०८२

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्

’ तत्सवितुः’ इति नवर्चं दशमं सूक्तं श्यावाश्वस्यार्षम् । अत्रेयमनुक्रमणिका- तत्सवितुर्नव गायत्रमाद्यानुष्टुप्’ इति । प्रथमानुष्टुप् शिष्टा गायत्र्यः । ’ सावित्रं तु ’ इत्युक्तत्वात् सावित्रम् । अग्निष्टोमे वैश्वदेवशस्त्रस्याद्यस्तृचः प्रतिपत् ‘ अद्या नो देव ’ इत्यनुचरः । सूत्रितं च– ‘ तत्सवितुर्वृणीमहेऽद्या नो देव सवितरिति वैश्वदेवस्य प्रतिपदनुचरौ ’ ( आश्व.श्रौ. ५.१८) इति ॥

Jamison Brereton

82 (436)
Savitar
Śyāvāśva Ātreya
9 verses: gāyatrī, except anuṣṭubh 1, arranged in trcas ̥
Structuring this hymn is an insistent pun on the name of Savitar (“the Impeller”) derived from the root sū “impel”: there are eight separate verbal and nominal forms of this root in the hymn. Savitar is also identified as the Apportioner (Bhaga), who often elsewhere appears as a separate divinity though regularly associated with Savitar, and what he is urged to impel is, for the most part, a good portion for us.

Jamison Brereton Notes

Savitar As noted in the published introduction. as well as just above ad V.81, this hymn contains numerous verbal and nominal forms of the root √sū ‘impel’, whose agent noun ‘Impeller’ Savitar is grammatically. Every vs. in the hymn contains a form of the name savitár-, but play on the root doesn’t start till vs. 3. There are eight such forms, with a concentration on the impv. in the middle: pres. subj. suvā́ti (3b), aor. injunc.

sāvīḥ (4b), pres. impv. suva (4c, 5b, 5c), them. loc. savé (6b), them. acc. (satyá)savam (7c), with a return to the original pres. subj. suvā́ti (9c). Starting with vs. 3, only vs. 8 lacks such a form – but s u vā(dhīr) with distracted suvā fits phonologically, though not etymologically. We might also note that the first two vss., which lack the punning root forms, do contain forms that might be considered phonological precursors: 1c sarva(-dhā́tamam), 2a sváyaśastaram, 2c svarāj i yam.

With so much concentration on form in this hymn, we should not be surprised that the content is not particularly stimulating.

01 तत्सवितुवृड़्णीमहे वयम् - अनुष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

त᳓त् सवितु᳓र् वृणीमहे
वयं᳓ देव᳓स्य भो᳓जनम् ।
श्रे᳓ष्ठं सर्व-धा᳓-तमं
तु᳓रं भ᳓गस्य धीमहि ॥

02 अस्य हि - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अ᳓स्य हि᳓ स्व᳓यशस्तरं
सवितुः᳓ क᳓च् चन᳓ प्रिय᳓म्
न᳓ मिन᳓न्ति स्वरा᳓जियम्

03 स हि - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

स᳓ हि᳓ र᳓त्नानि दाशु᳓षे
सुवा᳓ति सविता᳓ भ᳓गः
त᳓म् भागं᳓ चित्र᳓म् ईमहे

04 अद्या नो - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अद्या᳓ नो देव सवितः
प्रजा᳓वत् सावीः सौ᳓भगम् ।
प᳓रा दुष्-ष्व᳓प्न्यं सुव ॥

05 विश्वानि देव - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

वि᳓श्वानि देव सवितर्
दुरिता᳓नि प᳓रा सुव
य᳓द् भद्रं᳓ त᳓न् न आ᳓ सुव

06 अनागसो अदितये - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अ᳓नागसो अ᳓दितये
देव᳓स्य सवितुः᳓ सवे᳓
वि᳓श्वा वामा᳓नि धीमहि

07 आ विश्वदेवम् - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

आ᳓ विश्व᳓देवं स᳓त्पतिं
सूक्तइ᳓र् अद्या᳓ वृणीमहे
सत्य᳓सवं सविता᳓रम्

08 य इमे - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

य᳓ इमे᳓ उभे᳓ अ᳓हनी
पुर᳓ ए᳓ति अ᳓प्रयुछन्
सुआधी᳓र् देवः᳓ सविता᳓

09 य इमा - गायत्री

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

य᳓ इमा᳓ वि᳓श्वा जाता᳓नि
आश्राव᳓यति श्लो᳓केन
प्र᳓ च सुवा᳓ति सविता᳓