०३३

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - शुनहोत्रः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

य᳓ ओ᳓जिष्ठ इन्दर+ तं᳓ सु᳓ नो दा
म᳓दो वृषन् सुअभिष्टि᳓र् दा᳐᳓स्वान्
सउ᳓वश्वियं यो᳓ वन᳓वत् सुअ᳓श्वो
वृत्रा᳓ सम᳓त्सु सास᳓हद् अमि᳓त्रान्

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
dāḥ ← √dā- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:INJ, tense:AOR, voice:ACT}

indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

ójiṣṭhaḥ ← ójiṣṭha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

sú ← sú (invariable)

tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

dā́svān ← dā́svant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

mádaḥ ← máda- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

svabhiṣṭíḥ ← svabhiṣṭí- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

vr̥ṣan ← vŕ̥ṣan- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

saúvaśvyam ← saúvaśvya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

sváśvaḥ ← sváśva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

vanávat ← √vanⁱ- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

amítrān ← amítra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

samátsu ← samád- (nominal stem)
{case:LOC, gender:F, number:PL}

sāsáhat ← √sah- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:PRF, voice:ACT}

vr̥trā́ ← vr̥trá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

यः । ओजि॑ष्ठः । इ॒न्द्र॒ । तम् । सु । नः॒ । दाः॒ । मदः॑ । वृ॒ष॒न् । सु॒ऽअ॒भि॒ष्टिः । दास्वा॑न् ।
सौव॑श्व्यम् । यः । व॒नव॑त् । सु॒ऽअश्वः॑ । वृ॒त्रा । स॒मत्ऽसु॑ । स॒सह॑त् । अ॒मित्रा॑न् ॥

• ya ← yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• ojiṣṭha ← ojiṣṭhaḥ ← ojiṣṭha
• [noun], nominative, singular, masculine
• “powerful.”

• indra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• taṃ ← tam ← tad
• [noun], accusative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• su
• [adverb]
• “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

• dā ← dāḥ ← dā
• [verb], singular, Aorist inj. (proh.)
• “give; add; perform; put; administer; fill into; give; ignite; put on; offer; use; fuel; pour; grant; feed; teach; construct; insert; drip; wrap; pay; hand over; lend; inflict; concentrate; sacrifice; splint; poultice; create.”

• mado ← madaḥ ← mada
• [noun], nominative, singular, masculine
• “drunkenness; mada; estrus; excitement; sexual arousal; alcohol; musth; mad; mada; ecstasy; pride; drink; joy; arrogance; vivification.”

• vṛṣan
• [noun], vocative, singular, masculine
• “bull; Indra; stallion; Vṛṣan; man.”

• svabhiṣṭir ← su
• [adverb]
• “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”

• svabhiṣṭir ← abhiṣṭiḥ ← abhiṣṭi
• [noun], nominative, singular, masculine
• “prevalence; protection.”

• dāsvān ← dāsvat
• [noun], nominative, singular, masculine
• “big.”

• sauvaśvyaṃ ← sauvaśvyam ← sauvaśvya
• [noun], accusative, singular, neuter

• yo ← yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• vanavat ← van
• [verb], singular, Present conjunctive (subjunctive)
• “obtain; gain; desire; get; like; love; overcome.”

• svaśvo ← su
• [adverb]
• “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”

• svaśvo ← aśvaḥ ← aśva
• [noun], nominative, singular, masculine
• “horse; aśva [word]; Aśva; stallion.”

• vṛtrā ← vṛtra
• [noun], accusative, plural, neuter
• “enemy.”

• samatsu ← samad
• [noun], locative, plural, masculine
• “conflict; strife.”

• sāsahad ← sāsahat ← sah
• [verb], singular, Perfect conjunctive (subj.)
• “endure; overcome; habituate.”

• amitrān ← amitra
• [noun], accusative, plural, masculine
• “enemy; foe.”

हे वृषन् कामानां वर्षितः इन्द्र त्वं यः पुत्रः ओजिष्ठः ओजस्वितमो बलवत्तमः मदः तव मादयिता स्तुतिभिः स्तोतेत्यर्थः । स्वभिष्टिः शोभनाभ्येषणः दास्वान्। हविषां दानं दाः । तद्वान् । एवंगुणविशिष्टं तं पुत्रं नः अस्मभ्यं सु सुष्ठु दाः देहि। ‘यः पुत्रः स्वश्वः सन् समत्सु संग्रामेषु सौवश्व्यं शोभनाश्वानां समूहं वनवत् हिंस्यात् । तथा वृत्रा वृत्रान् वारयितॄन् अमित्रान् शत्रूंश्च सासहत् अत्यर्थमभिभवेत् तं दा इत्यन्वयः ॥

English translation:

“Showerer (of benefits), Indra, grant us a son who shall be most vigorous, a delighter (of you by praise), a pious sacrificer, a liberal giver, who, mounted on a good steed, shall overthrow numerous good steeds, and conquer opposing enemies in combat.”

What is the most mighty, o Indra, give that to us: your (battle-)ecstasy, very superior and rich in gifts, o bull,
which, possessing good horses, will win a mass of good horses and will defeat obstacles and enemies in battles.

The pāda-final dā́svān, to be read with distraction as dáasvān, presumably reflecting a laryngeal hiatus, resonates with sauvaśv(i)yam and s(u)vaśvo in b, despite the different sibilants. The stem dā́svant- (8x) must always be read distracted and presumably reflects, as already indicated by Grassmann, an underlying s-stem built to √dā, hence in IIr. terms *dáh-as-.

GIVE us the rapture that is mightiest, Indra, prompt to bestow and swift to aid, O Hero,
That wins with brave steeds where brave steeds encounter, and quells the Vrtras and the foes in battle.

Was deine stärkste Kampfbegeisterung ist, die verleih uns fein, du Bulle Indra, die überlegen, freigebig ist, die gut zu Pferde die Meisterschaft zu Pferde gewinnt, die in der Schlacht die Feinde, die Gegner bezwingt.

Den Muth, o Indra, gib uns, der der stärkste, an Hülfen reich, o Held, ist und an Gaben; Du, reich an Rossen, bringe Rossereichthum, die Feinde schlag in Schlachten, die uns hassen.

Опьянение (битвой), которое самое сильное, о Индра, дай нам его целиком,
О бык, (то,) что прекрасно помогает, щедрое,
Что связано с хорошими конями и приводит к владению конями,
Что одолевает врагов (и) недругов в сражениях!

• इन्द्र:
• शुनहोत्रः
• निचृत्पङ्क्ति
• पञ्चमः

अब पाँच ऋचावाले तेंतीसवें सूक्त का प्रारम्भ किया जाता है उसके प्रथम मन्त्र में राजा क्या करके क्या करावे, इस विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (वृषन्) तेजस्वी (इन्द्र) ऐश्वर्य्य के देनेवाले (यः) जो (ओजिष्ठः) अतिशय बली (मदः) हर्षित हुए (स्वभिष्टिः) अच्छी सङ्गतिवाले (दास्वान्) दाता वह आप (नः) हम लोगों के लिये (सौवश्व्यम्) सुन्दर घोड़ों और बड़े पदार्थों में हुए को (सु) उत्तम प्रकार (दाः) दीजिये और (यः) जो (स्वश्वः) अच्छे घोड़ोंवाला हुआ (वृत्रा) धनों की (वनवत्) याचना करता है तथा (समत्सु) संग्रामों में (अमित्रान्) शत्रुओं को (सासहत्) अत्यन्त सहता है (तम्) उसका हम लोग सत्कार करें ॥१॥

भावार्थभाषाः - जो अभय देनेवाला और सङ्ग्रामों में जीतनेवाला तथा दिन-रात अपने बल को बढ़ाता है, वही सब को सुखी करने को योग्य है ॥१॥

अन्वय: हे वृषन्निन्द्र ! य ओजिष्ठो मदः स्वभिष्टिर्दास्वान् स त्वं नः सौवश्व्यं सु दाः। यः स्वश्वः सन् वृत्रा वनवत् समत्स्वमित्रान्त्सासहत् तं वयं सत्कुर्याम ॥१॥

अथ नृपः किं कृत्वा किं कारयेदित्याह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (यः) (ओजिष्ठः) अतिशयेन बली (इन्द्र) ऐश्वर्यप्रद (तम्) (सु) (नः) (अस्मभ्यम्) (दाः) देहि (मदः) हर्षितः (वृषन्) तेजस्विन् (स्वभिष्टिः) सुष्ठ्वभिनता सङ्गतिर्यस्य सः (दास्वान्) दाता (सौवश्व्यम्) शोभनेष्वश्वेषु महत्सु पदार्थेषु वा भवम् (यः) (वनवत्) याचते (स्वश्वः) शोभना अश्वा यस्य सः (वृत्रा) धनानि (समत्सु) सङ्ग्रामेषु (सासहत्) भृशं सहते (अमित्रान्) शत्रून् ॥१॥

भावार्थभाषाः - योऽभयदाता सङ्ग्रामेषु विजेता स्वं बलमहर्निशं वर्धयति स एव सर्वान् सुखयितुमर्हति ॥१॥

या सूक्तात इंद्र, राजा व प्रजेचे वर्णन असल्यामुळे या सूक्ताच्या अर्थाची पूर्व सूक्तार्थाबरोबर संगती जाणावी.

भावार्थभाषाः - जो अभयदाता असून युद्धात विजेता असतो व अहर्निश आपले बल वाढवितो तोच सर्वांना सुखी करतो. ॥ १ ॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - शुनहोत्रः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

तुवां᳓ हि᳓ इन्द्र अ᳓वसे वि᳓वाचो
ह᳓वन्ते चर्षण᳓यः शू᳓रसातौ
तुवं᳓ वि᳓प्रेभिर् वि᳓ पणीँ᳓र् अशायस्
तुवो᳓त इ᳓त् स᳓निता वा᳓जम् अ᳓र्वा

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
ávase ← ávas- (nominal stem)
{case:DAT, gender:N, number:SG}

hí ← hí (invariable)

indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

tvā́m ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}

vívācaḥ ← vívāc- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

carṣaṇáyaḥ ← carṣaṇí- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

hávante ← √hū- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

śū́rasātau ← śū́rasāti- (nominal stem)
{case:LOC, gender:F, number:SG}

aśāyaḥ ← √aśāy- (root)
{number:SG, person:2, mood:INJ, tense:PRS, voice:ACT}

paṇī́n ← paṇí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

ví ← ví (invariable)

víprebhiḥ ← vípra- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

árvā ← árvan- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ít ← ít (invariable)

sánitā ← sánitar- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

tvótaḥ ← tvóta- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

vā́jam ← vā́ja- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

त्वाम् । हि । इ॒न्द्र॒ । अव॑से । विऽवा॑चः । हव॑न्ते । च॒र्ष॒णयः॑ । शूर॑ऽसातौ ।
त्वम् । विप्रे॑भिः । वि । प॒णीन् । अ॒शा॒यः॒ । त्वाऽऊ॑तः । इत् । सनि॑ता । वाज॑म् । अर्वा॑ ॥

• tvāṃ ← tvām ← tvad
• [noun], accusative, singular
• “you.”

• hīndrāvase ← hi
• [adverb]
• “because; indeed; for; therefore; hi [word].”

• hīndrāvase ← indra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• hīndrāvase ← avase ← avas
• [noun], dative, singular, neuter
• “aid; favor; protection.”

• vivāco ← vivācaḥ ← vivāc
• [noun], nominative, plural, feminine
• “arguing.”

• havante ← hvā
• [verb], plural, Present indikative
• “raise; call on; call; summon.”

• carṣaṇayaḥ ← carṣaṇi
• [noun], nominative, plural, feminine
• “people.”

• śūrasātau ← śūrasāti
• [noun], locative, singular, feminine

• tvaṃ ← tvam ← tvad
• [noun], nominative, singular
• “you.”

• viprebhir ← viprebhiḥ ← vipra
• [noun], instrumental, plural, masculine
• “Brahmin; poet; singer; priest; guru; Vipra.”

• vi
• [adverb]
• “apart; away; away.”

• paṇīṃr ← paṇīn ← paṇi
• [noun], accusative, plural, masculine
• “niggard; paṇ.”

• aśāyas ← aśāyaḥ ← śī
• [verb], singular, Imperfect
• “lie; sleep.”

• tvota ← tvotaḥ ← tvota
• [noun], nominative, singular, masculine

• it ← id
• [adverb]
• “indeed; assuredly; entirely.”

• sanitā ← san
• [verb], singular, periphrast. future
• “win; get; gain.”

• vājam ← vāja
• [noun], accusative, singular, masculine
• “prize; Vāja; reward; reward; Ribhus; vigor; strength; contest.”

• arvā ← arvan
• [noun], nominative, singular, masculine
• “horse; arvan [word]; racehorse.”

हे इन्द्र त्वां हि त्वामेव विवाचः विविधाः स्तुतिरूपा वाचो येषां तादृशाः चर्षणयः मनुष्याः शूरसातौ शूरैः संभजनीये संग्रामे अवसे रक्षणार्थं हवन्ते आह्वयन्ति । किंच त्वं विप्रेभिः विप्रैर्मेधाविभिरङ्गिरोभिः सार्धं पणीन् । वलस्यानुचरा असुराः पणयः । तान् वि अशायः विशेषेणाशाययः । हतवानित्यर्थः । अतः त्वोत इत् त्वयोतो रक्षित एव सनिता संभक्ता पुरुषः वाजम् अन्नम् अर्वा अभिगन्ता भवति ॥

English translation:

“Men of various speech invoke you, Indra, for their defence in war; you, with the sages (the aṅgirasas), have slain the Paṇis; protected by you, the liberal (worshipper) obtains food.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Vivācaḥ = vividhastutirūpā vāco yeṣām, they of whom the speech has the form of many kinds of praise; or, simply ‘of various speech’

For the separate peoples, disputants, call (separately) on you for help at the contest of champions.
You dispersed the niggards through (the inspiration of) the inspired poets, and it is just through your aid that the charger is the winner of the prize.

In c I tr. ví paṇī́m̐r aśāyaḥ as “you dispersed the niggards.” I now think this probably is wrong, in that I cannot find a semantic pathway there from ví √(n)aś ‘reach through’, etc. The closest passage to ours that contains this multivalent lexeme is X.29.8 vy ā̀naḷ índraḥ pṛ̥́tanāḥ svójāḥ “The very powerful Indra has penetrated the battling hosts.,” and I would alter the published translation to “you penetrated through the niggards …” The only thing that gives me pause is the very similar passage adduced by Geldner, VII.19.9 … ví paṇī́ṃr ádāsan#, which I tr. “They … have distanced the niggards through ritual service” (for which see comm. ad loc.).

As the above disc. suggests, I take aśāya- as belonging to the root √(n)aś, but the morphology is not straightforward. With Whitney’s tentative suggestion (Skt. Grassmann

§1066b), I assume it belongs with the class of -āyá-presents to zero-grade roots that are generally related to 9th class presents (e.g., gṛbhṇā́ti, gṛbhāyá-) and ultimately reflect (in my opinion, flg. Saussure) -yá-deverbatives built to the weak stem of the 9th class pres. (-nH-yá-). Unfortunately, of course, √(n)aś had no final laryngeal and no 9th class pres., though it does have a well-attested 5th class aśnóti. I must assume secondary spread of the -āyá-suffix to this root (see also naśāya- X.40.6, also apparently to √naś), perhaps facilitated by the nasal-suffixed present. Michael Weiss suggests here a clever alternative, that aśāyaḥ actually represents a haplologized form of the causative of √śi ‘lie’, śāyáyati, and with ví means ‘you caused the niggards to lie in pieces / scattered about’. Although Wh (Rts) lists this causative as beginning only in the sūtras, it may well appear once in the AV (Ś IV.18.4); see my -áya-formations, pp. 134-35. Although Michael Weiss’s suggestion is appealing on its own – and the haplology would not be problematic (see the -yaya- haplology posited above in VI.12.4) – the other forms of the stem aśāya- (I.34.7, X.43.6, 92.1) are not easily amenable to a ‘lie’ interpr. but fit ‘reach’ quite well; aśāyata in VIII.73.9, usually grouped with these forms, I take to √śā ‘hone, sharpen’ (see comm. ad loc.).

For with loud voice the tribes invoke thee, Indra, to aid them in the battlefield of heroes.
Thou, with the singers, hast pierced through the Panis: the charger whom thou aidest wins the booty.

Denn dich, Indra, rufen die streitenden Völker zum Beistand im Kampf um den Heldenpreis. Du bist durch die Redekundigen mit den Pani´s, den Knausern, fertig geworden. Von dir begünstigt gewinnt der Renner den Siegerpreis.

Denn dich, o Indra, rufen an die Menschen, die kämpfenden um Hülfe in der Feldschlacht; Denn du bezwingst die Diebe durch die Sänger; durch deine Gunst erlangt der Renner Beute.

Ведь тебя, о Индра, зовут на помощь
Состязающиеся люди при завоевании героев.
Ты с помощью вдохновенных покончил с Пани.
Только поддержанный тобой скакун завоевывает награду.

• इन्द्र:
• शुनहोत्रः
• निचृत्पङ्क्ति
• पञ्चमः

फिर उसी विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (इन्द्र) दुःख के नाश करनेवाले राजन् ! जो (हि) जिससे (अर्वा) घोड़े के समान श्रेष्ठ गुणों के ग्रहण करनेवाले वेगवाले (सनिता) विभाग करनेवाले (त्वोतः) आप से रक्षित जन (वाजम्) विज्ञान को प्राप्त होता है, उसके सहित (त्वम्) आप (विप्रेभिः) मेधावी जनों के साथ (पणीन्) प्रशंसितों को (वि, अशायः) सुलाइये उस (इत्) ही (त्वाम्) आपकी (अवसे) रक्षा आदि के लिये (शूरसातौ) शूरवीर जनों के विभागरूप सङ्ग्राम में (विवाचः) अनेक प्रकार की विद्या से युक्त वाणियोंवाले (चर्षणयः) विद्वान् जन (हवन्ते) स्तुति करते हैं ॥२॥

भावार्थभाषाः - जो राजा धार्मिक विद्वानों के साथ राज्य का पालन करे तो उसकी कौन नहीं प्रशंसा करे ॥२॥

अन्वय: हे इन्द्र ! यो ह्यर्वेव सनिता त्वोतो वाजमाप्नोति तेन सहितस्त्वं विप्रेभिः पणीन् व्यशायस्तमित्त्वामवसे शूरसातौ विवाचश्चर्षणयो हवन्ते ॥२॥

पुनस्तमेव विषयमाह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (त्वाम्) (हि) यतः (इन्द्र) दुःखविदारक राजन् (अवसे) रक्षणाद्याय (विवाचः) विविधविद्यायुक्ता वाचो येषान्ते (हवन्ते) स्तुवन्ति (चर्षणयः) विद्वांसः (शूरसातौ) शूराणां विभागरूपे सङ्ग्रामे (त्वम्) (विप्रेभिः) मेधाविभिः (वि) (पणीन्) प्रशंसितान् (अशायः) शायय (त्वोतः) त्वया रक्षितः (इत्) एव (सनिता) विभाजकः (वाजम्) विज्ञानम् (अर्वा) अश्व इव शुभगुणग्रहणे वेगवान् ॥२॥

भावार्थभाषाः - यदि राजा धार्मिकैर्विद्वद्भिः सह राज्यपालनं कुर्यात्तर्हि तं को न प्रशंसेत् ॥२॥

भावार्थभाषाः - जो राजा धार्मिक विद्वानांबरोबर राज्याचे पालन करतो त्याची प्रशंसा कोण करणार नाही? ॥ २ ॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - शुनहोत्रः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

तुवं᳓ ताँ᳓ इन्द्र उभ᳓याँ अमि᳓त्रान्
दा᳓सा वृत्रा᳓णि आ᳓रिया च शूर
व᳓धीर् व᳓नेव सु᳓धितेभिर् अ᳓त्कैर्
आ᳓ पृत्सु᳓ दर्षि नॄणां᳐᳓+ नृतम

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
amítrān ← amítra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

tā́n ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

ubháyān ← ubháya- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

ā́ryā ← ā́rya- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:DU}

ca ← ca (invariable)

dā́sā ← dā́sa- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

śūra ← śū́ra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

vr̥trā́ṇi ← vr̥trá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

átkaiḥ ← átka- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

iva ← iva (invariable)

súdhitebhiḥ ← súdhita- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

vádhīḥ ← √vadhⁱ- (root)
{number:SG, person:2, mood:INJ, tense:AOR, voice:ACT}

vánā ← vána- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

ā́ ← ā́ (invariable)

darṣi ← √dr̥- ~ dr̥̄- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, voice:ACT}

nr̥ṇā́m ← nár- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:PL}

nr̥tama ← nŕ̥tama- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

pr̥tsú ← pŕ̥t- (nominal stem)
{case:LOC, gender:F, number:PL}

त्वम् । तान् । इ॒न्द्र॒ । उ॒भया॑न् । अ॒मित्रा॑न् । दासा॑ । वृ॒त्राणि॑ । आर्या॑ । च॒ । शू॒र॒ ।
वधीः॑ । वना॑ऽइव । सुऽधि॑तेभिः । अत्कैः॑ । आ । पृ॒त्ऽसु । द॒र्षि॒ । नृ॒णाम् । नृ॒ऽत॒म॒ ॥

• tvaṃ ← tvam ← tvad
• [noun], nominative, singular
• “you.”

• tāṃ ← tad
• [noun], accusative, plural, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• indrobhayāṃ ← indra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• indrobhayāṃ ← ubhayān ← ubhaya
• [noun], accusative, plural, masculine
• “both(a).”

• amitrān ← amitra
• [noun], accusative, plural, masculine
• “enemy; foe.”

• dāsā ← dāsa
• [noun], accusative, plural, neuter
• “dāsa(a).”

• vṛtrāṇy ← vṛtrāṇi ← vṛtra
• [noun], accusative, plural, neuter
• “enemy.”

• āryā ← ārya
• [noun], accusative, plural, neuter
• “noble; noble; Indo-European; ārya [word]; honorable; noble.”

• ca
• [adverb]
• “and; besides; then; now; even.”

• śūra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “hero; cock; śūra; Śūra; Vatica robusta; Plumbago zeylanica; warrior; hero; attacker; lentil; wild boar; lion; dog.”

• vadhīr ← vadhīḥ ← vadh
• [verb], singular, Aorist inj. (proh.)
• “kill; assail; kick; māray; destroy; beat.”

• vaneva ← vanā ← vana
• [noun], accusative, plural, neuter
• “forest; wood; tree; grove; vana [word]; forest; brush.”

• vaneva ← iva
• [adverb]
• “like; as it were; somehow; just so.”

• sudhitebhir ← sudhitebhiḥ ← sudhita
• [noun], instrumental, plural, masculine
• “sudhita [word].”

• atkair ← atkaiḥ ← atka
• [noun], instrumental, plural, masculine
• “garment.”

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• pṛtsu ← pṛt
• [noun], locative, plural, feminine
• “battle.”

• darṣi ← dṛ
• [verb], singular, Present indikative
• “burst; burst.”

• nṛṇāṃ ← nṛṇām ← nṛ
• [noun], genitive, plural, masculine
• “man; man; nṛ [word]; crew; masculine.”

• nṛtama
• [noun], vocative, singular, masculine

हे इन्द्र त्वं तान् उभयान् वक्ष्यमाणान् उभयविधान् अमित्रान् शत्रून् वधीः अहिंसीः । के त उभयविधाः । दासा उपक्षपयितॄन् कर्मविरोधिनो वलप्रभृतीनसुरान् ॥ ‘सुपां सुलुक्’ इति शस आकारः ॥ आर्या आर्याणि कर्मानुष्ठातृत्वेन श्रेष्ठानि वृत्राणि आवरकाणि विश्वरूपादीनि च तान् उभयविधान् हे शूर त्वं हतवानित्यर्थः । नृणां नेतॄणां मध्ये नृतम अतिशयेन नेतर्हे इन्द्र पृत्सु संग्रामेषु सुधितेभिः सुष्ठु निहितैः अत्कैः आत्मीयैरायुधैः आ दर्षि अन्यानपि शत्रूनादृणासि विदारयसि । तत्र दृष्टान्तः । वनेव वनानीव । यथा वृक्षजातानि कुठारादिभिश्छिनत्ति तद्वत् ॥

English translation:

“You, hero, Indra, destroyed both (classes of) enemies, (both) Dāsa and Ārya, adversaries; chief leader of leaders, you cut your foes in pieces in battles with well-plural ed weapons, as (wood-cutters fell) the forests.”

You, o champion, smite both kinds of enemies, the Dāsa and the Ārya obstacles,
like trees (with hatchets), with your well-placed cloaks. Break (them) apart in the battles, o most manly of men.

The Ārya obstacles are presumably peoples akin to us, but fighting against us.

As noted in the published introduction, Indra’s apparent weapons of “well-placed cloaks” (súdhitebhir átkaiḥ) are puzzling. I think this is a reference to Indra’s shape-shifting ability, to wear “different hats” in different situations – and Geldner’s parallels in n. 3c suggest that he is of the same opinion. Oldenberg discusses at length and uncharacteristically endorses the suggested emendation of Ludwig/Bergaigne of átkaiḥ to arkaíḥ, though he does admit it’s hard to explain how the corruption would have arisen. I think this is a fairly insuperable problem, esp. since súdhita- is not a particularly likely descriptor of ‘chants’, and is in fact not found with words of that sort.

As also noted in the published introduction, I suspect that súdhita- is a buried play on words. It is stationed between váneva “like the woods, trees” and átkaiḥ. In conjunction with the former, it evokes svádhiti- ‘hatchet, axe’; cf., for similar context, X.89.7 jaghā́na vrtrá ̥ ṃ svádhitir váneva “He smote Vr̥tra, like an axe the trees.” For another pun involving svádhiti-, see V.32.10 where the “Heavenly Hatchet” (devī́svádhitiḥ) probably plays on svadhā́- ‘independent power’. See comm. ad loc. As already pointed out ad VI.4.7, nṛtama is not suitable for the cadence of any Vedic meter, and save for this passage and VI.4.7 it avoids this position. It is found several times with nṛṇā́m in the cadence but in the reverse order: IV.25.4 nṛ́tamāya nṛṇā́m, V.30.12, X.29.2 nṛ́tamasya nṛṇā́m, where the oblique forms of nṛ́tamasupport a good Triṣṭubh cadence. The order may have been flipped here, but why?

Both races, Indra, of opposing foemen, O Hero, both the Arya and the Dasa,
Hast thou struck down like woods with well-shot lightnings: thou rentest them in fight, most manly Chieftain!

Schlage, tapferer Indra, diese beiden Gegner, die dasischen und die arischen Feinde nieder wie die Bäume, in passenden Verkleidungen! Zersprenge sie in den Schlachten, du Mannhaftester der Männer!

Du Indra schlägst die beiderseit’gen Feinde, die arischen, o Held, und die Barbaren; Mit wohlgezielten Blitzen triffst im Kampfe du sie wie Bäume, männlichster der Männer.

Ты, о Индра, недругов обоего рода:
Врагов из дасов и из ариев, о герой,
Убивай, как (рубят) деревья, с помощью хорошо сложенных гимнов.
Разбей (врагов) в битвах, о самый мужественный из мужей!

• इन्द्र:
• शुनहोत्रः
• निचृत्पङ्क्ति
• पञ्चमः

फिर उसी विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (नृणाम्) मुखियाजनों में (नृतम) अत्यन्त मुखिया (शूर) दुष्टों के नाशक (इन्द्र) राजन् ! (त्वम्) आप (तान्) उन (अमित्रान्) दुष्ट सब को पीड़ा देनेवाले और (आर्या) धर्मिष्ठ उत्तम जनों को (च) और (उभयान्) दो प्रकार के विभाग करके दुष्ट और पीड़ा देनेवालों का (पृत्सु) सङ्ग्रामों में (वनेव) अग्नि जैसे वनों का, वैसे (वधीः) नाश करिये और (सुधितेभिः) उत्तम प्रकार से तृप्त किये गये (अत्कैः) घोड़ों से (आ, दर्षि) विदीर्ण करते हो और धर्म्मिष्ठ उत्तम जनों की रक्षा करते हो तथा (दासा) देने योग्य (वृत्राणि) धनों को प्राप्त होते हो, इससे विवेकी हो ॥३॥

भावार्थभाषाः - जो राजा उत्तम, अनुत्तम, धार्मिक और अधार्मिकों का परीक्षा से विभाग करके उत्तमों की रक्षा करता और दुष्टों को दण्ड देता है, वही सम्पूर्ण ऐश्वर्य्य को प्राप्त होता है ॥३॥

अन्वय: हे नृणां नृतम शूरेन्द्र ! त्वं तानमित्रानार्या चोभयान् विभज्याऽमित्रान् पृत्सु वनेव वधीः सुधितेभिरत्कैरा दर्ष्यार्या च रक्षसि दासा वृत्राण्याप्नोषि तस्माद्विवेक्यसि ॥३॥

पुनस्तमेव विषयमाह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (त्वम्) (तान्) (इन्द्र) राजन् (उभयान्) द्विविधान् (अमित्रान्) दुष्टान्त्सर्वपीडकान् (दासा) दातव्यानि (वृत्राणि) धनानि (आर्या) धर्मिष्ठानुत्तमान् जनान् (च) (शूर) दुष्टानां हिंसक (वधीः) हन्याः (वनेव) अग्निर्वनानीव (सुधितेभिः) सुष्ठुतृप्तैः (अत्कैः) अश्वैः (आ) (पृत्सु) सङ्ग्रामेषु (दर्षि) विदारयसि (नृणाम्) नायकानां मध्ये (नृतम) अतिशयेन नायक ॥३॥

भावार्थभाषाः - यो राजोत्तमाननुत्तमान् धार्मिकानधार्मिकांश्च समीक्षया विभज्योत्तमान् रक्षति दुष्टान् दण्डयति स एव सर्वमैश्वर्यमाप्नोति ॥३॥

भावार्थभाषाः - जो राजा उच्च, नीच, धार्मिक, अधार्मिक यांची परीक्षा करून त्यांना वेगवेगळे करतो तसेच उत्तमांचे रक्षण व दुष्टांना दंड देतो तोच संपूर्ण ऐश्वर्य प्राप्त करतो. ॥ ३ ॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - शुनहोत्रः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

स᳓ त्वं᳓ न इन्द्र अ᳓कवाभिर् ऊती᳓
स᳓खा विश्वा᳓युर् अविता᳓ वृधे᳓ भूः
सु᳓वर्षाता · य᳓द् ध्व᳓यामसि त्वा
यु᳓ध्यन्तो नेम᳓धिता पृत्सु᳓ शूर

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
ákavābhiḥ ← ákava- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:PL}

indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

ūtī́ ← ūtí- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}

avitā́ ← avitár- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

bhūḥ ← √bhū- (root)
{number:SG, person:2, mood:INJ, tense:AOR, voice:ACT}

sákhā ← sákhi- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

viśvā́yuḥ ← viśvā́yu- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

vr̥dhé ← vŕ̥dh- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:SG}

hváyāmasi ← √hvā- (root)
{number:PL, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

svàrṣātā ← svàrṣāti- (nominal stem)
{case:LOC, gender:F, number:SG}

tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}

yát ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

nemádhitā ← nemádhiti- (nominal stem)
{case:LOC, gender:F, number:SG}

pr̥tsú ← pŕ̥t- (nominal stem)
{case:LOC, gender:F, number:PL}

śūra ← śū́ra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

yúdhyantaḥ ← √yudh- (root)
{case:NOM, gender:M, number:PL, tense:PRS, voice:ACT}

सः । त्वम् । नः॒ । इ॒न्द्र॒ । अक॑वाभिः । ऊ॒ती । सखा॑ । वि॒श्वऽआ॑युः । अ॒वि॒ता । वृ॒धे । भूः॒ ।
स्वः॑ऽसाता । यत् । ह्वया॑मसि । त्वा॒ । युध्य॑न्तः । ने॒मऽधि॑ता । पृ॒त्ऽसु । शू॒र॒ ॥

• sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• tvaṃ ← tvam ← tvad
• [noun], nominative, singular
• “you.”

• na ← naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

• indrākavābhir ← indra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• indrākavābhir ← akavābhiḥ ← akava
• [noun], instrumental, plural, feminine
• “perfect.”

• ūtī ← ūti
• [noun], instrumental, singular, feminine
• “aid; favor; ūti [word].”

• sakhā ← sakhi
• [noun], nominative, singular, masculine
• “friend; companion; sakhi [word].”

• viśvāyur ← viśvāyuḥ ← viśvāyu
• [noun], nominative, singular, masculine
• “lifelong.”

• avitā ← avitṛ
• [noun], nominative, singular, masculine
• “favorable.”

• vṛdhe ← vṛdh
• [verb noun]
• “increase; grow; vṛdh; increase; succeed; strengthen; grow up; spread.”

• bhūḥ ← bhū
• [verb], singular, Aorist inj. (proh.)
• “become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”

• svarṣātā ← svarṣāti
• [noun], locative, singular, feminine

• yaddhvayāmasi ← yat
• [adverb]
• “once [when]; because; that; if; how.”

• yaddhvayāmasi ← hvayāmasi ← hvā
• [verb], plural, Present indikative
• “raise; call on; call; summon.”

• tvā ← tvad
• [noun], accusative, singular
• “you.”

• yudhyanto ← yudhyantaḥ ← yudh
• [verb noun], nominative, plural
• “fight; overcome.”

• nemadhitā ← nemadhiti
• [noun], locative, singular, feminine

• pṛtsu ← pṛt
• [noun], locative, plural, feminine
• “battle.”

• śūra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “hero; cock; śūra; Śūra; Vatica robusta; Plumbago zeylanica; warrior; hero; attacker; lentil; wild boar; lion; dog.”

हे इन्द्र सः तादृशः त्वम् अकवाभिः अकुत्सिताभिः ऊती उतिभी रक्षाभिः नः अस्माकं वृधे वर्धनाय अविता रक्षिता भूः भव । तथा विश्वायुः सर्वतो गन्ता त्वमस्माकं सखा च भव । नेमधिता नेमशब्दोऽर्धवाची । उक्तं च - ’ त्वो नेम इत्यर्धस्य ’ ( निरु ३. २०) इति ॥ अर्धाः कतिपयाः पुरुषा धीयन्त एष्विति नेमधितयः संग्रामाः । तादृशेषु पृत्सु पृतनासु संग्रामेषु युध्यन्तः युद्धं कुर्वन्तो वयं स्वर्षाता स्वः सुष्ठु अरणीयं धनं तस्य संभजनार्थं हे शूर त्वां यत् यदा ‘ह्वयामसि आह्वयामः तदानीं त्वमविता सखा च भवेत्यर्थः ॥

English translation:

“Do you, Indra, who are all-pervading, be a friend, and a protector with irreproachable protections for our prosperity; when warring in number-thinning conflicts, we invoke you for the acquisition of wealth.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

When warring: yudyanto nemadhitā pṛtsu: nema = ardha, a half; or, some, katipayāḥ puruṣā dhīyanta eṣu, in those battles, pṛtsu, in which some men are engaged or killed;

Nemadhitā = nemadhitayā; for the acquisition of wealth: svaraṣātā = suṣṭhu araṇīyam dhanam tasya sambhaanārtham, very precious wealth for the sake of enjoying it, that is, by the spoils of the enemy

You, Indra—by your unstinting help become our lifelong companion and helper for our strengthening,
when, in the winning of the sun, we call upon you as we fight, facing the other side in battles, o champion.

The injunc. bhūḥ here has imperatival force, a function of the injunctive generally limited to the root aorists dāḥ, dhāḥ, and bhūḥ.

Indra, befriend us with no scanty succour, prosper and aid us, Loved of all that liveth,
When, fighting for the sunlight, we invoke thee, O Hero, in the fray, in war’s division.

Sei du uns, Indra, mit deinen vollkommenen Hilfen ein lebenslänglicher Freund, ein Helfer zum Gedeihen, wenn wir dich im Kampf um das Sonnenlicht rufen, kämpfend in Parteiung, in Schlachten, du Tapferer!

So sei uns Freund, erquickender Beschützer, zum Heil mit reich ertheilten Hülfen, Indra; Wenn wir dich, Held, um Glücks Erlangung anflehn, wir kämpfende beim Angriff in den Schlachten.

Ты нам, о Индра, с (твоими) нескупыми поддержками
Другом будь весь век, помощником в усилении,
Когда мы зовем тебя при покорении солнца,
Сражаясь в боях (.разделившись) на две половины!

• इन्द्र:
• शुनहोत्रः
• भुरिक्पङ्क्ति
• पञ्चमः

फिर वह राजा कैसा हो, इस विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (शूर) शूरवीर शत्रुजनों के नाश करने और (इन्द्र) सुख के देनेवाले ! (यत्) जो (त्वम्) आप (अकवाभिः) नहीं निन्दा करनेवालों और (ऊती) रक्षाओं से (नः) हमारे (सखा) मित्र (विश्वायुः) सम्पूर्ण अवस्था से युक्त (अविता) रक्षक (वृधे) वृद्धि के लिये (भूः) होवें (सः) वह आप (स्वर्षाता) सुख के देनेवाले हुए जीतनेवाले हूजिये उन (त्वा) आपको (नेमधिता) धार्मिक और अधार्मिक के मध्य में धार्मिकों के ग्रहण करनेवाले (पृत्सु) सङ्ग्रामों वा सेनाओं से (युध्यन्तः) युद्ध करते हुए हम लोग (ह्वयामसि) पुकारें ॥४॥

भावार्थभाषाः - हे राजन् ! जैसे मित्र मित्रके लिये प्रिय आचरण करता है, वैसे ही प्रजा के लिये हित धारण करिये और जहाँ-जहाँ प्रजायें पुकारें, वहाँ-वहाँ उपस्थित हूजिये और शत्रुओं के जीतने में प्रयत्न करिये ॥४॥

अन्वय: हे शूरेन्द्र ! यद्यस्त्वमकवाभिरूती नः सखा विश्वायुरविता वृधे भूः स त्वं स्वर्षाता सन् विजेता भूस्तं त्वा नेमधिता पृत्सु युध्यन्तो वयं ह्वयामसि ॥४॥

पुनः स कीदृशः स्यादित्याह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (सः) राजा (त्वम्) (नः) अस्माकम् (इन्द्र) सुखप्रद (अकवाभिः) अनिन्दितृभिः (ऊती) रक्षाभिः (सखा) सुहृद् (विश्वायुः) सर्वायुः (अविता) रक्षकः (वृधे) वृद्धये (भूः) भवेः (स्वर्षाता) सुखस्य दाता (यत्) यः (ह्वयामसि) आह्वयेम (त्वा) (युध्यन्तः) (नेमधिता) धार्मिकाऽधार्मिकयोर्मध्ये धार्मिकाणां ग्रहीतारः (पृत्सु) सङ्ग्रामेषु सेनासु वा (शूर) शत्रूणां हिंसक ॥४॥

भावार्थभाषाः - हे राजन् ! यथा सखा सख्ये प्रियमाचरति तथैव प्रजायै हितमाचर यत्र यत्र प्रजास्त्वामाह्वयेयुस्तत्र तत्रोपस्थितो भव शत्रुविजये च प्रयतस्व ॥४॥

भावार्थभाषाः - हे राजा ! जसा मित्र आपल्या मित्राशी प्रेमाने वागतो तसे तू प्रजेच्या हिताचे आचरण कर. जेव्हा जेव्हा व जेथे जेथे प्रजा तुला हाक मारील तेव्हा तेव्हा व तेथे तेथे तू ताबडतोब जा व शत्रूंना जिंकण्याचा प्रयत्न कर. ॥ ४ ॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - शुनहोत्रः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

नूनं᳓ न इन्द्र अपरा᳓य च स्या
भ᳓वा मॄळीक᳓+ उत᳓ नो अभि᳓ष्टौ
इत्था᳓ गृण᳓न्तो महि᳓नस्य श᳓र्मन्
दिवि᳓ ष्याम पा᳓रिये गोष᳓तमाः

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
aparā́ya ← aparā́ya (invariable)

ca ← ca (invariable)

indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

nūnám ← nūnám (invariable)

syāḥ ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:OPT, tense:PRS, voice:ACT}

abhíṣṭau ← abhíṣṭi- (nominal stem)
{case:LOC, gender:F, number:SG}

bháva ← √bhū- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

mr̥ḷīkáḥ ← mr̥ḷīká- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

utá ← utá (invariable)

gr̥ṇántaḥ ← √gr̥̄- 1 (root)
{case:NOM, gender:M, number:PL, tense:PRS, voice:ACT}

itthā́ ← itthā́ (invariable)

mahínasya ← mahína- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

śárman ← śárman- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}

diví ← dyú- ~ div- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

goṣátamāḥ ← goṣátama- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

pā́rye ← pā́rya- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

syāma ← √as- 1 (root)
{number:PL, person:1, mood:OPT, tense:PRS, voice:ACT}

नू॒नम् । नः॒ । इ॒न्द्र॒ । अ॒प॒राय॑ । च॒ । स्याः॒ । भव॑ । मृ॒ळी॒कः । उ॒त । नः॒ । अ॒भिष्टौ॑ ।
इ॒त्था । गृ॒णन्तः॑ । म॒हिन॑स्य । शर्म॑न् । दि॒वि । स्या॒म॒ । पार्ये॑ । गो॒सऽत॑माः ॥

• nūnaṃ ← nūnam
• [adverb]
• “now; surely; immediately; just.”

• na ← naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

• indrāparāya ← indra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• indrāparāya ← aparāya ← apara
• [noun], dative, singular, masculine
• “unsurpassable.”

• ca
• [adverb]
• “and; besides; then; now; even.”

• syā ← syāḥ ← as
• [verb], singular, Present optative
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• bhavā ← bhava ← bhū
• [verb], singular, Present imperative
• “become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”

• mṛﾱīka ← mṛﾱīke ← mṛḍīka
• [noun], locative, singular, neuter
• “compassion; favor.”

• uta
• [adverb]
• “and; besides; uta [indecl.]; similarly; alike; even.”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], genitive, plural
• “I; mine.”

• abhiṣṭau ← abhiṣṭi
• [noun], locative, singular, feminine
• “prevalence; protection.”

• itthā
• [adverb]
• “thus; here.”

• gṛṇanto ← gṛṇantaḥ ← gṛ
• [verb noun], nominative, plural
• “praise.”

• mahinasya ← mahina
• [noun], genitive, singular, masculine

• śarman
• [noun], locative, singular, neuter
• “protection; protective covering; refuge; joy.”

• divi ← div
• [noun], locative, singular, masculine
• “sky; Svarga; day; div [word]; heaven and earth; day; dawn.”

• ṣyāma ← syāma ← as
• [verb], plural, Present optative
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• pārye ← pārya
• [noun], locative, singular, masculine
• “critical; decisive.”

• goṣatamāḥ ← goṣatama
• [noun], nominative, plural, masculine

हे इन्द्र त्वं नूनम् अद्य नः अस्माकं स्याः अस्मदीयो भव । अपराय च अपरस्मिन्नन्यस्मिन्नपि कालेऽस्मदीयो भव । उत अपि च त्वं नः अस्माकम् अभिष्टौ अभिगमने सति मृळीकः सुखयिता भव । इत्था इत्थमनेन प्रकारेण गृणन्तः स्तुवन्तो वयं गोषतमाः गवां संभक्तृतमाः सन्तः महिनस्य महतस्तव संबन्धिनि दिवि द्योतमाने पार्ये दुःखस्य पारके शर्मन् शर्मणि सुखे स्याम वर्तमाना भवेम ॥ ॥ ५ ॥

English translation:

“Do you, Indra, now and at (all) other times be verily ours; be the bestower of happiness according to our condition; and in this maner, worshipping at dawn, and glorifying you, may we abide in the brilliant and unbounded felicity of you who are mighty.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Worshipping at dawn: goṣatamā = vartamānā bhavema, may we be present;

Ṣyama = may we be, may we abide;

Goṣa = the dawn

(So) should you be for us, now and for the future, Indra. Be there for us in mercy and in superiority.
Singing in just this way, might we be under the protection of the great one and on the decisive day be the best winners of cattle.

I do not see any difference in sense between the imperatival injunc. bhūḥ of 4b and the pres. impv. bhávā in 5b.

With Oldenberg, who argues this at length, I take the Saṃhitā mṛḷīká as loc. mṛḷīké, rather than Pp. mṛḷīkáḥ. See also Klein, DGRV I.314. The conjunction utá, which connects it with clear loc. abhíṣṭau, strongly supports this interpr. (Geldner’s interpr. is not clear.) The opening of the 2nd hemistich, itthā́PARTICIPLE, matches that of the opening of the last hemistich in the preceding hymn (VI.32.5), and the diví opening pāda d resembles divé-dive in the same position in VI.32.5.

The final pāda has a bad cadence: goṣátamaḥ. As Michael Weiss points out, this form should really be *goṣātamaḥ (splv. to goṣā́-). Such a reading doesn’t improve the expected Triṣṭubh cadence, but it would provide a proper Jagatī cadence (and metrical variety at the end of a hymn is not unexpected). The pāda can be read with 12 syllables without difficulty: diví ṣ i yāma pārye *goṣātamaḥ. As for the transmitted short vowel form, it might have been changed to match nṛtama in 3d, although, as noted there, the light initial syllable of that form is itself. metrically problematic.

Be ours, O Indra, now and for the future, be graciously inclined and near to help us.
Thus may we, singing, sheltered by the Mighty, win many cattle on the day of trial.

Sei jetzt und in Zukunft für uns, o Indra, sei zum Erbarmen geneigt und uns zu bevorzugen geneigt! Also lobpreisend möchten wir in des Mächtigen Schutz am entscheidenden Tage die meisten Kühe gewinnen.

Sei unser, Indra, jetzt und für die Zukunft, sei huldreich du und uns mit Hülfen nahe, Wir Sänger seien am Entscheidungstage in Schutz des Mächt’gen, Rinder viel erbeutend.

Будь нашим, о Индра, сейчас и в дальнейшем!
Будь милосердным и готовым нам помочь!
Так воспевая, под защитой могучего
В решающий день мы хотели бы больше всего захватить коров!

• इन्द्र:
• शुनहोत्रः
• स्वराट्पङ्क्ति
• पञ्चमः

फिर वह राजा कैसा वर्त्ताव करे, इस विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (इन्द्र) दुःखों के नाश करनेवाले ! आप (नः) हम लोगों के (मृळीकः) सुखकारक (भवा) हूजिये और (उत) भी (अपराय) अन्य के लिये (नूनम्) निश्चय कर सुखकारक (स्याः) हूजिये और (नः) हम लोगों के (अभिष्टौ) अपेक्षित सुख में (च) भी प्रवृत्त हूजिये (इत्था) इस कारण से (गृणन्तः) स्तुति करते हुए (गोषतमाः) वाणियों को अत्यन्त सेवनेवाले हम लोग (महिनस्य) बड़े आप के (पार्ये) पूर्ण करने और (दिवि) कामना करने योग्य (शर्मन्) गृह में (स्याम) होवें ॥५॥

भावार्थभाषाः - जो राजा अपने और दूसरे का पक्षपाती न होकर प्रजा के रक्षण में यत्न करनेवाला होवे तो सम्पूर्ण प्रजा प्रेम के स्थान में बँधी हुई होकर राजा की दिन-रात स्तुति करे ॥५॥ इस सूक्त में इन्द्र, राजा और प्रजा के गुणवर्णन करने से इस सूक्त के अर्थ की इससे पूर्व सूक्त के अर्थ के साथ सङ्गति जाननी चाहिये ॥ यह तेंतीसवाँ सूक्त और पाँचवाँ वर्ग समाप्त हुआ ॥

अन्वय: हे इन्द्र ! त्वां नो मृळीको भवा, उतापराय नूनं मृळीकः स्या नोऽभिष्टौ च प्रवृत्तो भवेत्था गृणन्तो गोषतमा वयं महिनस्य ते पार्ये दिवि शर्मन्त्स्याम ॥५॥

पुनः स राजा कथं वर्तेत इत्याह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (नूनम्) निश्चितम् (नः) अस्माकम् (इन्द्र) दुःखविदारक (अपराय) अन्यस्मै (च) (स्याः) भूयाः (भवा) अत्र द्व्यचोऽतस्तिङ इति दीर्घः। (मृळीकः) सुखकर्त्ता (उत) अपि (नः) अस्माकम् (अभिष्टौ) इच्छितसुखे (इत्था) अस्मात्कारणात् (गृणन्तः) स्तुवन्तः (महिनस्य) महतः (शर्मन्) शर्मणि गृहे (दिवि) कमनीये (स्याम) भवेम (पार्ये) पूरयितव्ये (गोषतमाः) ये गा वाचः सनन्ति सेवन्ते ततोऽतिशयिताः ॥५॥

भावार्थभाषाः - यदि राजा स्वस्य परस्य वा पक्षपात्यभूत्वा प्रजारक्षणे यत्नवान् भवेत्तर्हि सर्वाः प्रजाः प्रेमास्पदबद्धाः सत्यो राजानमहर्निशं स्तूयुरिति ॥५॥ अत्रेन्द्रराजप्रजागुणवर्णनादेतदर्थस्य पूर्वसूक्तार्थेन सह सङ्गतिर्वेद्या ॥ इति त्रयस्त्रिंशत्तमं सूक्तं पञ्चमो वर्गश्च समाप्तः ॥

भावार्थभाषाः - जो राजा भेदभाव न करता प्रजेच्या रक्षणासाठी प्रयत्न करतो तेथे सर्व प्रजा प्रेमाने राजाची रात्रंदिवस स्तुती करते. ॥ ५ ॥