०२९

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - वसिष्ठः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

अयं꣡ सो꣡म इन्दर+ तु꣡भ्य° सुन्व
आ꣡ तु꣡ प्र꣡ याहि हरिवस् त꣡दोकाः
पि꣡बा तु꣡ अस्य꣡ सु꣡षुतस्य चा꣡रोर्
द꣡दो मघा꣡नि मघवन्न् इयानः꣡

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M;; repeated line
genre M

Morph
ayám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

sómaḥ ← sóma- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sunve ← √su- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

túbhyam ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

ā́ ← ā́ (invariable)
{}

harivaḥ ← hárivant- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

prá ← prá (invariable)
{}

tádokāḥ ← tádokas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

tú ← tú (invariable)
{}

yāhi ← √yā- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

asyá ← ayám (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

cā́roḥ ← cā́ru- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

píba ← √pā- 2 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

súṣutasya ← súṣuta- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

tú ← tú (invariable)
{}

dádaḥ ← √dā- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

iyānáḥ ← √yā- 2 (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:MED}

maghā́ni ← maghá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

maghavan ← maghávan- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

अ॒यम् । सोमः॑ । इ॒न्द्र॒ । तुभ्य॑म् । सु॒न्वे॒ । आ । तु । प्र । या॒हि॒ । ह॒रि॒ऽवः॒ । तत्ऽओ॑काः ।
पिब॑ । तु । अ॒स्य । सुऽसु॑तस्य । चारोः॑ । ददः॑ । म॒घानि॑ । म॒घ॒ऽव॒न् । इ॒या॒नः ॥

• ayaṃ ← ayam ← idam
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• soma ← somaḥ ← soma
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• indra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• tubhyaṃ ← tubhyam ← tvad
• [noun], dative, singular
• “you.”

• sunva ← sunve ← su
• [verb], singular, Present indikative
• “press out; su.”

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• tu
• [adverb]
• “now; then; but; and; now; however; then; then; surely.”

• pra
• [adverb]
• “towards; ahead.”

• yāhi ← yā
• [verb], singular, Present imperative
• “go; enter (a state); travel; disappear; reach; come; campaign; elapse; arrive; drive; reach; leave; run; depart; ride.”

• harivas ← harivat
• [noun], vocative, singular, masculine

• tadokāḥ ← tad
• [noun]
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• tadokāḥ ← okāḥ ← oka
• [noun], nominative, singular, masculine
• “home; house; oka [word].”

• pibā ← pā
• [verb], singular, Present imperative
• “drink; gulp; soak; drink; suck; inhale.”

• tv ← tu
• [adverb]
• “now; then; but; and; now; however; then; then; surely.”

• asya ← idam
• [noun], genitive, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• suṣutasya ← suṣuta
• [noun], genitive, singular, masculine

• cāror ← cāroḥ ← cāru
• [noun], genitive, singular, masculine
• “pleasant; beautiful; beloved; agreeable; cāru [word].”

• dado ← dadaḥ ← dā
• [verb], singular, Present conjunctive (subjunctive)
• “give; add; perform; put; administer; fill into; give; ignite; put on; offer; use; fuel; pour; grant; feed; teach; construct; insert; drip; wrap; pay; hand over; lend; inflict; concentrate; sacrifice; splint; poultice; create.”

• maghāni ← magha
• [noun], accusative, plural, neuter
• “gift; wealth; reward; wages; reward.”

• maghavann ← maghavan
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Indra; maghavan [word].”

• iyānaḥ ← ī ← √i
• [verb noun], nominative, singular
• “beg; solicit.”

हे ‘इन्द्र तुभ्यं त्वदर्थम् अयम् एषः सोमः सुन्वे अभिषुतोऽभवत् । हे हरिवः हरिवन्निन्द्र तदोकाः । सवनीयो यस्यासौ तदोकाः । तु क्षिप्रम् आ प्र याहि । सुषुतस्य सम्यगभिषुतस्य चारोः शोभनस्य अस्य सोमस्य । द्वितीयार्थे षष्ठी । सम्यगभिषुतं शोभनमित्यर्थः । तु क्षिप्रं पिब च । अपि च हे मघवन् इयानः उपगम्यमानो याच्यमानो वा त्वं मघानि धनानि ददः अस्मभ्यं देहि ॥

English translation:

“This Soma is poured out, Indra, for you; come, lord of bay steeds, to that dwelling (where it isprepared), drink of the plural ntifully-effused and grateful (libation), give us, Maghavan, when solicited for them,riches.”

This soma here is pressed for you, Indra. Drive here toward (it), you of the fallow bays, since you are at home with it.
Drink of this pleasing well-pressed (soma). You will give bounties,
bounteous one, when you are implored.

Pāda d (dádo maghā́ni maghavann iyānáḥ) is almost a rewrite of V.28.5ab vocéma … maghávānam …, … rā́dhaso yád dádan naḥ, with iyānáḥ ‘being implored’ substituting for vocéma and rā́dhaḥ for maghā́ni.

THIS Soma hath been pressed for thee, O Indra: come hither, Lord of Bays, for this thou lovest.
Drink of this fair, this well-effused libation: Maghavan, give us wealth when we implore thee.

Dieser Soma wird für dich, Indra, ausgepreßt. Komm doch her, du Falbenlenker, der du daran gewöhnt bist. Trink doch von diesem gutgepreßten angenehmen Soma, schenke Gaben, du Gabenreicher, darum gebeten!

Gepresst ist dieser Soma dir, o Indra; dich dran zu laben komm, o Füchselenker, Und trink von diesem schöngepressten lieben; gebeten gib uns, reicher, Reichthumsfülle.

Этот сома, о Индра, выжимается для тебя.
Приезжай же сюда, о хозяин буланых коней, находя удовольствие в этом!
Испей же этого желанного, хорошо выжатого (сока)!
Дай щедрые дары, о щедрый, когда (тебя) попросят!

• इन्द्र:
• वसिष्ठः
• स्वराट्पङ्क्तिः
• पञ्चमः

अब पाँच ऋचावाले उनतीसवें सूक्त का आरम्भ है, इसके प्रथम मन्त्र में किसको कौन बनाना चाहिये, इस विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (मघवन्) बहुधन और (हरिवः) प्रशस्त मनुष्ययुक्त (इन्द्र) दारिद्र्य विनाशनेवाले ! जो (अयम्) यह (सोमः) ओषधियों का रस है जिसको मैं (तु) तो (तुभ्यम्) तुम्हारे लिये (प्र, सुन्वे) खींचता हूँ उसको तुम (पिब) पीओ (तदोकाः) वह श्रेष्ठ गृह जिसका है ऐसे होते हुए (आ, याहि) आओ (अस्य) इस (सुषुतस्य) सुन्दर निर्माण किये और (चारोः) सुन्दर जन के (मघानि) धनों को (इयानः) प्राप्त होते हुए हमारे लिये (ददः) देओ ॥१॥

भावार्थभाषाः - जो मनुष्य वैद्यकशास्त्र की रीति से उत्पन्न किये हुए सर्वरोग हरने और बुद्धि बल के देनेवाले, बड़ी-बड़ी ओषधियों के रस को पीते हैं, वे सुख और ऐश्वर्य पाते हैं ॥१॥

अन्वय: हे मघवन् हरिव इन्द्र ! योऽयं सोमोऽस्ति यमहं तु तुभ्यं प्रसुन्वे तं त्वं पिब तदोकाः सन्नायाहि अस्य सुषुतस्य चारोस्तु मघानीयानोऽस्मभ्यं ददः ॥१॥

अथ कस्मै को निर्मातव्य इत्याह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (अयम्) (सोमः) ओषधिरसः (इन्द्र) दारिद्र्यविदारक (तुभ्यम्) (सुन्वे) (आ) (तु) (प्र) (याहि) गच्छ (हरिवः) प्रशस्तैर्मनुष्यैर्युक्त (तदोकाः) तच्छ्रेष्ठमोको गृहं यस्य सः (पिब) अत्र द्व्यचोऽतस्तिङ इति दीर्घः। (तु) (अस्य) (सुषुतस्य) सुष्ठु निमित्तस्य (चारोः) सुन्दरस्य (ददः) देहि (मघानि) धनानि (मघवन्) बहुधनयुक्त (इयानः) प्राप्नुवन् ॥१॥

भावार्थभाषाः - ये मनुष्या वैद्यकशास्त्ररीत्या निष्पादितं सर्वरोगहरं बुद्धिबलप्रदं महौषधिरसं पिबन्ति ते सुखैश्वर्यमाप्नुवन्ति ॥१॥

या सूक्तात इंद्र, सोमपान, अध्यापक, अध्येता, परीक्षक व विद्या देणाऱ्यांच्या गुणकर्माचे वर्णन असल्यामुळे या सूक्ताच्या अर्थाची पूर्व सूक्तार्थाबरोबर संगती जाणावी.

भावार्थभाषाः - जी माणसे वैद्यकशास्त्रानुसार निष्पादित केलेले सर्व रोगहारक, बुद्धिबलप्रद महौषधी रसांचे प्राशन करतात ती सुख व ऐश्वर्य भोगतात. ॥ १ ॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - वसिष्ठः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

ब्र꣡ह्मन् वीर ब्र꣡ह्मकृतिं जुषाणो꣡
अर्वाचीनो꣡ ह꣡रिभिर् याहि तू꣡यम्
अस्मि꣡न्न् ऊ षु꣡ स꣡वने मादयस्व
उ꣡प ब्र꣡ह्माणि शृणव इमा꣡ नः

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M;; repeated line

Morph
bráhmakr̥tim ← bráhmakr̥ti- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

bráhman ← bráhman- (nominal stem)
{case:VOC, gender:N, number:SG}

juṣāṇáḥ ← √juṣ- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:AOR, voice:MED}

vīra ← vīrá- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

arvācīnáḥ ← arvācīná- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

háribhiḥ ← hári- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

tū́yam ← tū́ya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

yāhi ← √yā- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

asmín ← ayám (pronoun)
{case:LOC, gender:N, number:SG}

mādayasva ← √mad- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}

sávane ← sávana- 1 (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}

sú ← sú (invariable)
{}

u ← u (invariable)
{}

bráhmāṇi ← bráhman- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

imā́ ← ayám (pronoun)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

śr̥ṇavaḥ ← √śru- (root)
{number:SG, person:2, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

úpa ← úpa (invariable)
{}

ब्रह्म॑न् । वी॒र॒ । ब्रह्म॑ऽकृतिम् । जु॒षा॒णः । अ॒र्वा॒ची॒नः । हरि॑ऽभिः । या॒हि॒ । तूय॑म् ।
अ॒स्मिन् । ऊं॒ इति॑ । सु । सव॑ने । मा॒द॒य॒स्व॒ । उप॑ । ब्रह्मा॑णि । शृ॒ण॒वः॒ । इ॒मा । नः॒ ॥

• brahman
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Brahma; Brahmin; dhak; Brahman; brahman [word]; Brahman; Brahmin; Brahmapurāṇa; Vishnu; Brihaspati.”

• vīra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “hero; man; Vīra; vīra; vīra [word]; Vīra.”

• brahmakṛtiṃ ← brahma ← brahman
• [noun], neuter
• “brahman; mantra; prayer; spell; Veda; Brahmin; sacred text; final emancipation; hymn; brahman [word]; Brāhmaṇa; study.”

• brahmakṛtiṃ ← kṛtim ← kṛti
• [noun], accusative, singular, feminine
• “literary composition; treatise; activity; action; act.”

• juṣāṇo ← juṣāṇaḥ ← juṣ
• [verb noun], nominative, singular
• “enjoy; endow; possess; frequent; accompany; induce; consume; approve; affect; attend; befit; blend; contract.”

• ‘rvācīno ← arvācīnaḥ ← arvācīna
• [noun], nominative, singular, masculine
• “favorable; backward; inclined(p).”

• haribhir ← haribhiḥ ← hari
• [noun], instrumental, plural, masculine
• “Vishnu; monkey; Krishna; horse; lion; Indra; Hari; Surya; Hari; haritāla; Hari; snake; frog.”

• yāhi ← yā
• [verb], singular, Present imperative
• “go; enter (a state); travel; disappear; reach; come; campaign; elapse; arrive; drive; reach; leave; run; depart; ride.”

• tūyam ← tūya
• [noun], accusative, singular, neuter
• “quick; fast; potent.”

• asminn ← asmin ← idam
• [noun], locative, singular, neuter
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• ū ← u
• [adverb]
• “ukāra; besides; now; indeed; u.”

• ṣu ← su
• [adverb]
• “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”

• savane ← savana
• [noun], locative, singular, neuter
• “yajña; savana [word]; Snāna; Soma sacrifice; press.”

• mādayasvopa ← mādayasva ← māday ← √mad
• [verb], singular, Present imperative
• “delight; enjoy; intoxicate.”

• mādayasvopa ← upa
• [adverb]
• “towards; on; next.”

• brahmāṇi ← brahman
• [noun], accusative, plural, neuter
• “brahman; mantra; prayer; spell; Veda; Brahmin; sacred text; final emancipation; hymn; brahman [word]; Brāhmaṇa; study.”

• śṛṇava ← śṛṇavaḥ ← śru
• [verb], singular, Present conjunctive (subjunctive)
• “listen; come to know; hear; hear; listen; study; heed; learn.”

• imā ← idam
• [noun], accusative, plural, neuter
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• naḥ ← mad
• [noun], genitive, plural
• “I; mine.”

हे ब्रह्मन् परिवृढ वीर इन्द्र ब्रह्मकृतिं क्रियमाणं स्तोत्रं जुषाणः सेवमानः अर्वाचीनः अस्मदभिमुखः सन् हरिभिः अश्वैः तूयं क्षिप्रं याहि । अस्मिन्नु अस्मिन्नेव सवने यज्ञे सु सुष्ठु मादयस्व च । नः अस्मदीयानि इमा इमानि ब्रह्माणि स्तोत्राणि च उप शृणवः उपशृणु ॥

English translation:

“Magnified hero, Indra, approving of the sacred rite, come to us speedily with your steeds; be exhilaratedat this sacrifice; hear these our prayers.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

In the variously flamorous strife: vivācī: vividha vāco yasminprādurbhavanti tasmin yuddhe, in that war or combat in which many words are manifested;

Śūra =heroes; forthe enjoyment of the sun: sūryasya satum, cirakāla prāptyartha, for the sake of having long life; āyur atrasūrya vivakṣitaḥ: sūrya here expresses life

Formulator, hero, taking pleasure in the preparation of the sacred formulation, drive swiftly close by here with your fallow bays.
At just this pressing here reach exhilaration. You will listen to these
sacred formulations of ours.

The pāda-initial voc. bráhman shows the accent of the neut. bráhman- ‘formulation’, though it clearly belongs to the m. brahmán- ‘formulator’. The confusion is probably deliberate; the first word after the voc. phrase is bráhmakṛtim with the neut. 1st cmpd member, neut. pl. bráhmāṇi is found in pāda d, and note that the preceding hymn begins bráhmā (V.29.1a), with the neut. (see also V.29.2b).

Just as 1d is a variant of V.28.5ab, so also does 2b (arvācīnó háribhiḥ yāhi tū́yam) appear to play on V.28.1ab … úpa yāhi …, arvā́ñcas te hárayaḥ …, as well as echoing the immediately preceding vs. (29.1b ā́tu prá yāhi harivaḥ …) with háribhir yāhi tū́yam.

Come to us quickly with thy Bay Steeds, Hero, come to our prayer, accepting our devotion.
Enjoy thyself aright at this libation, and listen thou unto the prayers we offer.

Du Kenner des erbaulichen Wortes, du Held, der du die Erbauung gern hast, komm eilends mit den Falben herbei! Berausche dich fein an diesem Trankopfer, hör auf diese erbaulichen Worte von uns!

Das Flehn, o Held, vernehmend beim Gebete, komm rasch herbei, mit deinen Füchsen nahend, Berausche recht dich hier bei dem Gelage, und unsre Bitten mögest du vernehmen.

Наслаждаясь молитвой, о герой, исполнением молитвы,
Быстро приезжай в нашу сторону на буланых конях!
Опьяняйся хорошенько на этом выжимании!
Прислушайся к этим нашим молитвам!

• इन्द्र:
• वसिष्ठः
• विराट्त्रिष्टुप्
• धैवतः

फिर विद्वान् जन क्या करें, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (ब्रह्मन्) चार वेदों के जाननेवाले (वीर) समस्त शुभगुणों में व्याप्त ! (ब्रह्मकृतिम्) परमेश्वर की कृति जो संसार इसको (जुषाणः) सेवते हुए (अर्वाचीनः) वर्त्तमान समय में प्रसिद्ध हुए आप (हरिभिः) अच्छे गुणों के आकर्षण करनेवाले मनुष्यों के साथ (तूयम्) शीघ्र (याहि) जाओ (अस्मिन्) इस (सवने) सवन में अर्थात् जिस कर्म से पदार्थों को सिद्ध करते हैं उसमें हम लोगों को (मादयस्व) आनन्दित कीजिये (नः) हमारे (इमा) इन (ब्रह्माणि) पढ़े हुए वेदवचनों को (सु, उ, उप, शृणवः) उत्तम प्रकार तर्क-वितर्क से समीप में सुनिये ॥२॥

भावार्थभाषाः - हे विद्वन् ! आप सृष्टि के क्रम को जान कर हमको जतलाओ, इसमें पढ़ाना पढ़ना काम और पढ़े हुए की परीक्षा करो और विद्यादान से शीघ्र प्रमोद देओ ॥२॥

अन्वय: हे ब्रह्मन् वीर ! ब्रह्मकृतिं जुषाणोऽर्वाचीनस्त्वं हरिभिस्सह तूयं याहि अस्मिन् सवनेऽस्मान् नु मादयस्व न इमा ब्रह्माणि सूप शृणवः ॥२॥

पुनर्विद्वांसः किं कुर्य्युरित्याह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (ब्रह्मन्) चतुर्वेदवित् (वीर) सकलशुभगुणव्यापिन् (ब्रह्मकृतिम्) ब्रह्मणः परमेश्वरस्य कृतिं संसारम् (जुषाणः) सेवमानः (अर्वाचीनः) इदानीन्तनः (हरिभिः) सद्गुणकर्षकैर्मनुष्यैस्सह (याहि) (तूयम्) शीघ्रम्। तूयमिति क्षिप्रनाम। (निघं०२.१५)। (अस्मिन्) (उ) (सु) (सवने) सुन्वन्ति निष्पादयन्ति येन कर्मणा तस्मिन् (मादयस्व) आनन्दयस्व (उप) (ब्रह्माणि) अधीतानि वेदवचांसि (शृणवः) शृणु (इमा) इमानि (नः) अस्माकम् ॥२॥

भावार्थभाषाः - हे विद्वन् ! त्वं सृष्टिक्रमं विज्ञायास्मान् प्रबोधयास्मिन्नध्यापनाऽध्ययने कर्मण्यस्माकमधीतं परीक्ष्य विद्याप्रदानेन सर्वान् सद्यः प्रमोदय ॥२॥

भावार्थभाषाः - हे विद्वाना ! तू सृष्टीचा क्रम जाणून आम्हाला प्रबोधन कर. आमच्या अध्ययन, अध्यापनाची परीक्षा कर व विद्यादानाचा आनंद लवकर दे. ॥ २ ॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - वसिष्ठः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

का꣡ ते अस्ति अ꣡रंकृतिः सुउक्तइः꣡
कदा꣡ नूनं꣡ ते मघवन् दाशेम
वि꣡श्वा मती꣡र् आ꣡ ततने तुवाया꣡
अ꣡धा म इन्द्र शृणवो ह꣡वेमा꣡

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
áraṁkr̥tiḥ ← áraṁkr̥ti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

asti ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

kā́ ← ká- (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

sūktaíḥ ← sūktá- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:PL}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

dāśema ← √dāś- (root)
{number:PL, person:1, mood:OPT, tense:PRS, voice:ACT}

kadā́ ← kadā́ (invariable)
{}

maghavan ← maghávan- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

nūnám ← nūnám (invariable)
{}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

ā́ ← ā́ (invariable)
{}

matī́ḥ ← matí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

tatane ← √tan- (root)
{number:SG, person:1, mood:SBJV, tense:PRF, voice:MED}

tvāyā́ ← tvám (pronoun)
{case:INS, gender:F, number:SG}

víśvāḥ ← víśva- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

ádha ← ádha (invariable)
{}

hávā ← háva- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

imā́ ← ayám (pronoun)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

me ← ahám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

śr̥ṇavaḥ ← √śru- (root)
{number:SG, person:2, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

का । ते॒ । अ॒स्ति॒ । अर॑म्ऽकृतिः । सु॒ऽउ॒क्तैः । क॒दा । नू॒नम् । ते॒ । म॒घ॒ऽव॒न् । दा॒शे॒म॒ ।
विश्वाः॑ । म॒तीः । आ । त॒त॒ने॒ । त्वा॒ऽया । अध॑ । मे॒ । इ॒न्द्र॒ । शृ॒ण॒वः॒ । हवा॑ । इ॒मा ॥

• kā ← ka
• [noun], nominative, singular, feminine
• “what; who; ka [pronoun].”

• te ← tvad
• [noun], genitive, singular
• “you.”

• asty ← asti ← as
• [verb], singular, Present indikative
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• araṅkṛtiḥ ← araṃkṛti
• [noun], nominative, singular, feminine

• sūktaiḥ ← sūkta
• [noun], instrumental, plural, neuter
• “Mantra; hymn.”

• kadā
• [adverb]
• “when; kadā [word].”

• nūnaṃ ← nūnam
• [adverb]
• “now; surely; immediately; just.”

• te ← tvad
• [noun], dative, singular
• “you.”

• maghavan
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Indra; maghavan [word].”

• dāśema ← dāś
• [verb], plural, Present optative
• “sacrifice; give.”

• viśvā ← viśvāḥ ← viśva
• [noun], accusative, plural, feminine
• “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

• matīr ← matīḥ ← mati
• [noun], accusative, plural, feminine
• “intelligence; decision; mind; hymn; purpose; idea; opinion; belief; desire; wish; conviction; plan; devotion.”

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• tatane ← tan
• [verb], singular, Perfect indicative
• “expand; perform; cause; increase; write; spread; produce; spread; speak; propagate.”

• tvāyādhā ← tvāyā
• [adverb]

• tvāyādhā ← adha
• [adverb]
• “then; and; therefore; now.”

• ma ← me ← mad
• [noun], genitive, singular
• “I; mine.”

• indra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• śṛṇavo ← śṛṇavaḥ ← śru
• [verb], singular, Present conjunctive (subjunctive)
• “listen; come to know; hear; hear; listen; study; heed; learn.”

• havemā ← havā ← hava
• [noun], ablative, plural, neuter
• “invocation.”

• havemā ← imā ← idam
• [noun], accusative, plural, neuter
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

हे इन्द्र ते तव सूक्तैः अस्माभिः क्रियमाणैः स्तोत्रैः अरंकृतिः अलंकृतिः का अस्ति कीदृशी भवति । हे मघवन् ते तव कदा नूनं कदा खलु दाशेम प्रीतिमुत्पादयेम । त्वाया त्वत्कामनयैव विश्वाः मतीः सर्वाः स्तुतीः आ ततने करोमि । अध अतः कारणात् हे इन्द्र मे मदीयानि इमा इमानि हवा हवानि स्तोत्राणि शृणवः शृणु ॥

English translation:

“What satisfaction is there to you from our hymns? When, Maghavan, may we indeed present to you(oblations)? I expatiate in all praises addressed to you; hear, Indra, these my invocations.”

What is the proper way to prepare for you with hymns? When now might we do ritual service for you, bounteous one?
I will stretch out all my thoughts, seeking you. So now will you listen to these invocations of mine?

Geldner takes tatane as a preterite (“… habe ich … gespannt”), but the fullgrade root syllable should signal a subjunctive, which also fits the context better (opt.

daśema [b], subj. śṛṇavaḥ [d]). In contrast Kümmel (210) considers the form a properly formed indicative and a relic, the regularly developed product of *ta-tn-̥ h2ai; although this could be possible, it seems unnecessary, given that the context favors a modal form.

Note that the hemistich finals dāśema (b) and hávemā́(d) rhyme, though they are morphologically entirelhy distinct.

What satisfaction do our hymns afford thee? When, Maghavan? Now let us do thee service.
Hymns, only hymns, with love for thee, I weave thee: then hear, O Indra, these mine invocations.

Wie kann man dir mit Liedern Genüge tun? Wann sollen wir dir nun aufwarten, du Gabenreicher? Alle Gedanken habe ich nach dir gespannt; darum höre auf diese Rufe von mir, Indra!

Wie werden wir mit Liedern recht dir dienen? wie sollen wir dir recht, o starker, huld’gen? Ich webe alle Lieder dir zu Liebe, Drum höre nun, o Indra, dies mein Rufen.

Как служить тебе гимнами?
Когда теперь мы сможем почтить тебя, о щедрый?
Из любви к тебе я протянул (к тебе) все мысли –
Так услышь, о Индра, эти мои призывы!

• इन्द्र:
• वसिष्ठः
• पङ्क्तिः
• पञ्चमः

कौन पढ़ाने और पढ़नेवाले प्रशंसा करने योग्य हैं, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (मघवन्) बहुधनयुक्त (इन्द्र) विद्या और ऐश्वर्य्य सम्पन्न ! (का) कौन (ते) आपका (अरङ्कृतिः) अलङ्कार (अस्ति) है (सूक्तैः) और अच्छे प्रकार कहा है अर्थ जिनका उन वेद-वचनों से (ते) आपको (नूनम्) निश्चित (विश्वाः) सब (मतीः) बुद्धियों को हम लोग (कदा) कब (दाशेम) देवें (त्वाया) आपकी बुद्धि से मैं (आ, ततने) विस्तार करूँ (अध) इसके अनन्तर आप (मे) मेरे (इमा) इन (हवा) सुने वाक्यों को (शृणवः) सुनो ॥३॥

भावार्थभाषाः - वे अध्यापक श्रेष्ठ होते हैं जो इन अपने विद्यार्थियों को कब विद्वान् करें ऐसी इच्छा करते हैं और सब के लिये सत्य उत्तम ज्ञानों को देते हैं और वे ही विद्यार्थी श्रेष्ठ हैं जो उत्साह से अपने पढ़े हुए की उत्तम परीक्षा देते हैं तथा वे ही परीक्षा करनेवाले श्रेष्ठ हैं जो परीक्षा में किसी का पक्षपात नहीं करते हैं ॥३॥

अन्वय: हे मघवन्निन्द्र ! का तेऽरङ्कृतिरस्ति सूक्तैस्ते नूनं विश्वा मतीर्वयं कदा दाशेम त्वायाऽहमा ततनेऽध त्वं मे ममेमा हवा शृणवः ॥३॥

केऽध्यापकाऽध्येतारः परीक्षकाः प्रशंसनीया इत्याह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (का) (ते) तव (अस्ति) (अरङ्कृतिः) अलङ्कारः (सूक्तैः) सुष्ठूक्तार्थैर्वेदवचोभिः (कदा) (नूनम्) निश्चितम् (ते) तुभ्यम् (मघवन्) (दाशेम) दद्याम (विश्वाः) अखिलाः (मतीः) प्रज्ञाः (आ) (ततने) विस्तृणीयाम् (त्वाया) त्वदीयया (अध) अथ। अत्र निपातस्य चेति दीर्घः। (मे) मम (इन्द्र) विद्यैश्वर्यसम्पन्न (शृणवः) शृणु (हवा) हवानि श्रुतानि (इमा) इमानि ॥३॥

भावार्थभाषाः - तेऽध्यापकाः श्रेष्ठा भवन्ति य इमान् स्वकीयान् विद्यार्थिनः कदा विद्वांसः करिष्यामेतीच्छन्ति सर्वेभ्यः सत्यानि प्रज्ञानानि प्रयच्छन्ति त एव विद्यार्थिनः श्रेष्ठाः सन्ति य उत्साहेन स्वाधीतस्योत्तमाम्परीक्षां प्रददति त एव परीक्षकाः श्रेष्ठाः सन्ति ये परीक्षायां कस्यापि पक्षपातं न कुर्वन्ति ॥३॥

भावार्थभाषाः - आपले विद्यार्थी विद्वान होतील अशी इच्छा जे बाळगतात व सर्वांना सत्य विद्या देतात ते अध्यापक श्रेष्ठ असतात. जे शिकल्यानंतर उत्साहाने परीक्षा देतात तेच विद्यार्थी श्रेष्ठ असतात व जे परीक्षेत भेदभाव करीत नाहीत तेच परीक्षक श्रेष्ठ असतात. ॥ ३ ॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - वसिष्ठः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

उतो꣡ घा ते꣡ पुरुषि꣡या इ꣡द् आसन्
ये꣡षाम् पू꣡र्वेषाम् अ꣡शृणोर् ऋ꣡षीणाम्
अ꣡धाहं꣡ त्वा मघवञ् जोहवीमि
त्वं꣡ न इन्द्रासि प्र꣡मतिः पिते꣡व

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
āsan ← √as- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}

gha ← gha (invariable)
{}

ít ← ít (invariable)
{}

puruṣyā̀ḥ ← puruṣyà- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

té ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

u ← u (invariable)
{}

utá ← utá (invariable)
{}

áśr̥ṇoḥ ← √śru- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:IPRF, voice:ACT}

pū́rveṣām ← pū́rva- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:PL}

ŕ̥ṣīṇām ← ŕ̥ṣi- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:PL}

yéṣām ← yá- (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:PL}

ádha ← ádha (invariable)
{}

ahám ← ahám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

johavīmi ← √hū- (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

maghavan ← maghávan- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}

asi ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

iva ← iva (invariable)
{}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

pitā́ ← pitár- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

prámatiḥ ← prámati- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

उ॒तो इति॑ । घ॒ । ते । पु॒रु॒ष्याः॑ । इत् । आ॒स॒न् । येषा॑म् । पूर्वे॑षाम् । अशृ॑णोः । ऋषी॑णाम् ।
अध॑ । अ॒हम् । त्वा॒ । म॒घ॒ऽव॒न् । जो॒ह॒वी॒मि॒ । त्वम् । नः॒ । इ॒न्द्र॒ । अ॒सि॒ । प्रऽम॑तिः । पि॒ताऽइ॑व ॥

• uto ← uta
• [adverb]
• “and; besides; uta [indecl.]; similarly; alike; even.”

• uto ← u
• [adverb]
• “ukāra; besides; now; indeed; u.”

• ghā ← gha
• [adverb]

• te ← tad
• [noun], nominative, plural, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• puruṣyā ← puruṣyāḥ ← puruṣya
• [noun], nominative, plural, masculine

• id
• [adverb]
• “indeed; assuredly; entirely.”

• āsan ← as
• [verb], plural, Imperfect
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• yeṣām ← yad
• [noun], genitive, plural, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• pūrveṣām ← pūrva
• [noun], genitive, plural, masculine
• “aforesaid(a); antecedent; previous(a); first; eastern; former(a); pūrva [word]; age-old; anterior; bygone; fore(a); predictive; firstborn; easterly; instrumental.”

• aśṛṇor ← aśṛṇoḥ ← śru
• [verb], singular, Imperfect
• “listen; come to know; hear; hear; listen; study; heed; learn.”

• ṛṣīṇām ← ṛṣi
• [noun], genitive, plural, masculine
• “Ṛṣi; spiritual teacher; ascetic; Mantra.”

• adhāhaṃ ← adha
• [adverb]
• “then; and; therefore; now.”

• adhāhaṃ ← aham ← mad
• [noun], nominative, singular
• “I; mine.”

• tvā ← tvad
• [noun], accusative, singular
• “you.”

• maghavañ ← maghavan
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Indra; maghavan [word].”

• johavīmi ← johav ← √hvā
• [verb], singular, Present indikative
• “appeal.”

• tvaṃ ← tvam ← tvad
• [noun], nominative, singular
• “you.”

• na ← naḥ ← mad
• [noun], genitive, plural
• “I; mine.”

• indrāsi ← indra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• indrāsi ← asi ← as
• [verb], singular, Present indikative
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• pramatiḥ ← pramati
• [noun], nominative, singular, feminine
• “care; solicitude; caution; providence.”

• piteva ← pitā ← pitṛ
• [noun], nominative, singular, masculine
• “father; Pitṛ; ancestor; parent; paternal ancestor; pitṛ [word]; forefather.”

• piteva ← iva
• [adverb]
• “like; as it were; somehow; just so.”

उत अपि च । घ इति पूरणः । हे मघवन् येषां पूर्वेषाम् ऋषीणां स्तुतीः अशृणोः ते पूर्व ऋषयः पुरुष्याः इत् पुरुषेभ्यो हिता एव आसन् । अध अतः अहं त्वा त्वां जोहवीमि भृशं स्तौमि । अपि च हे इन्द्र त्वं नः अस्माकं पितेव जनक इव प्रमतिः बन्धुः असि ॥

English translation:

“Friendly to man were those ancien Ṛṣis whose praise you have listened to; therefore, I repeatedlyinvoke you, Maghavan; you, Indra, are well affected towards us as a parent.”

They too were just men—those earlier seers you listened to.
So now it is I who eagerly invoke you, bounteous one. You, Indra, are solicitude for us, like a father.

They, verily, were also human beings whom thou wast wont to hear, those earlier sages.
Hence I, O Indra Maghavan, invoke thee: thou art our Providence, even as a Father.

Auch jene früheren Rishi´s waren Menschensöhne, auf die du gehört hast. Darum rufe ich laut zu dir, o Gabenreicher. Du Indra bist unsere Vorsehung gleich einem Vater.

Es hat ja viele Menschen stets gegeben und alte Dichter, welche du erhört hast; So ruf’ auch ich dich heute an, gewalt’ger, du sorgst für uns ja, Indra, wie ein Vater.

Ведь из людей были и те
Прежние риши, к кому ты прислушивался!
Вот и я громко зову тебя, о щедрый!
Ты, о Индра, заботишься о нас, словно отец.

• इन्द्र:
• वसिष्ठः
• निचृत्त्रिष्टुप्
• धैवतः

कौन पढ़ानेवाले अतिश्रेष्ठ हैं, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (मघवन्) विद्या ऐश्वर्य से सम्पन्न (इन्द्र) विद्या ऐश्वर्य देनेवाले विद्वान् ! जो आप (येषाम्) जिन (पूर्वेषाम्) पहिले जिन्होंने विद्या पढ़ी उन (ऋषीणाम्) ऋषि-जनों से वेदों को (अशृणोः) सुनो (उतो) और जो (पुरुष्याः) पुरुषों में सत्पुरुष (घा) ही (आसन्) होते हैं (ते) वे (नः) हमारे अध्यापक हों जिससे (त्वम्) आप हमारे (पितेव) पिता के समान (प्रमतिः) उत्तम बुद्धिवाले (असि) हैं इससे (अध) इसके अनन्तर (अहम्) मैं (त्वा) आपकी (इत्) ही (जोहवीमि) निरन्तर प्रशंसा करूँ ॥४॥

भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में उपमालङ्कार है । जो विद्वान् पितृजन पुत्रों के समान विद्यार्थियों की पालना करते हैं, वे ही सत्कार करने और प्रशंसा करने योग्य होते हैं ॥४॥

अन्वय: हे मघवन्निन्द्र ! यस्त्वं येषां पूर्वेषामृषीणां सकाशाद्वेदानशृणोरुतो ये पुरुष्या घासँस्ते नोऽस्माकमध्यापकाः सन्तु यतस्त्वं नोऽस्माकं पितेव प्रमतिरसि तस्मादधाहं त्वेज्जोहवीमि ॥४॥

केऽध्यापका वरतमाः सन्तीत्याह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (उतो) अपि (घ) एव। अत्र ऋचि तुनुघेति दीर्घः। (ते) (पुरुष्याः) पुरुषेषु साधवः (इत्) एव (आसन्) भवन्ति (येषाम्) (पूर्वेषाम्) पूर्वमधीतविद्यानाम् (अशृणोः) शृणुयाः (ऋषीणाम्) वेदार्थशब्दसम्बन्धविदाम् (अध) अथ (अहम्) (त्वा) त्वाम् (मघवन्) विद्यैश्वर्यसम्पन्न (जोहवीमि) भृशं प्रशंसामि (त्वम्) (नः) अस्माकम् (इन्द्र) विद्यैश्वर्यप्रद (असि) (प्रमतिः) प्रकृष्टप्रज्ञः (पितेव) जनकवत् ॥४॥

भावार्थभाषाः - अत्रोपमालङ्कारः । ये विद्वांसः पितरः पुत्रानिव विद्यार्थिनः पालयन्ति त एव सत्कर्तव्याः प्रशंसनीया भवन्ति ॥४॥

भावार्थभाषाः - या मंत्रात उपमालंकार आहे. जे विद्वान पितृजन पुत्रांप्रमाणे विद्यार्थ्यांचे पालन करतात तेच सत्कार करण्यायोग्य व प्रशंसा करण्यायोग्य असतात. ॥ ४ ॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - वसिष्ठः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

वोचे꣡मे꣡द् इ꣡न्द्रम् मघ꣡वानम् एनम्
महो꣡ रायो꣡ रा꣡धसो य꣡द् द꣡दन् नः
यो꣡ अ꣡र्चतो ब्र꣡ह्मकृतिम् अ꣡विष्ठो
यूय꣡म् पात सुअस्ति꣡भिः स꣡दा नः

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line

Morph
enam ← ena- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

índram ← índra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

ít ← ít (invariable)
{}

maghávānam ← maghávan- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

vocéma ← √vac- (root)
{number:PL, person:1, mood:OPT, tense:AOR, voice:ACT}

dádat ← √dā- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

maháḥ ← máh- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

rā́dhasaḥ ← rā́dhas- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}

rāyáḥ ← rayí- ~ rāy- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

yát ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

árcataḥ ← √r̥c- (root)
{case:ACC, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}

áviṣṭhaḥ ← áviṣṭha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

bráhmakr̥tim ← bráhmakr̥ti- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

pāta ← √pā- 1 (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

sádā ← sádā (invariable)
{}

svastíbhiḥ ← svastí- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

yūyám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:PL}

वो॒चेम॑ । इत् । इन्द्र॑म् । म॒घऽवा॑नम् । ए॒न॒म् । म॒हः । रा॒यः । राध॑सः । यत् । दद॑त् । नः॒ ।
यः । अर्च॑तः । ब्रह्म॑ऽकृतिम् । अवि॑ष्ठः । यू॒यम् । पा॒त॒ । स्व॒स्तिऽभिः॑ । सदा॑ । नः॒ ॥

• vocemed ← vocema ← vac
• [verb], plural, Aorist optative
• “say; describe; name; tell; address; enumerate; call; state; teach; explain; say; declare; speak; define; declare; order; address; recommend; answer; deem; recite; approve; proclaim; indicate; determine; mention; designate.”

• vocemed ← id
• [adverb]
• “indeed; assuredly; entirely.”

• indram ← indra
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• maghavānam ← maghavan
• [noun], accusative, singular
• “Indra; maghavan [word].”

• enam ← enad
• [noun], accusative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.).”

• maho ← mahaḥ ← mah
• [noun], genitive, singular, masculine
• “great; great; distinguished; much(a); adult; long; high.”

• rāyo ← rāyaḥ ← rai
• [noun], genitive, singular, masculine
• “wealth; possession; rai [word]; gold.”

• rādhaso ← rādhasaḥ ← rādhas
• [noun], genitive, singular, neuter
• “gift; munificence; liberality; bounty.”

• yad ← yat
• [adverb]
• “once [when]; because; that; if; how.”

• dadan ← dā
• [verb], plural, Present conjunctive (subjunctive)
• “give; add; perform; put; administer; fill into; give; ignite; put on; offer; use; fuel; pour; grant; feed; teach; construct; insert; drip; wrap; pay; hand over; lend; inflict; concentrate; sacrifice; splint; poultice; create.”

• naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

• yo ← yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• arcato ← arcataḥ ← arc
• [verb noun], genitive, singular
• “sing; worship; honor; praise; welcome.”

• brahmakṛtim ← brahma ← brahman
• [noun], neuter
• “brahman; mantra; prayer; spell; Veda; Brahmin; sacred text; final emancipation; hymn; brahman [word]; Brāhmaṇa; study.”

• brahmakṛtim ← kṛtim ← kṛti
• [noun], accusative, singular, feminine
• “literary composition; treatise; activity; action; act.”

• aviṣṭho ← aviṣṭhaḥ ← aviṣṭha
• [noun], nominative, singular, masculine

• yūyam ← tvad
• [noun], nominative, plural
• “you.”

• pāta ← pā
• [verb], plural, Present imperative
• “protect; govern.”

• svastibhiḥ ← svasti
• [noun], instrumental, plural, feminine
• “prosperity; well-being; fortune; benediction; svasti [word]; well; luck.”

• sadā
• [adverb]
• “always; continually; always; perpetually.”

• naḥ ← mad
• [noun], accusative, plural
• “I; mine.”

इयंव्याख्यातचरा ॥ ५ ॥आनोदेवेति पञ्चर्चं त्रयोदशं सूक्तं वसिष्ठस्यार्षं त्रैष्टुभमैन्द्रम् । आनोदेवेत्यनुक्रान्तम् । प्रथमेछन्दोमे प्रउगशस्त्रे आनइत्ययमैन्द्रस्तृचः सूत्र्यतेहि-आनोदेवशवसायाहिशुष्मिन् प्रवोयज्ञेषुदेवयन्तोअर्चन्निति ।

English translation:

“Let us glorify that opulent Indra, that he may give us vast and valuable riches, he who is the chiefprotector of the religious rites of the worshippers; do you ever cherish us with blessings.”

We would proclaim him, just him: Indra the bounteous, so that he will give to us of the largesse of great wealth,
he who best aids the preparation of the chanter’s sacred formulation. – Do you protect us always with your blessings.

We will address this liberal Lord, this Indra, that he may grant us gifts of ample riches,
Best favourer of the singer’s prayer and praises. Preserve us evermore, ye Gods, with blessings.

Wir möchten ihn den gabenreichen Indra nennen, wenn er uns von der Gabe seines Reichtums schenkt, der die Erbauung des Preisenden allem vorzieht. - Behütet ihr uns immerdar mit eurem Segen!

Wir wollen rufen diesen reichen Indra, dass er uns grossen Gutes Fülle schenke, Er, der vor allen hört des Sängers Bitte; ihr Götter, schützt uns stets mit eurem Segen.

Мы хотели б назвать его щедрым Индрой,
Если даст он нам из дара (своего) великого богатства,
(Он,) который больше всего поддерживает исполнение молитвы воспевающего.
Защищайте вы нас всегда (своими) милостями!

• इन्द्र:
• वसिष्ठः
• निचृत्त्रिष्टुप्
• धैवतः

फिर कौन यहाँ संसार में सब की रक्षा करनेवाले होते हैं, इस विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे विद्वान् जनो ! (यूयम्) विद्यावृद्ध तुम (स्वस्तिभिः) उत्तम शिक्षाओं से (नः) हम लोगों की (सदा) सदा (पात) रक्षा करो। हे परीक्षा करनेवाले ! (यः) जो (अविष्ठः) अतीव रक्षा करनेवाला (ब्रह्मकृतिम्) वेदोक्त सत्य क्रिया को (नः) हम लोगों के लिये (ददत्) देवे वा (यत्) जिसको (अर्चतः) सत्कार किये हुए जन का (महः) महान् (राधसः) शरीर और आत्मा के बल का बढ़ानेवाला (रायः) विद्यारूपी धन का उत्तम प्रकार से देनेवाले (एनम्) इस (मघवानम्) प्रशस्त विद्या धनयुक्त (इन्द्रम्, इत्) अविद्यान्धकार विदीर्ण करनेवाले अध्यापक की हम लोग (वोचेम) प्रशंसा कहें, उसकी तुम भी प्रशंसा करो ॥५॥

भावार्थभाषाः - जो जन नाश न होने वाले सर्वत्र सत्कार के हेतु विद्याधन के देनेवाले हैं, वे ही सबके यथावत् पालनेवाले हैं ॥५॥ इस सूक्त में इन्द्र, सोमपान, अध्यापक, अध्येता, परीक्षक और विद्या देनेवालों के गुण और कर्मों का वर्णन होने से इस सूक्त के अर्थ की इससे पूर्व सूक्त के अर्थ के साथ सङ्गति जाननी चाहिये ॥ यह उनतीसवाँ सूक्त और तेरहवाँ वर्ग समाप्त हुआ ॥

अन्वय: हे विद्वांसो ! यूयं स्वस्तिभिर्नः सदा पात हे परीक्षक ! योऽविष्ठो ब्रह्मकृतिं नो ददद्यद्यमर्चतो महो राधसो रायः प्रदातारमेनं मघवानमिन्द्रम् [इत्] वयं वोचेम तं यूयमपि प्रशंसत ॥५॥

पुनः केऽत्र सर्वेषां रक्षकाः सन्तीत्याह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (वोचेम) वदेम (इत्) इव (इन्द्रम्) अविद्यान्धकारविदारकमध्यापकम् (मघवानम्) प्रशस्तविद्याधनवन्तम् (एनम्) (महः) महतः (रायः) विद्याधनस्य (राधसः) शरीरात्मबलवर्धकस्य (यत्) यम् (ददत्) दद्यात् (नः) अस्मभ्यम् (यः) (अर्चतः) सत्कृतस्य (ब्रह्मकृतिम्) वेदोक्तां सत्यक्रियाम् (अविष्ठः) अतिशयेन रक्षकः (यूयम्) विद्यावृद्धाः (पात) (स्वस्तिभिः) सुशिक्षाभिः (सदा) (नः) (अस्मान्) ॥५॥

भावार्थभाषाः - येऽक्षयस्य सर्वत्र सत्कारहेतोर्विद्याधनस्य दातारः सन्ति त एव सर्वेषां यथावत्पालका वर्त्तन्त इति ॥५॥ अत्रेन्द्रसोमपानाध्यापकाऽध्येतृपरीक्षकविद्यादातृगुणकृत्यवर्णनादेतदर्थस्य पूर्वसूक्तार्थेन सह सङ्गतिर्वेद्या ॥ इत्येकोनत्रिंशत्तमं सूक्तं त्रयोदशो वर्गश्च समाप्तः ॥

भावार्थभाषाः - जे लोक सर्वत्र सत्कार करण्याचा हेतू असलेले अक्षय विद्या धन देतात तेच सर्वांचे पालन करतात. ॥ ५ ॥