०३७

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

अर्वा᳓ग् र᳓थं विश्व᳓वारं त उग्र
इ᳓न्द्र युक्ता᳓सो ह᳓रयो वहन्तु
कीरि᳓श् चिद् धि᳓ त्वा ह᳓वते सु᳓वर्वान्
ऋधीम᳓हि सधमा᳓दस् ते अद्य᳓

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
arvā́k ← arvā́ñc- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

rátham ← rátha- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

ugra ← ugrá- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

viśvávāram ← viśvávāra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

hárayaḥ ← hári- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

índra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

vahantu ← √vah- (root)
{number:PL, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

yuktā́saḥ ← √yuj- (root)
{case:NOM, gender:M, number:PL, non-finite:PPP}

cit ← cit (invariable)

hávate ← √hū- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

hí ← hí (invariable)

kīríḥ ← kīrí- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

svàrvān ← svàrvant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}

adyá ← adyá (invariable)

r̥dhīmáhi ← √r̥dh- (root)
{number:PL, person:1, mood:OPT, tense:AOR, voice:MED}

sadhamā́daḥ ← sadhamád- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

अ॒र्वाक् । रथ॑म् । वि॒श्वऽवा॑रम् । ते॒ । उ॒ग्र॒ । इन्द्र॑ । यु॒क्तासः॑ । हर॑यः । व॒ह॒न्तु॒ ।
की॒रिः । चि॒त् । हि । त्वा॒ । हव॑ते । स्वः॑ऽवान् । ऋ॒धी॒महि॑ । स॒ध॒ऽमादः॑ । ते॒ । अ॒द्य ॥

• arvāg ← arvāk
• [adverb]
• “here.”

• rathaṃ ← ratham ← ratha
• [noun], accusative, singular, masculine
• “chariot; warrior; ratha [word]; Dalbergia oojeinensis; rattan.”

• viśvavāraṃ ← viśva
• [noun]
• “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

• viśvavāraṃ ← vāram ← vāra
• [noun], accusative, singular, masculine
• “time; day of the week; turn.”

• ta ← te ← tvad
• [noun], genitive, singular
• “you.”

• ugrendra ← ugra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “powerful; awful; dangerous; intense; mighty; potent; colicky; atrocious.”

• ugrendra ← indra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• yuktāso ← yuktāsaḥ ← yuj
• [verb noun], nominative, plural
• “mix; use; endow; yoke; accompany; to practice Yoga; connect; hire; administer; compound; affect; add; concentrate; unite; join; prosecute; combine; supply; compound; attach to; appoint; fill; process; mobilize; mount; complement; eat; join; treat; coincide; affect; challenge.”

• harayo ← harayaḥ ← hari
• [noun], nominative, plural, masculine
• “Vishnu; monkey; Krishna; horse; lion; Indra; Hari; Surya; Hari; haritāla; Hari; snake; frog.”

• vahantu ← vah
• [verb], plural, Present imperative
• “transport; bring; marry; run; drive; vāhay; drive; run; pull; nirvāpay; blow; transport; discharge; assume; remove.”

• kīriś ← kīriḥ ← kīri
• [noun], nominative, singular, masculine
• “pauper.”

• ciddhi ← cit
• [adverb]
• “even; indeed.”

• ciddhi ← hi
• [adverb]
• “because; indeed; for; therefore; hi [word].”

• tvā ← tvad
• [noun], accusative, singular
• “you.”

• havate ← hvā
• [verb], singular, Present indikative
• “raise; call on; call; summon.”

• svarvān ← svarvat
• [noun], nominative, singular, masculine
• “bright; bright.”

• ṛdhīmahi ← ṛdh
• [verb], plural, Aorist optative
• “boom; stick to.”

• sadhamādas ← sadhamādaḥ ← sadhamād
• [noun], nominative, plural, masculine

• te ← tvad
• [noun], genitive, singular
• “you.”

• adya
• [adverb]
• “now; today; then; nowadays; adya [word].”

हे उग्र उद्गूर्णबल इन्द्र युक्तासः रथेन युक्ताः हरयः अश्वा: ते त्वदीयं विश्ववारं विश्वैर्वरणीयं रथम् अर्वाक् अस्मदभिमुखं वहन्तु आनयन्तु । हि यस्मात् स्वर्वान्। स्वः सुष्ठु अरणीयं गुणजातम् । तद्वान् कीरिश्चित् स्तोता भरद्वाज ऋषिः त्वा त्वां हवते आह्वयति तस्मात् कारणात् त्वदीयं रथमभिमुखं वहन्त्वित्यर्थः । वयं च अद्य इदानीं ते त्वया सधमादः सह माद्यन्तः ऋधीमहि समृद्धा भवेम ॥

English translation:

“Fierce Indra, let your harnessed steeds bring down your all-desired chariot; your devoted adorer verily invokes you; may we today, partaking of your exhilaration, increase today (in prosperity).”

Close to here let your yoked fallow bays convey your chariot, which brings all desirable things, mighty Indra,
for even the weakling calls upon you, (as well as the man) of solar glory. Might we achieve success as your feasting companions today.

I take svàrvān as implicitly conjoined with kīríḥ, with the pair displaying the range of mortals who call upon Indra. This is one of Oldenberg’s suggestions; alternatively he suggests that it is proleptic, but this seems overly complex — though it seems to underlie Geldner’s interpr.: “denn auch die Arme ruft dich erleuchtet.”

LET thy Bay Horses, yoked, O mighty Indra, bring thy car hither fraught with every blessing.
For thee, the Heavenly, e’en the poor invoketh: may we this day, thy feast-companions, prosper.

Herwärts sollen deine allbegehrten Wagen die angeschirrten Falben fahren, gewaltiger Indra, denn auch der Arme ruft dich erleuchtet. Wir möchten als deine Trinkgenossen dir heute angenehm sein.

Lass, mächt’ger Indra, die geschirrten Füchse herfahren deinen reichbeladnen Wagen; Denn dich ja ruft der glanzbegabte Dichter, lass heut gedeihn uns, deine Festgenossen.

Сюда твою колесницу со всем желанным, о грозный
Индра, пусть привезут запряженные буланые кони:
Ведь даже совсем малый зовет тебя, озаренный светом!
Мы хотим процветать сегодня как твои сотрапезники.

• इन्द्र:
• भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
• विराट्त्रिष्टुप्
• धैवतः

अब पाँच ऋचावाले सैंतीसवें सूक्त का प्रारम्भ है, उसके प्रथम मन्त्र में मनुष्य क्या करें, इस विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (उग्र) तेजस्विन् (इन्द्र) प्रजा के स्वामिन् ! जो (युक्तासः) नियुक्त किये गये (हरयः) घोड़ों के तुल्य शिल्पी मनुष्य (ते) आपके (विश्ववारम्) सम्पूर्ण सुख स्वीकार करनेवाले (रथम्) सुन्दर वाहन को (वहन्तु) प्राप्त करावें और जो (स्वर्वान्) बहुत सुख विद्यमान जिसमें वह (कीरिः) स्तुति करनेवाला विद्वान् (हि) ही (त्वा) आपको (हवते) पुकारता है उनके (सधमादः) तुल्य स्थानवाले हम लोग (ऋधीमहि) समृद्ध होवें। और जिन (ते) आपके (अर्वाक्) पीछे (अद्य) इस समय जो सुख को प्राप्त होते हैं, वे (चित्) भी इस समय सुखों से भूषित होते हैं ॥१॥

भावार्थभाषाः - जो राजा धार्मिक और अनुकूल मनुष्यों को सत्कार करता है, उसकी सब धर्मिष्ठ विद्वान् सदा सेवा करते हैं ॥१॥

अन्वय: हे उग्रेन्द्र ! ये युक्तासो हरयस्ते विश्ववारं रथं वहन्तु यः स्वर्वान् कीरिर्हि त्वा हवते तैस्सधमादो वयं चिदृधीमहि। यस्य तेऽर्वागद्य ये सुखं वहन्ति ते चिदद्य सुखैर्भूषिता जायन्ते ॥१॥

अथ मनुष्याः किं कुर्युरित्याह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (अर्वाक्) पश्चात् (रथम्) रमणीयं यानम् (विश्ववारम्) यो विश्वं सर्वं सुखं करोति तम् (ते) तव (उग्र) तेजस्विन् (इन्द्र) प्रजापते (युक्तासः) नियोजिताः (हरयः) अश्वा इव शिल्पिनो मनुष्याः (वहन्तु) प्रापयन्तु (कीरिः) स्तोता विद्वान् (चित्) अपि (हि) (त्वा) त्वाम् (हवते) आह्वयति (स्वर्वान्) स्वर्बहु सुखं विद्यते यस्य सः (ऋधीमहि) समृद्धा भवेम (सधमादः) समानस्थानाः (ते) तव (अद्य) अधुना ॥१॥

भावार्थभाषाः - यो राजा धार्मिकाननुकूलान् जनान्त्सत्करोति तं सर्वे धर्मिष्ठा विद्वांसः सदा सेवन्ते ॥१॥

या सूक्तात इंद्र, राजा व प्रजेच्या कर्माचे वर्णन असल्यामुळे या सूक्ताच्या अर्थाची पूर्व सूक्तार्थाबरोबर संगती जाणावी.

भावार्थभाषाः - जो राजा धर्मानुकूल असलेल्या माणसांचा सत्कार करतो त्याचा सर्व धार्मिक विद्वान सदैव स्वीकार करतात. ॥ १ ॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

प्र᳓ ऊ द्रो᳓णे ह᳓रयः क᳓र्म अग्मन्
पुनाना᳓स ऋ᳓जियन्तो अभूवन्
इ᳓न्द्रो नो अस्य᳓ पूर्वियः᳓ पपीयाद्
द्युक्षो᳓ म᳓दस्य सोमिय᳓स्य रा᳓जा

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
agman ← √gam- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

dróṇe ← dróṇa- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}

hárayaḥ ← hári- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

kárma ← kárman- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

prá ← prá (invariable)

u ← u (invariable)

abhūvan ← √bhū- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

punānā́saḥ ← √pū- (root)
{case:NOM, gender:M, number:PL, tense:PRS, voice:MED}

ŕ̥jyantaḥ ← √r̥j- 1 (root)
{case:NOM, gender:M, number:PL, tense:PRS, voice:ACT}

asyá ← ayám (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

índraḥ ← índra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

papīyāt ← √pā- 2 (root)
{number:SG, person:3, mood:OPT, tense:PRF, voice:ACT}

pūrvyáḥ ← pūrvyá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

dyukṣáḥ ← dyukṣá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

mádasya ← máda- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

rā́jā ← rā́jan- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

somyásya ← somyá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

प्रो इति॑ । द्रोणे॑ । हर॑यः । कर्म॑ । अ॒ग्म॒न् । पु॒ना॒नासः॑ । ऋज्य॑न्तः । अ॒भू॒व॒न् ।
इन्द्रः॑ । नः॒ । अ॒स्य । पू॒र्व्यः । प॒पी॒या॒त् । द्यु॒क्षः । मद॑स्य । सो॒म्यस्य । राजा॑ ॥

• pro ← pra
• [adverb]
• “towards; ahead.”

• pro ← u
• [adverb]
• “ukāra; besides; now; indeed; u.”

• droṇe ← droṇa
• [noun], locative, singular, masculine
• “Droṇa; Droṇa; Droṇa; droṇa [word]; raven.”

• harayaḥ ← hari
• [noun], nominative, plural, masculine
• “Vishnu; monkey; Krishna; horse; lion; Indra; Hari; Surya; Hari; haritāla; Hari; snake; frog.”

• karmāgman ← karmā ← karman
• [noun], accusative, plural, neuter
• “action; saṃskāra; ritual; procedure; karman; treatment; object; function; production; job; operation; karman [word]; act; job; passive voice; activity; consequence; function; yajña; pañcakarman; cooking; occupation; profession; construction; duty; method; natural process; duty; therapy.”

• karmāgman ← agman ← gam
• [verb], plural, Root aorist (Ind.)
• “go; situate; enter (a state); travel; disappear; [in]; elapse; leave; reach; vanish; love; walk; approach; issue; hop on; gasify; get; come; die; drain; spread; transform; happen; discharge; ride; to be located; run; detect; refer; go; shall; drive.”

• punānāsa ← punānāsaḥ ← pū
• [verb noun], nominative, plural
• “purify; filter; blow; purify; purge; sift.”

• ṛjyanto ← ṛjyantaḥ ← ṛj
• [verb noun], nominative, plural

• abhūvan ← bhū
• [verb], plural, Root aorist (Ind.)
• “become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”

• indro ← indraḥ ← indra
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

• asya ← idam
• [noun], genitive, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• pūrvyaḥ ← pūrvya
• [noun], nominative, singular, masculine
• “first; precedent; age-old; excellent; former(a).”

• papīyād ← papīyāt ← pā
• [verb], singular, Perfect optative
• “drink; gulp; soak; drink; suck; inhale.”

• dyukṣo ← dyukṣaḥ ← dyukṣa
• [noun], nominative, singular, masculine
• “celestial; divine; divine; brilliant.”

• madasya ← mada
• [noun], genitive, singular, masculine
• “drunkenness; mada; estrus; excitement; sexual arousal; alcohol; musth; mad; mada; ecstasy; pride; drink; joy; arrogance; vivification.”

• somyasya ← somya
• [noun], genitive, singular, masculine
• “saumya.”

• rājā ← rājan
• [noun], nominative, singular, masculine
• “king; Kshatriya; rājan [word]; best; rājāvarta; Yakṣa.”

हरयः हरितवर्णाः सोमाः नः कर्म अस्मदीयं यज्ञं प्रो अग्मन् प्रकर्षेण गच्छन्ति प्राप्नुवन्ति । प्राप्य च पुनानासः पूयमानाः द्रोणे द्रोणकलशे ऋज्यन्तः ऋजु गच्छन्तः अभूवन् भवन्ति । पूर्व्यः पुरातनः द्युक्षः दीप्तेर्निवासभूतो द्युस्थानो वा मदस्य मदकरस्य सोम्यस्य सोमस्य राजा ईश्वर एवंभूतः इन्द्रः च अस्य इमं सोमं पपीयात् पिबतु ॥

English translation:

“The green Soma flows at our sacrifice, and purified, proceed direct into the pitcher; may the ancient illustrious Indra, the soverign of the exhilarating Soma libation, drink of this our offering.”

The fallow bays [=soma drops] have gone forth to their labor in the wooden cup, and while being purified, they have come to be charging straight on.
Indra should be the first to drink of this (soma) of ours, as the
heaven-ruling king of soma’s exhilaration.

Accented asyá in c presupposes the gen. phrase in d mádasya somyásya, even though the two genitives are construed differently: the one in c as (partitive) gen. with √pā ‘drink’, the one in d dependent on rā́jā.

Forth to the vat the brown drops flow for service, and purified proceed directly forward.
May Indra drink of this, our guest aforetime, Celestial King of the strong draught of Soma.

In der Kufe sind die goldgelben Tränke an ihr Werk gegangen; sich klärend haben sie sich in gestreckten Lauf gesetzt. Indra soll uns als Erster von diesem Soma trinken, der himmlische König des somischen Rauschtrankes.

Zum Werke schritten vor die goldgefärbten, sie schossen hin gereinigt in die Kufe; Von diesem unsern Somatranke trinke zuerst des Soma’s lichter König, Indra.

В сосуде, золотистые (соки) принялись за дело,
Они устремились вперед, очищаясь.
Пусть Индра первым у нас напьется его,
Небесный царь хмельного напитка из сомы!

• इन्द्र:
• भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
• निचृत्पङ्क्ति
• पञ्चमः

फिर मनुष्य परस्पर कैसा वर्त्ताव करें, इस विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - जो (इन्द्रः) अत्यन्त ऐश्वर्य्यवाला (अस्य) इस (सोम्यस्य) ऐश्वर्य्य में हुए (मदस्य) आनन्द का (द्युक्षः) अन्तरिक्ष के सदृश भूमि जिसकी वह (पपीयात्) बढ़े और (पूर्व्यः) पूर्वजनों से उत्पन्न किया गया (नः) हम लोगों का (राजा) प्रकाशमान राजा होवे और जो (पुनानासः) पवित्र (ऋज्यन्तः) सरल के सदृश आचरण करते हुए (हरयः) मनुष्य (द्रोणे) परिमाण में (कर्म) कर्म्म को (प्रो) अच्छे प्रकार (अग्मन्) प्राप्त होते हैं और (अभूवन्) प्रसिद्ध होते हैं, वे अन्यों को भी पवित्र करते हैं ॥२॥

भावार्थभाषाः - जो राजा आदि श्रेष्ठ जन स्वयं पवित्र और श्रेष्ठ स्वभाववाले और सरल होकर श्रेष्ठ कर्म्मों को करके न्याय से हम लोगों की रक्षा करते हैं, वे हम लोगों से सत्कार करने योग्य हैं ॥२॥

अन्वय: य इन्द्रोऽस्य सोम्यस्य मदस्य द्युक्षः पपीयात् पूर्व्यो नो राजा भवेद्ये पुनानास ऋज्यन्तो हरयो द्रोणे कर्म प्रो अग्मन्नभूवँस्तेऽन्यानपि पवित्रयन्ति ॥२॥

पुनर्मनुष्याः परस्परं कथं वर्त्तेरन्नित्याह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (प्रो) प्रकर्षे (द्रोणे) परिमाणे (हरयः) मनुष्याः (कर्म) (अग्मन्) प्राप्नुवन्ति (पुनानासः) पवित्राः। (ऋज्यन्तः) ऋजुरिवाचरन्तः (अभूवन्) प्रसिद्धा भवन्ति (इन्द्रः) परमैश्वर्यः (नः) अस्माकम् (अस्य) (पूर्व्यः) पूर्वैर्निष्पादितः (पपीयात्) वर्धेत (द्युक्षः) द्यौरिव क्षा भूमिर्यस्य (मदस्य) आनन्दस्य (सोम्यस्य) सोम ऐश्वर्ये भवस्य (राजा) प्रकाशमानः ॥२॥

भावार्थभाषाः - ये राजादयः सभ्याः स्वयं पवित्राः सुशीलाः सरला भूत्वा शुभानि कर्माणि कृत्वा न्यायेनाऽस्मान् रक्षन्ति तेऽस्माभिः सत्कर्त्तव्याः सन्ति ॥२॥

भावार्थभाषाः - जे राजे स्वतः सभ्य पवित्र, सुशील व सरळ असून शुभ कर्म करून न्यायाने आमचे रक्षण करतात ते सर्वांकडून सत्कार घेण्यायोग्य असतात. ॥ २ ॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

आसस्राणा᳓सः शवसान᳓म् अ᳓छ
इ᳓न्द्रं सुचक्रे᳓ रथि᳓यासो अ᳓श्वाः
अभि᳓ श्र᳓व ऋ᳓जियन्तो वहेयुर्
नू᳓ चिन् नु᳓ वायो᳓र् अमृ᳓तं वि᳓ दस्येत्

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
ácha ← ácha (invariable)

āsasrāṇā́saḥ ← √sr̥- 1 (root)
{case:NOM, gender:M, number:PL, tense:PRF, voice:MED}

śavasānám ← śavasāná- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

áśvāḥ ← áśva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

índram ← índra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

rathyā̀saḥ ← rathyà- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

sucakré ← sucakrá- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

abhí ← abhí (invariable)

ŕ̥jyantaḥ ← √r̥j- 1 (root)
{case:NOM, gender:M, number:PL, tense:PRS, voice:ACT}

śrávaḥ ← śrávas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

vaheyuḥ ← √vah- (root)
{number:PL, person:3, mood:OPT, tense:PRS, voice:ACT}

amŕ̥tam ← amŕ̥ta- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

cit ← cit (invariable)

dasyet ← √das- (root)
{number:SG, person:3, mood:OPT, tense:PRS, voice:ACT}

nú ← nú (invariable)

nú ← nú (invariable)

vāyóḥ ← vāyú- (nominal stem)
{case:ABL, gender:M, number:SG}

ví ← ví (invariable)

आ॒ऽस॒स्रा॒णासः॑ । श॒व॒सा॒नम् । अच्छ॑ । इन्द्र॑म् । सु॒ऽच॒क्रे । र॒थ्या॑सः । अश्वाः॑ ।
अ॒भि । श्रवः॑ । ऋज्य॑न्तः । व॒हे॒युः॒ । नु । चि॒त् । नु । वा॒योः । अ॒मृत॑म् । वि । द॒स्ये॒त् ॥

• āsasrāṇāsaḥ ← āsṛ ← √sṛ
• [verb noun], nominative, plural

• śavasānam ← śavasāna
• [noun], accusative, singular, masculine
• “strong.”

• acchendraṃ ← acchā
• [adverb]
• “towards; accha [prefix].”

• acchendraṃ ← indram ← indra
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• sucakre ← su
• [adverb]
• “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”

• sucakre ← cakre ← cakra
• [noun], locative, singular, masculine
• “wheel; Cakra; discus; army; cakra; oil mill; cakrikā; cakra; group.”

• rathyāso ← rathyāsaḥ ← rathya
• [noun], nominative, plural, masculine

• aśvāḥ ← aśva
• [noun], nominative, plural, masculine
• “horse; aśva [word]; Aśva; stallion.”

• abhi
• [adverb]
• “towards; on.”

• śrava ← śravaḥ ← śravas
• [noun], accusative, singular, neuter
• “fame; glory; ear.”

• ṛjyanto ← ṛjyantaḥ ← ṛj
• [verb noun], nominative, plural

• vaheyur ← vaheyuḥ ← vah
• [verb], plural, Present optative
• “transport; bring; marry; run; drive; vāhay; drive; run; pull; nirvāpay; blow; transport; discharge; assume; remove.”

• nū ← nu
• [adverb]
• “now; already.”

• cin ← cit
• [adverb]
• “even; indeed.”

• nu
• [adverb]
• “now; already.”

• vāyor ← vāyoḥ ← vāyu
• [noun], genitive, singular, masculine
• “wind; Vayu; vāta; prāṇa (coll.); air; air; fart; breath; northwest; draft; vāyu [word]; Vāyu; Marut.”

• amṛtaṃ ← amṛtam ← amṛta
• [noun], nominative, singular, neuter
• “amṛta; immortality; vatsanābha; ambrosia; mercury; medicine; vighasa; calcium hydroxide.”

• vi
• [adverb]
• “apart; away; away.”

• dasyet ← das
• [verb], singular, Present optative

आसस्राणासः परितो गच्छन्तः रथ्यासः रथे युक्ता: अश्वाः ऋज्यन्तः ऋजुगमनाः सन्तः सुचक्रे शोभनचक्रे रथेऽवस्थितं शवसानं बलमिवाचरन्तम् इन्द्रं श्रवः श्रवणीयमस्मदीयं हविः अच्छ आभिमुख्येन अभि वहेयुः अवहेयुः । नू चित् इति निपातो निषेधेऽत्र वर्तते । अमृतम् अमरणहेतुभूतं सोमलक्षणं हविः वायोः हेतोः नु इदानीं ‘नू चित् नैव वि दस्येत् क्षयं न प्राप्नुयात् । पात्रे गृहीतः सोमो वायुना शुष्यति ततः पुरैव तत्पानार्थमश्वा इन्द्रमभिवहेयुरित्यर्थः ॥

English translation:

“May the everwhere-going, straight-proceeding, chariot-bearing seeds, bring the mighty Indra uin his strong-wheeled car to our rite; let not the ambrosial Soma waste in the wind.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Soma, it is said, if allowed to remain some time in the vessel containing it, may be dried up the air; Indra is therefore urged to drink it before it dries up

Making their run here, the chariot-horses should convey powerful Indra on (the chariot) with good wheels,
as they are charging straight on toward fame. Never should Vāyu’s
immortal (drink) give out.

It is not possible to respect the hemistich boundary in tr. without awkwardness.

Bringing us hitherward all-potent Indra on well-wheeled chariot, may the Steeds who bear him
Convey him on the road direct to glory, and ne’er may Vayu’s Amrta cease and fail him.

Hereilend sollen den gewaltigen Indra auf schönrädrigem Wagen die Wagenrosse gestreckten Laufes zum Ehrenpreis fahren. Niemals soll des Vayu Nektar ausgehen.

Hereilend mögen den gewalt’gen Indra die Ross’ am Wagen mit den schönen Rädern Im Lauf hinschiessend zu dem Kampfpreis fahren; nie mög’ des Vaju Göttertrank uns ausgehn.

Пусть колесничные кони, стремительные в беге,
На прекрасноколой (колеснице) могущественного Индру
Привезут к славе, устремляясь вперед.
Да не иссякнет никогда амрита у Ваю!

• इन्द्र:
• भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
• निचृत्पङ्क्ति
• पञ्चमः

फिर मनुष्या क्या करें, इस विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - जो (आसस्राणासः) चारों ओर से गमन करनेवाले (रथ्यासः) वाहनों में श्रेष्ठ (अश्वाः) घोड़े जैसे वैसे (अभि, श्रवः) चारों ओर से सुननेवाले (ऋज्यन्तः) सरल के समान आचरण करते हुए विद्वान् जन (शवसानम्) बलयुक्त (इन्द्रम्) राजा को (नू) शीघ्र (वहेयुः) प्राप्त होवें और जो (चित्) भी इन को (अच्छ) अच्छे प्रकार (सुचक्रे) सुन्दर करता है वह (वायोः) पवन के (अमृतम्) नाशरहित स्वरूप को प्राप्त होकर दुखों की (नु) शीघ्र ही (वि, दस्येत्) उपेक्षा करे ॥३॥

भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है। हे प्रजाजनो ! जैसे राजा आप लोगों की वृद्धि करे, वैसे आप लोग भी इसकी वृद्धि करिये और सब योगाभ्यास करके प्राणों में वर्त्तमान परमात्मा को जान कर दुःखों का नाश करो ॥३॥

अन्वय: य आसस्राणासः रथ्यासोऽश्वा इवाऽभि श्रव ऋज्यन्तो विद्वांसः शवसानमिन्द्रन्नू वहेयुर्यश्चिदेतानच्छ सुचक्रे स वायोरमृतं प्राप्य दुःखानि नु वि दस्येत् ॥३॥

पुनर्मनुष्याः किं कुर्युरित्याह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (आसस्राणासः) समन्ताद्गतिमन्तः (शवसानम्) बलवन्तम् (अच्छ) (इन्द्रम्) राजानम् (सुचक्रे) शोभनं करोति (रथ्यासः) रथेषु साधवः (अश्वाः) तुरङ्गाः (अभि) सर्वतः (श्रवः) ये शृण्वन्ति ते (ऋज्यन्तः) ऋजुरिवाचरन्तः (वहेयुः) प्राप्नुवन्तु (नू) सद्यः। अत्र ऋचि तुनुघेति दीर्घः। (चित्) अपि (नु) क्षिप्रम् (वायोः) पवनस्य (अमृतस्य) नाशरहितं स्वरूपम् (वि) (दस्येत्) उपक्षाययेत् ॥३॥

भावार्थभाषाः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः। हे प्रजाजना ! यथा राजा युष्मान् वर्धयेत्तथा यूयमप्येनं वर्धयत, सर्वे योगाभ्यासं कृत्वा प्राणस्थं परमात्मानं विदित्वा दुःखानि दहन्तु ॥३॥

भावार्थभाषाः - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. हे प्रजाजनांनो ! जसा राजा तुमची वृद्धी करतो तशी तुम्हीही त्याची वृद्धी करा. सर्वांनी योगाभ्यास करून प्राणांमध्ये असलेल्या परमात्म्याला जाणून दुःखांचा नाश करा. ॥ ३ ॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

व᳓रिष्ठो अस्य द᳓क्षिणाम् इयर्ति
इ᳓न्द्रो मघो᳓नां तुविकूर्मि᳓तमः
य᳓या वज्रिवः परिया᳓सि अं᳓हो
मघा᳓ च धृष्णो द᳓यसे वि᳓ सूरी᳓न्

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
asya ← ayám (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

dákṣiṇām ← dákṣiṇa- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

iyarti ← √r̥- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

váriṣṭhaḥ ← váriṣṭha- 2 (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

índraḥ ← índra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

maghónām ← maghávan- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:PL}

tuvikūrmítamaḥ ← tuvikūrmítama- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

áṁhaḥ ← áṁhas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

pariyā́si ← √yā- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

vajrivaḥ ← vajrivant- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

yáyā ← yá- (pronoun)
{case:INS, gender:F, number:SG}

ca ← ca (invariable)

dáyase ← √dā- 3 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

dhr̥ṣṇo ← dhr̥ṣṇú- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

maghā́ ← maghá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

sūrī́n ← sūrí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

ví ← ví (invariable)

वरि॑ष्ठः । अ॒स्य॒ । दक्षि॑णाम् । इ॒य॒र्ति॒ । इन्द्रः॑ । म॒घोना॑म् । तु॒वि॒कू॒र्मिऽत॑मः ।
यया॑ । व॒ज्रि॒ऽवः॒ । प॒रि॒ऽयासि॑ । अंहः॑ । म॒घा । च॒ । धृ॒ष्णो॒ इति॑ । दय॑से । वि । सू॒रीन् ॥

• variṣṭho ← variṣṭhaḥ ← variṣṭha
• [noun], nominative, singular, masculine
• “best; preferable.”

• asya ← idam
• [noun], genitive, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• dakṣiṇām ← dakṣiṇā
• [noun], accusative, singular, feminine
• “Dakṣiṇā; south; dakṣiṇā [word]; gift; South.”

• iyartīndro ← iyarti ← ṛch
• [verb], singular, Present indikative
• “enter (a state); travel; shoot; send; hit; originate; get; raise; begin; harm.”

• iyartīndro ← indraḥ ← indra
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• maghonāṃ ← maghonām ← maghavan
• [noun], genitive, plural, masculine
• “big.”

• tuvikūrmitamaḥ ← tuvikūrmitama
• [noun], nominative, singular, masculine

• yayā ← yad
• [noun], instrumental, singular, feminine
• “who; which; yat [pronoun].”

• vajrivaḥ ← vajrivas ← vajrivat
• [noun], vocative, singular, masculine

• pariyāsy ← pariyāsi ← pariyā ← √yā
• [verb], singular, Present indikative

• aṃho ← aṃhaḥ ← aṃhas
• [noun], accusative, singular, neuter
• “trouble; sin.”

• maghā ← magha
• [noun], accusative, plural, neuter
• “gift; wealth; reward; wages; reward.”

• ca
• [adverb]
• “and; besides; then; now; even.”

• dhṛṣṇo ← dhṛṣṇu
• [noun], vocative, singular, masculine
• “brave; ferocious; strong.”

• dayase ← day
• [verb], singular, Present indikative
• “share.”

• vi
• [adverb]
• “apart; away; away.”

• sūrīn ← sūri
• [noun], accusative, plural, masculine
• “patron.”

वरिष्ठः उरुतमः तुविकूर्मितमः अतिशयेन बहुविधकर्मा इन्द्रो मघोनां मघवतां हविर्लक्षणधनोपेतानां मध्ये अस्य यजमानस्य दक्षिणां यज्ञे दातव्याम् इयर्ति प्रेरयति । यद्वा । मघोनामिति अस्येत्यनेन समानाधिकरणम् ॥ वचनव्यत्ययः । मघोनो हविष्मतोऽस्य यजमानस्येत्यर्थः । शेषः प्रत्यक्षकृतः । हे वज्रिवः वज्रवन्निन्द्र यया दक्षिणया दत्तया अंहः पापं यज्ञसंबन्धि परियासि विनाशयसि हे धृष्णो धर्षक मघा मघानि धनानि सूरीन् स्तोतॄन पुत्रांश्च यया च दक्षिणया वि दयसे प्रयच्छसि तादृशीं दक्षिणां प्रेरयसीत्यर्थः ॥

English translation:

“The very strong Indra, the performer of many great deeds, instrumental gates the donation of this (instrumental tutor of the ceremony) among the opulent, whereby, wielder of the thunderbolt, you remove sin, and, firm of purpose, bestow riches upon the worshippers.”

Indra, the most excellent, the most powerfully ranging of the bounteous ones, sets in motion his priestly gift—
with which, mace-bearer, you evade difficult straits and you apportion bounties to our patrons, bold one.

Geldner (fld. by Klein, DGRV I: 250) takes váriṣṭhaḥ as an ex. of hypallage.

standing for *váriṣṭhām and characterizing the dákṣiṇā. This must be because they take the adj. as meaning ‘broadest’, splv. to urú- (though I don’t quite see why the priestly gift could be broad if Indra cannot be). By contrast I follow Grassmann in consider some forms of the stem váriṣṭha- as ‘choicest, most excellent’, a splv. to vára- ‘choice’, though of course that adj. should not, originally, produce a primary splv.

(Note, however, that *váratama- would be metrically unfavorable.) AiG II.2.452-53 allows such a splv. in late Vedic, though not for our period, but I see no reason why it can’t be early, encouraged by semantically and phonologically parallel vásiṣṭḥa- ‘best’ (à Vasiṣṭha).

Geldner and Klein also take the ca in 4d as subordinating d to c (cf. Klein “through which … thou dost avoid straitened circumstances, when … though dost deal out the gifts of the lord”). I do not understand the need for this. Since pāda c is a rel. cl. beg.

with yáyā, there is no reason that d cannot still be in the domain of that relative, accounting for the accented verb dáyase, and the action of d does not seem logically subordinate to that in c. I therefore take ca here as conjoining parallel subordinate clauses.

In fact, d is a better candidate for rel. cl. with yáyā than c is: assuming that yáyā refers to the dákṣiṇā of pāda a, it easily makes sense with d: “with which (priestly gift) you distributed …,” but rather less sense with c. Why should the dákṣiṇā enable Indra to avoid áṃhas-? In fact, I wonder if, at least in c, the passage has been adapted from an expression with a different feminine referent. Perhaps a passage like II.34.15a yáyā radhrám pāráyathā́ti áṃhaḥ “with which you carry the feeble one across difficult straits” (with both yáyā and áṃhaḥ, polarized as here), where the referent of yáyā is ūtíḥ ‘help’ (15c).

The last item on which I disagree with Geldner (/Klein) is the function/identity of sūrī́n. Flg. Ludwig, they take this as standing for the gen. pl. (hence, “the bounties of our patrons”). But there is no need for this, as Oldenberg also points out, since the apparent acc. pl. can be syntactically accommodated – either as a parallel to maghā́ (“apportion bounties [and] patrons”) or, as both Oldenberg and I prefer, in a double acc. construction with dáyase ví: “apportion bounties (to) patrons.” The point of the latter is that the patrons are the middlemen between the gods and the priest/poets: Indra gives the sūrí- riches and they redistribute them to the ritual workers. It would seem odd indeed to have Indra distributing riches that already belonged to the patrons, as the genitive would imply.

Supreme, he stirs this man to give the guerdon,-Indra, most efficacious of the princes,-
Wherewith, O Thunderer, thou removest sorrow, and, Bold One! partest wealth among the nobles.

So breit als möglich setzt Indra seine Ehrengabe in Bewegung, der Tätigste unter den Freigebigen, mit der du Keulenträger die Not umgehst, wenn du Mutiger die Gaben der reichen Gönner austeilst.

Der trefflichste, der wirkt von allen starken am besten, Indra, sendet seine Milchkuh, Mit der, o Blitzer, du Bedrängniss meidest und Schatz, o kühner, an die Fürsten austheilst.

Самый широкий, он приведет в движение награду за жертву,
Индра, самый деятельный из щедрых,
С помощью которой ты, громовержец, обходишь узость,
Когда, о отважный, ты наделяешь дарами щедрых покровителей.

• इन्द्र:
• भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
• विराट्त्रिष्टुप्
• धैवतः

फिर उसी विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (वज्रिवः) प्रशंसित शस्त्र और अस्त्र से तथा (धृष्णो) दृढ़ उत्साह से युक्त ! (यया) जिस दक्षिणा से आप (अंहः) अपराध का (परियासि) सब प्रकार से परित्याग करते हो (सूरीन्) विद्वानों (मघा, च) और धनों को (वि) विशेष करके (दयसे) देते हो उस (अस्य) इस राज्य के (मघोनाम्) बहुत धनों से युक्तों की (दक्षिणाम्) बढ़ानेवाली दक्षिणा को (तुविकूर्मितमः) अत्यन्त बहुत करने और (वरिष्ठः) अत्यन्त स्वीकार करनेवाले (इन्द्रः) राजा हुए आप (इयर्त्ति) प्राप्त होते हैं, इससे सत्कार करने योग्य हैं ॥४॥

भावार्थभाषाः - वही राजा स्थिर राज्य करने योग्य है जो विद्वानों और धार्मिक जनों पर दया करता और दुष्ट व्यसनों का त्याग करता है तथा पुरुषार्थी होकर दूतरूप चक्षुवाला हुआ प्रजाके पालन में यत्नवाला होता है ॥४॥

अन्वय: हे वज्रिवो धृष्णो ! यया त्वमंहः परियासि सूरीन् मघा च वि दयसे तामस्य मघोनां दक्षिणां तुविकूर्मितमो वरिष्ठ इन्द्रः सन् भवानियर्ति तस्मात् सत्कर्त्तव्योऽस्ति ॥४॥

पुनस्तमेव विषयमाह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (वरिष्ठः) अतिशयेन वरिता (अस्य) राज्यस्य (दक्षिणाम्) वर्द्धिकाम् (इयर्ति) प्राप्नोति (इन्द्रः) राजा (मघोनाम्) बहुधनयुक्तानाम् (तुविकूर्मितमः) अतिशयेन बहुकर्त्ता (यया) दक्षिणया (वज्रिवः) प्रशस्तशस्त्राऽस्त्रयुक्त (परियासि) सर्वतः परित्यजसि (अंहः) अपराधम् (मघा) धनानि (च) (धृष्णो) दृढोत्साह (दयसे) ददासि (वि) (सूरीन्) विदुषः ॥४॥

भावार्थभाषाः - स एव राजा स्थिरं राज्यं कर्त्तुमर्हति यो विदुषां धार्मिकाणां चोपरि दयां करोति दुर्व्यसनानि जहाति पुरुषार्थी भूत्वा चारचक्षुः सन् प्रजापालने यत्नवान् भवति ॥४॥

भावार्थभाषाः - जो विद्वान व धार्मिक लोकांवर दया करतो, दुष्ट व्यसनांचा त्याग करतो व पुरुषार्थी बनून दूताप्रमाणे डोळस बनून प्रजापालन करण्याचा प्रयत्न करतो तोच राजा स्थिर राज्य करण्यायोग्य असतो. ॥ ४ ॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

इ᳓न्द्रो वा᳓जस्य स्थ᳓विरस्य दाता᳓
इ᳓न्द्रो गीर्भि᳓र् वर्धतां वृद्ध᳓महाः
इ᳓न्द्रो वृत्रं᳓ ह᳓निष्ठो अस्तु स᳓त्वा
आ᳓ ता᳓ सूरिः᳓ पृणति तू᳓तुजानः

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M;; repeated line

Morph
dātā́ ← dātár- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

índraḥ ← índra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sthávirasya ← sthávira- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

vā́jasya ← vā́ja- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

gīrbhíḥ ← gír- ~ gīr- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:PL}

índraḥ ← índra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

vardhatām ← √vr̥dh- (root)
{number:SG, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}

vr̥ddhámahāḥ ← vr̥ddhámahas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

astu ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

hániṣṭhaḥ ← hániṣṭha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

índraḥ ← índra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sátvā ← sátvan- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

vr̥trám ← vr̥trá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

ā́ ← ā́ (invariable)

pr̥ṇati ← √pr̥̄- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

sūríḥ ← sūrí- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

tā́ ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

tū́tujānaḥ ← √tuj- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRF, voice:MED}

इन्द्रः॑ । वाज॑स्य । स्थवि॑रस्य । दा॒ता । इन्द्रः॑ । गीः॒ऽभिः । व॒र्ध॒ता॒म् । वृ॒द्धऽम॑हाः ।
इन्द्रः॑ । वृ॒त्रम् । हनि॑ष्ठः । अ॒स्तु॒ । सत्वा॑ । आ । ता । सू॒रिः । पृ॒ण॒ति॒ । तूतु॑जानः ॥

• indro ← indraḥ ← indra
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• vājasya ← vāja
• [noun], genitive, singular, masculine
• “prize; Vāja; reward; reward; Ribhus; vigor; strength; contest.”

• sthavirasya ← sthavira
• [noun], genitive, singular, masculine
• “old; strong; hardy; firm; firm.”

• dātendro ← dātā ← dātṛ
• [noun], nominative, singular, masculine
• “giving; big.”

• dātendro ← indraḥ ← indra
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• gīrbhir ← gīrbhiḥ ← gir
• [noun], instrumental, plural, feminine
• “hymn; praise; voice; words; invocation; command; statement; cry; language.”

• vardhatāṃ ← vardhatām ← vṛdh
• [verb], singular, Present imperative
• “increase; grow; vṛdh; increase; succeed; strengthen; grow up; spread.”

• vṛddhamahāḥ ← vṛddha ← vṛdh
• [verb noun]
• “increase; grow; vṛdh; increase; succeed; strengthen; grow up; spread.”

• vṛddhamahāḥ ← mahāḥ ← mahas
• [noun], nominative, singular, masculine
• “greatness; festival; glory; reward; gladness.”

• indro ← indraḥ ← indra
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• vṛtraṃ ← vṛtram ← vṛtra
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Vṛtra; vṛtra [word].”

• haniṣṭho ← haniṣṭhaḥ ← haniṣṭha
• [noun], nominative, singular, masculine

• astu ← as
• [verb], singular, Present imperative
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• satvā ← satvan
• [noun], nominative, singular, masculine
• “warrior.”

• tā ← tad
• [noun], accusative, plural, neuter
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• sūriḥ ← sūri
• [noun], nominative, singular, masculine
• “patron.”

• pṛṇati ← pṛṇ
• [verb], singular, Present indikative
• “satisfy.”

• tūtujānaḥ ← tuj
• [verb noun], nominative, singular
• “draw.”

अयम् इन्द्रः स्थविरस्य वाजस्य अन्नस्य बलस्य वा दाता भवतु । स च इन्द्रः वृद्धमहा: प्रवृद्धतेजस्कः सन् गीर्भिः अस्मदीयाभिः स्तुतिभिः वर्धताम् । सत्वा शत्रूणां शातयिता सः इन्द्रः वृत्रम् आवरकं शत्रुं हनिष्ठः हन्तृतमः अस्तु भवतु । अपि च सूरिः प्रेरकः स इन्द्रः तूतुजानः त्वरमाणः ता तानि धनानि आ पृणति अस्मभ्यं प्रयच्छतु ॥ ॥ ९ ॥

English translation:

“Indra is the donor of substantial food; may the very illustrious Indra increase (in glory) through our praises; may Indra, the destroyer (of enemies), be the especial slayer of Vṛtra; may he, the animator the quick-mover, grant us those (riches which we desire).”

Indra is the giver of the enduring prize. Let Indra increase through the songs, his greatness increased;
let Indra be the best smiter of Vr̥tra [/the obstacle] as a consummate warrior. Our patron brings these things to fulfillment as he keeps
thrusting.

As the last pāda of this vs. shows, Indra is the ultimate super-patron.

Indra is hewho gives enduring vigour: may our songs magnify the God Most Mighty.
Best Vrtra-slayer be the Hero Indra these things he gives as Prince, with strong endeavour.

Indra ist der Geber stattlichen Gewinnes, Indra soll sich an den Lobreden stärken, der Machterstarkte. Indra soll der Krieger sein, der am meisten Feinde erschlägt. Diese Wünsche erfüllt der edle Herr, sich beeifernd.

Indra ist Geber dauerhaften Reichthums, der starke Indra wachse noch durch Lieder, Indra sei tapfrer, bester Feindetödter, das auch gewährt uns eifervoll der reiche.

Индра-даритель прочной награды.
Индра пусть крепнет от хвалебных песен, (он) с крепкой силой.
Индра пусть лучше всех убивает врага, (этот) воин.
Эти (желания) пусть исполнит (наш) ревностный покровитель!

• इन्द्र:
• भरद्वाजो बार्हस्पत्यः
• विराट्त्रिष्टुप्
• धैवतः

फिर उसी विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे मनुष्यो ! जो (इन्द्रः) विद्या और ऐश्वर्य्य से युक्त और (स्थविरस्य) स्थूल (वाजस्य) अन्न आदि का (दाता) देनेवाला और जो (इन्द्रः) विद्या और ऐश्वर्य्य से युक्त राजा (गीर्भिः) वाणियों से (वर्धताम्) बढ़े और (वृद्धमहाः) वृद्धों से सत्कार किया (इन्द्रः) सूर्य्य (वृत्रम्) मेघ का जैसे वैसे शत्रुओं का (हनिष्ठः) अत्यन्त मारनेवाला (अस्तु) हो और जो (तूतुजानः) शीघ्र करनेवाला (सत्वा) सतोगुण से युक्त (सूरिः) विद्वान् (ता) उन धनों को (आ, पृणति) अच्छे प्रकार सुखयुक्त करता है, उसका तुम सब लोग सत्कार करो ॥५॥

भावार्थभाषाः - हे मनुष्यो ! जो अभय का देनेवाला, विद्या में वृद्धों और आप्तों का सेवक, दुष्टों का मारनेवाला, शीघ्रकर्त्ता, विद्वान् मनुष्य हो, उसी को तुम लोग राजा मानो ॥५॥ इस सूक्त में इन्द्र, राजा और प्रजा के कर्म्मों का वर्णन करने से इस सूक्त के अर्थ की इससे पूर्व सूक्त के अर्थ के साथ सङ्गति जाननी चाहिये ॥ यह सैंतीसवाँ सूक्त और नवाँ वर्ग समाप्त हुआ ॥

अन्वय: हे मनुष्या ! य इन्द्रः स्थविरस्य वाजस्य दाता य इन्द्रो गीर्भिर्वर्धतां वृद्धमहा इन्द्रो वृत्रमिव शत्रूणां हनिष्ठोऽस्तु यस्तूतुजानः सत्वा सूरिस्ताऽऽपृणति तं सर्वे यूयं सत्कुरुत ॥५॥

पुनस्तमेव विषयमाह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (इन्द्रः) राजा (वाजस्य) अन्नादेः (स्थविरस्य) स्थूलस्य (दाता) (इन्द्रः) विद्यैश्वर्य्ययुक्तः (गीर्भिः) वाग्भिः (वर्धताम्) (वृद्धमहाः) वृद्धैः पूजितः (इन्द्रः) सूर्य्यः (वृत्रम्) मेघमिव (हनिष्ठः) अतिशयेन हन्ता (अस्तु) (सत्वा) सत्वगुणोपेतः (आ) (ता) तानि धनानि (सूरिः) विद्वान् (पृणति) सुखयति (तूतुजानः) सद्यः कर्त्ता ॥५॥

भावार्थभाषाः - हे मनुष्या ! योऽभयस्य दाता विद्यावृद्धाप्तानां सेवको दुष्टानां हन्ता क्षिप्रकारी विद्वान् मनुष्यो भवेत्तमेव यूयं राजानं मन्यध्वमिति ॥५॥ अत्रेन्द्रराजप्रजाकर्मवर्णनादेतदर्थस्य पूर्वसूक्तार्थेन सह सङ्गतिर्वेद्या ॥ इति सप्तत्रिंशत्तमं सूक्तं नवमो वर्गश्च समाप्तः ॥

भावार्थभाषाः - हे माणसांनो ! जो अभय देणारा, विद्येने वृद्ध व आप्तांचा सेवक, दुष्टांना मारणारा, शीघ्रकारक विद्वान असतो त्यालाच तुम्ही राजा माना. ॥ ५ ॥