००६

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्

‘प्र सम्राजः’ इति सप्तर्चं षष्ठं सूक्तं वसिष्ठस्यार्षम् । अनुक्रम्यते च-’ प्र सम्राजः सप्त’ । ‘वैश्वानरीयं तु ’ इत्युक्तत्वादस्यापि वैश्वानरोऽग्निर्देवता । विनियोगो लैङ्गिकः ॥

Jamison Brereton

6 (522)
Agni Vaiśvānara
Vasiṣṭha Maitrāvaruṇi
7 verses: triṣṭubh
In its first verse this poem implicitly connects Agni with Varuṇa and Indra. In 1ab Agni is called a “universal king and lord” to be honored “by the settlements.” This description recalls Varuṇa and his rule over settled communities. Then in the second hemistich Agni’s acts are explicitly compared to the heroic deeds of Indra during war. The description of Agni as the “breaker”—if that is the meaning of dārú in 1d—is appropriate to him: in X.69.3d the poet asks of Agni sá vā́jaṃ darṣi “Break out victory’s prize.” But the word also anticipates puraṃdará “breaker of strong
holds” in 2c, here an epithet of Agni but normally one of Indra. In 2cd the two gods, Indra and Varuṇa, are combined in Agni through the description of him as puraṃdará and through reference to his vratá “commandment,” a term that is con ceptually and etymologically connected to Varuṇa. But then in verse 3 Agni takes on the persona of Indra more exclusively as one who pursues the Paṇis, who are the great enemies of Indra in his destruction of the Vala cave. The reference to Agni as the one who brings the dawn in verses 4–5 is appropriate to the fire of the morning sacrifice, but it also continues the reference to the Vala story, telling of the release of the dawns. In verse 5cd Nahuṣ is the ancestor of the Nahuṣa, a tribe of whom Agni takes possession. In I.31.11 Agni is the clanlord of the Nahuṣa, but it is still not clear why they are mentioned here, although doing so does bring Agni’s action down to earth and perhaps into the present. The last two verses give Agni posses
sion of the whole earth, including the goods and peoples on it.

01 प्र सम्राजो - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

प्र᳓ सम्रा᳓जो अ᳓सुरस्य प्र᳓शस्तिम्
पुंसः᳓ कृष्टीना᳓म् अनुमा᳓दियस्य
इ᳓न्द्रस्येव प्र᳓ तव᳓सस् कृता᳓नि
व᳓न्दे दारुं᳓ व᳓न्दमानो विवक्मि

02 कविं केतुम् - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

कविं᳓ केतुं᳓ · धासि᳓म् भानु᳓म् अ᳓द्रेर्
हिन्व᳓न्ति शं᳓ राजियं᳓ रो᳓दसीयोः
पुरंदर᳓स्य गीर्भि᳓र् आ᳓ विवासे
अग्ने᳓र् व्रता᳓नि पूर्विया᳓ महा᳓नि

03 न्यक्रतून्ग्रथिनो मृध्रवाचः - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

नि᳓ अक्रतू᳓न् ग्रथि᳓नो मृध्र᳓वाचः
पणीँ᳓र् अश्रद्धाँ᳓ अवृधाँ᳓ अयज्ञा᳓न्
प्र᳓-प्र ता᳓न् द᳓स्यूँर् अग्नि᳓र् विवाय
पू᳓र्वश् चकार अ᳓पराँ अ᳓यज्यून्

04 यो अपाचीने - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

यो᳓ अपाची᳓ने त᳓मसि म᳓दन्तीः
प्रा᳓चीश् चका᳓र नृ᳓तमः श᳓चीभिः
त᳓म् ई᳓शानं व᳓स्वो अग्निं᳓ गृणीषे
अ᳓नानतं दम᳓यन्तम् पृतन्यू᳓न्

05 यो देह्योथ् - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

यो᳓ देहि᳓यो अ᳓नमयद् वधस्नइ᳓र्
यो᳓ अर्य᳓पत्नीर् उष᳓सश् चका᳓र
स᳓ निरु᳓ध्या न᳓हुषो यह्वो᳓ अग्नि᳓र्
वि᳓शश् चक्रे बलिहृ᳓तः स᳓होभिः

06 यस्य शर्मन्नुप - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

य᳓स्य श᳓र्मन्न् उ᳓प वि᳓श्वे ज᳓नास
ए᳓वैस् तस्थुः᳓ सुमति᳓म् भि᳓क्षमाणाः
वैश्वानरो᳓ व᳓रम् आ᳓ रो᳓दसीयोर्
आ᳓ग्निः᳓ ससाद पितरो᳓र्+ उप᳓स्थम्

07 आ देवो - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

आ᳓ देवो᳓ ददे बुध्नि᳓या व᳓सूनि
वैश्वानर᳓ उ᳓दिता सू᳓रियस्य
आ᳓ समुद्रा᳓द् अ᳓वराद् आ᳓ प᳓रस्माद्
आ᳓ अग्नि᳓र् ददे दिव᳓ आ᳓ पृथिव्याः᳓