०४३

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
• छन्दः - उष्णिक्

य᳓स्य त्य᳓च् छ᳓म्बरम् म᳓दे
दि᳓वोदासाय रन्ध᳓यः
अयं᳓ स᳓ सो᳓म इन्द्र ते सुतः᳓ पि᳓ब

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M;; 12 = 8+4

Morph
máde ← máda- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

śámbaram ← śámbara- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

tyát ← syá- ~ tyá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

yásya ← yá- (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

dívodāsāya ← dívodāsa- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

randháyaḥ ← √randh- (root)
{number:SG, person:2, mood:INJ, tense:PRS, voice:ACT}

ayám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

píba ← √pā- 2 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sómaḥ ← sóma- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sutáḥ ← √su- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

यस्य॑ । त्यत् । शम्ब॑रम् । मदे॑ । दिवः॑ऽदासाय । र॒न्धयः॑ ।
अ॒यम् । सः । सोमः॑ । इ॒न्द्र॒ । ते॒ । सु॒तः । पिब॑ ॥

• yasya ← yad
• [noun], genitive, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• tyacchambaram ← tyad ← tya
• [noun], accusative, singular, neuter
• “that.”

• tyacchambaram ← śambaram ← śambara
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Śambara; Śambara.”

• made ← mada
• [noun], locative, singular, masculine
• “drunkenness; mada; estrus; excitement; sexual arousal; alcohol; musth; mad; mada; ecstasy; pride; drink; joy; arrogance; vivification.”

• divodāsāya ← divodāsa
• [noun], dative, singular, masculine
• “Divodāsa.”

• randhayaḥ ← randhay ← √radh
• [verb], singular, Present injunctive
• “subjugate; hand over.”

• ayaṃ ← ayam ← idam
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• soma ← somaḥ ← soma
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• indra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• te ← tvad
• [noun], dative, singular
• “you.”

• sutaḥ ← su
• [verb noun], nominative, singular
• “press out; su.”

• piba ← pā
• [verb], singular, Present imperative
• “drink; gulp; soak; drink; suck; inhale.”

हे इन्द्र यस्य सोमस्य मदे पानेन जनिते हर्षे सति शम्बरम् असुरं दिवोदासाय रन्धयः अहिंसीः । यद्वा । वशीकृतवानसि । रध्यतिर्वंशगमने ’ (निरु, ६. ३२) इति यास्कः । इति क्रियाविशेषणम् । त्यत् तत् प्रसिद्धं यथा भवति तथा अरन्धय इत्यर्थ: । हे इन्द्र सः सोमः ते त्वदर्थं सुतः अभिषुतः अतस्तं पिब ॥

English translation:

“This Soma, in the exhilaration of which it is known that you have subdued Śambara for (the sake of) Divodāsa, is poured out, Indra, for you; drink.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

It is known: yasya tyacchambaram made: tyat = tat prasiddham yathā bhavati tathā, such as that which is notorious

In whose exhilaration you subdued Śambara for Divodāsa—
here is that soma, Indra, pressed for you. Drink! ᳓

IN whose wild joy thou madest once Sambara Divodasa’s prey,
This Soma is pressed out for thee, O Indra: drink!

In dessen Rausch du damals den Sambara dem Divodasa überantwortet hast, dieser Soma ist für dich, Indra, gepreßt. Trink!

In dessen Rausch du Çambara dem Divodasa übergabst, Der Soma ist gepresst dir, Indra, trinke ihn.

В чьем опьянении ты отдал
Шамбару во власть Диводасе,
Этот самый сома, о Индра, выжат для тебя. Пей!

• इन्द्र:
• भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
• उष्णिक्
• ऋषभः

अब चार ऋचावाले तैंतालीसवें सूक्त का प्रारम्भ है, उसके प्रथम मन्त्र में मनुष्य क्या करें, इस विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (इन्द्र) अत्यन्त ऐश्वर्य्य के प्राप्त करानेवाले (सः) वह (अयम्) यह (सोमः) बुद्धि और बल का बढ़ानेवाला रस (ते) आपके लिये (सुतः) उत्पन्न किया गया है उसका आप (पिब) पान करिये और (शम्बरम्) मेघ को सूर्य्य जैसे वैसे (मदे) आनन्दकारक (दिवोदासाय) विज्ञान के देनेवाले के लिये, दुःख के देनेवाले दुष्ट का (रन्धयः) नाश करिये और (यस्य) जिसकी कुकर्म के अनुष्ठान में इच्छा होवे (त्यत्) उसका नाश करिये ॥१॥

भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है। हे राजा आदि जनो ! आप धार्म्मिक जनों को पीड़ा देनेवाले मनुष्यों को यथावत् दण्ड दीजिये और वैद्यकशास्त्र में कही हुई रीति से बड़ी ओषधियों के रस को निकाल कर उसका सेवन कर रोगरहित होकर सम्पूर्ण प्रजाओं को रोगरहित करिये ॥१॥

अन्वय: हे इन्द्र ! सोऽयं सोमस्ते सुतोऽस्ति तं त्वं पिब। शम्बरं सूर्य्य इव मदे दिवोदासाय दुःखप्रदं दुष्टं रन्धयः। यस्य कुकर्मानुष्ठान इच्छा भवेत् त्यत् तं रन्धयः ॥१॥

अथ मनुष्याः किं कुर्य्युरित्याह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (यस्य) (त्यत्) तत् (शम्बरम्) मेघमिव (मदे) आनन्दकाय (दिवोदासाय) विज्ञानप्रदाय (रन्धयः) हिंसय (अयम्) (सः) (सोमः) बुद्धिबलवर्धको रसः (इन्द्र) परमैश्वर्यप्रापक (ते) तुभ्यम् (सुतः) निष्पादितः (पिब) ॥१॥

भावार्थभाषाः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः। हे राजादयो जना ! यूयं धार्मिकाणां पीडकान् जनान् यथावद्दण्डयत वैद्यकशास्त्रोक्तरीत्या महौषधिरसं निष्पाद्य संसेव्यारोगा भूत्वा सर्वाः प्रजा अरोगाः कुरुत ॥१॥

या सूक्तात इंद्र, सोम व विद्वान यांच्या गुणांचे वर्णन असल्यामुळे या सूक्ताच्या अर्थाची पूर्व सूक्तार्थाबरोबर संगती जाणावी.

भावार्थभाषाः - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. हे राजा इत्यादींनो ! धार्मिक लोकांना त्रास देणाऱ्यांना तुम्ही यथावत् दंड द्या व वैद्यकशास्त्रानुसार महौषधींचा रस काढून, प्राशन करून रोगरहित बना व संपूर्ण प्रजेला रोगरहित करा. ॥ १ ॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
• छन्दः - उष्णिक्

य᳓स्य तीव्रसु᳓तम् म᳓दम्
म᳓ध्यम् अ᳓न्तं च र᳓क्षसे
अयं᳓ स᳓ सो᳓म इन्द्र ते सुतः᳓ पि᳓ब

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M;; 12 = 8+4;; repeated line

Morph
mádam ← máda- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

tīvrasútam ← tīvrasúta- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

yásya ← yá- (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

ántam ← ánta- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

ca ← ca (invariable)

mádhyam ← mádhya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

rákṣase ← √rakṣⁱ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

ayám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

píba ← √pā- 2 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sómaḥ ← sóma- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sutáḥ ← √su- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

यस्य॑ । ती॒व्र॒ऽसुत॑म् । मद॑म् । मध्य॑म् । अन्त॑म् । च॒ । रक्ष॑से ।
अ॒यम् । सः । सोमः॑ । इ॒न्द्र॒ । ते॒ । सु॒तः । पिब॑ ॥

• yasya ← yad
• [noun], genitive, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• tīvrasutam ← tīvra
• [noun]
• “intense; severe; pungent; acute; potent; loud.”

• tīvrasutam ← sutam ← su
• [verb noun], accusative, singular
• “press out; su.”

• madam ← mada
• [noun], accusative, singular, masculine
• “drunkenness; mada; estrus; excitement; sexual arousal; alcohol; musth; mad; mada; ecstasy; pride; drink; joy; arrogance; vivification.”

• madhyam ← madhya
• [noun], accusative, singular, neuter
• “midst; center; cavity; inside; middle; center; waist; group; pulp; torso; time interval; area; series; madhya [word]; Madhya; noon; middle; middle age; span; belly.”

• antaṃ ← antam ← anta
• [noun], accusative, singular, masculine
• “end; last syllable; end; end; boundary; inside; border; death; anta [word]; edge; end; shore; limit; region; outskirt; destruction; boundary; limit; anta; termination; corner; conclusion; hem; end; ant; edge.”

• ca
• [adverb]
• “and; besides; then; now; even.”

• rakṣase ← rakṣ
• [verb], singular, Present indikative
• “protect; guard; keep; stow; govern; guard; spare; accumulate.”

• ayaṃ ← ayam ← idam
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• soma ← somaḥ ← soma
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• indra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• te ← tvad
• [noun], dative, singular
• “you.”

• sutaḥ ← su
• [verb noun], nominative, singular
• “press out; su.”

• piba ← pā
• [verb], singular, Present imperative
• “drink; gulp; soak; drink; suck; inhale.”

हे इन्द्र त्वं यस्य सोमस्यावयवभूतं तीव्रसुतम् । तीक्ष्णं सुतमभिषवो यस्य स तीव्रसुतः प्रातःसवनिकः । तं मदं मदकरं सोमरसं मध्यं मध्यंदिनसवनगतम् अन्तं तृतीयसवनगतं च सोमरसं रक्षसे रक्षसि सः अयं सोमः त्वदर्थमभिषुतस्तं पिब इति ॥

English translation:

“This Soma, the exhilarating draught of which, when fresh effused (at dawn), or at noon, or at the last (or evening worship), you cherish, is poured out, Indra, for you; drink.”

Whose sharp-pressed exhilaration, whose middle and end, you guard— here is that soma, Indra, pressed for you. Drink!

As Geldner points out, this must be a ref. to the three soma-pressings: the “middle and end” are respectively the Midday Pressing and the Third Pressing; the “sharp-pressed” refers to the freshly pressed soma of the Morning Pressing, which must be especially pungent.

Whose gladdening draught, shed from the points, thou guardest in the midst and end,
This Soma is pressed out for thee, O Indra drink!

Des scharfgepreßten Rauschtrank, dessen Mitte und Ende du dir wahrest, dieser Soma ist für dich, Indra, gepreßt. Trink!

Er, dessen scharfen Saft du hegst, den letzten und den mittleren, Der Soma ist gepresst dir, Indra, trinke ihn.

(Тот) резковыжатый пьянящий напиток,
Чью середину и конец ты охраняешь –
Этот самый сома, о Индра, выжат для тебя. Пей!

• इन्द्र:
• भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
• उष्णिक्
• ऋषभः

फिर राजा क्या करे, इस विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (इन्द्र) बल के देनेवाले (यस्य) जिसके (तीव्रसुतम्) तेजस्वियों से कर्म्मों द्वारा उत्पन्न किये (मदम्) आनन्द के देनेवाले (मध्यम्) मध्य में हुए (अन्तम्) और अन्त में वर्त्तमान की (च) भी (रक्षसे) रक्षा करते हो (सः) वह (अयम्) यह (सोमः) उत्तम ओषधियों का रस (ते) आपके लिये (सुतः) उत्पन्न किया उसका आप (पिब) पान करिये ॥२॥

भावार्थभाषाः - हे विद्यायुक्त राजन् ! आप वैसी ही ओषधियों को प्रकट करिये जिससे सब का सुख बढ़े ॥२॥

अन्वय: हे इन्द्र ! त्वं यस्य तीव्रसुतं मदं मध्यमन्तं च रक्षसे सोऽयं सोमस्ते सुतस्तं त्वं पिब ॥२॥

पुना राजा किं कुर्य्यादित्याह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (यस्य) (तीव्रसुतम्) तीव्रैस्तेजस्विभिः कर्मभिर्निष्पादितम् (मदम्) आनन्दकरम् (मध्यम्) मध्ये भवम् (अन्तम्) अवसानस्थम् (च) (रक्षसे) (अयम्) (सः) (सोमः) उत्तमौषधिरसः (इन्द्र) बलप्रद (ते) तुभ्यम् (सुतः) निष्पादितः (पिब) ॥२॥

भावार्थभाषाः - हे विद्वन् राजँस्त्वं तादृशान्येवौषधानि प्रकटीकुरु यैः सर्वेषां सुखं वर्धेत ॥२॥

भावार्थभाषाः - हे विद्यायुक्त राजा ! तू अशीच औषधी निष्पादित कर. ॥ २ ॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
• छन्दः - उष्णिक्

य᳓स्य गा᳓ अन्त᳓र् अ᳓श्मनो
म᳓दे दॄळ्हा᳓+ अवा᳓सृजः
अयं᳓ स᳓ सो᳓म इन्द्र ते सुतः᳓ पि᳓ब

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M;; 12 = 8+4;; repeated line

Morph
antár ← antár (invariable)

áśmanaḥ ← áśman- (nominal stem)
{case:ABL, gender:M, number:SG}

gā́ḥ ← gáv- ~ gó- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

yásya ← yá- (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

avā́sr̥jaḥ ← √sr̥j- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

dr̥ḷhā́ḥ ← √dr̥h- (root)
{case:ACC, gender:F, number:PL, non-finite:PPP}

máde ← máda- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

ayám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

píba ← √pā- 2 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sómaḥ ← sóma- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sutáḥ ← √su- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

यस्य॑ । गाः । अ॒न्तः । अश्म॑नः । मदे॑ । दृ॒ळ्हाः । अ॒व॒ऽअसृ॑जः ।
अ॒यम् । सः । सोमः॑ । इ॒न्द्र॒ । ते॒ । सु॒तः । पिब॑ ॥

• yasya ← yad
• [noun], genitive, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• gā ← gāḥ ← go
• [noun], accusative, plural, feminine
• “cow; cattle; go [word]; Earth; bull; floor; milk; beam; sunbeam; leather; hide; horn; language; bowstring; earth; ox; Svarga.”

• antar
• [adverb]
• “inside; in; antar [word]; midmost; between; among.”

• aśmano ← aśmanaḥ ← aśman
• [noun], ablative, singular, masculine
• “stone; aśmarī; rock; aśman [word]; adri; mineral; piṇḍatālaka; mountain.”

• made ← mada
• [noun], locative, singular, masculine
• “drunkenness; mada; estrus; excitement; sexual arousal; alcohol; musth; mad; mada; ecstasy; pride; drink; joy; arrogance; vivification.”

• dṛﾱhā ← dṛḍhāḥ ← dṛh
• [verb noun], accusative, plural
• “fixate; strengthen.”

• avāsṛjaḥ ← avasṛj ← √sṛj
• [verb], singular, Imperfect
• “free; shoot; ejaculate.”

• ayaṃ ← ayam ← idam
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• soma ← somaḥ ← soma
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• indra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• te ← tvad
• [noun], dative, singular
• “you.”

• sutaḥ ← su
• [verb noun], nominative, singular
• “press out; su.”

• piba ← pā
• [verb], singular, Present imperative
• “drink; gulp; soak; drink; suck; inhale.”

यस्य सोमस्य मदे मदकरे रसे पीते सति अश्मनः वलासुरेण निहितस्य पर्वतस्य अन्तः मध्ये विद्यमानाः दृब्हाः दृढपिधानाश्च गाः पणिभिरपहृताः अवासृजः वलस्य बन्धनाद्व्यसृजः स सोम इत्यादि गतम् ॥

English translation:

“This Soma, in the exhilaration of which you have liberated the cattle, firm (fastened) within the rock, is poured out, Indra, for you; drink.”

In whose exhilaration you set loose from the rock the cows fixed firm within—
here is that soma, Indra, pressed for you. Drink!

This vs. subtly undermines the autonomous power of Indra. In the refrain of all three vss. Indra is addressed as svadhāpate ‘lord of independent power’, but here in the first hemistich Indra is said to be like (ná) “one grown strong by (his own) power,” like “one overpowering by his own forms of help” (svā́bhir ūtíbhih). In other words the power that appears to be Indra’s own (svá-) is really produced for him by soma.

In whose wild joy thou settest free the kine held fast within the rock,
This Soma is pressed out for thee, O Indra: drink!

In des Rausch du die im Felsen eingeschlossenen Kühe freiließest, dieser Soma ist für dich, Indra, gepreßt. Trink!

In dessen Rausch die Kühe du befreitest, die der Fels urnschloss, Der Soma ist gepresst dir, Indra, trinke ihn.

В чьем опьянении ты выпустил
Коров, крепко запертых в скале,
Этот самый сома, о Индра, выжат для тебя. Пей!

• इन्द्र:
• भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
• उष्णिक्
• ऋषभः

फिर मनुष्यों को क्या करना चाहिये, इस विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (इन्द्र) सम्पूर्ण रोगों के नाश करनेवाले (यस्य) जिस (अश्मनः) मेघ के (अन्तः) मध्य में (दृळ्हाः) दृढ़ (गाः) किरणों को (मदे) आनन्द के लिये (अवासृजः) उत्पन्न करता है उसके सम्बन्ध से (सः) वह (अयम्) यह (सोमः) रोगों को नाश करनेवाला ओषधियों का रस (ते) आपके लिये (सुतः) निर्म्माण किया गया उसको आप (पिब) पीजिये ॥३॥

भावार्थभाषाः - हे विद्वानो ! जिनके परमाणु मेघमण्डल में भी वर्त्तमान हैं, ओषधियों से उसका निर्म्माण वैद्यक रीति से कर और उसका सेवन करके रोगरहित हूजिये ॥३॥

अन्वय: हे इन्द्र ! यस्याश्मनोऽन्तर्दृळ्हा गा मदेऽवासृजस्तस्य सम्बन्धेन सोऽयं सोमस्ते सुतस्तं त्वं पिब ॥३॥

पुनर्मनुष्यैः किं कर्त्तव्यमित्याह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (यस्य) (गाः) किरणान् (अन्तः) मध्ये (अश्मनः) मेघस्य (मदे) आनन्दाय (दृळ्हाः) ध्रुवान् (अवासृजः) अवसृजति (अयम्) (सः) (सोमः) रोगनाशकौषधिरसः (इन्द्र) सर्वरोगविदारक (ते) तुभ्यम् (सुतः) निर्मितः (पिब) ॥३॥

भावार्थभाषाः - हे विद्वांसो ! यस्य परमाणवो मेघमण्डलेऽपि स्थिता ओषधिभ्यस्तस्य निष्पादनं वैद्यकरीत्या कृत्वा तं सेवित्वाऽरोगा भवत ॥३॥

भावार्थभाषाः - हे विद्वानांनो ! ज्यांचे परमाणू मेघमंडलातही स्थित आहेत, त्यापासून वैद्यकशास्त्रानुसार औषधी निर्माण करून ती घ्या व रोगरहित व्हा. ॥ ३ ॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
• छन्दः - उष्णिक्

य᳓स्य मन्दानो᳓ अ᳓न्धसो
मा᳓घोनं दधिषे᳓ श᳓वः
अयं᳓ स᳓ सो᳓म इन्द्र ते सुतः᳓ पि᳓ब

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M;; 12 = 8+4;; repeated line

Morph
ándhasaḥ ← ándhas- 2 (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}

mandānáḥ ← √mand- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:AOR, voice:MED}

yásya ← yá- (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

dadhiṣé ← √dhā- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}

mā́ghonam ← mā́ghona- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

śávaḥ ← śávas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

ayám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

píba ← √pā- 2 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sómaḥ ← sóma- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sutáḥ ← √su- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

यस्य॑ । म॒न्दा॒नः । अन्ध॑सः । माघो॑नम् । द॒धि॒षे । शवः॑ ।
अ॒यम् । सः । सोमः॑ । इ॒न्द्र॒ । ते॒ । सु॒तः । पिब॑ ॥

• yasya ← yad
• [noun], genitive, singular, neuter
• “who; which; yat [pronoun].”

• mandāno ← mandānaḥ ← mad
• [verb noun], nominative, singular
• “rut; intoxicate; delight; revel; rejoice; drink; ramp; exult.”

• andhaso ← andhasaḥ ← andhas
• [noun], genitive, singular, neuter
• “Soma; drink; amṛta.”

• māghonaṃ ← māghonam ← māghona
• [noun], accusative, singular, neuter

• dadhiṣe ← dhā
• [verb], singular, Perfect indicative
• “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”

• śavaḥ ← śavas
• [noun], accusative, singular, neuter
• “strength; power; superiority.”

• ayaṃ ← ayam ← idam
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• soma ← somaḥ ← soma
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• indra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• te ← tvad
• [noun], dative, singular
• “you.”

• sutaḥ ← su
• [verb noun], nominative, singular
• “press out; su.”

• piba ← pā
• [verb], singular, Present imperative
• “drink; gulp; soak; drink; suck; inhale.”

हे इन्द्र त्वं यस्य अन्धसः सोमलक्षणस्यान्नस्य पानेन’ मन्दानः मन्दमानो हृष्टः सन् माघोनम् ऐन्द्रं शवः असाधारणं बलं दधिषे धारयसि । येन सोमेन तवेन्द्रत्वं जातमित्यर्थः । सः अयं सोमः सुतः अभिषुतस्तं पिब ॥ ॥ १५ ॥ ॥ ३ ॥

English translation:

“This Soma, exhilarated (by drinking) of which (sacrificial) food you possessed the might of Maghavan, is poured out, Indra, for you; drink.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

The might of Maghavan: māghonam śavas, the rank of office of Indra, is engendered by the Soma, somam indratvam jātam

Finding exhilaration in whose stalk, you acquire the capacity for generosity—
here is that soma, Indra, pressed for you. Drink!

On áprahan- (or, less likely, áprahaṇa-), see Oldenberg, Scarlatta (689). Scarlatta construes vaḥ with this form (“der nicht auf euch einschlägt”) as well as with gṛṇīṣé (“… will ich für euch preisen”). I take vaḥ only with gṛṇīṣé and supply ‘us’ with the root noun cmpd.; Geldner likewise takes vaḥ with the verb and supplies “keiner” as obj. of the cmpd. There is no way to choose and no reason to do so, since all three are more or less equivalent: Indra is all powerful but does not threaten the community to which the poet belongs.

This, in whose juice delighting thou gainest the might of Maghavan,
This Soma is pressed out for thee, O Indra drink!

Von des Trank begeistert du die Macht des Maghavan erlangt hast, dieser Soma ist für dich, Indra, gepreßt. Trink!

An dessen Trunke du erfreut empfangen hast gewalt’ge Macht, Der Soma ist gepresst dir, Indra, trinke ihn.

Чьим соком опьяненный
Ты достиг силы, свойственной щедрому,
Этот самый сома, о Индра, выжат для тебя. Пей!

• इन्द्र:
• भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
• उष्णिक्
• ऋषभः

फिर वे क्या करें, इस विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (इन्द्र) वैद्यराज ! (यस्य) जिस (अन्धसः) अन्न आदि की (मन्दानः) स्तुति करते हुए आप (माघोनम्) बहुधनयुक्त को और (शवः) बल का हेतु उसको (दधिषे) धारण करते हो (सः) वह (अयम्) यह (सोमः) ऐश्वर्य करनेवाला रस (ते) आपके लिये (सुतः) उत्पन्न किया गया उसको आप (पिब) पीजिये ॥४॥

भावार्थभाषाः - हे मनुष्यो ! जिससे बल, बुद्धि और सुख बढ़े, उसी रस और अन्न का निरन्तर सेवन करो ॥४॥ इस सूक्त में इन्द्र, सोम और विद्वान् के गुणवर्णन करने से इस सूक्त के अर्थ की इससे पूर्व सूक्त के अर्थ के साथ सङ्गति जानी चाहिये ॥ यह ऋग्वेद के छठे मण्डल में तृतीय अनुवाक, तेंतीसवाँ सूक्त और चौथे अष्टक में सातवें अध्याय में पन्द्रहवाँ वर्ग समाप्त हुआ ॥

अन्वय: हे इन्द्र ! यस्यान्धसो मन्दानस्त्वं माघोनं शवश्च दधिषे सोऽयं सोमस्ते सुतस्तं पिब ॥४॥

पुनस्ते किं कुर्य्युरित्याह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (यस्य) (मन्दानः) स्तुवन् आनन्दन् (अन्धसः) अन्नादेः (माघोनम्) बहुधनवन्तम् (दधिषे) धरसि (शवः) बलहेतुम् (अयम्) (सः) (सोमः) ऐश्वर्यकरो रसः (इन्द्र) वैद्यराज (ते) तुभ्यम् (सुतः) (पिब) ॥४॥

भावार्थभाषाः - हे मनुष्या ! येन बलबुद्धिसुखानि वर्धेरंस्तमेव रसमन्नं च सततं सेवध्वमिति ॥४॥ अत्रेन्द्रसोमविद्वद्गुणवर्णनादेतदर्थस्य पूर्वसूक्तार्थेन सह सङ्गतिर्वेद्या ॥ इत्यृग्वेदे षष्ठे मण्डले तृतीयोऽनुवाकस्त्रिचत्वारिंशत्तमं सूक्तं चतुर्थेऽष्टके सप्तमेऽध्याये पञ्चदशो वर्गश्च समाप्तः ॥

भावार्थभाषाः - हे माणसांनो ! ज्यामुळे बल, बुद्धी व सुख वाढेल त्याच रसाचे व अन्नाचे सतत ग्रहण करा. ॥ ४ ॥