिनः सोमवतो यागान् मा स्रेधत मा हिंसिष्ट। दक्षत यागादिकं कर्तुमुत्सहध्वं च । महे महते आतुजे । तुजिार्हिंसाकर्मा दानकर्मा वा। शत्रूणामभिहिंसकाय धनानां प्रदात्रे वेन्द्राय राये धनलाभार्थं कृणुध्वं कर्माणि कुरुत च। तरणिरित् कर्मसु त्वरित एव जयति शत्रून् । क्षेति गृहे निवसति च । पुष्यति प्रजया पशुभिश्च पुष्टो भवति । कवत्नवे कुत्सितक्रियायै । कवोपसृष्टस्यातेः सातत्यगमनकर्मणो रूपं कवत्नुरिति । देवासः देवाः न भवन्तीति शेषः । सुखप्राप्तये भवन्तीत्यर्थः ॥
Wilson
English translation:
“Offerers of the libation, do not hesitate; be active; sacrifice to the mighty benefactor for the sake ofriches; the assiduous worshipper conquers (his enemies), dwells in a habitation, and prospers; the gods favournot the imperfect rite.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
Na devāsaḥ karatnave: karatnuḥ = kutsita kriya, bad or defective act of religion; men donot become gods by such means, devā na bhavanti
Jamison Brereton
You pressers of soma, do not fail; be skillful for the great one. Make (him inclined) to thrust wealth (to us).
It is just the surpassing man who wins: he dwells peacefully, he thrives. The gods are not for the petty.
Jamison Brereton Notes
kṛṇudhvám … ātúje similarly functions as a periphrastic causative. So also Zehnder (p. 20 and passim).
Griffith
Grudge not, ye Soma pourers; stir you, pay the rites, for wealth, to the great Conqueror.
Only the active conquers dwells in peace, and thrives: not for the niggard are the Gods.
Geldner
Bleibt nicht Stecken, ihr Somavollen, machet es dem Großen recht! Machet, daß er Reichtum herausschlage. Nur der Meister gewinnt das Spiel; er wohnt glücklich, gedeiht. Die Götter sind nicht für den Stümper.
Grassmann
Nicht opfert fehl, o Priester, macht’s dem grossen recht, zur Reichthumsgabe regt ihn an; Wer eifrig ist, der siegt, hat Frieden und gedeiht; dem Kargen sind die Götter feind.
Elizarenkova
Не споткнитесь вы, полные сомы! Угодите великому!
Сделайте, чтобы он рванул (нам) богатство!
Только ревностный побеждает, живет (счастливо), процветает!
Боги – не для жадного!
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- पङ्क्तिः
- पञ्चमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर मनुष्य किसके तुल्य वर्तें, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे मनुष्यो ! जैसे (देवासः) विद्वान् जन (कवत्नवे) कुत्सित कर्म में व्याप्ति के लिये (न) नहीं प्रवृत्त होते हैं, वैसे (सोमिनः) ओषधी आदि युक्त वा ऐश्वर्यवान् के (आतुजे) करनेवाले (महे) महान् (राये) धन के लिये (मा) मत (स्रेधत) विनाशो (दक्षत) बल पाओ सुकर्म (कृणुध्वम्) करो जो (तरणिः) पुरुषार्थी जन (इत्) ही (जयति) जीतता (क्षेति) जो निरन्तर वसता वा (पुष्यति) जो पुष्ट होता, वे सब बल पावें ॥९॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में उपमालङ्कार है । जो अन्याय से किसी की हिंसा नहीं करते और धर्मात्माओं की वृद्धि करते हैं, वे विद्वान् जन सर्वदा जीतते, धर्म में निवास करते और पुष्ट होते हैं ॥९॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे मनुष्या ! यथा देवासः कवत्नवे न प्रवर्तन्ते तथा सोमिन आतुजे महे राय मा स्रेधत दक्षत सुकर्माणि कृणुध्वं यस्तरणिरिदिव जयति क्षेति पुष्यति ते दक्षत ॥९॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनर्मनुष्याः किंवद्वर्तेरन्नित्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (मा) निषेधे (स्रेधत) हिंसत (सोमिनः) ओषध्यादियुक्तस्यैश्वर्यवतो वा (दक्षत) बलं प्राप्नुत। अत्र संहितायामिति दीर्घः। (महे) महते (कृणुध्वम्) (राये) धनाय (आतुजे) बलकारकाय (तरणिः) पुरुषार्थी (इत्) इव (जयति) (क्षेति) निवसति (पुष्यति) (न) निषेधे (देवासः) विद्वांसः (कवत्नवे) कुत्सितकर्मव्यापनाय ॥९॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - अत्रोपमालङ्कारः । येऽन्यायेन कञ्चिन्न हिंसन्ति धर्मात्मनां वृद्धिं सततं कुर्वन्ति ते विद्वांसः सदा विजयन्ते धर्म्ये निवसन्ति पुष्टाश्च जायन्ते ॥९॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - या मंत्रात उपमालंकार आहे. जे अन्यायाने कुणाची हत्या करीत नाहीत व धर्मात्म्याची वृद्धी करतात ते विद्वान सदैव जिंकतात व धर्माचे पालन करून पुष्ट होतात. ॥ ९ ॥
10 नकिः सुदासो - सतो बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
न᳓किः सुदा᳐᳓सो र᳓थम्
प᳓रि आस न᳓ रीरमत्
इ᳓न्द्रो य᳓स्य अविता᳓ य᳓स्य मरु᳓तो
ग᳓मत् स᳓ गो᳓मति व्रजे᳓
मूलम् ...{Loading}...
नकिः॑ सु॒दासो॒ रथं॒ पर्या॑स॒ न री॑रमत् ।
इन्द्रो॒ यस्या॑वि॒ता यस्य॑ म॒रुतो॒ गम॒त्स गोम॑ति व्र॒जे ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - सतो बृहती
Thomson & Solcum
न᳓किः सुदा᳐᳓सो र᳓थम्
प᳓रि आस न᳓ रीरमत्
इ᳓न्द्रो य᳓स्य अविता᳓ य᳓स्य मरु᳓तो
ग᳓मत् स᳓ गो᳓मति व्रजे᳓
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
nákiḥ ← nákiḥ (invariable)
rátham ← rátha- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
sudā́saḥ ← sudā́s- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
āsa ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:ACT}
ná ← ná (invariable)
pári ← pári (invariable)
rīramat ← √ram- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}
avitā́ ← avitár- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
índraḥ ← índra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
marútaḥ ← marút- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
yásya ← yá- (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
yásya ← yá- (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
gámat ← √gam- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:AOR, voice:ACT}
gómati ← gómant- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}
sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
vrajé ← vrajá- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
नकिः॑ । सु॒ऽदासः॑ । रथ॑म् । परि॑ । आ॒स॒ । न । री॒र॒म॒त् ।
इन्द्रः॑ । यस्य॑ । अ॒वि॒ता । यस्य॑ । म॒रुतः॑ । गम॑त् । सः । गोऽम॑ति । व्र॒जे ॥
Hellwig Grammar
- nakiḥ ← nakir
- [adverb]
- “not.”
- sudāso ← sudāsaḥ ← sudās
- [noun], genitive, singular, masculine
- “Sudās.”
- ratham ← ratha
- [noun], accusative, singular, masculine
- “chariot; warrior; ratha [word]; Dalbergia oojeinensis; rattan.”
- pary ← pari
- [adverb]
- “from; about; around.”
- āsa ← as
- [verb], singular, Perfect indicative
- “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”
- na
- [adverb]
- “not; like; no; na [word].”
- rīramat ← ram
- [verb], singular, Redupl. Aorist (Ind.)
- “delight; rejoice; love; frolic; desire; give; calm; break.”
- indro ← indraḥ ← indra
- [noun], nominative, singular, masculine
- “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”
- yasyāvitā ← yasya ← yad
- [noun], genitive, singular, masculine
- “who; which; yat [pronoun].”
- yasyāvitā ← avitā ← av
- [verb], singular, periphrast. future
- “support; help; prefer; prefer; like.”
- yasya ← yad
- [noun], genitive, singular, masculine
- “who; which; yat [pronoun].”
- maruto ← marutaḥ ← marut
- [noun], nominative, plural, masculine
- “Marut; vāta; wind; Vayu.”
- gamat ← gam
- [verb], singular, Aorist inj. (proh.)
- “go; situate; enter (a state); travel; disappear; [in]; elapse; leave; reach; vanish; love; walk; approach; issue; hop on; gasify; get; come; die; drain; spread; transform; happen; discharge; ride; to be located; run; detect; refer; go; shall; drive.”
- sa ← tad
- [noun], nominative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- gomati ← gomat
- [noun], locative, singular, masculine
- “rich in cattle; bovine.”
- vraje ← vraja
- [noun], locative, singular, masculine
- “cow pen; Vraja; battalion; Vraja; Vraja; vraja [word]; vraj; herd; flock; group.”
सायण-भाष्यम्
सुदासः शोभनदानस्य यजमानस्य रथं नकिः पर्यास कश्चिन्न पर्यस्यति। न रीरमत् न रमयति च । आत्मार्थं न कश्चिदेनं गृह्णातीत्यर्थः। अपि च यस्य इन्द्रः अविता रक्षिता यस्य च मरुतः अवितारः सः गोमति गोयुक्ते व्रजे गोष्ठे गमत् गच्छेत् ॥ ॥ १८ ॥
Wilson
English translation:
“No one overturns, no one arrests the chariot of the liberal sacrificer; he, of whom Indra is the protector,of whom the Maruts (are the defenders), will walk in pastures filled with cattle.”
Jamison Brereton
No one has encircled the chariot of Sudās [/the good giver], nor stopped it.
Whoever has Indra as helper, whoever has the Maruts, he will come to a pen full of cattle.
Griffith
No one hath overturned or stayed the car of him who freely gives.
The man whom Indra and the Marut host defend comes to a stable full of kine.
Geldner
Keiner hemmt den Wagen des Freigebigen, noch hält er ihn auf. Wes Helfer Indra und die Marut sind, der gelangt zu rinderreicher Hürde.
Grassmann
Den Wagen dess, der reichlich gibt, hält niemand auf, noch hindert ihn; Wem Indra hilft und wem die muntre Marutschar, der kommt zu rinderreichem Stall.
Elizarenkova
Никто не помешает колеснице
Щедрого, не остановит!
Чей помощник Индра, чьи – Маруты,
Тот достигает загона, полного коров.
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- भुरिगनुष्टुप्
- गान्धारः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर किसका किससे क्या हो, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (यस्य) जिसका (इन्द्रः) दुष्टों को विदीर्ण करनेवाला (अविता) रक्षक (गमत्) जाता है वा (यस्य) जिसके (मरुतः) प्राण के मनुष्य रक्षा करनेवाले हैं जो (गोमति) जिसमें बहुत सी गौयें विद्यमान और (व्रजे) जिसमें जाते हैं उस स्थान में जाता है, जिसका दुष्टों का विदीर्ण करनेवाला रक्षक नहीं वह (सुदासः) श्रेष्ठ सेवक वा दोनोंवाला जन (रथम्) रथ को (नकिः) नहीं (परि, आस) सब ओर से अलग करता और (सः) वह (न) नहीं (रीरमत्) दूसरों को रमाता है ॥१०॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - यदि राजा प्रजा का रक्षक न हो तो किसी को सुख न हो ॥१०॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: यस्येन्द्रोऽविता गमद्यस्य मरुतो रक्षकाः सन्ति गोमति व्रजे गमत् यस्येन्द्रो रक्षिता नास्ति स सुदासो रथं नकिः पर्यास स न रीरमत् ॥१०॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनः कस्य केन किं स्यादित्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (नकिः) (सुदासः) श्रेष्ठा दासाः सेवका दानानि वा यस्य सः (रथम्) (परि) सर्वतः (आस) अस्यति (न) निषेधे (रीरमत्) रमयति (इन्द्रः) दुष्टानां विदारकः (यस्य) (अविता) रक्षकः (यस्य) (मरुतः) प्राणा इव मनुष्याः (गमत्) गच्छति (सः) (गोमति) गावो बहवो धेनवो विद्यन्ते यस्मिँस्तस्मिन् (व्रजे) व्रजन्ति यस्मिँस्तस्मिन् स्थाने ॥१०॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - यदि राजा प्रजाया रक्षको न स्यात्तर्हि कस्यापि सुखं न भवेत् ॥१०॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जर राजा प्रजेचा रक्षक नसेल तर कुणीही सुख प्राप्त करू शकणार नाही. ॥ १० ॥
11 गमद्वाजं वाजयन्निन्द्र - बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
ग᳓मद् वा᳓जं वाज᳓यन्न् इन्द्र म᳓र्तियो
य᳓स्य त्व᳓म् अविता᳓ भु᳓वः
अस्मा᳓कम् बोधि अविता᳓ र᳓थाना᳐म्
अस्मा᳓कं शूर नॄणा᳐᳓म्+
मूलम् ...{Loading}...
गम॒द्वाजं॑ वा॒जय॑न्निन्द्र॒ मर्त्यो॒ यस्य॒ त्वम॑वि॒ता भुवः॑ ।
अ॒स्माकं॑ बोध्यवि॒ता रथा॑नाम॒स्माकं॑ शूर नृ॒णाम् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - बृहती
Thomson & Solcum
ग᳓मद् वा᳓जं वाज᳓यन्न् इन्द्र म᳓र्तियो
य᳓स्य त्व᳓म् अविता᳓ भु᳓वः
अस्मा᳓कम् बोधि अविता᳓ र᳓थाना᳐म्
अस्मा᳓कं शूर नॄणा᳐᳓म्+
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
gámat ← √gam- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:AOR, voice:ACT}
indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
mártyaḥ ← mártya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
vā́jam ← vā́ja- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
vājáyan ← √vājay- 2 (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
avitā́ ← avitár- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
bhúvaḥ ← √bhū- (root)
{number:SG, person:2, mood:SBJV, tense:AOR, voice:ACT}
tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}
yásya ← yá- (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
asmā́kam ← ahám (pronoun)
{case:GEN, number:PL}
avitā́ ← avitár- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
bodhi ← √bhū- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:AOR, voice:ACT}
ráthānām ← rátha- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:PL}
asmā́kam ← ahám (pronoun)
{case:GEN, number:PL}
nr̥ṇā́m ← nár- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:PL}
śūra ← śū́ra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
गम॑त् । वाज॑म् । वा॒जय॑न् । इ॒न्द्र॒ । मर्त्यः॑ । यस्य॑ । त्वम् । अ॒वि॒ता । भुवः॑ ।
अ॒स्माक॑म् । बो॒धि॒ । अ॒वि॒ता । रथा॑नाम् । अ॒स्माक॑म् । शू॒र॒ । नृ॒णाम् ॥
Hellwig Grammar
- gamad ← gamat ← gam
- [verb], singular, Aorist inj. (proh.)
- “go; situate; enter (a state); travel; disappear; [in]; elapse; leave; reach; vanish; love; walk; approach; issue; hop on; gasify; get; come; die; drain; spread; transform; happen; discharge; ride; to be located; run; detect; refer; go; shall; drive.”
- vājaṃ ← vājam ← vāja
- [noun], accusative, singular, masculine
- “prize; Vāja; reward; reward; Ribhus; vigor; strength; contest.”
- vājayann ← vājayan ← vājay ← √vaj
- [verb noun], nominative, singular
- “incite.”
- indra
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”
- martyo ← martyaḥ ← martya
- [noun], nominative, singular, masculine
- “man; people; martya [word]; Earth.”
- yasya ← yad
- [noun], genitive, singular, masculine
- “who; which; yat [pronoun].”
- tvam ← tvad
- [noun], nominative, singular
- “you.”
- avitā ← av
- [verb], singular, periphrast. future
- “support; help; prefer; prefer; like.”
- bhuvaḥ ← bhū
- [verb], singular, Aorist conj./subj.
- “become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”
- asmākam ← mad
- [noun], genitive, plural
- “I; mine.”
- bodhy ← bodhi ← bhū
- [verb], singular, Aorist imperative
- “become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”
- avitā ← av
- [verb], singular, periphrast. future
- “support; help; prefer; prefer; like.”
- rathānām ← ratha
- [noun], genitive, plural, masculine
- “chariot; warrior; ratha [word]; Dalbergia oojeinensis; rattan.”
- asmākaṃ ← asmākam ← mad
- [noun], genitive, plural
- “I; mine.”
- śūra
- [noun], vocative, singular, masculine
- “hero; cock; śūra; Śūra; Vatica robusta; Plumbago zeylanica; warrior; hero; attacker; lentil; wild boar; lion; dog.”
- nṛṇām ← nṛ
- [noun], genitive, plural, masculine
- “man; man; nṛ [word]; crew; masculine.”
सायण-भाष्यम्
हे इन्द्र त्वं यस्य मर्त्यस्य अविता रक्षिता भुवः भवेः सः मर्त्यः वाजयन् स्तोत्रेण त्वां बलिनं कुर्वन् वाजम् अन्नं गमत् गच्छेत् । अपि च हे शूर अस्माकं वासिष्ठानां रथानाम् । अविता रक्षिता बोधि भव ॥ भवतेर्लोटि रूपम् । भकारस्य बकारश्छान्दसः ॥ अस्माकं नृणां पुत्रादीनां चाविता भव ॥
Wilson
English translation:
“Let the man of whom you, Indra, are the protector, invigorating (you with praise), enjoy (abundant) food;be the preserver, hero, of our chariots, (the preserver) of our people.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
Be the preserver: bodhi avitā: bodhi,second person n singular imperative of bu (for bhava), b being substituted for bh
Jamison Brereton
He will come to the prize when he strives for the prize—the mortal whose helper you will be, Indra.
Become a helper to our chariots, o champion, to our men.
Jamison Brereton Notes
Although ‘seeking the prize’ is ordinarily accented as a denominative (vājayánt-), as opposed to ‘incite’ (vājáya-) with causative accent, in this context, the denominative sense seems clear. See comm. on 14d below.
Griffith
Indra, that man when fighting shall obtain the spoil, whose strong defender thou wilt be.
Be thou the gracious helper, Hero I of our cars, be thou the helper of our men.
Geldner
Zum Siegergewinn gelangt der danach strebende Sterbliche, o Indra, dessen Helfer du wirst. Sei der Helfer unserer Wagen, unserer Mannen, du Held!
Grassmann
Zur Labung kommt der Mann, der dich, o Indra, labt, und dessen Förderer du bist; Sei du, o Held, ein Fördrer unsrer Wagenschar und unsrer Männer Förderer.
Elizarenkova
Идет к награде (тот) борющийся за награду смертный, о Индра,
Кому ты будешь помощником.
Будь помощником наших колесниц,
Наших мужей, о герой!
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- बृहती
- मध्यमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर राजा और प्रजाजन परस्पर क्या करें, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे (शूर) निर्भय (इन्द्र) परमैश्वर्ययुक्त राजा ! (यस्य) जिसके आप (अविता) रक्षक (भुवः) हों वह (मर्त्यः) मनुष्य (वाजयन्) पाने की इच्छा करता हुआ (वाजम्) विज्ञान वा अन्नादि को (गमत्) प्राप्त होता है जिन (अस्माकम्) हम लोगों के (रथानाम्) रथ आदि के तथा जिन (अस्माकम्) हम लोगों के (नृणाम्) मनुष्यों के भी (अविता) रक्षा करनेवाले (त्वम्) आप (बोधि) समझें वे हम लोग विज्ञान वा अन्न आदि को प्राप्त हों ॥११॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जब राजा प्रजाओं की और प्रजाजन राजाओं की रक्षा करें, तब सब की यथावत् रक्षा का संभव हो ॥११॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे शूरेन्द्र ! यस्य त्वमविता भुवः स मर्त्यो वाजयन् सन् वाजं गमद्येषामस्माकं रथानामेषामस्माकं नृणां चाऽविता संस्त्वं बोधि ते वयं वाजं प्राप्नुयाम ॥११॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुना राजप्रजाजनाः परस्परं किं कुर्य्युरित्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (गमत्) प्राप्नोति (वाजम्) विज्ञानमन्नादिकं वा (वाजयन्) प्राप्तुमिच्छन् (इन्द्र) परमैश्वर्ययुक्त राजन् (मर्त्यः) मनुष्यः (यस्य) (त्वम्) (अविता) रक्षकः (भुवः) भवेः (अस्माकम्) (बोधि) बुध्यस्व (अविता) रक्षकः (रथानाम्) यानादीनाम् (अस्माकम्) (शूर) निर्भयः (नृणाम्) मनुष्याणाम् ॥११॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - यदा राजा प्रजाः प्रजा राजानञ्च रक्षेत्तदा सर्वेषां यथावद्रक्षा संभवेत् ॥११॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जेव्हा राजा प्रजेचे रक्षण करतो व प्रजा राजाचे रक्षण करते तेव्हा सर्वांचे यथायोग्य रक्षण शक्य होते. ॥ ११ ॥
12 उदिन्न्वस्य रिच्यतेंऽशो - सतो बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
उ᳓द् इ᳓न् नु᳓ अस्य रिच्यते
अं᳓शो ध᳓नं न᳓ जिग्यु᳓षः
य᳓ इ᳓न्द्रो ह᳓रिवान् न᳓ दभन्ति तं᳓ रि᳓पो
द᳓क्षं दधाति सोमि᳓नि
मूलम् ...{Loading}...
उदिन्न्व॑स्य रिच्य॒तेंऽशो॒ धनं॒ न जि॒ग्युषः॑ ।
य इन्द्रो॒ हरि॑वा॒न्न द॑भन्ति॒ तं रिपो॒ दक्षं॑ दधाति सो॒मिनि॑ ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - सतो बृहती
Thomson & Solcum
उ᳓द् इ᳓न् नु᳓ अस्य रिच्यते
अं᳓शो ध᳓नं न᳓ जिग्यु᳓षः
य᳓ इ᳓न्द्रो ह᳓रिवान् न᳓ दभन्ति तं᳓ रि᳓पो
द᳓क्षं दधाति सोमि᳓नि
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
asya ← ayám (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
ít ← ít (invariable)
nú ← nú (invariable)
ricyate ← √ric- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
út ← út (invariable)
áṁśaḥ ← áṁśa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
dhánam ← dhána- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
jigyúṣaḥ ← √ji- 1 (root)
{case:GEN, gender:M, number:SG, tense:PRF, voice:ACT}
ná ← ná (invariable)
dabhanti ← √dabh- (root)
{number:PL, person:3, mood:SBJV, tense:AOR, voice:ACT}
hárivān ← hárivant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
índraḥ ← índra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
ná ← ná (invariable)
rípaḥ ← ríp- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
dadhāti ← √dhā- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
dákṣam ← dákṣa- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
somíni ← somín- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
उत् । इत् । नु । अ॒स्य॒ । रि॒च्य॒ते॒ । अंशः॑ । धन॑म् । न । जि॒ग्युषः॑ ।
यः । इन्द्रः॑ । हरि॑ऽवान् । न । द॒भ॒न्ति॒ । तम् । रिपः॑ । दक्ष॑म् । द॒धा॒ति॒ । सो॒मिनि॑ ॥
Hellwig Grammar
- ud
- [adverb]
- “up.”
- in ← id
- [adverb]
- “indeed; assuredly; entirely.”
- nv ← nu
- [adverb]
- “now; already.”
- asya ← idam
- [noun], genitive, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); here.”
- ricyate ← ric
- [verb], singular, Indikativ Pr￤s. Passiv
- “empty; liberate; concede; surrender; purge.”
- ‘ṃśo ← aṃśaḥ ← aṃśa
- [noun], nominative, singular, masculine
- “part; part; share; part; volume; parcel; part; Aṃśa; aṃśa [word]; fraction.”
- dhanaṃ ← dhanam ← dhana
- [noun], nominative, singular, neuter
- “wealth; property; money; treasure; prize; dhana [word]; valuable; dhan; capital; fight.”
- na
- [adverb]
- “not; like; no; na [word].”
- jigyuṣaḥ ← ji
- [verb noun], genitive, singular
- “overcome; cure; win; conquer; control; win; succeed; remove; beat; govern; surpass; suppress.”
- ya ← yaḥ ← yad
- [noun], nominative, singular, masculine
- “who; which; yat [pronoun].”
- indro ← indraḥ ← indra
- [noun], nominative, singular, masculine
- “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”
- harivān ← harivat
- [noun], nominative, singular, masculine
- na
- [adverb]
- “not; like; no; na [word].”
- dabhanti ← dabh
- [verb], plural, Present indikative
- taṃ ← tam ← tad
- [noun], accusative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- ripo ← ripaḥ ← rip
- [noun], nominative, plural, feminine
- “deceiver.”
- dakṣaṃ ← dakṣam ← dakṣa
- [noun], accusative, singular, masculine
- “Dakṣa; ability; cock; fitness; will; purpose; disposition; cock.”
- dadhāti ← dhā
- [verb], singular, Present indikative
- “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”
- somini ← somin
- [noun], locative, singular, masculine
सायण-भाष्यम्
अस्य इन्द्रस्य अंशः यज्ञे सोमस्य भागः अतिरिच्यतेऽन्येभ्योऽपि देवेभ्यः । इन्द्रस्य त्रिष्वपि सवनेषु सोमपानमस्ति माध्यंदिनं हि सर्वमैन्द्रमिति । जिग्युषः जितवतः धनं न धनमिव । उदिन्नु इति त्रयः पूरणाः । अपि च यः हरिवान् इन्द्रः सोमिनि यजमाने दक्षं बलं दधाति संदधाति तं रिपः रिपवः न दभन्ति न हिंसन्ति ॥
Wilson
English translation:
“Verily (Indra’s) share (of the Soma) exceeds (that of other deities) like the wealth of the victorious;enemies overcome not him, who is the lord of bay steeds, who gives strength to the offerer of the libation.”
Jamison Brereton
His share now is outstanding like the spoils of a victor.
Indra of the fallow bays—cheats do not outwit him. He places skill in the one who has soma.
Griffith
His portion is exceeding great like a victorious soldier’s spoil.
Him who is Indra, Lord of Bays, no foes subdue. He gives the Soma-pourer strength.
Geldner
Sein Anteil ist der größte wie der Gewinn des Siegers. Ihn, der der Falbenfahrer Indra ist, hintergehen die Schelme nicht. Den Somavollen verleiht er Tüchtigkeit.
Grassmann
Der Antheil dessen raget hoch, gleichwie des Siegers Preis hervor, Wem Indra hold ist, den beschäd’gen Feinde nicht, dem Somabringer gibt er Kraft.
Elizarenkova
Поистине, выделяется его доля,
Словно добыча победителя.
(Тот,) кто Индра, повелитель буланых коней, – его не обманут враги!
Силу действия дает он обладателю сомы.
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- निचृद्बृहती
- मध्यमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर वह राजा क्या करे, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (यः) जो (हरिवान्) बहुत प्रशंसित मनुष्य युक्त (इन्द्रः) समर्थ राजा (सोमिनि) ऐश्वर्यवान् में (दक्षम्) बल (दधाति) धारण करता है (तम्) उसको (रिपः) शत्रुजन (न) नहीं (दभन्ति) नष्ट करते हैं जिस (अस्य) इस (जिग्युषः) जयशील के (इत्) उस के प्रति (अंशः) भाग (उत् रिच्यते) अधिक होता है उसको वह भाग (धनम्) धन के (न) समान (नु) शीघ्र धारण करता है ॥१२॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जो राजा धनियों में जो ऐश्वर्य है, उसे दरिद्रियों में भी बढ़ाता है, उसको कोई नष्ट नहीं कर सकता है, जिसका अधिक पुरुषार्थ होता है, उसी को धन और प्रतिष्ठा प्राप्त होती है ॥१२॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: यो हरिवानिन्द्रः सोमिनि दक्षं दधाति तं रिपो न दभन्ति यस्याऽस्य जिग्युषस्तमिदंश उद्रिच्यते तमंशो धनं नेव नु दधाति ॥१२॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनः स राजा कि कुर्य्यादित्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (उत्) (इत्) (नु) (अस्य) (रिच्यते) अधिको भवति (अंशः) भागः (धनम्) (न) इव (जिग्युषः) जयशीलस्य (यः) (इन्द्रः) समर्थो राजा (हरिवान्) बहुप्रशस्तमनुष्ययुक्तः (न) निषेधे (दभन्ति) हिंसन्ति (तम्) (रिपः) शत्रवः (दक्षम्) बलम् (दधाति) (सोमिनि) ऐश्वर्यवति ॥१२॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - यो राजा धनिष्वैश्वर्यं दरिद्रेषु च वर्धयति तं हिंसितुं कोऽपि न शक्नोति यस्याऽधिकः पुरुषार्थो भवति तमेव धनप्रतिष्ठे प्राप्नुतः ॥१२॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - धनिकांमध्ये जसे ऐश्वर्य असते तसे ऐश्वर्य जो राजा दरिद्री लोकांमध्येही वाढवितो, ते कोणी नष्ट करू शकत नाही. जो अधिक पुरुषार्थ करतो त्यालाच धन व प्रतिष्ठा प्राप्त होते. ॥ १२ ॥
13 मन्त्रमखर्वं सुधितम् - बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
म᳓न्त्रम् अ᳓खर्वं सु᳓धितं सुपे᳓शसं
द᳓धात यज्ञि᳓येषु आ᳓
पूर्वी᳓श् चन᳓ प्र᳓सितयस् तरन्ति तं᳓
य᳓ इ᳓न्द्रे क᳓र्मणा भु᳓वत्
मूलम् ...{Loading}...
मन्त्र॒मख॑र्वं॒ सुधि॑तं सु॒पेश॑सं॒ दधा॑त य॒ज्ञिये॒ष्वा ।
पू॒र्वीश्च॒न प्रसि॑तयस्तरन्ति॒ तं य इन्द्रे॒ कर्म॑णा॒ भुव॑त् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - बृहती
Thomson & Solcum
म᳓न्त्रम् अ᳓खर्वं सु᳓धितं सुपे᳓शसं
द᳓धात यज्ञि᳓येषु आ᳓
पूर्वी᳓श् चन᳓ प्र᳓सितयस् तरन्ति तं᳓
य᳓ इ᳓न्द्रे क᳓र्मणा भु᳓वत्
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
ákharvam ← ákharva- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
mántram ← mántra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
súdhitam ← súdhita- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
supéśasam ← supéśas- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
ā́ ← ā́ (invariable)
dádhāta ← √dhā- 1 (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
yajñíyeṣu ← yajñíya- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:PL}
caná ← caná (invariable)
prásitayaḥ ← prásiti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
pūrvī́ḥ ← purú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
taranti ← √tr̥̄- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
bhúvat ← √bhū- (root)
{number:SG, person:3, mood:INJ, tense:AOR, voice:ACT}
índre ← índra- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}
kármaṇā ← kárman- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}
yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
मन्त्र॑म् । अख॑र्वम् । सुऽधि॑तम् । सु॒ऽपेश॑सम् । दधा॑त । य॒ज्ञिये॑षु । आ ।
पू॒र्वीः । च॒न । प्रऽसि॑तयः । त॒र॒न्ति॒ । तम् । यः । इन्द्रे॑ । कर्म॑णा । भुव॑त् ॥
Hellwig Grammar
- mantram ← mantra
- [noun], accusative, singular, masculine
- “mantra; Mantra; consultation; advice; consultation; mantra [word]; speech; plan.”
- akharvaṃ ← akharvam ← akharva
- [noun], accusative, singular, masculine
- sudhitaṃ ← sudhitam ← sudhita
- [noun], accusative, singular, masculine
- “sudhita [word].”
- supeśasaṃ ← supeśasam ← supeśas
- [noun], accusative, singular, masculine
- “beautiful; fine-looking.”
- dadhāta ← dhā
- [verb], plural, Aorist imperative
- “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”
- yajñiyeṣv ← yajñiyeṣu ← yajñiya
- [noun], locative, plural, masculine
- “sacrificial; divine; devoted.”
- ā
- [adverb]
- “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”
- pūrvīś ← pūrvīḥ ← puru
- [noun], nominative, plural, feminine
- “many; much(a); very.”
- cana
- [adverb]
- “not even; cana [word].”
- prasitayas ← prasitayaḥ ← prasiti
- [noun], nominative, plural, feminine
- “attack.”
- taranti ← tṛ
- [verb], plural, Present indikative
- “traverse; overcome; float; rescue; reach; satisfy.”
- taṃ ← tam ← tad
- [noun], accusative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- ya ← yaḥ ← yad
- [noun], nominative, singular, masculine
- “who; which; yat [pronoun].”
- indre ← indra
- [noun], locative, singular, masculine
- “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”
- karmaṇā ← karman
- [noun], instrumental, singular, neuter
- “action; saṃskāra; ritual; procedure; karman; treatment; object; function; production; job; operation; karman [word]; act; job; passive voice; activity; consequence; function; yajña; pañcakarman; cooking; occupation; profession; construction; duty; method; natural process; duty; therapy.”
- bhuvat ← bhū
- [verb], singular, Aorist inj. (proh.)
- “become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”
सायण-भाष्यम्
हे जनाः अखर्वम् अनल्पं सुधितं सुविहितं सुपेशसं शोभनरूपं मन्त्रं स्तोत्रं यज्ञियेषु यजनीयेषु देवेषु मध्य इन्द्राय दधात विधत्त । यः जनः कर्मणा स्तुत्यादिरूपेण इन्द्रे इन्द्रस्य चित्ते भुवत् भवेत् तं जनं पूर्वीः बह्व्यः प्रसितयः पाशादीनि बन्धनानि । चन इति समुदायो नेत्यर्थे वर्तते । न तरन्ति । न व्याप्नुवन्ति’ इत्यर्थः ॥
Wilson
English translation:
“Address (to Indra), among the gods, the ample, well-uttered, and graceful prayer; many bonds entanglenot him who, by his devotion, abides in Indra.”
Jamison Brereton
A mantra—not stunted, well arranged, well adorned—set it among those worthy of the sacrifice.
The many onslaughts never overcome him who through ritual work comes to be in (the good grace) of Indra.
Griffith
Make for the Holy Gods a hymn that is not mean, but well-arranged and fair of form.
Even many snares and bonds subdue not him who dwells with Indra through his sacrifice.
Geldner
Machet ein nicht zu kurzes, wohlgesetztes, zierliches Dichterwort auf die opferwürdigen Götter. Auch viele Angriffe bemeistern den nicht, der sich durch Opferdienst bei Indra in Gunst setzt.
Grassmann
Den schöngemessnen, herrlichen, vollkommnen Spruch, den bringt den hehren Göttern dar; Auch viel Gefahren gehn vorüber an dem Mann, der frommen Werks bei Indra bleibt.
Elizarenkova
Произведение неурезанное, хорошо сложенное,
Поднесите достойным жертв (богам)!
Многие нападки вовсе не затрагивают того,
Кто Индре служит обрядом.
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- निचृत्पङ्क्तिः
- पञ्चमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर प्रजा कैसे राजा के अनुकूल होती है, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - जो (यज्ञियेषु) राजपालनादि कामों से सङ्ग रखते हुए व्यवहारों में (अखर्वम्) पूर्ण (सुधितम्) सुन्दरता से स्थापित (सुपेशसम्) सुरूपम् (मन्त्रम्) विचार को (दधात) धारण करें। (यः) जो (कर्मणा) उत्तम क्रिया से (इन्द्रे) राजा के निमित्त (भुवत्) प्रसिद्ध हो (तम्) उसको (पूर्वीः) प्राचीन (प्रसितयः) प्रकृष्ट प्रेमबन्धन (चन) भी (आ, तरन्ति) प्राप्त होते हैं ॥१३॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जिन राजाओं का गूढ़ विचार सर्वहित करना और श्रेष्ठ यत्न होता है, वे अच्छी क्रिया से सब प्रजाजनों को प्रेमास्पद से प्रसन्न कर सकते हैं ॥१३॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: ये यज्ञियेष्वखर्वं सुधितं सुपेशसं मन्त्रं दधात यः कर्मणेन्द्रे भुवत्तं पूर्वीः प्रसितयश्चना तरन्ति ॥१३॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनः प्रजाः कीदृशं राजानमनुकूला भवन्तीत्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (मन्त्रम्) विचारम् (अखर्वम्) अनल्पं पूर्णम् (सुधितम्) सुष्ठुहितम् (सुपेशसम्) सुरूपम् (दधात) (यज्ञियेषु) राजपालनादिसङ्गतेषु व्यवहारेषु (आ) (पूर्वीः) प्राचीनाः (चन) अपि (प्रसितयः) प्रकृष्टानि प्रेमबन्धनानि (तरन्ति) प्राप्नुवन्ति (तम्) (यः) (इन्द्रे) राजनि (सति) (कर्मणा) सत्क्रियया (भुवत्) भवेत् ॥१३॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - येषां राज्ञां गूढो विचारः सर्वहितकरणं श्रेष्ठप्रयत्नश्च भवति ते सत्क्रियया सर्वाः प्रजाः प्रेमास्पदेन रञ्जयितुं शक्नुवन्ति ॥१३॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - ज्या राजांचे गूढ विचार सर्वहितकारी व प्रयत्न श्रेष्ठ असतो. ते चांगले कर्म करून सर्व प्रजेला प्रेमाने प्रसन्न करू शकतात. ॥ १३ ॥
14 कस्तमिन्द्र त्वावसुमा - सतो बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
क᳓स् त᳓म् इन्द्र तुवा᳓वसुम्
आ᳓ म᳓र्तियो दधर्षति
श्रद्धा᳓ इ᳓त् ते मघवन् पा᳓रिये दिवि᳓
वाजी᳓ वा᳓जं सिषासति
मूलम् ...{Loading}...
कस्तमि॑न्द्र॒ त्वाव॑सु॒मा मर्त्यो॑ दधर्षति ।
श्र॒द्धा इत्ते॑ मघव॒न्पार्ये॑ दि॒वि वा॒जी वाजं॑ सिषासति ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - सतो बृहती
Thomson & Solcum
क᳓स् त᳓म् इन्द्र तुवा᳓वसुम्
आ᳓ म᳓र्तियो दधर्षति
श्रद्धा᳓ इ᳓त् ते मघवन् पा᳓रिये दिवि᳓
वाजी᳓ वा᳓जं सिषासति
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
káḥ ← ká- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
tvā́vasum ← tvā́vasu- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
ā́ ← ā́ (invariable)
dadharṣati ← √dhr̥ṣ- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:PRF, voice:ACT}
mártyaḥ ← mártya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
diví ← dyú- ~ div- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}
ít ← ít (invariable)
maghavan ← maghávan- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
pā́rye ← pā́rya- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}
śraddhā́ ← śraddhā́- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}
te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}
siṣāsati ← √sanⁱ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT, mood:DES}
vā́jam ← vā́ja- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
vājī́ ← vājín- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
कः । तम् । इ॒न्द्र॒ । त्वाऽव॑सुम् । आ । मर्त्यः॑ । द॒ध॒र्ष॒ति॒ ।
श्र॒द्धा । इत् । ते॒ । म॒घ॒ऽव॒न् । पार्ये॑ । दि॒वि । वा॒जी । वाज॑म् । सि॒सा॒स॒ति॒ ॥
Hellwig Grammar
- kas ← kaḥ ← ka
- [noun], nominative, singular, masculine
- “what; who; ka [pronoun].”
- tam ← tad
- [noun], accusative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- indra
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”
- tvāvasum ← tvāvasu
- [noun], accusative, singular, masculine
- ā
- [adverb]
- “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”
- martyo ← martyaḥ ← martya
- [noun], nominative, singular, masculine
- “man; people; martya [word]; Earth.”
- dadharṣati ← dhṛṣ
- [verb], singular, Perfect conjunctive (subj.)
- “dare; attack.”
- śraddhā
- [noun], instrumental, singular, feminine
- “faith; wish; śraddhā [word]; śraddhā; confidence; appetite.”
- it ← id
- [adverb]
- “indeed; assuredly; entirely.”
- te ← tvad
- [noun], genitive, singular
- “you.”
- maghavan
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Indra; maghavan [word].”
- pārye ← pārya
- [noun], locative, singular, masculine
- “critical; decisive.”
- divi ← div
- [noun], locative, singular, masculine
- “sky; Svarga; day; div [word]; heaven and earth; day; dawn.”
- vājī ← vājin
- [noun], nominative, singular, masculine
- “horse; bird; seven; hero; achiever; aphrodisiac.”
- vājaṃ ← vājam ← vāja
- [noun], accusative, singular, masculine
- “prize; Vāja; reward; reward; Ribhus; vigor; strength; contest.”
- siṣāsati ← siṣās ← √san
- [verb], singular, Present indikative
- “win; gain.”
सायण-भाष्यम्
हे इन्द्र तव चित्ते यो भवेत् त्वावसुम्। त्वं वसुव्यपको यस्येति बहुव्रीहिः। तं जनं कः मर्त्यः आ दधर्षति आधर्षेत्। हे मघवन् ते त्वदर्थं यः श्रद्धा श्रद्धया युक्तः सन् वाजी हविष्मान् भवेत् पार्ये दिवि सौत्येऽहनि सः वाजम् अन्नं बलं वा सिषासति सेवते ॥
Wilson
English translation:
“What mortal, Indra, injures him who has you for his support? He who offers you (sacrificial) food,Maghavan, with faith, he obtains food on the day of the libation.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
Pārye divi vājī vājam siṣāsati = sautyeahani sa haviṣmān annam sevate
Jamison Brereton
What mortal will dare against him who has you as his
possession, Indra?
It is with trust in you, bounteous one, that on the decisive day the one vying for the prize seeks to win the prize.
Jamison Brereton Notes
śraddhā́is most likely instrumental, but its lack of contraction with the following vowel in the Saṃhitā text gives pause. See Oldenberg on this problem. 36 vājī́vā́jaṃ siṣāsati seems like a variant of gámad vā́jam vājáyan in 11a with different emphasis. See also 20a below.
Griffith
Indra, what mortal will attack the man who hath his wealth in thee?
The strong will win the spoil on the decisive day through faith in thee, O Maghavan.
Geldner
Welcher Sterbliche, o Indra, wagt sich an den, der dich besitzt? Im Vertrauen auf dich, du Gabenreicher, sucht am entscheidenden Tage der Preiskämpfer den Siegerpreis zu gewinnen.
Grassmann
Welch Sterblicher, o Indra, kann dem dir ergebnen Schaden thun? Wer dir vertraut, o mächtiger, am Tag der Schlacht, gewinnet Beute, beutereich.
Elizarenkova
Какой смертный, о Индра, посягнет
На того, кто владеет тобой?
Только с верой в тебя, о щедрый, в решающий день
Борец за награду стремится захватить награду.
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- भुरिगनुष्टुप्
- गान्धारः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर मनुष्य किससे रक्षा पाया हुआ कैसा होता है, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे (मघवन्) बहुत ऐश्वर्यवाले (इन्द्र) धार्मिक राजा ! (कः) कौन (मर्त्यः) मनुष्य (तम्) उस (त्वावसुम्) तुम से पाये हुए धनवाले का (दधर्षति) तिरस्कार करता है (ते) आपके (पार्ये) पालना करने योग्य वा पूर्ण (दिवि) प्रकाश में कौन (वाजी) विज्ञानवान् (वाजम्) विज्ञान को तथा (श्रद्धा) सत्य में प्रीति श्रद्धा (इत्) ही को (आ, सिषासति) अलग करना चाहता है ॥१४॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जिसकी रक्षा धार्मिक राजा करता है, उसका तिरस्कार कौन कर सकता है ॥१४॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे मघवन्निन्द्र को मर्त्यो तं त्वावसुं दधर्षति ते पार्ये दिवि को वाजी वाजं श्रद्धा श्रद्धामिदासिषासति ॥१४॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनर्मनुष्यः केन रक्षितः कीदृशो भवतीत्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (कः) (तम्) (इन्द्र) धार्मिक राजन् (त्वावसुम्) त्वया प्राप्तधनम् (आ) (मर्त्यः) (दधर्षति) तिरस्करोति (श्रद्धा) सत्ये प्रीतिः (इत्) एव (ते) तव (मघवन्) बह्वैश्वर्य (पार्ये) पालनीये पूर्णे वा (दिवि) प्रकाशे (वाजी) विज्ञानवान् (वाजम्) विज्ञानम् (सिषासति) विभक्तुमिच्छति ॥१४॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - यस्य रक्षां धार्मिको राजा करोति तं तिरस्कर्तुं कः शक्नोति ॥१४॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - ज्याचे रक्षण धार्मिक राजा करतो त्याचा तिरस्कार कोणी करू शकत नाही. ॥ १४ ॥
15 मघोनः स्म - बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
मघो᳓नः स्म वृत्रह᳓त्येषु चोदय
ये᳓ द᳓दति प्रिया᳓ व᳓सु
त᳓व प्र᳓णीती हरिअश्व सूरि᳓भिर्
वि᳓श्वा तरेम दुरिता᳓
मूलम् ...{Loading}...
म॒घोनः॑ स्म वृत्र॒हत्ये॑षु चोदय॒ ये दद॑ति प्रि॒या वसु॑ ।
तव॒ प्रणी॑ती हर्यश्व सू॒रिभि॒र्विश्वा॑ तरेम दुरि॒ता ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - बृहती
Thomson & Solcum
मघो᳓नः स्म वृत्रह᳓त्येषु चोदय
ये᳓ द᳓दति प्रिया᳓ व᳓सु
त᳓व प्र᳓णीती हरिअश्व सूरि᳓भिर्
वि᳓श्वा तरेम दुरिता᳓
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
codaya ← √cud- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
maghónaḥ ← maghávan- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}
sma ← sma (invariable)
vr̥trahátyeṣu ← vr̥trahátya- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:PL}
dádati ← √dā- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
priyā́ ← priyá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}
vásu ← vásu- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}
yé ← yá- (pronoun)
haryaśva ← háryaśva- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
práṇītī ← práṇīti- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}
sūríbhiḥ ← sūrí- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}
táva ← tvám (pronoun)
{case:GEN, number:SG}
duritā́ ← duritá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}
tarema ← √tr̥̄- 1 (root)
{number:PL, person:1, mood:OPT, tense:PRS, voice:ACT}
víśvā ← víśva- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}
पद-पाठः
म॒घोनः॑ । स्म॒ । वृ॒त्र॒ऽहत्ये॑षु । चो॒द॒य॒ । ये । दद॑ति । प्रि॒या । वसु॑ ।
तव॑ । प्रऽनी॑ती । ह॒रि॒ऽअ॒श्व॒ । सू॒रिऽभिः॑ । विश्वा॑ । त॒रे॒म॒ । दुः॒ऽइ॒ता ॥
Hellwig Grammar
- maghonaḥ ← maghavan
- [noun], accusative, plural, masculine
- “big.”
- sma
- [adverb]
- vṛtrahatyeṣu ← vṛtra
- [noun], neuter
- “enemy.”
- vṛtrahatyeṣu ← hatyeṣu ← hatya
- [noun], locative, plural, neuter
- “killing.”
- codaya ← coday ← √cud
- [verb], singular, Present imperative
- “impel; drive; incite; command; drive; arouse; propel.”
- ye ← yad
- [noun], nominative, plural, masculine
- “who; which; yat [pronoun].”
- dadati ← dā
- [verb], plural, Present indikative
- “give; add; perform; put; administer; fill into; give; ignite; put on; offer; use; fuel; pour; grant; feed; teach; construct; insert; drip; wrap; pay; hand over; lend; inflict; concentrate; sacrifice; splint; poultice; create.”
- priyā ← priya
- [noun], accusative, plural, neuter
- “beloved; pleasant; dear; fond(p); wanted; priya [word]; favorite; good; liked; suitable; proper.”
- vasu
- [noun], accusative, plural, neuter
- “wealth; property; gold; vasu [word]; ruby; treasure; jewel.”
- tava ← tvad
- [noun], genitive, singular
- “you.”
- praṇītī ← praṇīti
- [noun], instrumental, singular, feminine
- “guidance; guidance.”
- haryaśva
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Indra; Haryaśva.”
- sūribhir ← sūribhiḥ ← sūri
- [noun], instrumental, plural, masculine
- “patron.”
- viśvā ← viśva
- [noun], accusative, plural, neuter
- “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”
- tarema ← tṛ
- [verb], plural, Present optative
- “traverse; overcome; float; rescue; reach; satisfy.”
- duritā ← durita
- [noun], accusative, plural, neuter
- “danger; sin; difficulty; difficulty; evil.”
सायण-भाष्यम्
हे इन्द्र मघोनः धनवतस्ते । त्वदर्थमित्यर्थः। प्रिया प्रियाणि वसु वसूनि धनानि ये जनाः ददति प्रयच्छन्ति तान् जनान् वृत्रहत्येषु संग्रामेषु चोदय प्रेरय । हे हर्यश्व तव प्रणीती प्रणीत्या प्रणयनेन सूरिभिः स्तोतृभिः पुत्रादिभिः सार्धं विश्वा विश्वानि दुरिता दुरितानि तरेम ॥ ॥ १९ ॥
Wilson
English translation:
“Animate (those men) for the destruction of their foes, who offer treasures which are dear to you, theabounder in wealth; may we, lord of bay steeds, along with (your) worshippers, pass over all difficulties by yourguidance.”
Jamison Brereton
At the smashing of obstacles spur on the bounteous ones who give their own dear goods.
O you of the fallow bays, with your guidance may we, along with our patrons, overcome all difficulties.
Griffith
In battles with the foe urge on our mighty ones who give the treasures dear to thee,
And may we with our princes, Lord of Tawny Steeds! pass through all peril, led by thee.
Geldner
Ermutige in den Schlachten die Gönner, die liebe Güter verschenken! Unter deiner Anführung, du Falbenfahrer, möchten wir mit den Lohnherrn über alle Fährlichkeiten hinwegkommen.
Grassmann
Die Fürsten fördre in den Feindesschlachten du, die werthe Schätze uns verleihn; Lass, Füchselenker, mit den Edlen dringen uns von dir geführt durch alle Noth.
Elizarenkova
В битвах с врагами вдохнови щедрых покровителей,
Которые дарят приятные блага!
Под твоим водительством, о хозяин буланых коней, вместе с (нашими) покровителями
Мы хотим пересечь все трудности!
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- निचृत्पङ्क्तिः
- पञ्चमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर वह राजा क्या करे, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे (हर्यश्व) हरणशील महान् घोड़ोंवाले मनुष्य ! (सूरिभिः) विद्वानों के साथ (ये) जो (तव) आपकी (प्रणीती) उत्तम नीति से (प्रिया) प्रिय मनोहर (वसु) धनों को (ददति) देते हैं उनको और जो आपकी उत्तम नीति और विद्वानों के साथ हम लोग (विश्वा) सब (दुरिता) दुःखों को (तरेम) तरें उन्हें भी आप (वृत्रहत्येषु) शत्रुओं की हिंसा जिनमें होती है उनमें (मघोनः) धनाढ्य करने (स्म) ही को (चोदय) प्रेरणा देओ ॥१५॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - हे राजा ! आप यदि पक्षपात को छोड़ के सबकी रक्षा करें और उदार धनाढ्यों को संग्राम में प्रेरणा दें तो सब हम लोग सब दुःखों को तरें ॥१५॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे हर्यश्व ! सूरिभिस्सह ये तव प्रणीती प्रिया वसु ददति तान् ये च तव प्रणीती सूरिभिः सह वयं विश्वा दुरिता तरेम ताँश्च त्वं वृत्रहत्येषु मघोनः स्म चोदय ॥१५॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनः स राजा किं कुर्य्यादित्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (मघोनः) धनाढ्यान् (स्म) एव (वृत्रहत्येषु) वृत्राणां शत्रूणां हत्या येषु सङ्ग्रामेषु तेषु (चोदय) प्रेरय (ये) (ददति) (प्रिया) प्रियाणि कमनीयानि (वसु) धनानि (तव) (प्रणीति) प्रकृष्टया नीत्या रक्षिताः सन्तः (हर्यश्व) हरयोऽश्वा महान्तो मनुष्या यस्य तत्सम्बुद्धौ (सूरिभिः) विद्वद्भिः सह (विश्वा) सर्वाणि (तरेम) (दुरिता) दुःखानि ॥१५॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - हे राजन् ! भवान् यदि पक्षपातं विहाय सर्वान् रक्षेदुदारान् धनाढ्यान् सङ्ग्रामेषु प्रेरयेत्तर्हि सर्वे वयं सर्वाणि दुःखानि तरेम ॥१५॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - हे राजा ! तू पक्षपात सोडून सर्वांचे रक्षण केलेस व उदार धनिक लोकांना युद्धात प्रेरणा दिलीस तर आम्ही सर्व लोक सर्व दुःखातून तरून जाऊ. ॥ १५ ॥
16 तवेदिन्द्रावमं वसु - सतो बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
त᳓वे᳓द् इन्द्रावमं᳓ व᳓सु
तुव᳓म् पुष्यसि मध्यम᳓म्
सत्रा᳓ वि᳓श्वस्य परम᳓स्य राजसि
न᳓किष् ट्वा गो᳓षु वृण्वते
मूलम् ...{Loading}...
तवेदि॑न्द्राव॒मं वसु॒ त्वं पु॑ष्यसि मध्य॒मम् ।
स॒त्रा विश्व॑स्य पर॒मस्य॑ राजसि॒ नकि॑ष्ट्वा॒ गोषु॑ वृण्वते ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - सतो बृहती
Thomson & Solcum
त᳓वे᳓द् इन्द्रावमं᳓ व᳓सु
तुव᳓म् पुष्यसि मध्यम᳓म्
सत्रा᳓ वि᳓श्वस्य परम᳓स्य राजसि
न᳓किष् ट्वा गो᳓षु वृण्वते
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
avamám ← avamá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
ít ← ít (invariable)
táva ← tvám (pronoun)
{case:GEN, number:SG}
vásu ← vásu- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
madhyamám ← madhyamá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
puṣyasi ← √puṣ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}
paramásya ← paramá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
rājasi ← √rāj- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
satrā́ ← satrā́ (invariable)
víśvasya ← víśva- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
góṣu ← gáv- ~ gó- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:PL}
nákiḥ ← nákiḥ (invariable)
tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}
vr̥ṇvate ← √vr̥- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
पद-पाठः
तव॑ । इत् । इ॒न्द्र॒ । अ॒व॒मम् । वसु॑ । त्वम् । पु॒ष्य॒सि॒ । म॒ध्य॒मम् ।
स॒त्रा । विश्व॑स्य । प॒र॒मस्य॑ । रा॒ज॒सि॒ । नकिः॑ । त्वा॒ । गोषु॑ । वृ॒ण्व॒ते॒ ॥
Hellwig Grammar
- taved ← tava ← tvad
- [noun], genitive, singular
- “you.”
- taved ← id
- [adverb]
- “indeed; assuredly; entirely.”
- indrāvamaṃ ← indra
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”
- indrāvamaṃ ← avamam ← avama
- [noun], nominative, singular, neuter
- “avama [word]; bottom; last.”
- vasu
- [noun], nominative, singular, neuter
- “wealth; property; gold; vasu [word]; ruby; treasure; jewel.”
- tvam ← tvad
- [noun], nominative, singular
- “you.”
- puṣyasi ← puṣ
- [verb], singular, Present indikative
- “boom; grow; promote; foster.”
- madhyamam ← madhyama
- [noun], accusative, singular, neuter
- “intermediate; middle; average; second; average; adult; central; moderate; mean; center(a).”
- satrā
- [adverb]
- viśvasya ← viśva
- [noun], genitive, singular, neuter
- “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”
- paramasya ← parama
- [noun], genitive, singular, neuter
- “extreme; best; excellent; highest; highest; devoted(p); maximal; distant; parama [word]; very; farthermost.”
- rājasi ← rāj
- [verb], singular, Present indikative
- “govern; shine; glitter; direct.”
- nakiṣ ← nakir
- [adverb]
- “not.”
- ṭvā ← tvā ← tvad
- [noun], accusative, singular
- “you.”
- goṣu ← go
- [noun], locative, plural, masculine
- “cow; cattle; go [word]; Earth; bull; floor; milk; beam; sunbeam; leather; hide; horn; language; bowstring; earth; ox; Svarga.”
- vṛṇvate ← vṛ
- [verb], plural, Present indikative
- “surround; accompany; cover; cover; obstruct; check; spread; envelop.”
सायण-भाष्यम्
हे इन्द्र अवमम् अधमं त्रपुसीसादिकं वसु धनम् । यद्वा भौमं वस्ववमम्। तवेत् तवैव । त्वं त्वमेव मध्यमं वसु रजतहिरण्यादिकमान्तरिक्षं वा पुष्यसि । विश्वस्य सर्वस्य परमस्य उत्तमस्यापि रत्नादेर्दिव्यस्य वा वसुनः राजसि ईशिषे। सत्रा सत्यमेव । अपि च त्वा त्वां गोषु निमित्तेषु नकिः वृण्वते केऽपि न वारयन्ति ॥
Wilson
English translation:
“Yours, Indra, is the vast valuable wealth; you cherish the middling; you rule over all that which is themost precious; no one opposes you in (the recovering of the) cattle.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
Na kis’ tva goṣu vriṇvate = goṣu nimitteṣuke api tvām na vārayanti, none resist or oppose you on account of the cows
Jamison Brereton
Yours alone is the lowest good thing, Indra; you prosper the middling one.
You rule over each highest one entirely. No one obstructs you when cattle (are at stake).
Griffith
Thine, Indra, is the lowest wealth, thou cherishest the mid-most wealth,
Thou ever rulest all the highest: in the fray for cattle none resisteth thee.
Geldner
Dein, Indra, ist das unterste Gut, du mehrest das mittlere, du gebietest über alles höchste insgesamt. Nicht wehren sie dir im Kampf um die Rinder.
Grassmann
Das untre Gut ist, Indra, dein; das mittlere entfaltest du; Und über alles obere gebietest du; dich hemmt man nicht, wenn’s Heerden gilt.
Elizarenkova
Ведь твое, о Индра, нижнее добро.
Ты приводишь к процветанию среднее,
Ты правишь целиком всем высшим.
Никто не удержит тебя в борьбе за коров.
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- निचृद्बृहती
- मध्यमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर वह राजा कैसा हो, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे (इन्द्र) परमैश्वर्यवान् ! जो (तव) आपका (अवमम्) निकृष्ट वा रक्षा करनेवाला और (मध्यमम्) मध्यम (वसु) धन है जिससे (त्वम्) आप (पुष्यसि) पुष्ट होते जिस (विश्वस्य) समग्र (परमस्य) उत्तम धन के बीच (सत्रा) सत्य आप (राजसि) प्रकाशित होते हैं उसमें और (गोषु) पृथिवियों में (त्वा) आपको कोई भी शत्रु जन (नकिः) न (इत्) ही (वृण्वते) स्वीकार करते हैं ॥१६॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - हे राजा ! आप सदैव निकृष्ट, मध्यम और उत्तम धनों का न्याय से ही संचय करो, जिसका धर्म्म से उत्पन्न होने से सत्य धन वर्त्तमान है, उसको कोई दुःख नहीं प्राप्त होता है ॥१६॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे इन्द्र ! यत्तवाऽवमं मध्यमं वस्वस्ति येन त्वं पुष्यसि यस्य विश्वस्य परमस्य धनस्य मध्ये सत्रा त्वं राजसि तत्र गोषु च त्वा केऽपि शत्रवो नकिरिद् वृण्वते ॥१६॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनः स राजा कीदृशः स्यादित्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (तव) (इत्) (इन्द्र) (अवमम्) निकृष्टं रक्षकं वा (वसु) द्रव्यम् (त्वम्) (पुष्यसि) (मध्यमम्) मध्ये भवम् (सत्रा) सत्यम् (विश्वस्य) समग्रस्य (परमस्य) उत्कृष्टस्य (राजसि) (नकिः) निषेधे (त्वा) त्वाम् (गोषु) पृथिवीषु (वृण्वते) स्वीकुर्वन्ति ॥१६॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - हे राजँस्त्वं सदैव निकृष्टमध्यमोत्तमानां धनानां न्यायेनैव सञ्चयं कुर्य्याः यस्य धर्मजत्वात् सत्यं धनं वर्तते तं किमपि दुःखं नाप्नोति ॥१६॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - हे राजा ! तू उत्तम, मध्यम, निकृष्ट धन न्यायाने एकत्र कर. धर्माने उत्पन्न झाल्यामुळे ज्याचे धन सत्य असते, त्याला कोणतेही दुःख प्राप्त होत नाही. ॥ १६ ॥
17 त्वं विश्वस्य - बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
तुवं᳓ वि᳓श्वस्य धनदा᳓ असि श्रुतो᳓
य᳓ ईम् भ᳓वन्ति आज᳓यः
त᳓वायं᳓ वि᳓श्वः पुरुहूत पा᳓र्थिवो
अवस्यु᳓र् ना᳓म भिक्षते
मूलम् ...{Loading}...
त्वं विश्व॑स्य धन॒दा अ॑सि श्रु॒तो य ईं॒ भव॑न्त्या॒जयः॑ ।
तवा॒यं विश्वः॑ पुरुहूत॒ पार्थि॑वोऽव॒स्युर्नाम॑ भिक्षते ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - बृहती
Thomson & Solcum
तुवं᳓ वि᳓श्वस्य धनदा᳓ असि श्रुतो᳓
य᳓ ईम् भ᳓वन्ति आज᳓यः
त᳓वायं᳓ वि᳓श्वः पुरुहूत पा᳓र्थिवो
अवस्यु᳓र् ना᳓म भिक्षते
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
asi ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
dhanadā́ḥ ← dhanadā́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
śrutáḥ ← √śru- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}
tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}
víśvasya ← víśva- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
ājáyaḥ ← ājí- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
bhávanti ← √bhū- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
īm ← īm (invariable)
yé ← yá- (pronoun)
ayám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
pā́rthivaḥ ← pā́rthiva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
puruhūta ← puruhūtá- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
táva ← tvám (pronoun)
{case:GEN, number:SG}
víśvaḥ ← víśva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
avasyúḥ ← avasyú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
bhikṣate ← √bhaj- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED, mood:DES}
nā́ma ← nā́man- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}
पद-पाठः
त्वम् । विश्व॑स्य । ध॒न॒ऽदाः । अ॒सि॒ । श्रु॒तः । ये । ई॒म् । भव॑न्ति । आ॒जयः॑ ।
तव॑ । अ॒यम् । विश्वः॑ । पु॒रु॒ऽहू॒त॒ । पार्थि॑वः । अ॒व॒स्युः । नाम॑ । भि॒क्ष॒ते॒ ॥
Hellwig Grammar
- tvaṃ ← tvam ← tvad
- [noun], nominative, singular
- “you.”
- viśvasya ← viśva
- [noun], genitive, singular, neuter
- “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”
- dhanadā ← dhana
- [noun], neuter
- “wealth; property; money; treasure; prize; dhana [word]; valuable; dhan; capital; fight.”
- dhanadā ← dāḥ ← dā
- [noun], nominative, singular, masculine
- “giving.”
- asi ← as
- [verb], singular, Present indikative
- “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”
- śruto ← śrutaḥ ← śru
- [verb noun], nominative, singular
- “listen; come to know; hear; hear; listen; study; heed; learn.”
- ya ← ye ← yad
- [noun], nominative, plural, masculine
- “who; which; yat [pronoun].”
- īm ← īṃ
- [adverb]
- bhavanty ← bhavanti ← bhū
- [verb], plural, Present indikative
- “become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”
- ājayaḥ ← āji
- [noun], nominative, plural, masculine
- “battle; fight; contest; āji [word]; combat.”
- tavāyaṃ ← tava ← tvad
- [noun], genitive, singular
- “you.”
- tavāyaṃ ← ayam ← idam
- [noun], nominative, singular, masculine
- “this; he,she,it (pers. pron.); here.”
- viśvaḥ ← viśva
- [noun], nominative, singular, masculine
- “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”
- puruhūta
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Indra; Vishnu.”
- pārthivo ← pārthivaḥ ← pārthiva
- [noun], nominative, singular, masculine
- “king; man; pārthiva.”
- ‘vasyur ← avasyuḥ ← avasyu
- [noun], nominative, singular, masculine
- “seeking protection; helpless.”
- nāma ← nāman
- [noun], accusative, singular, neuter
- “name; appellation; nāman [word]; nāmakaraṇa; surname; noun; word.”
- bhikṣate ← bhikṣ ← √bhaj
- [verb], singular, Present indikative
- “beg; beg.”
सायण-भाष्यम्
हे इन्द्र त्वं विश्वस्य सर्वस्य स्तोतुर्यजमानस्य वा धनदाः धनस्य दाता सन् श्रुतः प्रसिद्धः असि। य ईं य एते आजयः युद्धानि भवन्ति तेष्वपि धनदाः श्रुतोऽसि । हे पुरुहूत विश्वः सर्वोऽपि अयं पार्थिवः जनः तव । त्वत्त इत्यर्थः। अवस्युः रक्षामिच्छन् नाम अन्नमुदकं वा । ‘बर्हिः नाम’ इत्युदकनामसु पाठात् । भिक्षते याचते । त्वामेवेति शेषः ॥
Wilson
English translation:
“You are celebrated as the giver of wealth to all even where battles occur; all the people of theearth–desirous of protection, solicit you, the invoked of many.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
Dhanadā asi śruto ya īm bhavantyajāyaḥ = yeete ājayo yuddhāni bhavanti teṣu api dhanadāḥ śrutosi
Jamison Brereton
You are famed as the giver of spoils to everyone, whenever there are (battle-)drives.
Every earth-dweller here, when seeking help, desires a share in your name, o you who are invoked by many.
Jamison Brereton Notes
The relative clause of b, yá īm bhávanti ājáyaḥ, is very peculiar. There is no possible referent for the yé in either the preceding or the following main clause, and in addition the īm lacks function. It seems like a mangled paraphrase of I.81.3 yád udī́rata ājáyaḥ “when (battle-)drives arise/happen,” but what caused the mangling is unclear to me. The yé can be by “attraction” to the m. nom. pl. ājáyaḥ from putative *yád, and this set of Indra hymns has several examples of functionless īm (VII.20.3, 21.1). But it still lacks motivation.
The VP nā́ma bhikṣate “desires a share in your name” is striking and a little puzzling. The same phrase nā́ma √bhaj is found in V.57.5, but there it means that the Maruts, the subjects of the verb, all share the same name. Here, by contrast, it must be a clever way of saying that everyone calls Indra’s name, a novel paraphrase of the common epithet of Indra puruhūtá- ‘called upon by many’, found in this verse and vss. 20 and 26. (The English slang equivalent would be “wants a piece of you.”) Geldner renders nā́ma bhikṣate as “Deinen Namen fleht … an” (implores), robbing the expression of its vividness.
Griffith
Thou art renowned as giving wealth to every one in all the battles that are fought.
Craving protection, all these people of the earth, O Much-invoked, implore thy name.
Geldner
Du bist als der Geber jeglichen Schatzes berühmt, was es auch für Kämpfe gibt. Deinen Namen fleht jeder schutzbedürftige Erdenbewohner hier an, du Vielgerufener.
Grassmann
Berühmter Geber bist du jedes Kampfgewinns, wie viel der Kämpfe auch entstehn; Und deinen Namen, vielgerufner, ruft allhier voll Hülfsbegier der Erdenmensch.
Elizarenkova
Ты слывешь дарителем богатства каждому –
Какие только ни бывают состязания.
Любой житель земли, о многопризываемый,
Ищущий помощи, взывает здесь к твоему имени.
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- भुरिग्बृहती
- मध्यमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर वह राजा कैसा हो, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे (पुरुहूत) बहुतों से प्रशंसा को प्राप्त स्वीकार किये हुए राजन् ! जो (श्रुतः) प्रसिद्ध कीर्तियुक्त (पार्थिवः) पृथिवी पर विदित (त्वम्) आप (विश्वस्य) समग्र राज्य के (धनदाः) धन देनेवाले (असि) हैं जिन (तव) आपका (अयम्) यह (विश्वः) सर्व (अवस्युः) अपने को रक्षा चाहनेवाला जन (नाम) प्रसिद्ध तुम से रक्षा को (भिक्षते) माँगता है (ये) जो (ईम्) सब ओर से (आजयः) संग्राम (भवन्ति) होते हैं, उनमें सब तुम्हारे सहाय को चाहते हैं, उनकी आप निरन्तर रक्षा करें ॥१७॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जो राजा संग्राम में विजय करनेवालों को बहुत धन देता है, उसका पराजय कभी नहीं होता है, जो प्रजाजन रक्षा चाहें उसकी रक्षा जो निरन्तर करता है, वही पुण्यकीर्ति होता है ॥१७॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे पुरुहूत ! यः श्रुतः पार्थिवस्त्वं विश्वस्य धनदा असि यस्य तवायं विश्वोऽवस्युर्जनो नाम त्वद्रक्षणं भिक्षते य ईमाजयो भवन्ति तत्र सर्वे त्वत्सहायमिच्छन्ति ताँस्त्वं सततं रक्ष ॥१७॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनः स राजा कीदृशो भवेदित्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (त्वम्) (विश्वस्य) समग्रस्य राष्ट्रस्य (धनदाः) यो धनं ददाति सः (असि) (श्रुतः) प्रसिद्धकीर्तिः (ये) (ईम्) सर्वतः (भवन्ति) (आजयः) सङ्ग्रामाः (तव) (अयम्) (विश्वः) सर्वो जनः (पुरुहूत) बहुभिः प्रशंसित स्वीकृत (पार्थिवः) पृथिव्यां विदितः (अवस्युः) आत्मनोऽवो रक्षामिच्छुः (नाम) प्रसिद्धं रक्षणम् (भिक्षते) याचते ॥१७॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - यो राजा सङ्ग्रामे विजयकर्तृभ्यः पुष्कलं धनं ददाति तस्य पराजयः कदापि न भवति यः प्रजाजनो रक्षणमिच्छेत्तस्य रक्षां यः सततं करोति स एव पुण्यकीर्तिर्भवति ॥१७॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जो राजा युद्धात विजय प्राप्त करणाऱ्यांना पुष्कळ धन देतो. त्याचा कधी पराजय होत नाही. जो प्रजेचे निरंतर रक्षण करतो तोच चांगली कीर्ती मिळवितो. ॥ १७ ॥
18 यदिन्द्र यावतस्त्वमेतावदहमीशीय - सतो बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
य᳓द् इन्द्र या᳓वतस् तुव᳓म्
एता᳓वद् अह᳓म् ई᳓शीय
स्तोता᳓रम् इ᳓द् दिधिषेय रदावसो
न᳓ पापत्वा᳓य रासीय
मूलम् ...{Loading}...
यदि॑न्द्र॒ याव॑त॒स्त्वमे॒ताव॑द॒हमीशी॑य ।
स्तो॒तार॒मिद्दि॑धिषेय रदावसो॒ न पा॑प॒त्वाय॑ रासीय ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - सतो बृहती
Thomson & Solcum
य᳓द् इन्द्र या᳓वतस् तुव᳓म्
एता᳓वद् अह᳓म् ई᳓शीय
स्तोता᳓रम् इ᳓द् दिधिषेय रदावसो
न᳓ पापत्वा᳓य रासीय
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}
yát ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
yā́vataḥ ← yā́vant- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}
ahám ← ahám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}
etā́vat ← etā́vant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
ī́śīya ← √īś- (root)
{number:SG, person:1, mood:OPT, tense:PRS, voice:MED}
didhiṣeya ← √dhā- 1 (root)
{number:SG, person:1, mood:OPT, tense:PRS, voice:MED, mood:DES}
ít ← ít (invariable)
radāvaso ← radāvasu- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
stotā́ram ← stotár- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
ná ← ná (invariable)
pāpatvā́ya ← pāpatvá- (nominal stem)
{case:DAT, gender:N, number:SG}
rāsīya ← √rā- 1 (root)
{number:SG, person:1, mood:OPT, tense:AOR, voice:MED}
पद-पाठः
यत् । इ॒न्द्र॒ । याव॑तः । त्वम् । ए॒ताव॑त् । अ॒हम् । ईशी॑य ।
स्तो॒तार॑म् । इत् । दि॒धि॒षे॒य॒ । र॒द॒व॒सो॒ इति॑ रदऽवसो । न । पा॒प॒ऽत्वाय॑ । रा॒सी॒य॒ ॥
Hellwig Grammar
- yad ← yat
- [adverb]
- “once [when]; because; that; if; how.”
- indra
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”
- yāvatas ← yāvataḥ ← yāvat
- [noun], genitive, singular, neuter
- “yāvat [word].”
- tvam ← tvad
- [noun], nominative, singular
- “you.”
- etāvad ← etāvat
- [noun], accusative, singular, neuter
- “such(a); such(a).”
- aham ← mad
- [noun], nominative, singular
- “I; mine.”
- īśīya ← īś
- [verb], singular, Present optative
- “govern; command; master; dominate; can; reign; control; own.”
- stotāram ← stotṛ
- [noun], accusative, singular, masculine
- “laudatory; worshiping.”
- id
- [adverb]
- “indeed; assuredly; entirely.”
- didhiṣeya ← didhiṣ ← √dhā
- [verb], singular, Present optative
- radāvaso ← radāvasu
- [noun], vocative, singular, masculine
- na
- [adverb]
- “not; like; no; na [word].”
- pāpatvāya ← pāpatva
- [noun], dative, singular, neuter
- “poverty; misery.”
- rāsīya ← rā
- [verb], singular, Aorist optative
- “give; impart.”
सायण-भाष्यम्
हे इन्द्र यत् यतः यावतः धनस्य त्वम् ईशिषे एतावत् । षष्ठ्या लुक् । एतावतो धनस्य अहमीशीय ईश्वरो भवेयं हे रदवसो । रदति ददाति वसूनीति रदवसुः । ततोऽहमस्मदीयं स्तोतारमित् दिधिषेय धनप्रदानेन धारयेयमेव । पापत्वाय न रासीय न दद्याम् ॥
Wilson
English translation:
“If I were lord of as much (affluence) as you are, Indra, then might I support (your) worshippers,dispenser of wealth, and not squander it upon wickedness.”
Jamison Brereton
If I were lord of as much as you are, Indra,
I would seek to make just my praiser (well) set up, you excavator of goods; I would not give him over to ill-estate.
Jamison Brereton Notes
The root √īś overwhelmingly takes the gen.; the construction here is identified by Grassmann (s.v. īś, col. 236: #8 mit dem Acc.) as mixed: the gen. yā́vataḥ is construed with the implied 2nd ps. “as much as you are lord over” (yā́vatas tvám [ī́śiṣe]) in pāda a, which is picked up by the acc. etā́vad in the contrary-to-fact “if I were lord over so much” (yád … etā́vad ahám ī́śiya). I think it more likely that etā́vad here is a quasi-adverbial summing up of the dependent clause; a more literal tr. would be “if I were lord to such an extent as” or the like. The other passages assembled under Grassmann’s #8 can be variously explained and do not provide strong evidence for an alternative case frame with √īś. In III.18.3 yā́vad is again adverbial; see the published translation “inasmuch as I am master …” In VIII.68.7 ī́śe is properly construed with a gen. (kṛṣṭīnā́m) in its own pāda; the acc. cited by Grassmann, pūrvyā́m ánuṣṭutim in the previous pāda, is probably an acc. of respect (see comm. ad loc.) For nearby VII.37.7 as well as III.51.4, the latter cited only as a possibility by Grassmann, see comm. ad locc.
Griffith
If I, O Indra, were the Lord of riches ample as thine own,
I should support the singer, God. who givest wealth! and not abandon him to woe.
Geldner
Wenn ich, Indra, so viel zu eigen hätte wie du, so würde ich den Sänger mir zu gewinnen suchen, du Schatzspender; nicht würde ich ihn dem Elend preisgeben.
Grassmann
Wenn, Indra, ich so viel des Guts besässe, wie dir eigen ist, Dem Sänger theilt ich reichlich zu, o Güterquell, nicht gäb’ ich ihn dem Elend hin.
Elizarenkova
Если бы, о Индра, скольким ты (владеешь),
Так же владел бы и я,
То я бы стремился взять себе восхвалителя, о открыватель благ
Я не выдал бы (его) нищете!
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- निचृद्बृहती
- मध्यमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर राजपुरुषों को क्या चाहना योग्य है, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे (रदावसो) करोदनों में वसनेवाले (इन्द्र) परम ऐश्वर्य्य के देनेवाले ! (यत्) जो (त्वम्) आप (यावतः) जितने के ईश्वर हों (एतावत्) इतने का मैं (ईशीय) ईश्वर हूँ समर्थ होऊँ (स्तोतारम्) प्रशंसा करनेवाले को (इत्) ही (दिधिषेय) धारण करूँ और (पापत्वाय) पाप होने के लिए पदार्थ (न) न (अहम्) मैं (रासीय) देऊँ ॥१८॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - हे राजा ! यदि आप हम लोगों की निरन्तर रक्षा करें तो हम आपके राज्य को रक्षा कर पापाचरण त्याग औरों को भी अधर्माचरण से अलग रख कर निरन्तर आनन्द करें ॥१८॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे रदावस इन्द्र ! यद्यस्त्वं यावत ईशिषे एतावदहमपीशीय स्तोतारमिद्दिधिषेय पापत्वाय नाहं रासीय ॥१८॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुना राजपुरुषैः किमेष्टव्यमित्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (यत्) यः (इन्द्र) परमैश्वर्यप्रदातः (यावतः) (त्वम्) (एतावत्) (अहम्) (ईशीय) ईश्वरः समर्थो भवेयम् (स्तोतारम्) (इत्) एव (दिधिषेय) धरेयम् (रदावसो) यो रदेषु विलेखनेषु वसति तत्सम्बुद्धौ (न) निषेधे (पापत्वाय) पापस्य भावाय (रासीय) दद्याम् ॥१८॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - हे राजन् ! यदि भवानस्मान्सततं रक्षेत् तर्हि वयं भवतो राष्ट्रस्य च रक्षां विधाय पापाचारं त्यक्त्वाऽन्यानप्यधर्माचारात् पृथग्रक्ष्य सततमानन्देम ॥१८॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - हे राजा ! जर तू आमचे निरंतर रक्षण केलेस तर आम्ही तुझ्या राज्याचे रक्षण करू. पापाचरणाचा त्याग करून इतरांनाही अधर्माचरणापासून वेगळे करून निरंतर आनंद भोगू. ॥ १८ ॥
19 शिक्षेयमिन्महयते दिवेदिवे - बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
शि᳓क्षेयम् इ᳓न् महयते᳓ दिवे᳓-दिवे
राय᳓ आ᳓ कुहचिद्वि᳓दे
नहि᳓ त्व᳓द् अन्य᳓न् मघवन् न आ᳓पियं
व᳓स्यो अ᳓स्ति पिता᳓ चन᳓
मूलम् ...{Loading}...
शिक्षे॑य॒मिन्म॑हय॒ते दि॒वेदि॑वे रा॒य आ कु॑हचि॒द्विदे॑ ।
न॒हि त्वद॒न्यन्म॑घवन्न॒ आप्यं॒ वस्यो॒ अस्ति॑ पि॒ता च॒न ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - बृहती
Thomson & Solcum
शि᳓क्षेयम् इ᳓न् महयते᳓ दिवे᳓-दिवे
राय᳓ आ᳓ कुहचिद्वि᳓दे
नहि᳓ त्व᳓द् अन्य᳓न् मघवन् न आ᳓पियं
व᳓स्यो अ᳓स्ति पिता᳓ चन᳓
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
divé-dive ← dyú- ~ div- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}
ít ← ít (invariable)
mahayaté ← √mahay- (root)
{case:DAT, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
śíkṣeyam ← √śak- (root)
{number:SG, person:1, mood:OPT, tense:PRS, voice:ACT, mood:DES}
ā́ ← ā́ (invariable)
kuhacidvíde ← kuhacidvíd- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
rāyáḥ ← rayí- ~ rāy- (nominal stem)
{gender:M}
anyát ← anyá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
ā́pyam ← ā́pya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
maghavan ← maghávan- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
nahí ← nahí (invariable)
tvát ← tvám (pronoun)
{case:ABL, number:SG}
ásti ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
caná ← caná (invariable)
pitā́ ← pitár- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
vásyaḥ ← vásyaṁs- (nominal stem)
{case:ABL, gender:N, number:SG}
पद-पाठः
शिक्षे॑यम् । इत् । म॒ह॒ऽय॒ते । दि॒वेऽदि॑वे । रा॒यः । आ । कु॒ह॒चि॒त्ऽविदे॑ ।
नहि । त्वत् । अ॒न्यत् । म॒घ॒ऽव॒न् । नः॒ । आप्य॑म् । वस्यः॑ । अस्ति॑ । पि॒ता । च॒न ॥
Hellwig Grammar
- śikṣeyam ← śikṣ
- [verb], singular, Present optative
- “help; give.”
- in ← id
- [adverb]
- “indeed; assuredly; entirely.”
- mahayate ← mahay ← √mah
- [verb noun], dative, singular
- “glorify.”
- dive ← diva
- [noun], locative, singular, neuter
- “day; sky; Svarga.”
- dive ← diva
- [noun], locative, singular, neuter
- “day; sky; Svarga.”
- rāya ← rāyaḥ ← rai
- [noun], accusative, plural, masculine
- “wealth; possession; rai [word]; gold.”
- ā
- [adverb]
- “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”
- kuhacidvide ← kuhacid
- [adverb]
- kuhacidvide ← vide ← vid
- [verb noun]
- “find; detect; marry; get; think.”
- nahi
- [adverb]
- tvad ← tvat ← tvad
- [noun], ablative, singular
- “you.”
- anyan ← anyat ← anya
- [noun], nominative, singular, neuter
- “other; another(a); remaining; different; anya [word]; other than; more(a); fresh; any(a).”
- maghavan
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Indra; maghavan [word].”
- na ← naḥ ← mad
- [noun], genitive, plural
- “I; mine.”
- āpyaṃ ← āpyam ← āpya
- [noun], nominative, singular, neuter
- “friendship.”
- vasyo ← vasyaḥ ← vasyas
- [noun], nominative, singular, neuter
- “better; rich.”
- asti ← as
- [verb], singular, Present indikative
- “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”
- pitā ← pitṛ
- [noun], nominative, singular, masculine
- “father; Pitṛ; ancestor; parent; paternal ancestor; pitṛ [word]; forefather.”
- cana
- [adverb]
- “not even; cana [word].”
सायण-भाष्यम्
कुहचिद्विदे। कुत्रचिद्विद्यमानः कुहचिद्वित्। तस्मै। यत्र क्वापि विद्यमानायेत्यर्थः । महयते पूजयते जनाय दिवेदिवे प्रतिदिनं रायः धनानि शिक्षेयमित् दद्यामेव । आकारः पूरणः । एवमिन्द्रस्य वाक्यं श्रुत्वा संतुष्ट ऋषिर्वदति । हे मघवन् त्वत् त्वत्तः अन्यत् अस्माकम् आप्यं ज्ञातेयं नहि अस्ति। वस्यः प्रशस्यः पिता चन पालयिता च त्वदन्यो नास्तीत्यर्थः ॥
Wilson
English translation:
“May I daily distribute wealth to the venerable wherever abiding; no other, Maghavan, than you is to besought by us; (no other is to us) a most excellent protector.”
Jamison Brereton
I would do my best just for the one who magnifies (the god) every day, to (bring him) wealth here wherever it is to be found,
for there exists no other, better friendship for us than you, nor even a father, bounteous one.
Griffith
Each day would I enrich the man who sang my praise, in whatsoever place he were.
No kinship is there better, Maghavan, than thine: a father even is no more.
Geldner
Ich würde ihm, der Tag für Tag den Gott verherrlicht, Reichtum zu verschaffen suchen, daß er ihn irgendwo fände, denn nicht gibt es eine andere bessere Freundschaft für uns als dich, du Gönner, nicht einmal den Vater.
Grassmann
Ich wollte spenden dem Verehrer Tag für Tag, des reichen Guts, wo er auch sei; Denn nichts ist werther uns als du, Verwandte nicht, o Held, und selbst der Vater nicht.
Elizarenkova
Я только бы старался для того, кто возвеличивает (бога)
День за днем, создать богатства, чтобы он их где-нибудь нашел.
Ведь нет для нас другой дружбы, чем ты, о щедрый,
Даже отец не будет лучше!
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- निचृत्पङ्क्तिः
- पञ्चमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर प्रजाजनों को क्या चाहने योग्य है, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे (मघवन्) पूजित धनयुक्त परमैश्वर्य्यवान् ! जो मैं (दिवेदिवे) प्रकाश प्रकाश के लिये (आ, कुहचिद्विदे) जो कहीं भी प्राप्त होता उस (महयते) महान् (राये) धन के लिये (शिक्षेयम्) अच्छी शिक्षा करूँ (त्वत्) तुम से (अन्यत्) और रक्षक को न जानूँ जो आप (पिता) पिता रक्षा करनेवाले (चन) भी हैं इस कारण सो आप (इत्) ही (नः) हमारे (वस्यः) अत्यन्त वश (आप्यम्) प्राप्त होने के योग्य हैं और (नहि) नहीं (अस्ति) है ॥१९॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - वे ही भृत्य उत्तम हैं, जो राजा वा स्वामी को छोड़ के दूसरे को =से नहीं जांचते =माँगते न विना दिये लेते, प्रतिदिन पुरुषार्थ से प्रजा की रक्षा कर और धनवृद्धि करना चाहते हैं ॥१९॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे मघवन्निन्द्र ! योऽहं दिवेदिव आ कुहचिद्विदे महयते राये शिक्षेयं त्वदन्यद्रक्षकं न जानीयां यस्त्वं पिता चनासि स त्वमिन्नो वस्य आप्यमन्यन्नह्यस्ति ॥१९॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनः प्रजाजनैः किमेष्टव्यमित्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (शिक्षेयम्) सुशिक्षां कुर्याम् (इत्) एव (महयते) महते (दिवेदिवे) (राये) धनाय (आ) समन्तात् (कुहचिद्विदे) यः कुह क्वचिदपि विन्दति तस्मै (नहि) (त्वत्) (अन्यत्) (मघवन्) पूजितधनयुक्त (नः) अस्माकम् (आप्यम्) आप्तुं योग्यम् (वस्यः) वशीयः (अस्ति) (पिता) (चन) अपि ॥१९॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - त एव भृत्या उत्तमाः सन्ति ये राजानं स्वस्वामिनं विहायाऽन्यं न याचन्ते नादत्तं गृह्णन्ति प्रतिदिनं पुरुषार्थेन प्रजारक्षणं धनवृद्धिं च चिकीर्षन्ति ॥१९॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जे राजा व आपला स्वामी यांना सोडून दुसऱ्याकडे जात नाहीत, दिल्याशिवाय घेत नाहीत. प्रत्येक दिवशी पुरुषार्थाने प्रजेचे रक्षण व धनवृद्धीची इच्छा करतात तेच उत्तम सेवक असतात. ॥ १९ ॥
20 तरणिरित्सिषासति वाजम् - सतो बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
तर᳓णिर् इ᳓त् सिषासति
वा᳓जम् पु᳓रंधिया युजा᳓
आ᳓ व इ᳓न्द्रम् पुरुहूतं᳓ नमे गिरा᳓
नेमिं᳓ त᳓ष्टेव सुद्रु᳓वम्
मूलम् ...{Loading}...
त॒रणि॒रित्सि॑षासति॒ वाजं॒ पुरं॑ध्या यु॒जा ।
आ व॒ इन्द्रं॑ पुरुहू॒तं न॑मे गि॒रा ने॒मिं तष्टे॑व सु॒द्र्व॑म् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - सतो बृहती
Thomson & Solcum
तर᳓णिर् इ᳓त् सिषासति
वा᳓जम् पु᳓रंधिया युजा᳓
आ᳓ व इ᳓न्द्रम् पुरुहूतं᳓ नमे गिरा᳓
नेमिं᳓ त᳓ष्टेव सुद्रु᳓वम्
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
ít ← ít (invariable)
siṣāsati ← √sanⁱ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT, mood:DES}
taráṇiḥ ← taráṇi- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
púraṁdhyā ← púraṁdhi- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}
vā́jam ← vā́ja- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
yujā́ ← yúj- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}
ā́ ← ā́ (invariable)
girā́ ← gír- ~ gīr- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}
índram ← índra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
name ← √nam- 1 (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
puruhūtám ← puruhūtá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
vaḥ ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
iva ← iva (invariable)
nemím ← nemí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
sudrvàm ← sudrú- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
táṣṭā ← táṣṭar- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
त॒रणिः॑ । इत् । सि॒सा॒स॒ति॒ । वाज॑म् । पुर॑म्ऽध्या । यु॒जा ।
आ । वः॒ । इन्द्र॑म् । पु॒रु॒ऽहू॒तम् । न॒मे॒ । गि॒रा । ने॒मिम् । तष्टा॑ऽइव । सु॒ऽद्र्व॑म् ॥
Hellwig Grammar
- taraṇir ← taraṇiḥ ← taraṇi
- [noun], nominative, singular, masculine
- “energetic; agile.”
- it ← id
- [adverb]
- “indeed; assuredly; entirely.”
- siṣāsati ← siṣās ← √san
- [verb], singular, Present indikative
- “win; gain.”
- vājam ← vāja
- [noun], accusative, singular, masculine
- “prize; Vāja; reward; reward; Ribhus; vigor; strength; contest.”
- purandhyā ← puraṃdhi
- [noun], instrumental, singular, feminine
- “liberality; Puraṃdhi; munificence.”
- yujā ← yuj
- [noun], instrumental, singular, masculine
- “ally; friend; pair; two; companion.”
- ā
- [adverb]
- “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”
- va ← vaḥ ← tvad
- [noun], dative, plural
- “you.”
- indram ← indra
- [noun], accusative, singular, masculine
- “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”
- puruhūtaṃ ← puruhūtam ← puruhūta
- [noun], accusative, singular, masculine
- “Indra; Vishnu.”
- name ← nam
- [verb], singular, Present indikative
- “bow; bend; condescend; worship; bend; lower.”
- girā ← gir
- [noun], instrumental, singular, feminine
- “hymn; praise; voice; words; invocation; command; statement; cry; language.”
- nemiṃ ← nemim ← nemi
- [noun], accusative, singular, masculine
- “rim; felloe.”
- taṣṭeva ← taṣṭā ← taṣṭṛ
- [noun], nominative, singular, masculine
- “carpenter.”
- taṣṭeva ← iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- sudrvam ← su
- [adverb]
- “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”
- sudrvam ← drvam ← dru
- [noun], accusative, singular, masculine
- “wood; tree; dru [word].”
सायण-भाष्यम्
तरणिरित् स्तुत्यादौ कर्मणि त्वरित एव पुमान् पुरंध्या महत्या धिया युजा सहायभूतया वाजम् अन्नं सिषासति संभजते । पुरुहूतं बहुभिराहूतम् इन्द्रं वः त्वां गिरा स्तुत्या अहम् आ नमे नेमिं चक्रस्य वलयं सुद्र्वं शोभनदारुं तष्टेव। यथा वर्धकिर्दारुनेमिमानमयते तद्वदित्यर्थः ॥ ॥ २० ॥
Wilson
English translation:
“The prompt offers (of praise), with solemn rites combined, acquires food; I bend down with adoration toyou, Indra, the invoker of many, as a carpenter bends the wooden circumference of the wheel.”
Jamison Brereton
It is just the surpassing one who seeks to win the prize, as yokemate with Plenitude.
I bend Indra, invoked by many, here to you with a song, as a carpenter bends a felly made of good wood.
Griffith
With Plenty for his true ally the active man will gain the spoil.
Your Indra, Much-invoked, I bend with song, as bends a wright his wheel of solid wood.
Geldner
Nur der Meister will den Siegerpreis gewinnen mit der Wunscherfüllung im Bunde. Ich biege euch mit der Lobrede den vielgerufenen Indra her wie der Zimmermann eine Radfelge aus gutem Holze.
Grassmann
Wer eifrig ist, nur der erlangt mit Ueberfluss verbundnes Gut; Den vielgerufnen Indra bieg’ ich her durch Lied, wie Wagner schönen Rades Kranz.
Elizarenkova
Только ревностный стремится захватить
Награду в союзе с Пурамдхи.
Я сгибаю для вас многопризываемого Индру с помощью хвалебной песни,
Как плотник – обод (колеса) из хорошего дерева.
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- स्वराडनुष्टुप्
- गान्धारः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर राजा और प्रजाजन परस्पर कैसे वर्तें, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - जो (तरणिः) तारनेवाला (इत्) ही राजा (युजा) योगयुक्त (पुरन्ध्या) बहुत अर्थों को धारण करनेवाली बुद्धि से (वाजम्) धन वा विज्ञान को (सिषासति) अच्छे प्रकार बाँटने की इच्छा करता है उस (वः) तुम्हारे (पुरुहूतम्) बहुतों से स्तुति को पाये हुए (इन्द्रम्) परमैश्वर्य्यवान् को (सुद्रवम्) अच्छे प्रकार दौड़नेवाले (नेमिम्) पहिये को (तष्टेव) बढ़ई जैसे, वैसे (गिरा) वाणी से (आ, नमे) अच्छे प्रकार नमता हूँ ॥२०॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जो राजा पूर्ण विद्या और विनय तथा धर्मयुक्त व्यवहार से सत्य और असत्य को अलग कर न्याय करता है, उसको हम सब लोग नमते हैं, जैसे बढ़ई रथादि को बनाता है, वैसे हम लोग सब कामों को रचें ॥२०॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: यस्तरणिरिद्राजा युजा पुरन्ध्या वाजं सिषासति तं वः पुरहूतमिन्द्रं सुद्रवं नेमिं तष्टेव गिरा आ नमे ॥२०॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुना राजप्रजाजनाः परस्परं कथं वर्तेरन्नित्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (तरणिः) तारकः (इत्) एव (सिषासति) सम्भक्तुमिच्छति (वाजम्) धनं विज्ञानं वा (पुरन्ध्या) या पुरूनर्थान् दधाति तया प्रज्ञया (युजा) योगयुक्तया (आ) (वः) युष्माकम् (इन्द्रम्) परमैश्वर्यम् (पुरुहूतम्) बहुभिः स्तुतम् (नमे) नमामि (गिरा) वाण्या (नेमिम्) चक्रम् (तष्टेव) तक्षेव (सुद्रवम्) यः सुष्ठु द्रवति गच्छति धावति तम् ॥२०॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - यो राजा पूर्णाभ्यां विद्याविनयाभ्यां धर्म्येण च सत्यासत्ये विभज्य न्यायं करोति तं वयं सर्वे नमेम यथा तक्षा रथादिकं रचयति तथैव वयं सर्वाणि कार्याणि रचयेम ॥२०॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जो राजा पूर्ण विद्या व विनय आणि धर्मयुक्त व्यवहाराने सत्य असत्याला पृथक करून न्याय करतो त्याला आम्ही वंदन करतो. जसे सुतार रथ इत्यादी तयार करतो तसे आम्ही सर्व काम करावे. ॥ २० ॥
21 न दुष्थुती - बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
न᳓ दुष्टुती᳓ म᳓र्तियो विन्दते व᳓सु
न᳓ स्रे᳓धन्तं रयि᳓र् नशत्
सुश᳓क्तिर् इ᳓न् मघवन् तु᳓भ्यम् मा᳓वते
देष्णं᳓ य᳓त् पा᳓रिये दिवि᳓
मूलम् ...{Loading}...
न दु॑ष्टु॒ती मर्त्यो॑ विन्दते॒ वसु॒ न स्रेध॑न्तं र॒यिर्न॑शत् ।
सु॒शक्ति॒रिन्म॑घव॒न्तुभ्यं॒ माव॑ते दे॒ष्णं यत्पार्ये॑ दि॒वि ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - बृहती
Thomson & Solcum
न᳓ दुष्टुती᳓ म᳓र्तियो विन्दते व᳓सु
न᳓ स्रे᳓धन्तं रयि᳓र् नशत्
सुश᳓क्तिर् इ᳓न् मघवन् तु᳓भ्यम् मा᳓वते
देष्णं᳓ य᳓त् पा᳓रिये दिवि᳓
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
duṣṭutī́ ← duṣṭutí- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}
mártyaḥ ← mártya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
ná ← ná (invariable)
vásu ← vásu- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}
vindate ← √vid- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
ná ← ná (invariable)
naśat ← √naś- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:AOR, voice:ACT}
rayíḥ ← rayí- ~ rāy- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
srédhantam ← √sridh- (root)
{case:ACC, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
ít ← ít (invariable)
maghavan ← maghávan- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
mā́vate ← mā́vant- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
suśáktiḥ ← suśákti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
túbhyam ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}
deṣṇám ← deṣṇá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
diví ← dyú- ~ div- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}
pā́rye ← pā́rya- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}
yát ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
पद-पाठः
न । दुः॒ऽस्तु॒ती । मर्त्यः॑ । वि॒न्द॒ते॒ । वसु॑ । न । स्रेध॑न्तम् । र॒यिः । न॒श॒त् ।
सु॒ऽशक्तिः॑ । इत् । म॒घ॒ऽव॒न् । तुभ्य॑म् । माऽव॑ते । दे॒ष्णम् । यत् । पार्ये॑ । दि॒वि ॥
Hellwig Grammar
- na
- [adverb]
- “not; like; no; na [word].”
- duṣṭutī ← duṣṭuti
- [noun], instrumental, singular, feminine
- martyo ← martyaḥ ← martya
- [noun], nominative, singular, masculine
- “man; people; martya [word]; Earth.”
- vindate ← vid
- [verb], singular, Present indikative
- “find; detect; marry; get; think.”
- vasu
- [noun], accusative, plural, neuter
- “wealth; property; gold; vasu [word]; ruby; treasure; jewel.”
- na
- [adverb]
- “not; like; no; na [word].”
- sredhantaṃ ← sredhantam ← sridh
- [verb noun], accusative, singular
- rayir ← rayiḥ ← rayi
- [noun], nominative, singular, masculine
- “wealth; property.”
- naśat ← naś
- [verb], singular, Present conjunctive (subjunctive)
- “reach; achieve; enter (a state); reach.”
- suśaktir ← su
- [adverb]
- “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”
- suśaktir ← śaktiḥ ← śakti
- [noun], nominative, singular, feminine
- “spear; ability; Shakti; potency; power; capacity; śakti [word]; potency; capability; reproduction.”
- in ← id
- [adverb]
- “indeed; assuredly; entirely.”
- maghavan
- [noun], locative, singular, masculine
- “Indra; maghavan [word].”
- tubhyam ← tvad
- [noun], dative, singular
- “you.”
- māvate ← māvat
- [noun], dative, singular, masculine
- deṣṇaṃ ← deṣṇam ← deṣṇa
- [noun], nominative, singular, neuter
- “gift; giving.”
- yat ← yad
- [noun], nominative, singular, neuter
- “who; which; yat [pronoun].”
- pārye ← pārya
- [noun], locative, singular, masculine
- “critical; decisive.”
- divi ← div
- [noun], locative, singular, masculine
- “sky; Svarga; day; div [word]; heaven and earth; day; dawn.”
सायण-भाष्यम्
मर्त्यः मनुष्यः दुष्टुती दुष्टुत्या वसु धनं न विन्दते । इन्द्रं स्तुवन्नेव वसु लभत इत्यर्थः । स्रेधन्तं हिंसन्तम् । इन्द्रविषयस्तुत्यादिकर्माण्यकुर्वन्तमित्यर्थः। रयिः धनं न नशत् न व्याप्नोति । हे मघवन् त्वया पार्ये दिवि सौत्ये दिवसे मावते मत्सदृशाय देष्णं दातव्यं यत् धनमस्ति तत् तुभ्यं त्वत्तः सुशक्तिरित् सुकर्मैव । विन्दत इति व्यवहितमप्यनुषज्यते अध्याहारस्यान्तिकत्वात् ॥
Wilson
English translation:
“A man acquires not wealth by unbecoming praise; affluence devolves not upon one obstructing(sacrifice) in you, Maghavan, is the power whereby bounty (may be shown) to such as I am on the day of libation.”
Jamison Brereton
Not by a bad(ly made) praise does a mortal find goods, nor will wealth reach the one who fails.
It’s an easy skill for you, bounteous one—giving to the likes of me on the decisive day.
Griffith
A moral wins no riches by unworthy praise: wealth comes not to the niggard churl.
Light is the task to give, O Maghavan, to one like me on the decisive day.
Geldner
Nicht findet ein Sterblicher durch schlechtes Loblied Gut, nicht kommt der Reichtum zu dem, der stecken bleibt. Für dich, du Gönner, ist es eine Leichtigkeit, meinesgleichen an dem entscheidenden Tage zu schenken.
Grassmann
Durch schlechtes Lob erlangt nicht Gut der Sterbliche, nicht Reichthum der, der falsch verfährt; Sehr schönes Gut besitzest, reicher, du für mich, als Gabe am Entscheidungstag.
Elizarenkova
С плохой хвалою смертный не находит блага.
Богатство не попадает к оступающемуся.
Ведь для тебя полная возможность, о щедрый, –
Дар (человеку,) подобному мне, когда (наступает) решающий день!
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- स्वराड्बृहती
- मध्यमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर मनुष्य धन की प्राप्ति के लिये क्या-क्या कर्म करें, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे (मघवन्) परमपूजित धनयुक्त ! जैसे (मर्त्यः) मनुष्य (दुष्टुती) दुष्ट प्रशंसा से (वसु) धन को (न) न (विन्दते) प्राप्त होता है (स्रेधन्तम्) और हिंसा करनेवाले मनुष्य को (रयिः) लक्ष्मी और (सुशक्तिः) सुन्दर शक्ति (इत्) ही (न) नहीं (नशत्) प्राप्त होती है इस प्रकार (मावते) मेरे समान (तुभ्यम्) तुम्हारे लिये (पार्ये) पालना वा पूर्णता करने के योग्य (दिवि) काम में (यत्) जो (देष्णम्) देने योग्य को न प्राप्त होता वह और को भी नहीं प्राप्त होता है ॥२१॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जो अधर्माचरण से युक्त दुष्ट, हिंसक मनुष्य हैं उनको धन, राज्य, और उत्तम सामर्थ्यं नहीं प्राप्त होता है, इससे सबको न्याय के आचरण से ही धन खोजना चाहिये ॥२१॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे मघवन् ! यथा मर्त्यो दुष्टुती वसु न विन्दते स्रेधन्तं नरं रयिः सुशक्तिरिन्न नशदेवं मावते तुभ्यं पार्ये दिवि यद्देष्णं न नशत् तदन्यमपि न प्राप्नोति ॥२१॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनर्मनुष्या धनप्राप्तये किं किं कर्म कुर्य्युरित्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (न) निषेधे (दुष्टुती) दुष्टया प्रशंसया (मर्त्यः) मनुष्यः (विन्दते) प्राप्नोति (वसु) धनम् (न) निषेधे (स्रेधन्तम्) हिंसन्तम् (रयिः) श्रीः (नशत्) प्राप्नोति (सुशक्तिः) शोभना चासौ शक्तिश्च सुशक्तिः (इत्) एव (मघवन्) परमपूजितधनयुक्त (तुभ्यम्) (मावते) मत्सदृशाय (देष्णम्) दातुं योग्यम् (यत्) (पार्ये) पालयितुं पूरयितुं योग्ये (दिवि) कामे ॥२१॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - येऽधर्माचारा दुष्टा हिंस्रा मनुष्याः सन्ति तान् धनं राज्यं श्रीरुत्तमं सामर्थ्यं च न प्राप्नोति तस्मात् सर्वैर्न्यायाचारेणैव धनमन्वेषणीयम् ॥२१॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जी अधर्माचरणी, दुष्ट, हिंसक माणसे असतात त्यांना धन, राज्य, श्री व उत्तम सामर्थ्य प्राप्त होत नाही. त्यामुळे सर्वांनी न्यायाचरणाने धनाचा शोध घेतला पाहिजे. ॥ २१ ॥
22 अभि त्वा - सतो बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
अभि᳓ त्वा शूर नोनुमो᳓+++(=स्तुमः)+++ ऽदुग्धा इव धेन᳓वः +++(सोमपूर्णचमसा वयम्)+++ ।
ई᳓शानम् अस्य᳓ ज᳓गतः+++(=जङ्गमस्य)+++ स्वर्-दृ᳓शम् ई᳓शानमिन्द्र तस्थु᳓षः +++(=स्थावरस्य)+++ २२
मूलम् ...{Loading}...
अ॒भि त्वा॑ शूर नोनु॒मोऽदु॑ग्धा इव धे॒नवः॑ ।
ईशा॑नम॒स्य जग॑तः स्व॒र्दृश॒मीशा॑नमिन्द्र त॒स्थुषः॑ ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - सतो बृहती
Thomson & Solcum
अभि᳓ त्वा शूर नोनुमो
अ᳓दुग्धा इव धेन᳓वः
ई᳓शानम् अस्य᳓ ज᳓गतः सुवर्दृ᳓शम्
ई᳓शानम् इन्द्र तस्थु᳓षः
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
abhí ← abhí (invariable)
nonumaḥ ← √nu- ~ nū- (root)
{number:PL, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
śūra ← śū́ra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}
ádugdhāḥ ← ádugdha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
dhenávaḥ ← dhenú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}
iva ← iva (invariable)
asyá ← ayám (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
ī́śānam ← √īś- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, voice:MED}
jágataḥ ← jágat- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}
svardŕ̥śam ← svardŕ̥ś- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
ī́śānam ← √īś- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, voice:MED}
tasthúṣaḥ ← √sthā- (root)
{case:GEN, gender:M, number:SG, tense:PRF, voice:ACT}
पद-पाठः
अ॒भि । त्वा॒ । शू॒र॒ । नो॒नु॒मः॒ । अदु॑ग्धाःऽइव । धे॒नवः॑ ।
ईशा॑नम् । अ॒स्य । जग॑तः । स्वः॒ऽदृश॑म् । ईशा॑नम् । इ॒न्द्र॒ । त॒स्थुषः॑ ॥
Hellwig Grammar
- abhi
- [adverb]
- “towards; on.”
- tvā ← tvad
- [noun], accusative, singular
- “you.”
- śūra
- [noun], vocative, singular, masculine
- “hero; cock; śūra; Śūra; Vatica robusta; Plumbago zeylanica; warrior; hero; attacker; lentil; wild boar; lion; dog.”
- nonumo ← nonumaḥ ← nonāv ← √nū
- [verb], plural, Present indikative
- “bellow.”
- ‘dugdhā ← adugdhāḥ ← adugdha
- [noun], nominative, plural, feminine
- iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- dhenavaḥ ← dhenu
- [noun], nominative, plural, feminine
- “cow; dhenu [word]; milk.”
- īśānam ← īś
- [verb noun], accusative, singular
- “govern; command; master; dominate; can; reign; control; own.”
- asya ← idam
- [noun], genitive, singular, neuter
- “this; he,she,it (pers. pron.); here.”
- jagataḥ ← jagant
- [noun], genitive, singular, neuter
- “universe; Earth; world; people; Jagatī; Loka; animal; being.”
- svardṛśam ← svar
- [adverb]
- “sun; sky; sunlight.”
- svardṛśam ← dṛśam ← dṛś
- [noun], accusative, singular, masculine
- “eye; dṛś; dṛś [word]; sight; evil eye.”
- īśānam ← īś
- [verb noun], accusative, singular
- “govern; command; master; dominate; can; reign; control; own.”
- indra
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”
- tasthuṣaḥ ← sthā
- [verb noun], genitive, singular
- “stay; stand; situate; exist; [in]; resist; endure; put; soak; be; stop; adhere; get stale; concentrate; grow; trust; wake; consociate; last; dwell; lie; stand; stop.”
सायण-भाष्यम्
हे शूर इन्द्र अस्य जगतः जङ्गमस्य ईशानम् ईश्वरं तस्थुषः स्थावरस्य च ईशानम् । ईशानमिति पदस्यावृत्तिरादरार्था । स्वर्दृशं सर्वदृशं त्वा त्वाम् अदुग्धाइव धेनवः यथादुग्धा धेनवः क्षीरपूर्णोधस्त्वेन वर्तन्ते तद्वत्सोमपूर्णचमसत्वेन वर्तमाना वयम् अभि नोनुमः भृशमभिष्टुमः ॥
भट्टभास्कर-टीका
हे शूर विक्रान्त इन्द्र त्वां अभिनोनुमः आभिमुख्येनात्यर्थं नुमः स्तुमः । नौतेर्यङ्लुगन्तात् लट् । अदुग्धा धेनव इव यथा तावद्वत्से आभिमुख्येन शब्दयन्ति । कीदृशम्? ईशानं ईश्वरं अस्य जगतः जङ्गमस्य तस्थुषस्थावरस्य च सुवर्दृशं स्वर्गाख्यस्य परमसुखस्य द्रष्टारम् । स त्वमिन्द्रियं वीर्यं चास्मभ्यं देहीति ॥
Wilson
English translation:
“We glorify you, hero, (Indra), the lord of all movable and stationary things, the beholder of the universe,with ladles filled (with Soma, like (the udders of) unmilked kine.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
Like udders: adugdha iva dhenavo = we praiseyou as unmilked kine praise their calves; the fullness of ladles, yathā dhenavaḥ kṣirapūrṇodhastvenavartante tad vat somapūrṇa camastvena vartamānā vayam bhṛśam abhiṣ– umaḥ, as the cows remain withthe state of the udders being full of milk, so we, abiding with the state of the ladle full of Soma, glorify you; Yajuṣ27.35
Jamison Brereton
We keep bellowing to you, o champion, like unmilked cows— to you, Indra, who see (like) the sun, lord of this moving (world), lord of the still one.
Jamison Brereton Notes
Despite Geldner’s easy “dessen Auge die Sonne ist,” I cannot accept this for svardṛ́śam. First, dṛ́ś- is never an ‘eye’, but rather ‘seeing’ or ‘having the appearance of’, and furthermore, it’s Varuṇa who has the sun as his eye (that is, his spy). Here I think the point is rather that Indra, like the sun, sees everything in the world, here expressed by the merism “the moving and the still.”
Griffith
Like kine unmilked we call aloud, Hero, to thee, and sing thy praise,
Looker on heavenly light, Lord of this moving world, Lord, Indra, of what moveth not.
Geldner
Wir schreien nach dir, du Held, wie ungemolkene Kühe, nach dem Herrn über diese lebende Welt, nach dem Herrn über die unbewegliche Natur, dessen Auge die Sonne ist, o Indra.
Grassmann
Wir schreien an, o Held, zumal wie ungemolkne Kühe dich; Den himmelsgleichen, der du das, was geht, beherrschst, o Indra, und das Stehende.
Elizarenkova
Мы громко взываем к тебе, о герой,
Как недоенные коровы,
К властвующему над этим живым миром, к выглядящему как солнце,
К властвующему, о Индра, над неживым миром.
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- स्वराडनुष्टुप्
- गान्धारः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर इस जगत् का स्वामी कौन है, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे (शूर) पापाचरणों के हिंसक (इन्द्र) परमैश्वर्ययुक्त परमात्मा ! (अस्य) इस (जगतः) जङ्गम के (ईशानम्) चेष्टा कराने और (तस्थुषः) स्थावर संसार के (ईशानम्) निर्माण करनेवाले (त्वा) आपको (स्वर्दृशम्) सुखपूर्वक देखने को (धेनवः) गौवें (अदुग्धाइव) दूधरहित हों जैसे, वैसे हम लोग (अभि, नोनुमः) सब ओर से निरन्तर नमते प्रणाम करते हैं ॥२२॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में उपमालङ्कार है । हे मनुष्य ! यदि निरन्तर सुखेच्छा हो तो परमात्मा ही की आप लोग उपासना करें ॥२२॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे शूरेन्द्र परमात्मन्नस्य जगत ईशानमस्य तस्थुष ईशानं त्वा त्वां स्वर्दृशं धेनवोऽदुग्धा इव वयमभि नोनुमः ॥२२॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनरस्य जगतः कः स्वामीत्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (न) (अभि) (त्वा) त्वाम् (शूर) पापाचाराणां हिंसकः (नोनुमः) भृशं नमामः (अदुग्धाइव) दुग्धरहिता इव (धेनवः) गावः (ईशानम्) ईषणशीलम् (अस्य) (जगतः) संसारस्य (स्वर्दृशम्) सुखं द्रष्टुम् (ईशानम्) निर्मातारम् (इन्द्र) परमैश्वर्ययुक्त (तस्थुषः) स्थावरस्य ॥२२॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - अत्रोपमालङ्कारः । हे मनुष्या ! यदि सततं सुखेच्छा स्यात्तर्हि परमात्मानमेव भवन्त उपासीरन् ॥२२॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - या मंत्रात उपमालंकार आहे. हे माणसांनो ! जर निरंतर सुखाची इच्छा असेल तर परमात्म्याचीच तुम्ही उपासना करा. ॥ २२ ॥
23 न त्वावाँ - बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
न᳓ त्वा᳓वाँ +++(=त्वादृशः)+++ अन्यो᳓ दिव्यो᳓ न᳓ पा᳓र्थिवो न᳓ जातो᳓ न᳓ जनिष्यते ।
अश्वाय᳓न्तो +++(=अश्वकामाः)+++ मघवन्निन्द्र वाजि᳓नो +++(=वाजकामाः)+++ गव्य᳓न्तस् +++(=गोकामाः)+++ त्वा हवामहे २३
मूलम् ...{Loading}...
न त्वावाँ॑ अ॒न्यो दि॒व्यो न पार्थि॑वो॒ न जा॒तो न ज॑निष्यते ।
अ॒श्वा॒यन्तो॑ मघवन्निन्द्र वा॒जिनो॑ ग॒व्यन्त॑स्त्वा हवामहे ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - बृहती
Thomson & Solcum
न᳓ त्वा᳓वाँ अन्यो᳓ दिवियो᳓ न᳓ पा᳓र्थिवो
न᳓ जातो᳓ न᳓ जनिष्यते
अश्वाय᳓न्तो मघवन्न् इन्द्र वाजि᳓नो
गव्य᳓न्तस् त्वा हवामहे
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M;; repeated line
genre M
genre M
Morph
anyáḥ ← anyá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
divyáḥ ← divyá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
ná ← ná (invariable)
ná ← ná (invariable)
pā́rthivaḥ ← pā́rthiva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
tvā́vān ← tvā́vant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
janiṣyate ← √janⁱ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:FUT, voice:MED}
jātáḥ ← √janⁱ- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}
ná ← ná (invariable)
ná ← ná (invariable)
aśvāyántaḥ ← √aśvāy- (root)
{case:NOM, gender:M, number:PL, tense:PRS, voice:ACT}
indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
maghavan ← maghávan- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
vājínaḥ ← vājín- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
gavyántaḥ ← √gavy- (root)
{case:NOM, gender:M, number:PL, tense:PRS, voice:ACT}
havāmahe ← √hū- (root)
{number:PL, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}
पद-पाठः
न । त्वाऽवा॑न् । अ॒न्यः । दि॒व्यः । न । पार्थि॑वः । न । जा॒तः । न । ज॒नि॒ष्य॒ते॒ ।
अ॒श्व॒ऽयन्तः॑ । म॒घ॒ऽव॒न् । इ॒न्द्र॒ । वा॒जिनः॑ । ग॒व्यन्तः॑ । त्वा॒ । ह॒वा॒म॒हे॒ ॥
Hellwig Grammar
- na
- [adverb]
- “not; like; no; na [word].”
- tvāvāṃ ← tvāvat
- [noun], nominative, singular, masculine
- anyo ← anyaḥ ← anya
- [noun], nominative, singular, masculine
- “other; another(a); remaining; different; anya [word]; other than; more(a); fresh; any(a).”
- divyo ← divyaḥ ← divya
- [noun], nominative, singular, masculine
- “divine; celestial; divine; heavenly; divine; beautiful; rain; agreeable.”
- na
- [adverb]
- “not; like; no; na [word].”
- pārthivo ← pārthivaḥ ← pārthiva
- [noun], nominative, singular, masculine
- “earthly; earthen; mundane; royal; tellurian; sublunar.”
- na
- [adverb]
- “not; like; no; na [word].”
- jāto ← jātaḥ ← jan
- [verb noun], nominative, singular
- “become; originate; be born; transform; happen; result; grow; beget; produce; create; conceive; separate; cause; give birth; grow; produce; generate; be; become; arise; come on.”
- na
- [adverb]
- “not; like; no; na [word].”
- janiṣyate ← jan
- [verb], singular, Future
- “become; originate; be born; transform; happen; result; grow; beget; produce; create; conceive; separate; cause; give birth; grow; produce; generate; be; become; arise; come on.”
- aśvāyanto ← aśvāyantaḥ ← aśvāyat
- [noun], nominative, plural, masculine
- maghavann ← maghavan
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Indra; maghavan [word].”
- indra
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”
- vājino ← vājinaḥ ← vājin
- [noun], nominative, plural, masculine
- “horse; bird; seven; hero; achiever; aphrodisiac.”
- gavyantas ← gavyantaḥ ← gavyat
- [noun], nominative, plural, masculine
- tvā ← tvad
- [noun], accusative, singular
- “you.”
- havāmahe ← hvā
- [verb], plural, Present indikative
- “raise; call on; call; summon.”
सायण-भाष्यम्
हे मघवन् इन्द्र दिव्यः दिवि भवः त्वावान् त्वत्सदृशः अन्यः न जायते । पार्थिवः पृथिव्यां भवोऽपि त्वावानन्यो न जायते । दिव्यः पार्थिवो वा त्वावानन्यो न जातः । न च जनिष्यते । पृथिव्यां दिवि च त्रिष्वपि लोकेषु त्वत्सदृशः कश्चिन्नास्तीत्यर्थः। अश्वायन्तः अश्वानिच्छन्तः वाजिनः वाजमिच्छन्तः । इच्छायामिनिप्रत्ययः ॥ हविष्मन्तो वा गव्यन्तः गा इच्छन्तश्च वयं त्वा त्वां हवामहे ह्वयामः ।
Wilson
English translation:
“No other such as you are, celestial or terrestrial, has been or will be born; desirous of horses, of food,of cattle affluent Indra, we invoke you.”
Jamison Brereton
There is no other heavenly one like you, nor earthly; neither born, nor to be born.
Seeking horses, seeking cows, vying for the prize, we call upon you, bounteous Indra.
Griffith
None other like to thee, of earth or of the heavens, hath been or ever will be born.
Desiring horses, Indra Maghavan! and kine, as men of might we call on thee.
Geldner
Kein anderer Himmlischer oder Irdischer ist dir gleich geboren oder wird geboren werden. Nach Rossen, nach Rindern verlangend rufen wir Preiskämpfer dich, du gabenreicher Indra.
Grassmann
Kein andrer ist im Himmel, auf der Erd’ wie du gewesen nicht, noch wird er sein; Nach Ross und Rind verlangend flehn wir, Indra, dich, o reicher, Opfer bringend an.
Elizarenkova
Нет другого, подобного тебе, ни небесного, ни земного,
Ни рожденного, ни (того, кто) собирается родиться!
Жаждя коней, о щедрый Индра, жаждя коров,
Мы, борцы за награду, зовем тебя.
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- निचृत्पङ्क्तिः
- पञ्चमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
परमेश्वर के तुल्य वा अधिक कोई नहीं है, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे (मघवन्) बहुधनयुक्त (इन्द्र) परम ऐश्वर्य देनेवाले जगदीश्वर ! जिससे कोई पदार्थ (न) न (त्वावान्) आपके सदृश (अन्यः) और (दिव्यः) शुद्धस्वरूप पदार्थ है (न) न (पार्थिवः) पृथिवी पर जाना हुआ है (न) न (जातः) उत्पन्न हुआ है (न) न (जनिष्यते) उत्पन्न होगा इससे (त्वा) आपकी (अश्वायन्तः) महान् विद्वानों की कामना करनेवाले (वाजिनः) विज्ञान और अन्नवाले और (गव्यन्तः) अपने को उत्तम वाणी वा उत्तम भूमि की इच्छा करनेवाले हम लोग (हवामहे) प्रशंसा करते हैं ॥२३॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - हे मनुष्यो ! जिस कारण परमेश्वर से तुल्य अधिक अन्य पदार्थ कोई नहीं न उत्पन्न हुआ न कभी भी उत्पन्न होगा, इससे ही उसकी उपासना और प्रशंसा हम लोग नित्य करें ॥२३॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे मघवन्निन्द्र ! यतः कोऽपि पदार्थो न त्वावानन्यो दिव्यः पदार्थोऽस्ति न पार्थिवोऽस्ति न जातोऽस्ति न जनिष्यते तस्मात्त्वाऽश्वायन्तो वाजिनो गव्यन्तो वयं हवामहे ॥२३॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
परमेश्वरेण तुल्योऽधिको वा कोऽपि नास्तीत्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (न) निषेधे (त्वावान्) त्वया सदृशः (अन्यः) (दिव्यः) शुद्धस्वरूपः (नः) (पार्थिवः) पृथिव्यां विदितः (न) (जातः) उत्पन्नः (न) (जनिष्यते) उत्पत्स्यते (अश्वायन्तः) महतो विदुषः कामयमानाः (मघवन्) बहुधनयुक्त (इन्द्र) परमैश्वर्यप्रद जगदीश्वर (वाजिनः) विज्ञानाऽन्नवन्तः (गव्यन्तः) आत्मनो गां सुशिक्षितां वाचमुत्तमां भूमिं वेच्छन्तः (त्वा) त्वाम् (हवामहे) प्रशंसामहे ॥२३॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - हे मनुष्या ! यस्मात्परमेश्वरेण तुल्योऽधिकोऽन्यः पदार्थः कोऽपि नास्ति नोत्पन्न आसीन्न चैव कदाचिदुत्पत्स्यते तस्मादेव तस्योपासनं प्रशंसां च वयं नित्यं कुर्याम ॥२३॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - हे माणसांनो ! ज्या परमेश्वराची कोणत्याही पदार्थाबरोबर तुलना होऊ शकत नाही किंवा कधी होणार नाही. त्यामुळेच आम्ही त्याची उपासना व प्रशंसा नित्य करावी. ॥ २३ ॥
24 अभी षतस्तदा - सतो बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
अभी᳓ षत᳓स् त᳓द् आ᳓ भर
इ᳓न्द्र ज्या᳓यः क᳓नीयसः
पुरूव᳓सुर् हि᳓ मघवन् सना᳓द् अ᳓सि
भ᳓रे-भरे च ह᳓वियः
मूलम् ...{Loading}...
अ॒भी ष॒तस्तदा भ॒रेन्द्र॒ ज्यायः॒ कनी॑यसः ।
पु॒रू॒वसु॒र्हि म॑घवन्त्स॒नादसि॒ भरे॑भरे च॒ हव्यः॑ ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - सतो बृहती
Thomson & Solcum
अभी᳓ षत᳓स् त᳓द् आ᳓ भर
इ᳓न्द्र ज्या᳓यः क᳓नीयसः
पुरूव᳓सुर् हि᳓ मघवन् सना᳓द् अ᳓सि
भ᳓रे-भरे च ह᳓वियः
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
ā́ ← ā́ (invariable)
abhí ← abhí (invariable)
bhara ← √bhr̥- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
satáḥ ← √as- 1 (root)
{case:ACC, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
tát ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
índra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
jyā́yaḥ ← jyā́yaṁs- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
kánīyasaḥ ← kánīyaṁs- (nominal stem)
{case:ACC, number:PL}
ási ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
hí ← hí (invariable)
maghavan ← maghávan- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
purūvásuḥ ← purūvásu- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
sanā́t ← sanā́t (invariable)
bháre-bhare ← bhára- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}
ca ← ca (invariable)
hávyaḥ ← hávya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
अ॒भि । स॒तः । तत् । आ । भ॒र॒ । इन्द्र॑ । ज्यायः॑ । कनी॑यसः ।
पु॒रु॒ऽवसुः॑ । हि । म॒घ॒ऽव॒न् । स॒नात् । असि॑ । भरे॑ऽभरे । च॒ । हव्यः॑ ॥
Hellwig Grammar
- abhī ← abhi
- [adverb]
- “towards; on.”
- ṣatas ← sataḥ ← as
- [verb noun], accusative, plural
- “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”
- tad ← tat ← tad
- [noun], accusative, singular, neuter
- “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”
- ā
- [adverb]
- “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”
- bharendra ← bhara ← bhṛ
- [verb], singular, Present imperative
- “bring; hold; fill; support; wear; possess; carry; nourish; keep; hire; have; satiate; follow; bear.”
- bharendra ← indra
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”
- jyāyaḥ ← jyāyas
- [noun], accusative, singular, neuter
- “better; elder; greater; bigger.”
- kanīyasaḥ ← kanīyas
- [noun], accusative, plural, masculine
- “younger; less; smaller; kanīyas [word]; inferior; precedent.”
- purūvasur ← purūvasuḥ ← purūvasu
- [noun], nominative, singular, masculine
- “rich.”
- hi
- [adverb]
- “because; indeed; for; therefore; hi [word].”
- maghavan
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Indra; maghavan [word].”
- sanād ← sanāt
- [adverb]
- asi ← as
- [verb], singular, Present indikative
- “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”
- bhare ← bhara
- [noun], locative, singular, masculine
- “battle; weight; foray; bhṛ; load.”
- bhare ← bhara
- [noun], locative, singular, masculine
- “battle; weight; foray; bhṛ; load.”
- ca
- [adverb]
- “and; besides; then; now; even.”
- havyaḥ ← hvā
- [verb noun], nominative, singular
- “raise; call on; call; summon.”
सायण-भाष्यम्
हे ज्यायः ज्यायन् इन्द्र ॥ ‘आमन्त्रितं पूर्वमविद्यमानवत्’ इतीन्द्रपदस्याविद्यमानवद्भावात् ज्याय इत्यस्य सर्वानुदात्तत्वाभावः नकारस्य रुत्वं व्यत्ययान्नुमभावो वा ॥ कनीयसः सतः मम तत् प्रसिद्धं धनम् अभि आ भर । हे मघवन् त्वं सनात् चिरादेवारभ्य पुरूवसुर्हि बहुधनो हि असि । भरेभरे संग्रामे यज्ञे वा हव्यः हविष्यः च असि ॥
Wilson
English translation:
“Elder Indra, bring that (wealth to me), being the junior, for, Maghavan, you have from the beginningbeen possessed of infinite treasure, and are to be adored at repeated sacrifices.”
Jamison Brereton
Bring this greater (good) here, Indra, to those who are lesser, for you, bounteous one, are from of old one with many goods, and the one to be called upon at every raid.
Jamison Brereton Notes
There are two word plays in this verse. The simpler one is between the impv. bhara ‘bring’ in pāda a and the āmreḍita bháre-bhare ‘at every raid’, where the noun bhára- has been specialized from ‘(an occasion for) bearing away’ to ‘raid’.
The more complex one involves the creation and disappointment of expectations. The verse begins with abhī́ṣatáḥ. The juxtaposition of these two forms 37 (the latter being the pres. part. to √as ‘be’ in either gen.-abl. sg. or acc. pl.) and their close sandhi, with retroflex initial ṣ, invites the audience to fill in the semantics of the lexeme abhí √as ‘be superior’. But to our surprise, at the end of this hemistich we find the semantic opposite, kánīyasaḥ ‘the lesser ones’, requiring us to revise our analysis of the opening, dissolving the presumed lexeme into the directional preverb/preposition abhí and the independent pres. participle modifying kánīyasaḥ much later in the line. For extensive discussion see Oldenberg
I cannot follow Grassmann, Oldenberg in interpreting jyā́yaḥ as voc., but take it, with Geldner, as neut. sg. with tád. Among other things, AiG III.296 notes only two masc. vocatives in -īyas in the RV, this one and ójīyaḥ in X.120.4, which is also better taken as a neut.
Griffith
Bring, Indra, the Victorious Ones; bring, elder thou, the younger host.
For, Maghavan, thou art rich in treasures from of old, and must be called in every fight.
Geldner
Zu denen, die die Kleineren sind, bringe, o Indra, das größere Gut, denn du Gabenreicher bist von jeher der Schatzreiche und in jedem Kampfe anzurufen.
Grassmann
O Indra bring des Starken Schatz den besten auch des schwächern her; Denn reich bist du an allem Gut, o mächtiger, und rufenswerth in jeder Schlacht.
Elizarenkova
Принеси то (добро) получше, о Индра,
Нам, оказавшимся более слабыми!
Ведь издревле, о щедрый, у тебя много добра,
И тебя надо призывать в каждом бою.
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- विराड्बृहती
- मध्यमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर वह परमेश्वर कैसा है, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे (मघवन्) सकलैश्वर्य और धनयुक्त (इन्द्र) साधारणतया ऐश्वर्ययुक्त ! (हि) जिससे आप (भरेभरे) पालना करने योग्य व्यवहार में (सनात्) सनातन (हव्यः) स्तुति करने योग्य (पुरुवसुः) बहुतों के वसानेवाले (असि) हैं इससे (सतः) विद्यमान (तत्) उस चेतन ब्रह्म (कनीयसः) अतीव कनिष्ठ के (ज्यायः) अत्यन्त ज्येष्ठ प्रशंसनीय ब्रह्म को (भरे) पालनीय व्यवहार में (च) भी (आ, अभि, भर) सब ओर से धारण करो ॥२४॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - हे मनुष्यो ! जो परमात्मा अणु से अणु, सूक्ष्म से सूक्ष्म, बड़े से बड़ा सनातन सर्वाधार सर्वव्यापक सब की उपासना करने योग्य है, उसी का आश्रय सब करें ॥२४॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे मघवन्निन्द्र ! हि यतस्त्वं भरेभरे सनाद्धव्यः पुरुवसुरसि तस्मात्सतस्तत्कनीयसो ज्यायो ब्रह्म भरेभरे चाऽभि भर ॥२४॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनः स परमेश्वरः कीदृशोऽस्तीत्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (अभि) अत्र निपातस्य चेति दीर्घः। (सतः) विद्यमानस्य (तत्) चेतनं ब्रह्म (आ) (भर) (इन्द्र) ऐश्वर्ययुक्तजीव (ज्यायः) अतिशयेन ज्येष्ठम् (कनीयसः) अतिशयेन कनिष्ठात् (पुरुवसुः) पुरूणां बहूनां वासयिता (हि) यतः (मघवन्) सकलैश्वर्यधनयुक्त (सनात्) सनातन (असि) (भरेभरे) पालनीये व्यवहारे (च) (हव्यः) स्तोतुमर्हः ॥२४॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - हे मनुष्या ! यः परमात्मा अणोरणीयान् महतो महीयान् सनातनः सर्वाधारः सर्वव्यापकस्सर्वैरुपासनीयोऽस्ति तदाऽऽश्रयमेव सर्वे कुर्वन्तु ॥२४॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - हे माणसांनो! जो परमात्मा अणुहून अणू, सूक्ष्माहून सूक्ष्म, मोठ्याहून मोठा, सनातन, सर्वाधार, सर्व व्यापक, सर्वांनी उपासना करण्यायोग्य आहे त्याचाच सर्वांनी आश्रय घ्यावा. ॥ २४ ॥
25 परा णुदस्व - बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
प᳓रा णुदस्व मघवन्न् अमि᳓त्रान्
सुवे᳓दा नो व᳓सू कृधि
अस्मा᳓कम् बोधि अविता᳓ महाधने᳓
भ᳓वा वृधः᳓ स᳓खीना᳐म्
मूलम् ...{Loading}...
परा॑ णुदस्व मघवन्न॒मित्रा॑न्त्सु॒वेदा॑ नो॒ वसू॑ कृधि ।
अ॒स्माकं॑ बोध्यवि॒ता म॑हाध॒ने भवा॑ वृ॒धः सखी॑नाम् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - बृहती
Thomson & Solcum
प᳓रा णुदस्व मघवन्न् अमि᳓त्रान्
सुवे᳓दा नो व᳓सू कृधि
अस्मा᳓कम् बोधि अविता᳓ महाधने᳓
भ᳓वा वृधः᳓ स᳓खीना᳐म्
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M;; repeated line
genre M
Morph
amítrān ← amítra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}
maghavan ← maghávan- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
nudasva ← √nud- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}
párā ← párā (invariable)
kr̥dhi ← √kr̥- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:AOR, voice:ACT}
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
suvédā ← suvéda- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}
vásu ← vásu- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}
asmā́kam ← ahám (pronoun)
{case:GEN, number:PL}
avitā́ ← avitár- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
bodhi ← √bhū- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:AOR, voice:ACT}
mahādhané ← mahādhaná- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}
bháva ← √bhū- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
sákhīnām ← sákhi- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:PL}
vr̥dháḥ ← vr̥dhá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
पद-पाठः
परा॑ । नु॒द॒स्व॒ । म॒घ॒ऽव॒न् । अ॒मित्रा॑न् । सु॒ऽवेदा॑ । नः॒ । वसु॑ । कृ॒धि॒ ।
अ॒स्माक॑म् । बो॒धि॒ । अ॒वि॒ता । म॒हा॒ऽध॒ने । भव॑ । वृ॒धः । सखी॑नाम् ॥
Hellwig Grammar
- parā
- [adverb]
- “away.”
- ṇudasva ← nudasva ← nud
- [verb], singular, Present imperative
- “push; propel; expel; push; move.”
- maghavann ← maghavan
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Indra; maghavan [word].”
- amitrān ← amitra
- [noun], accusative, plural, masculine
- “enemy; foe.”
- suvedā ← su
- [adverb]
- “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”
- suvedā ← vedā ← veda
- [noun], accusative, plural, neuter
- no ← naḥ ← mad
- [noun], dative, plural
- “I; mine.”
- vasū ← vasu
- [noun], accusative, plural, neuter
- “wealth; property; gold; vasu [word]; ruby; treasure; jewel.”
- kṛdhi ← kṛ
- [verb], singular, Aorist imperative
- “make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”
- asmākam ← mad
- [noun], genitive, plural
- “I; mine.”
- bodhy ← bodhi ← bhū
- [verb], singular, Aorist imperative
- “become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”
- avitā ← av
- [verb], singular, periphrast. future
- “support; help; prefer; prefer; like.”
- mahādhane ← mahādhana
- [noun], locative, singular, neuter
- bhavā ← bhava ← bhū
- [verb], singular, Present imperative
- “become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”
- vṛdhaḥ ← vṛdha
- [noun], nominative, singular, masculine
- “increasing; promotive.”
- sakhīnām ← sakhi
- [noun], genitive, plural, masculine
- “friend; companion; sakhi [word].”
सायण-भाष्यम्
हे मघवन् परा पराचीनान् अमित्रान् शत्रून् नुदस्व प्रेरय । नः अस्मभ्यं वसु वसूनि सुवेदा सुलभानि कृधि कुरु । महाधने संग्रामे। ‘वाजसातौ महाधने’ इति संग्रामनामसु पाठात् । सखीनां स्तोतॄणाम् अस्माकं वसिष्ठानाम् अविता रक्षिता बोधि भव । वृधः वर्धयिता च भव ॥
Wilson
English translation:
“Drive away, Maghavan, our enemies; render riches easy of acquisition; be our preserver in war; be theaugmenter of (the prosperity) of (your) friends.”
Jamison Brereton
Thrust away the foes, bounteous one; make goods easy for us to find. Become a helper for us in (the contest for) great stakes; become a
strengthener of our comrades.
Griffith
Drive thou away our enemies, O Maghavan: make riches easy to be won.
Be thou our good Protector in the strife for spoil: Cherisher of our friends be thou.
Geldner
Vertreibe, o Gabenreicher, die Feinde, mach die Schätze für uns leicht zu erlangen; sei unser Helfer in dem großen Kampfe, sei der Förderer der Genossen!
Grassmann
O stosse fort der Feinde Schar, o mächtiger, macht leicht erreichbar uns das Gut; Sei uns ein Helfer in dem grossen Kampfgewühl, sei deiner Freunde Förderer.
Elizarenkova
Прочь оттолкни недругов, о щедрый!
Сделай для нас блага легкодоступными!
Нашим помощником будь, когда ставка велика!
Будь подкрепителем товарищей (наших)!
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- भुरिग्बृहती
- मध्यमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर वह राजा कैसा हो, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे (मघवन्) बहुधनयुक्त राजा (सुवेदाः) धर्म से उत्पन्न किये हुए ऐश्वर्ययुक्त ! आप (नः) हमारे (अमित्रान्) शत्रुओं को (परा, णुदस्व) प्रेरो हमारे लिये (वसु) धन को (कृधि) सिद्ध करो (महाधने) बड़े वा बहुत धन जिसमें प्राप्त होते हैं उस संग्राम में (अस्माकम्) हमारे (सखीनाम्) सर्व मित्रों के (अविता) रक्षा करनेवाले (बोधि) जानिये और (वृधः) बढ़नेवाले (भव) हूजिये ॥२५॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - हे राजा ! आप धार्मिक, शूरजनों का सत्कार कर उनको शिक्षा देकर युद्धविद्या में कुशल कर डाकू आदि दुष्टों को निवृत्त कर सर्वोपकारी मनुष्यों के रक्षा करनेवाले हूजिये ॥२५॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे मघवन् राजन् सुवेदास्त्वं नोऽस्माकममित्रान् परा णुदस्व नो वसु कृधि महाधनेऽस्माकं सखीनामविता बोधि वृधो भव ॥२५॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनः स राजा कीदृशो भवेदित्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (परा) (णुदस्व) प्रेरय (मघवन्) बहुधनयुक्त राजन् (अमित्रान्) शत्रून् (सुवेदाः) धर्मोपार्जितैश्वर्यः (नः) अस्माकमस्मभ्यं वा (वसु) अत्र संहितायामिति दीर्घः। (कृधि) कुरु (अस्माकम्) (बोधि) बुध्यस्व (अविता) रक्षकः (महाधने) महान्ति धनानि प्राप्नुवन्ति यस्मिँस्तस्मिन् सङ्ग्रामे (भव) अत्र द्व्यचोऽतस्तिङ इति दीर्घः। (वृधः) वर्धकः (सखीनाम्) सर्वसुहृदाम् ॥२५॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - हे राजंस्त्वं धार्मिकाञ्छूरान्सत्कृत्य शिक्षयित्वा युद्धविद्यायां कुशलान्कृत्वा दस्य्वादीन्दुष्टान्निवार्य्य सर्वोपकारकाणां मनुष्याणां रक्षको भव ॥२५॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - हे राजा, तू धार्मिक, शूर लोकांचा सत्कार कर. त्यांना शिक्षण देऊन युद्धविद्येत कुशल करून दुष्टांना निवृत्त कर. सर्वांवर उपकार करणाऱ्या माणसांचे रक्षण करणारा हो. ॥ २५ ॥
26 इन्द्र क्रतुम् - सतो बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
इ᳓न्द्र क्र᳓तुं न आ᳓ भर
पिता᳓ पुत्रे᳓भियो य᳓था
शि᳓क्षा णो अस्मि᳓न् पुरुहूत या᳓मनि
जीवा᳓ ज्यो᳓तिर् अशीमहि
मूलम् ...{Loading}...
इन्द्र॒ क्रतुं॑ न॒ आ भ॑र पि॒ता पु॒त्रेभ्यो॒ यथा॑ ।
शिक्षा॑ णो अ॒स्मिन्पु॑रुहूत॒ याम॑नि जी॒वा ज्योति॑रशीमहि ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः शक्तिर्वा~वसिष्ठः
- छन्दः - सतो बृहती
Thomson & Solcum
इ᳓न्द्र क्र᳓तुं न आ᳓ भर
पिता᳓ पुत्रे᳓भियो य᳓था
शि᳓क्षा णो अस्मि᳓न् पुरुहूत या᳓मनि
जीवा᳓ ज्यो᳓तिर् अशीमहि
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
ā́ ← ā́ (invariable)
bhara ← √bhr̥- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
índra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
krátum ← krátu- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
pitā́ ← pitár- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
putrébhyaḥ ← putrá- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:PL}
yáthā ← yáthā (invariable)
asmín ← ayám (pronoun)
{case:LOC, gender:M, number:SG}
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
puruhūta ← puruhūtá- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
śíkṣa ← √śak- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT, mood:DES}
yā́mani ← yā́man- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}
aśīmahi ← √naś- 1 (root)
{number:PL, person:1, mood:OPT, tense:AOR, voice:MED}
jīvā́ḥ ← jīvá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
jyótiḥ ← jyótis- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
पद-पाठः
इन्द्र॑ । क्रतु॑म् । नः॒ । आ । भ॒र॒ । पि॒ता । पु॒त्रेभ्यः॑ । यथा॑ ।
शिक्ष॑ । नः॒ । अ॒स्मिन् । पु॒रु॒ऽहू॒त॒ । याम॑नि । जी॒वाः । ज्योतिः॑ । अ॒शी॒म॒हि॒ ॥
Hellwig Grammar
- indra
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”
- kratuṃ ← kratum ← kratu
- [noun], accusative, singular, masculine
- “yajña; decision; plan; deliberation; intelligence; Kratu; will; kratu [word]; desire; resoluteness; ritual.”
- na ← naḥ ← mad
- [noun], dative, plural
- “I; mine.”
- ā
- [adverb]
- “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”
- bhara ← bhṛ
- [verb], singular, Present imperative
- “bring; hold; fill; support; wear; possess; carry; nourish; keep; hire; have; satiate; follow; bear.”
- pitā ← pitṛ
- [noun], nominative, singular, masculine
- “father; Pitṛ; ancestor; parent; paternal ancestor; pitṛ [word]; forefather.”
- putrebhyo ← putrebhyaḥ ← putra
- [noun], dative, plural, masculine
- “son; putra [word]; male child; Putra; Bodhisattva.”
- yathā
- [adverb]
- “equally; as; so that; like; how; yathā [word]; that; wherein.”
- śikṣā ← śikṣa ← śikṣ
- [verb], singular, Present imperative
- “help; give.”
- ṇo ← naḥ ← mad
- [noun], accusative, plural
- “I; mine.”
- asmin ← idam
- [noun], locative, singular, neuter
- “this; he,she,it (pers. pron.); here.”
- puruhūta
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Indra; Vishnu.”
- yāmani ← yāman
- [noun], locative, singular, neuter
- “expedition; path; expedition; arrival.”
- jīvā ← jīvāḥ ← jīva
- [noun], nominative, plural, masculine
- “live; alive(p); amṛta.”
- jyotir ← jyotiḥ ← jyotis
- [noun], accusative, singular, neuter
- “light; star; luminosity; fire; jyotis [word]; digestion; planet; light; sunlight.”
- aśīmahi ← aś
- [verb], plural, Aorist optative
- “get; reach; enter (a state).”
सायण-भाष्यम्
हे इन्द्र नः अस्मभ्यं क्रतुं कर्म प्रज्ञानं वा आ भर आहर। अपि च यथा पिता पुत्रेभ्यः धनं प्रयच्छति तथा नः अस्मभ्यं शिक्ष धनं देहि। हे पुरुहूत बहुभिराहूत यामनि यज्ञे जीवाः वयं ज्योतिः सूर्यम् अशीमहि प्रतिदिनं प्राप्नुयाम ॥
Wilson
English translation:
“Bring to us, Indra, wisdom, as a father (gives knowledge) to his sons; bestow wealth upon us on thisoccasion, you the invoked of many, so that we, living at the solemnity may (long) enjoy the light (of existence).”
Jamison Brereton
Indra, bring your resolve to bear for us, like a father for his sons. Do your best for us on this drive, you who are invoked by many. May we, (still) alive, reach the light.
Griffith
O Indra, give us wisdom as a sire gives wisdom to his sons.
Guide us, O Much-invoked, in this our way may we still live and look upon the light.
Geldner
Indra! Gib uns guten Rat wie ein Vater den Söhnen. Streng dich auf dieser Fahrt für uns an, o Vielgerufener! Lebend möchten wir das Sonnenlicht erreichen.
Grassmann
O Indra gib uns Tüchtigkeit, gleichwie der Vater seinem Sohn; Sei, vielgerufner, hülfreich uns auf diesem Gang, lass lebend uns des Lichts uns freun.
Elizarenkova
О Индра, принеси нам силу духа,
Как отец сыновьям!
Поддержи нас, о многопризываемый, в этом походе!
Живые, пусть достигнем мы (солнечного) света!
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः शक्तिर्वा
- निचृद्बृहती
- मध्यमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
परमेश्वर मनुष्यों को किसके तुल्य प्रार्थना करने योग्य है, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे (पुरुहूत) बहुतों से प्रशंसा को प्राप्त (इन्द्र) परमैश्वर्य के देनेवाले जगदीश्वर भगवन् ! (यथा) जैसे (पुत्रेभ्यः) पुत्रों के लिये (पिता) पिता, वैसे (नः) हम लोगों के लिये (क्रतुम्) धर्मयुक्त बुद्धि को (आ, भर) अच्छे प्रकार धारण कीजिये (अस्मिन्) इस (यामनि) वर्त्तमान समय में (नः) हम लोगों को (शिक्ष) सिखलाओ जिससे (जीवाः) जीव हम लोग (ज्योतिः) विज्ञान को और आपको (अशीमहि) प्राप्त होवें ॥२६॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में उपमालङ्कार है । हे जगदीश्वर ! जैसे पिता हम लोगों को पुष्ट करता है, वैसे आप पालना कीजिये जैसे आप्त विद्वान् जन विद्यार्थियों के लिये शिक्षा देकर सत्य बुद्धि का ग्रहण कराता है, वैसे ही हमको सत्य विज्ञान ग्रहण कराओ जिससे हम लोग सृष्टिविद्या और आपको पाकर सर्वदैव आनन्दित हों ॥२६॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे पुरुहूतेन्द्र भगवन् ! यथा पुत्रेभ्यः पिता तथा नः क्रतुमाभराऽस्मिन् यामनि नोऽस्माञ्छिक्ष यतो जीवा वयं ज्योतिर्विज्ञानं त्वां चाशीमहि ॥२६॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
परमेश्वरो मनुष्यैः किंवत्प्रार्थनीय इत्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (इन्द्र) परमैश्वर्यप्रद जगदीश्वर (क्रतुम्) धर्म्यां प्रज्ञाम् (नः) अस्मभ्यम् (आ) (भर) (पिता) (पुत्रेभ्यः) (यथा) (शिक्षा) अत्र द्व्यचोऽतस्तिङ इति दीर्घः। (नः) अस्मान् (अस्मिन्) (पुरुहूत) बहुभिः प्रशंसित (यामनि) यान्ति यस्मिँस्तस्मिन् वर्त्तमाने समये (जीवाः) (ज्योतिः) प्रकाशस्वरूपं परमात्मानं त्वाम् (अशीमहि) प्राप्नुयाम ॥२६॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - अत्रोपमालङ्कारः । हे जगदीश्वर ! यथा जनकोऽस्मान् पोषयति तथा त्वं पालय यथाऽऽप्तो विद्वानध्यापको विद्यार्थिभ्यः शिक्षां दत्वा सत्यां प्रज्ञां ग्राहयति तथैवास्मान् सत्यं विज्ञानं ग्राहय यतो वयं सृष्टिविद्यां भवन्तं च प्राप्य सदैवानन्देम ॥२६॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - या मंत्रात उपमालंकार आहे. हे जगदीश्वरा ! जसा पिता आमचे पोषण करतो तसे तूही पालन कर. जसा विद्वान विद्वानांना शिक्षण देऊन सत्य बुद्धीचा स्वीकार करवितो. तसेच सत्य विज्ञान आम्हाला ग्रहण करव. ज्यामुळे आम्ही सृष्टिविद्या व तू दोन्हींना प्राप्त करून सदैव आनंदित राहावे. ॥ २६ ॥
27 मा नो - बृहती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
मा᳓ नो अ᳓ज्ञाता वृज᳓ना दुराधि᳓यो
मा᳓शिवासो अ᳓व क्रमुः
त्व᳓या वय᳓म् प्रव᳓तः श᳓श्वतीर् अपो᳓
अ᳓ति शूर तरामसि
मूलम् ...{Loading}...
मा नो॒ अज्ञा॑ता वृ॒जना॑ दुरा॒ध्यो॒३॒॑ माशि॑वासो॒ अव॑ क्रमुः ।
त्वया॑ व॒यं प्र॒वतः॒ शश्व॑तीर॒पोऽति॑ शूर तरामसि ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः
- ऋषिः - वसिष्ठः
- छन्दः - बृहती
Thomson & Solcum
मा᳓ नो अ᳓ज्ञाता वृज᳓ना दुराधि᳓यो
मा᳓शिवासो अ᳓व क्रमुः
त्व᳓या वय᳓म् प्रव᳓तः श᳓श्वतीर् अपो᳓
अ᳓ति शूर तरामसि
Vedaweb annotation
Strata
Strophic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
ájñātāḥ ← ájñāta- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
durādhyàḥ ← durādhī́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
mā́ ← mā́ (invariable)
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
vr̥jánāḥ ← vr̥jána- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
áśivāsaḥ ← áśiva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
áva ← áva (invariable)
kramuḥ ← √kramⁱ- (root)
{number:PL, person:3, mood:INJ, tense:AOR, voice:ACT}
mā́ ← mā́ (invariable)
apáḥ ← áp- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}
pravátaḥ ← pravát- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}
śáśvatīḥ ← śáśvant- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}
tváyā ← tvám (pronoun)
{case:INS, number:SG}
vayám ← ahám (pronoun)
{case:NOM, number:PL}
áti ← áti (invariable)
śūra ← śū́ra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
tarāmasi ← √tr̥̄- 1 (root)
{number:PL, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
पद-पाठः
मा । नः॒ । अज्ञा॑ताः । वृ॒जनाः॑ । दुः॒ऽआ॒ध्यः॑ । मा । अशि॑वासः । अव॑ । क्र॒मुः॒ ।
त्वया॑ । व॒यम् । प्र॒ऽवतः॑ । शश्व॑तीः । अ॒पः । अति॑ । शू॒र॒ । त॒रा॒म॒सि॒ ॥
Hellwig Grammar
- mā
- [adverb]
- “not.”
- no ← naḥ ← mad
- [noun], dative, plural
- “I; mine.”
- ajñātā ← ajñāta
- [noun], nominative, plural, neuter
- “unknown; unexpected.”
- vṛjanā ← vṛjana
- [noun], nominative, plural, neuter
- “community; settlement.”
- durādhyo ← durādhyaḥ ← durādhī
- [noun], nominative, plural, masculine
- “malevolent.”
- māśivāso ← mā
- [adverb]
- “not.”
- māśivāso ← aśivāsaḥ ← aśiva
- [noun], nominative, plural, masculine
- “inauspicious; unkind; unfriendly; cruel; dangerous.”
- ava
- [adverb]
- “down.”
- kramuḥ ← kram
- [verb], plural, Aorist inj. (proh.)
- “kram; step; go; continue; proceed; traverse; heat.”
- tvayā ← tvad
- [noun], instrumental, singular
- “you.”
- vayam ← mad
- [noun], nominative, plural
- “I; mine.”
- pravataḥ ← pravat
- [noun], accusative, plural, feminine
- “slope; river.”
- śaśvatīr ← śaśvatīḥ ← śaśvat
- [noun], accusative, plural, feminine
- “all(a); each(a).”
- apo ← apaḥ ← ap
- [noun], accusative, plural, feminine
- “water; body of water; water; ap [word]; juice; jala.”
- ’ti ← ati
- [adverb]
- “very; excessively; beyond; excessively.”
- śūra
- [noun], vocative, singular, masculine
- “hero; cock; śūra; Śūra; Vatica robusta; Plumbago zeylanica; warrior; hero; attacker; lentil; wild boar; lion; dog.”
- tarāmasi ← tṛ
- [verb], plural, Present indikative
- “traverse; overcome; float; rescue; reach; satisfy.”
सायण-भाष्यम्
हे इन्द्र अज्ञाताः अज्ञातगमनाः वृजनाः हिंसकाः दुराध्यः नः अस्मान् मा अव क्रमुः मावचक्रमुः। हे शूर त्वया वयं वसिष्ठाः प्रवतः प्रवणकाः सन्तः शश्वतीः बह्वीः अपः अति तरामसि अतितराम ॥ ॥ २१ ॥
Wilson
English translation:
“Let no unknown, wicked, malevolent, malignant (enemies) overpower us; may we, protected by you,cross over many waters.”
Jamison Brereton
Let not communities unknown—ill-intentioned and unkindly
disposed—trample us down.
With you, o champion, let us cross over the (river-)courses one after another, cross over the waters.
Griffith
Grant that no mighty foes, unknown, malevolent, unhallowed, tread us to the ground.
With thine assistance, Hero, may we ass through all the waters that are rul`ng down.
Geldner
Nicht sollen uns unbekannte Bündner, die Böses im Schilde führen, nicht Feinde uns unter die Füße treten. Mit dir setzen wir über alle Flußläufe, über die Gewässer hinüber, du Held.
Grassmann
Nicht mögen heimlich bösgesinnte Scharen uns beschleichen, noch verderbliche; Mit dir, o Held, durchschreiten wir den Wasserschwall, der von dem Abhang niederstürzt.
Elizarenkova
Пусть неизвестные злоумышляющие общины,
Пусть недружелюбные (люди) не затопчут (нас)!
С тобою мы переправляемся через (все) нескончаемые вoды,
(Текущие) со склона, о герой!
अधिमन्त्रम् (VC)
- इन्द्र:
- वसिष्ठः
- बृहती
- मध्यमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
मनुष्य समुद्रादिकों को किससे तरें, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे (शूर) निर्भय ! (नः) हम लोगों को (अज्ञाताः) छिपे हुये (वृजनाः) जिनमें जाते हैं वा जिनसे जाते हैं वे (दुराध्यः) और दुःख से चिंतने योग्य (नः) हम लोगों को (मा) मत (अव, क्रमुः) उल्लङ्घन करें (अशिवासः) दुःख देनेवाले हम लोगों को (मा) मत उल्लङ्घन करें जिससे (त्वया) तुम्हारे साथ (वयम्) हम लोग (प्रवतः) नीचे देशों को तथा (शश्वतीः) अनादिभूत (अपः) जलों को (अति, तरामसि) अतीव उतरें ॥२७॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - राजा और राजजन, सेना और सभाध्यक्ष ऐसी नावें रचें, जिनसे समुद्रों को सुख से सब तरें। उन समुद्रों में नौकाओं के चलानेवालों को मार्गविज्ञान यथार्थ हो ॥२७॥ इस सूक्त में इन्द्र, मेधावी, धन, विद्या की कामना करनेवाले, रक्षक, राजा, ईश्वर, जीव, धनसंचय फिर ईश्वर और नौकाओं के जानेवालों के गुण और कर्म का वर्णन होने से इस सूक्त के अर्थ की इससे पूर्व सूक्त के अर्थ के साथ सङ्गति जाननी चाहिये ॥ यह बत्तीसवाँ सूक्त और इक्कीसवाँ वर्ग समाप्त हुआ ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे शूर ! नाऽज्ञाता वृजना दुराध्यो नोऽस्मान्माव क्रमुरशिवासोऽस्मान्माऽव क्रमुर्यतस्त्वया सह वयं प्रवतो देशाञ्शश्वतीरपोऽति तरामसि ॥२७॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
मनुष्याः समुद्रादिकं केन तरेयुरित्याह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (मा) निषेधे (नः) अस्मान् (अज्ञाताः) (वृजनाः) वृजन्ति येषु यैस्सह वा ते (दुराध्यः) दुःखेनाऽऽध्यातुं योग्यः (मा) (अशिवासः) असुखप्रदाः (अव) (क्रमुः) अवक्राम्यन्तु (त्वया) [त्वया] सह (वयम्) (प्रवतः) निम्नान् (शश्वतीः) अनादिभूताः (अपः) जलानि (अति) (शूर) निर्भय (तरामसि) उल्लङ्घेमहि ॥२७॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - राजा राजजनाः सेनाः सभाध्यक्षाश्चेदृशीर्नावो रचयेयुर्याभिस्समुद्रान् सुखेन सर्वे तरेयुस्तत्र समुद्रेषु नौचालकानां मार्गविज्ञानं यथार्थं स्यादिति ॥२७॥ अत्रेन्द्रमेधाविधनविद्याकामिरक्षकराजेश्वरजीवधनसंचयेश्वरनौयायिगुणकृत्यवर्णनादेतदर्थस्य पूर्वसूक्तार्थेन सह सङ्गतिर्वेद्या ॥ इति द्वात्रिंशत्तमं सूक्तमेकविंशो वर्गश्च समाप्तः ॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - राजा, राजजन, सेना व सभाध्यक्ष यांनी अशा नावा तयार कराव्यात. ज्यामुळे समुद्रातून सर्वांनी सुखाने तरून जावे. समुद्रात नौका चालविणाऱ्यांना मार्गाचे यथार्थ ज्ञान असावे. ॥ २७ ॥