०२३

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्

उदु ब्रह्माणि’ इति षड़ृचं षष्ठं सूक्तं वसिष्ठस्यार्षं त्रैष्टुभमैन्द्रम् । अनुक्रम्यते च– ‘उदु षट्’ इति । अग्निष्टोमे माध्यंदिने सवने ब्राह्मणाच्छंसिशस्त्र एतत्सूक्तम् । सूत्रितं च - ‘उदु ब्रह्माण्यृजीषी वज्री वृषभस्तुराषाळिति याज्या ’ ( आश्व. श्रौ. ५. १६) इति । चातुर्विंशिकेऽहनि माध्यंदिनसवने ब्राह्मणाच्छंसिशस्त्र एतदहरहःशस्यसंज्ञकं सूक्तम् । सूत्रितं च - ‘उदु ब्रह्माण्यभि तष्टेवेतीतरावहरहःशस्ये ’ ( आश्व. श्रौ. ७. ४ ) इति । अहर्गणेषु द्वितीयादिष्वहःसु एतदेव सूक्तम्। महाव्रतेऽपि निष्केवल्य एतत्सूक्तम् । सूत्रितं च- ‘उदु ब्रह्माण्यैरत श्रवस्या ते मह इन्द्रोत्युग्रेति पञ्च सूक्तानि (ऐ. आ. ५. २. २) इति ॥

Jamison Brereton

23 (539)
Indra
Vasiṣṭha Maitrāvaruṇi
6 verses: triṣṭubh
The hymn begins with Vasiṣṭha’s self-address, exhorting himself to praise Indra, and it ends (vs. 6) with a verse summarizing the hymn, in which the plural Vasiṣṭhas chant to Indra. The first two verses seem to establish the context as a verbal contest between competing poets, although this context is not prominent in the rest of the hymn. The dominating theme is simply the soma sacrifice (soma drinks, vs. 5) and especially the accompanying verbal offerings (vss. 1–4). Praise of Indra’s great deeds and powers is limited to a single pāda in the first verse (1c) and the second half of verse 3. Even this latter provides a transition to the ritual: 3d seems to refer to the Vr̥tra myth, and 4a might be taken as expressing the aftermath of the Vr̥tra slaying, namely the release of the waters. But we consider its primary reference to be the waters used to swell the soma stalks before pressing; “swell” is regularly used of fertile, milking cows, but here the paradox is that the waters swell as if with milk although they are not themselves fertile.
Noteworthy is the second half of verse 2, a variant of the usual plea to the gods to extend our lifetime for a hundred years. Here we ask that we be carried across the various dangers to long life, though we do not know the lifetime we will have. Otherwise, Indra receives the standard requests to distribute wealth to us (vss. 4–6).

Jamison Brereton Notes

Indra

01 उदु ब्रह्माण्यैरत - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

उ᳓द् उ ब्र᳓ह्माणि ऐरत श्रवस्या᳓
इ᳓न्द्रं समर्ये᳓ महया वसिष्ठ
आ᳓ यो᳓ वि᳓श्वानि श᳓वसा तता᳓न
उपश्रोता᳓ म ई᳓वतो व᳓चांसि

02 अयामि घोष - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अ᳓यामि घो᳓ष इन्द्र देव᳓जामिर्
इरज्य᳓न्त य᳓च् छुरु᳓धो वि᳓वाचि
नहि᳓ स्व᳓म् आ᳓युश् चिकिते᳓ ज᳓नेषु
ता᳓नी᳓द् अं᳓हांसि अ᳓ति पर्षि अस्मा᳓न्

03 युजे रथम् - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

युजे᳓ र᳓थं गवे᳓षणं ह᳓रिभ्याम्
उ᳓प ब्र᳓ह्माणि जुजुषाण᳓म् अस्थुः
वि᳓ बाधिष्ट स्य᳓ रो᳓दसी महित्वा᳓
इ᳓न्द्रो वृत्रा᳓णि अप्रती᳓ जघन्वा᳓न्

04 आपश्चित्पिप्यु स्तर्योथ् - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

आ᳓पश् चित् पिप्यु स्तरि᳓यो न᳓ गा᳓वो
न᳓क्षन्न् ऋतं᳓ जरिता᳓रस् त इन्द्र
याहि᳓ वायु᳓र् न᳓ नियु᳓तो नो अ᳓छा
तुवं᳓ हि᳓ धीभि᳓र् द᳓यसे वि᳓ वा᳓जान्

05 ते त्वा - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

ते᳓ त्वा म᳓दा इन्दर+ मादयन्तु
शुष्मि᳓णं तुविरा᳓धसं जरित्रे᳓
ए᳓को देवत्रा᳓ द᳓यसे हि᳓ म᳓र्तान्
अस्मि᳓ञ् छूर स᳓वने मादयस्व

06 एवेदिन्द्रं वृषणम् - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

एवे᳓द् इ᳓न्द्रं वृ᳓षणं व᳓ज्रबाहुं
व᳓सिष्ठासो अभि᳓ अर्चन्ति अर्कइः᳓
स᳓ न स्तुतो᳓ वीर᳓वद् धातु गो᳓मद्
यूय᳓म् पात सुअस्ति᳓भिः स᳓दा नः