सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्
“द्युतद्यामानम्’ इति षड़ृचमष्टमं सूक्तम् । अत्रानुक्रमणिका –‘द्युतयामानं षट्’ इति । सत्यश्रवा ऋषिः । अनुक्तत्वात् त्रिष्टुप् । ‘उषस्यं तु ’ इत्युक्तत्वात् उषाः देवता । प्रातरनुवाके उषस्ये क्रतौ त्रैष्टुभे छन्दस्याश्विनशस्त्रे चेदं सूक्तम् । सूत्रितं च -‘द्युतद्यामानमुषो वाजेन ’ ( आश्व.श्रौ.. ४. १४) इति ।।
Jamison Brereton
80 (434)
Dawn
Satyaśravas Ātreya
6 verses: triṣṭibh
Although this hymn is attributed to the same poet as V.79 by the Anukramaṇī, it is entirely different in tone. Dawn’s association with wealth is mentioned in verse 3, but the focus is first on her journey (vss. 1–3) and then, in the second half of this brief hymn (vss. 4–6), on the beauty of her body as it is slowly revealed in the grow
ing light, in images of delicate sensuality.
Each verse but the first begins with the emphatic pronoun eṣā́ “she,” and there is no doubt that “she” is all that matters in the hymn.
Jamison Brereton Notes
Dawn As noted in the published introduction, every vs. but the first begins with eṣā́‘she, this one here’.
01 द्युतद्यामानं बृहतीमृतेन - त्रिष्टुप्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
द्युत᳓द्यामानम् बृहती᳓म् ऋते᳓न
ऋता᳓वरीम् अरुण᳓प्सुं विभाती᳓म्
देवी᳓म् उष᳓सं सु᳓वर् आव᳓हन्तीम्
प्र᳓ति वि᳓प्रासो मति᳓भिर् जरन्ते
मूलम् ...{Loading}...
द्यु॒तद्या॑मानं बृह॒तीमृ॒तेन॑ ऋ॒ताव॑रीमरु॒णप्सुं॑ विभा॒तीम् ।
दे॒वीमु॒षसं॒ स्व॑रा॒वह॑न्तीं॒ प्रति॒ विप्रा॑सो म॒तिभि॑र्जरन्ते ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - उषाः
- ऋषिः - सत्यश्रवा आत्रेयः
- छन्दः - त्रिष्टुप्
Thomson & Solcum
द्युत᳓द्यामानम् बृहती᳓म् ऋते᳓न
ऋता᳓वरीम् अरुण᳓प्सुं विभाती᳓म्
देवी᳓म् उष᳓सं सु᳓वर् आव᳓हन्तीम्
प्र᳓ति वि᳓प्रासो मति᳓भिर् जरन्ते
Vedaweb annotation
Strata
Cretic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
br̥hatī́m ← br̥hánt- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
dyutádyāmānam ← dyutádyāman- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
r̥téna ← r̥tá- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}
aruṇápsum ← aruṇápsu- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
r̥tā́varīm ← ŕ̥tāvan- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
vibhātī́m ← √bhā- (root)
{case:ACC, gender:F, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
āváhantīm ← √vah- (root)
{case:ACC, gender:F, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
devī́m ← devī́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
svàr ← svàr- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}
uṣásam ← uṣás- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
jarante ← √gr̥- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}
matíbhiḥ ← matí- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:PL}
práti ← práti (invariable)
víprāsaḥ ← vípra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
पद-पाठः
द्यु॒तत्ऽया॑मानम् । बृ॒ह॒तीम् । ऋ॒तेन॑ । ऋ॒तऽव॑रीम् । अ॒रु॒णऽप्सु॑म् । वि॒ऽभा॒तीम् ।
दे॒वीम् । उ॒षस॑म् । स्वः॑ । आ॒ऽवह॑न्तीम् । प्रति॑ । विप्रा॑सः । म॒तिऽभिः॑ । ज॒र॒न्ते॒ ॥
Hellwig Grammar
- dyutadyāmānam ← dyutat ← dyut
- [verb noun]
- “shine; inflame.”
- dyutadyāmānam ← yāmānam ← yāman
- [noun], accusative, singular, feminine
- “expedition; path; expedition; arrival.”
- bṛhatīm ← bṛhat
- [noun], accusative, singular, feminine
- “large; great; loud; high; much(a); exalted; abundant; intensive; strong; huge.”
- ṛtena ← ṛta
- [noun], instrumental, singular, neuter
- “truth; order; fixed order; ṛta [word]; law; custom; custom.”
- ṛtāvarīm ← ṛtāvan
- [noun], accusative, singular, feminine
- “law-abiding; faithful; righteous.”
- aruṇapsuṃ ← aruṇapsum ← aruṇapsu
- [noun], accusative, singular, feminine
- “red.”
- vibhātīm ← vibhā ← √bhā
- [verb noun], accusative, singular
- “shine.”
- devīm ← devī
- [noun], accusative, singular, feminine
- “Parvati; queen; goddess; Devi.”
- uṣasaṃ ← uṣasam ← uṣas
- [noun], accusative, singular, feminine
- “Ushas; dawn; uṣas [word]; morning.”
- svar
- [adverb]
- “sun; sky; sunlight.”
- āvahantīm ← āvah ← √vah
- [verb noun], accusative, singular
- “bring; marry; cause; run; perform; exude.”
- prati
- [adverb]
- “towards; per; regarding; respectively; according to; until.”
- viprāso ← viprāsaḥ ← vipra
- [noun], nominative, plural, masculine
- “Brahmin; poet; singer; priest; guru; Vipra.”
- matibhir ← matibhiḥ ← mati
- [noun], instrumental, plural, feminine
- “intelligence; decision; mind; hymn; purpose; idea; opinion; belief; desire; wish; conviction; plan; devotion.”
- jarante ← jṛ
- [verb], plural, Present indikative
- “sing.”
सायण-भाष्यम्
द्युतद्यामानं दीप्तरथां बृहतीं महतीम् ऋतेन सत्येन यज्ञेन वा ऋतावरीम् ऋतवतीम् अरुणप्सुम् अरुणरूपां विभातीं व्युच्छन्तीं देवीं द्योतमानाम् उषसं स्वरावहन्तीं सूर्यं गच्छन्तीम् । एवं महानुभावाम् उषसं विप्रासः मेधाविन ऋत्विजः मतिभिः स्तुतिभिः प्रति जरन्ते स्तुवन्ति ॥
Wilson
English translation:
“The wise priests celebrate with hymns the divine, bright-chariot, expanded Dawn; worshipped with holy worship, purple-tinted, radiant, leading on the sun.”
Jamison Brereton
The lofty one whose course is brilliant, who is truthful through her truth, whose breath is ruddy, who is widely radiant,
goddess Dawn who brings the sun here—in response to her do the
inspired poets awaken with their poetic thoughts.
Jamison Brereton Notes
In contrast to the relentless nominative representation of Dawn in the rest of the hymn, this 1st vs. begins with 3 full pādas of accusative describing her.
Griffith
THE singers welcome with their hymns and praises the Goddess Dawn who bringeth in the sunlight,
Sublime, by Law true to eternal Order, bright on her path, red-tinted, far-refulgent.
Geldner
Die Göttin Usas, die hohe, die in glänzender Auffahrt nach der Ordnung ordnungsgemäß in rötlicher Farbe erstrahlt, die die Sonne bringt, wachen die Redekundigen mit ihren Gedichten heran.
Grassmann
Die leuchtend geht, durch heil’ges Werk erhaben, die heilige mit rothem Glanze, strahlend, Die Licht uns bringt, die Göttin Morgenröthe, begrüssen laut die Sänger mit Gebeten.
Elizarenkova
Обладающую сверкающим выездом, высокую, по закону
Преданную закону, алого цвета, ярко сверкающую
Богиню Ушас, привозящую солнце,
Вдохновенные пробуждают молитвами.
अधिमन्त्रम् (VC)
- उषाः
- सत्यश्रवा आत्रेयः
- निचृत्पङ्क्ति
- पञ्चमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
अब छः ऋचावाले अस्सीवें सूक्त का प्रारम्भ है, उसके प्रथम मन्त्र में स्त्रियों के गुणों को कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे स्त्रि ! जैसे (विप्रासः) बुद्धिमान् जन (मतिभिः) बुद्धियों से और (ऋतेन) जल के सदृश सत्य से (द्युतद्यामानम्) प्रहरों को प्रकाश करती और (बृहतीम्) बढ़ती हुई (ऋतावरीम्) बहुत सत्य आचरण से युक्त (अरुणप्सुम्) लालरूपवाली (विभातीम्) प्रकाश करती हुई (देवीम्) प्रकाशमान और (स्वः) सूर्य्य के सदृश विद्या के प्रकाश को (आवहन्तीम्) धारण करती हुई (उषसम्) उषर्वेला की (प्रति) उत्तम प्रकार (जरन्ते) स्तुति करते हैं, उनकी तू प्रशंसा कर ॥१॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है। जैसे बुद्धिमान् पति उषःकाल आदि पदार्थों की विद्या को जान कर क्षणभर भी काल व्यर्थ नहीं व्यतीत करते हैं, वैसे ही स्त्रियाँ भी व्यर्थ समय न व्यतीत करें ॥१॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे स्त्रि ! यथा विप्रासो मतिभिर्ऋतेन द्युतद्यामानं बृहतीमृतावरीमरुणप्सुं विभातीं देवीं स्वरावहन्तीमुषसं प्रति जरन्ते तांस्त्वं प्रशंस ॥१॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
अथ स्त्रीगुणानाह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (द्युतद्यामानम्) प्रहरान् द्योतयन्तीम् (बृहतीम्) (ऋतेन) जलेनेव सत्येन (ऋतावरीम्) बहुसत्याचरणयुक्ताम् (अरुणप्सुम्) प्सु इति रूपनामसु पठितम्। (निघं०३.७) (विभातीम्) प्रकाशयन्तीम् (देवीम्) देदीप्यमानाम् (उषसम्) प्रातर्वेलाम् (स्वः) आदित्यमिव विद्याप्रकाशम् (आवहन्तीम्) प्रापयन्तीम् (प्रति) (विप्रासः) (मतिभिः) प्रज्ञाभिः (जरन्ते) स्तुवन्ति ॥१॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः । यथा मेधाविनः पतय उषसादिपदार्थविद्यां विज्ञाय क्षणमपि कालं व्यर्थं न नयन्ति तथैव स्त्रियोऽपि निरर्थकं समयन्न गमयेयुः ॥१॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - विषयः
या सूक्तात प्रातःकाळ व स्त्रीच्या गुणांचे वर्णन असल्यामुळे या सूक्ताच्या अर्थाची पूर्वसूक्तार्थाबरोबर संगती जाणावी.
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. जसे बुद्धिमान पती उषःकाल इत्यादींची विद्या जाणून क्षणभरही व्यर्थ काळ घालवित नाहीत. तसा स्त्रियांनी व्यर्थ काळ घालवू नये. ॥ १ ॥
02 एषा जनम् - त्रिष्टुप्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
एषा᳓ ज᳓नं दर्शता᳓ बोध᳓यन्ती
सुगा᳓न् पथः᳓ कृण्वती᳓ याति अ᳓ग्रे
बृहद्रथा᳓ बृहती᳓ विश्वमिन्वा᳓
उषा᳓ ज्यो᳓तिर् यछति अ᳓ग्रे अ᳓ह्नाम्
मूलम् ...{Loading}...
ए॒षा जनं॑ दर्श॒ता बो॒धय॑न्ती सु॒गान्प॒थः कृ॑ण्व॒ती या॒त्यग्रे॑ ।
बृ॒ह॒द्र॒था बृ॑ह॒ती वि॑श्वमि॒न्वोषा ज्योति॑र्यच्छ॒त्यग्रे॒ अह्ना॑म् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - उषाः
- ऋषिः - सत्यश्रवा आत्रेयः
- छन्दः - त्रिष्टुप्
Thomson & Solcum
एषा᳓ ज᳓नं दर्शता᳓ बोध᳓यन्ती
सुगा᳓न् पथः᳓ कृण्वती᳓ याति अ᳓ग्रे
बृहद्रथा᳓ बृहती᳓ विश्वमिन्वा᳓
उषा᳓ ज्यो᳓तिर् यछति अ᳓ग्रे अ᳓ह्नाम्
Vedaweb annotation
Strata
Cretic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
bodháyantī ← √budh- (root)
{case:NOM, gender:F, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
darśatā́ ← darśatá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
eṣā́ ← eṣá (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
jánam ← jána- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
ágre ← ágra- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}
kr̥ṇvatī́ ← √kr̥- (root)
{case:NOM, gender:F, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
patháḥ ← pánthā- ~ path- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL, tense:PRF, voice:MED}
sugā́n ← sugá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}
yāti ← √yā- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
br̥hadrathā́ ← br̥hadrathá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
br̥hatī́ ← br̥hánt- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
viśvaminvā́ ← viśvaminvá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
ágre ← ágra- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}
áhnām ← áhar ~ áhan- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:PL}
jyótiḥ ← jyótis- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
uṣā́ḥ ← uṣás- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
yachati ← √yam- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
पद-पाठः
ए॒षा । जन॑म् । द॒र्श॒ता । बो॒धय॑न्ती । सु॒ऽगान् । प॒थः । कृ॒ण्व॒ती । या॒ति॒ । अग्रे॑ ।
बृ॒ह॒त्ऽर॒था । बृ॒ह॒ती । वि॒श्व॒म्ऽइ॒न्वा । उ॒षाः । ज्योतिः॑ । य॒च्छ॒ति॒ । अग्रे॑ । अह्ना॑म् ॥
Hellwig Grammar
- eṣā ← etad
- [noun], nominative, singular, feminine
- “this; he,she,it (pers. pron.); etad [word].”
- janaṃ ← janam ← jana
- [noun], accusative, singular, masculine
- “people; national; man; relative; jan; Janaloka; person; jana [word]; man; attendant; Jana; foreigner; inhabitant; group.”
- darśatā ← darśata
- [noun], nominative, singular, feminine
- “beautiful; visible; beautiful.”
- bodhayantī ← bodhay ← √budh
- [verb noun], nominative, singular
- “awaken; ignite; advise; admonish; communicate.”
- sugān ← su
- [adverb]
- “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”
- sugān ← gān ← ga
- [noun], accusative, plural, masculine
- “located; moving; flowing; passable; ga [word]; accordant.”
- pathaḥ ← pathin
- [noun], accusative, plural, masculine
- “way; road; path [word]; journey; method.”
- kṛṇvatī ← kṛ
- [verb noun], nominative, singular
- “make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”
- yāty ← yāti ← yā
- [verb], singular, Present indikative
- “go; enter (a state); travel; disappear; reach; come; campaign; elapse; arrive; drive; reach; leave; run; depart; ride.”
- agre ← agra
- [noun], locative, singular, neuter
- “tip; beginning; peak; end; front; top; beginning; battlefront; agra [word]; acme; fingertip; top; best; optimum; climax; matter; glans.”
- bṛhadrathā ← bṛhat
- [noun]
- “large; great; loud; high; much(a); exalted; abundant; intensive; strong; huge.”
- bṛhadrathā ← rathā ← ratha
- [noun], nominative, singular, feminine
- “chariot; warrior; ratha [word]; Dalbergia oojeinensis; rattan.”
- bṛhatī ← bṛhat
- [noun], nominative, singular, feminine
- “large; great; loud; high; much(a); exalted; abundant; intensive; strong; huge.”
- viśvaminvoṣā ← viśvaminvā ← viśvaminva
- [noun], nominative, singular, feminine
- viśvaminvoṣā ← uṣāḥ ← uṣas
- [noun], nominative, singular, feminine
- “Ushas; dawn; uṣas [word]; morning.”
- jyotir ← jyotiḥ ← jyotis
- [noun], accusative, singular, neuter
- “light; star; luminosity; fire; jyotis [word]; digestion; planet; light; sunlight.”
- yacchaty ← yacchati ← yam
- [verb], singular, Present indikative
- “concentrate; grant; restrain; cause; control; offer; cover; raise.”
- agre ← agra
- [noun], locative, singular, neuter
- “tip; beginning; peak; end; front; top; beginning; battlefront; agra [word]; acme; fingertip; top; best; optimum; climax; matter; glans.”
- ahnām ← ahar
- [noun], genitive, plural, neuter
- “day; day; ahar [word]; day; day.”
सायण-भाष्यम्
दर्शता दर्शनीया एषा उषाः बोधयन्ती । कम् । जनम् । प्रसुप्तमित्यर्थः । पथः सुगान् सुगमनान् कृण्वती अग्रे सूर्यस्य पुरस्तात् याति गच्छति । कीदृश्युषाः बृहद्रथा प्रभूतरथा बृहती महती विश्वमिन्वा विश्वं व्याप्नुवाना विश्वतर्पणा वा । ईदृशी उषाः अह्नाम् अग्रे ज्योतिः तेजः यच्छति ॥
Wilson
English translation:
“The lovely Dawn, arousing man, goes before (the sun) preparing practicable paths, riding in a spacious chariot; vast, expanding everywhere, she diffuses light at the commencement of the days.”
Jamison Brereton
She, worthy to be seen, awakening the people, making the paths easy to travel, drives in the vanguard
with a lofty chariot, herself lofty, setting all in motion. Dawn extends her light in the vanguard of the days.
᳓
Jamison Brereton Notes
02-03 ...{Loading}...
Jamison Brereton Notes
Just as Savitar follows the lead (prayā́ṇam) of Dawn in 2d, the other gods follow his lead (also prayā́ṇam) in 3a. The masc. rel. prn. yásya beginning 3 makes it clear that the referent has changed – which is not clear from the English.
Griffith
She comes in front, fair, rousing up the people, making the pathways easy to be travelled.
High, on her lofty chariot, all-impelling, Dawn gives her splendour at the days’ beginning.
Geldner
Sie, die Gerngesehene, die die Leute weckt und die Wege gangbar macht, geht voraus auf hohem Wagen, die Hohe, Allbewegende. Die Usas hält im Anbeginn der Tage ihr Licht hoch.
Grassmann
Die sehenswerthe, die den Menschen aufweckt, sie fährt voran, die Pfade gangbar machend, Auf hohem Wagen hehr und allerfreuend, das Licht ausbreitend bei der Tage Anbruch.
Elizarenkova
Она, красивая на вид, будящая людей,
Делающая пути легко проходимыми, едет впереди;
На высокой колеснице, высокая, все приводящая в движение.
Ушас поддерживает свет в начале дней.
अधिमन्त्रम् (VC)
- उषाः
- सत्यश्रवा आत्रेयः
- स्वराड्बृहती
- मध्यमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर उसी विषय को कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे उत्तम स्वभाववाली स्त्रियो ! जैसे (एषा) यह (बृहद्रथा) बड़े रथ जिसके ऐसी (बृहती) बड़ी (विश्वमिन्वा) संपूर्ण जगत् को प्रक्षेप करती अलग करती और (जनम्) मनुष्य को और (दर्शता) देखने योग्य भूमियों को (बोधयन्ती) जनाती हुई (सुगान्) सुखपूर्वक जिनमें चलें उन (पथः) मार्गों को (कृण्वती) प्रकाशित करती हुई (उषाः) प्रातर्वेला (अग्रे) दिन से आगे (याति) चलती है और (अह्नाम्) दिनों के (अग्रे) पहिले से (ज्योतिः) प्रकाश को (यच्छति) देती है, वैसे तुम होओ ॥२॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है। जो स्त्रियाँ प्रभातवेला के सदृश अपने पति आदि को सूर्य्योदय से पहिले जगातीं, गृह और बाहर के मार्गों को साफ करतीं, आते हुए पतियों के हाथ जोड़ के आगे खड़ी होतीं और सब काल में विज्ञान को देती हैं, वे ही देश और कुल को शोभन करनेवाली हैं ॥२॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे सुशीलाः स्त्रियो ! यथैषा बृहद्रथा बृहती विश्वमिन्वा जनं दर्शता बोधयन्ती सुगान् पथः कृण्वत्युषा अग्रे यात्यह्नामग्रे ज्योतिर्यच्छति तथा यूयं भवत ॥२॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनस्तमेव विषयमाह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (एषा) (जनम्) (दर्शता) द्रष्टव्या भूमीः (बोधयन्ती) (सुगान्) सुखेन गच्छन्ति येषु तान् (पथः) मार्गान् (कृण्वती) प्रकाशं कुर्वती (याति) गच्छति (अग्रे) दिवसात्पुरः (बृहद्रथा) महान्तो रथा यस्याः सा (बृहती) महती (विश्वमिन्वा) या विश्वं सर्वं जगन्मिनोति (उषाः) प्रातर्वेला (ज्योतिः) प्रकाशम् (यच्छति) ददाति (अग्रे) प्रथमतः (अह्नाम्) दिवसानाम् ॥२॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः । याः स्त्रियः प्रभातवेलावत्स्वकीयान् पत्यादीन् सूर्योदयात्प्राक् चेतयन्त्यो गृहस्थान् बाह्यांश्च मार्गांश्छोधयन्त्य आगच्छतां पत्यादीनां कृताञ्जलयोऽग्रे तिष्ठन्ति सर्वदा विज्ञानं च प्रयच्छन्ति ता एव देशकुलभूषणानि भवन्ति ॥२॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. ज्या स्त्रिया प्रभातवेळी आपल्या पती इत्यादींना सूर्योदयापूर्वी जागे करतात. घराचे व बाहेरचे मार्ग स्वच्छ करतात. पती बाहेरून येताच त्याचे स्वागत करतात व सर्व काळी विज्ञान देतात. त्याच देशाला व कुलाला सुशोभित करतात. ॥ २ ॥
03 एषा गोभिररुणेभिर्युजानास्रेधन्ती - त्रिष्टुप्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
एषा᳓ गो᳓भिर् अरुणे᳓भिर् युजाना᳓
अ᳓स्रेधन्ती रयि᳓म् अ᳓प्रायु चक्रे
पथो᳓ र᳓दन्ती सुविता᳓य देवी᳓
पुरुष्टुता᳓ विश्व᳓वारा वि᳓ भाति
मूलम् ...{Loading}...
ए॒षा गोभि॑ररु॒णेभि॑र्युजा॒नास्रे॑धन्ती र॒यिमप्रा॑यु चक्रे ।
प॒थो रद॑न्ती सुवि॒ताय॑ दे॒वी पु॑रुष्टु॒ता वि॒श्ववा॑रा॒ वि भा॑ति ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - उषाः
- ऋषिः - सत्यश्रवा आत्रेयः
- छन्दः - त्रिष्टुप्
Thomson & Solcum
एषा᳓ गो᳓भिर् अरुणे᳓भिर् युजाना᳓
अ᳓स्रेधन्ती रयि᳓म् अ᳓प्रायु चक्रे
पथो᳓ र᳓दन्ती सुविता᳓य देवी᳓
पुरुष्टुता᳓ विश्व᳓वारा वि᳓ भाति
Vedaweb annotation
Strata
Cretic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
aruṇébhiḥ ← aruṇá- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}
eṣā́ ← eṣá (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
góbhiḥ ← gáv- ~ gó- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}
yujānā́ ← √yuj- (root)
{case:NOM, gender:F, number:SG, tense:AOR, voice:MED}
áprāyu ← áprāyu- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}
ásredhantī ← ásredhant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
cakre ← √kr̥- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:MED}
rayím ← rayí- ~ rāy- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
devī́ ← devī́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
patháḥ ← pánthā- ~ path- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG, tense:PRF, voice:MED}
rádantī ← √rad- (root)
{case:NOM, gender:F, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
suvitā́ya ← suvitá- (nominal stem)
{case:DAT, gender:N, number:SG}
bhāti ← √bhā- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
puruṣṭutā́ ← puruṣṭutá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
ví ← ví (invariable)
viśvávārā ← viśvávāra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
पद-पाठः
ए॒षा । गोभिः॑ । अ॒रु॒णेभिः॑ । यु॒जा॒ना । अस्रे॑धन्ती । र॒यिम् । अप्र॑ऽआयु । च॒क्रे॒ ।
प॒थः । रद॑न्ती । सु॒वि॒ताय॑ । दे॒वी । पु॒रु॒ऽस्तु॒ता । वि॒श्वऽवा॑रा । वि । भा॒ति॒ ॥
Hellwig Grammar
- eṣā ← etad
- [noun], nominative, singular, feminine
- “this; he,she,it (pers. pron.); etad [word].”
- gobhir ← gobhiḥ ← go
- [noun], instrumental, plural, masculine
- “cow; cattle; go [word]; Earth; bull; floor; milk; beam; sunbeam; leather; hide; horn; language; bowstring; earth; ox; Svarga.”
- aruṇebhir ← aruṇebhiḥ ← aruṇa
- [noun], instrumental, plural, masculine
- “red; tawny; dusty; gray.”
- yujānāsredhantī ← yujānā ← yuj
- [verb noun], nominative, singular
- “mix; use; endow; yoke; accompany; to practice Yoga; connect; hire; administer; compound; affect; add; concentrate; unite; join; prosecute; combine; supply; compound; attach to; appoint; fill; process; mobilize; mount; complement; eat; join; treat; coincide; affect; challenge.”
- yujānāsredhantī ← a
- [adverb]
- “not; akāra; a [taddhita]; a [word]; a; a.”
- yujānāsredhantī ← sredhantī ← sridh
- [verb noun], nominative, singular
- rayim ← rayi
- [noun], accusative, singular, masculine
- “wealth; property.”
- aprāyu
- [noun], accusative, singular, neuter
- cakre ← kṛ
- [verb], singular, Perfect indicative
- “make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”
- patho ← pathaḥ ← pathin
- [noun], accusative, plural, masculine
- “way; road; path [word]; journey; method.”
- radantī ← rad
- [verb noun], accusative, dual
- “dig.”
- suvitāya ← suvita
- [noun], dative, singular, neuter
- “prosperity; well-being.”
- devī
- [noun], nominative, singular, feminine
- “Parvati; queen; goddess; Devi.”
- puruṣṭutā ← puruṣṭuta
- [noun], nominative, singular, feminine
- viśvavārā ← viśva
- [noun]
- “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”
- viśvavārā ← vārā ← vāra
- [noun], nominative, singular, feminine
- “treasure; choice.”
- vi
- [adverb]
- “apart; away; away.”
- bhāti ← bhā
- [verb], singular, Present indikative
- “look; shine; show; look like; glitter; reflect.”
सायण-भाष्यम्
एषा उषाः अरुणेभिः अरुणवर्णैः गोभिः बलीवर्दैः रथं युजाना योजयन्ती अस्रेधन्ती अशुष्यन्त्यक्षीणा वा । किम् । रयिं धनम् अप्रायु अप्रगन्तृ अविचलितं चक्रे करोति । किं कुर्वती । पथः मार्गान् रदन्ती प्रकाशयन्ती । किमर्थम् । सुविताय सुष्ठु गमनाय देवी द्योतमाना पुरुष्टुता बहुभिः स्तुता ‘विश्ववारा सर्वैर्वरणीया वि भाति प्रकाशं करोति ॥
Wilson
English translation:
“Harnessing the purple oxen to her car, unwearied she renders riches perpetual; a goddess, praised of many, and cherished by all, she shines, manifesting the paths that lead to good.”
Jamison Brereton
She, after hitching up with her ruddy cows, without fail has produced her wealth unremittingly.
Blazing paths for good passage, the goddess, praised by many, bringing all valuables, radiates widely.
Jamison Brereton Notes
The published translation takes instr. ójasā as belonging to the gods, whereas the standard interpr. assign this ójas- to Savitar. Although there is no way to tell from the Skt., I think “with/through his power” is the better choice, esp. given the parallel instr.
mahitvanā́in d, which is definitely Savitar’s. I would so emend the tr.
The second hemistich at first appears quite straightforward syntactically, but the syntax clashes with what we expect the sense to be – and on further inspection the syntax turns out to be skewed, too. I’m afraid that in the published translation this has produced regrettable incoherence. Looking at the syntax first, we seem to find a textbook case of a relative / correlative construction: yáḥ … sá …, with an accented verb in the rel. cl. vimamé, hence “who measured out the earthly (ones), he …” But there is a problem, because the direct object of the rel. cl., pā́rthivāni, should be completed by rájāṃsi, which is technically in the main clause beginning with sá.
This does not bother Geldner or Renou, who tr. the two acc. pls. together in the rel. cl. (e.g., Geldner “der die irdischen Räume durchmessen hat …”). Witzel Gotō by contrast do notice the problem and tr. pā́rthivāni in the rel. cl. and rájāṃsi in the main cl. and supply all the missing parts in each cl.: “(er), der die irdischen (Räume) durchmessen hat, er ist Etaśa, der … die (irdischen) Räume (durchmessen hat) …,” which is similar to my published translation – though a bit more coherent – but also a bit clumsier. The published translation assumes that the 2nd set of spaces are ‘heavenly’; cf. IV.53.3 ā́prā rájāmsi divyā́ni pā́rthivā “(Savitar) has filled the heavenly and earthly spaces.” The semantic problem is posed by the phrase sá étaśaḥ smack in the middle and apparently starting the main clause, coreferential with the yáḥ in the rel. cl., which we all had good reason to think was referring to Savitar. One solution has been to take étaśa- as an adj., ‘dappled’ vel sim (so Sāyaṇa.: etavarṇaḥ śubhraḥ śobhamānaḥ) or ‘hastening’ (so Grassmann, though not for this passage). But most take it as the PN Etaśa, the famous, if often enigmatic, horse of the sun. Following that tactic, as far as I can see we must take it as an identification or a simile, with Savitar equivalent to Etaśa – not as a complete change of subject.
There are two ways I can see to do this – 1) take sá étaśaḥ as a parenthetical interjection within the relative clause, which otherwise occupies all of cd: “Who measured out the earthly spaces – he is Etaśa! – with his greatness – god Savitar …” or 2) to keep the rel./corr. structure but fold étaśaḥ in as unmarked identification / simile: “Who measured out the earthly (spaces), he, (like/as) Etaśa, measured out the (heavenly) spaces with his greatness: god Savitar.” I prefer the latter, because it allows us to supply ‘heavenly’ in the main clause, and surely the point of contact between Savitar and Etaśa in this context is that Etaśa crosses the heaven daily, “measuring it out,” as he pulls the sun’s chariot. Etaśa as a measurer of earthly spaces makes little sense. I would therefore emend the published translation to the 2nd alternative.
That Savitar is identified with Etaśa in one of his aspects may be supported by the explicit identifications with other figures in the next two vss.: mitró bhavasi (4d), pūṣā́bhavasi (5b).
02-03 ...{Loading}...
Jamison Brereton Notes
Just as Savitar follows the lead (prayā́ṇam) of Dawn in 2d, the other gods follow his lead (also prayā́ṇam) in 3a. The masc. rel. prn. yásya beginning 3 makes it clear that the referent has changed – which is not clear from the English.
Griffith
She, harnessing her car with purple oxen. injuring none, hath brought perpetual riches.
Opening paths to happiness, the Goddess shines, praised by all, giver of every blessing.
Geldner
Sie hat mit roten Rindern den Wagen bespannend, ohne Unfall, ohne sich abbringen zu lassen, Reichtum gewonnen. Die Göttin, die zu guter Fahrt die Wege bahnt, die Vielgepriesene, Vielbegehrte erstrahlt.
Grassmann
Die güt’ge Uschas schaffte unablässig uns Reichthum her, mit rothen Stieren fahrend; Die Göttin bahnt zum Wohlergehn die Pfade, und strahlt gepriesen reich an allen Gütern.
Elizarenkova
Она, запрягая (колесницу) алыми коровами,
Безошибочно, неустанно создает богатство.
Пролагая пути для удачной поездки, богиня,
Несущая все желанные дары, ярко сверкает, когда ее много прославили.
अधिमन्त्रम् (VC)
- उषाः
- सत्यश्रवा आत्रेयः
- निचृत्त्रिष्टुप्
- धैवतः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर उसी विषय को कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे विद्यायुक्त स्त्रि ! जैसे (एषा) यह प्रातर्वेला (अरुणेभिः) चारों ओर रक्त वर्णवाले (गोभिः) किरणों के साथ (युजाना) युक्त और (रयिम्) धन को (अस्रेधन्ती) सिद्ध करती हुई (अप्रायु) नहीं नष्ट होनेवाले को (चक्रे) करती है और (पथः) मार्गों को (रदन्ती) खोदती हुई (पुरुष्टुता) बहुतों से प्रशंसा की गई (विश्ववारा) सम्पूर्ण मनुष्यों से स्वीकार करने योग्य (देवी) प्रकाशित होती हुई (सुविताय) ऐश्वर्य्य के लिये (वि, भाति) विशेष करके प्रकाशित होती है, वैसे आप होओ ॥३॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है। जैसे पतिव्रता, विद्यायुक्त और चतुर स्त्री गृह को प्रकाशित करनेवाली होती है, वैसे ही प्रातर्वेला ब्रह्माण्ड को प्रकाशित करनेवाली है ॥३॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे विदुषि स्त्रि ! यथैषोषा अरुणेभिर्गोभिर्युजाना रयिमस्रेधन्ती अप्रायु चक्रे पथो रदन्ती पुरुष्टुता विश्ववारा देवी सुविताय वि भाति तथा त्वं भव ॥३॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनस्तमेव विषयमाह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (एषा) उषाः (गोभिः) किरणैः (अरुणेभिः) आरक्तवर्णैः सह (युजाना) युक्ता (अस्रेधन्ती) साधयन्ती (रयिम्) धनम् (अप्रायु) यन्न प्रैति नश्यति तत् (चक्रे) करोति (पथः) मार्गान् (रदन्ती) लिखन्ती (सुविताय) ऐश्वर्य्याय (देवी) द्योतमाना (पुरुष्टुता) बहुभिः प्रशंसिता (विश्ववारा) विश्वैः सर्वैर्मनुष्यैर्वरणीया (वि, भाति) विशेषेण प्रकाशते ॥३॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः । यथा पतिव्रता विदुषी विचक्षणा स्त्री गृहस्य प्रकाशिका वर्त्तते तथैवोषा ब्रह्माण्डस्य प्रकाशिका वर्त्तते ॥३॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. जशी पतिव्रता विद्यायुक्त व चतुर स्त्री घर व्यवस्थित ठेवते. तशीच प्रातःकाळची वेळ ब्रह्मांडाला प्रकाशित करणारी असते. ॥ ३ ॥
04 एषा व्येनी - त्रिष्टुप्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
एषा᳓ वि᳓एनी भवति द्विब᳓र्हा
आविष्कृण्वाना᳓ तनु᳓वम् पुर᳓स्तात्
ऋत᳓स्य प᳓न्थाम् अ᳓नु एति साधु᳓
प्रजानती᳓व न᳓ दि᳓शो मिनाति
मूलम् ...{Loading}...
ए॒षा व्ये॑नी भवति द्वि॒बर्हा॑ आविष्कृण्वा॒ना त॒न्वं॑ पु॒रस्ता॑त् ।
ऋ॒तस्य॒ पन्था॒मन्वे॑ति सा॒धु प्र॑जान॒तीव॒ न दिशो॑ मिनाति ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - उषाः
- ऋषिः - सत्यश्रवा आत्रेयः
- छन्दः - त्रिष्टुप्
Thomson & Solcum
एषा᳓ वि᳓एनी भवति द्विब᳓र्हा
आविष्कृण्वाना᳓ तनु᳓वम् पुर᳓स्तात्
ऋत᳓स्य प᳓न्थाम् अ᳓नु एति साधु᳓
प्रजानती᳓व न᳓ दि᳓शो मिनाति
Vedaweb annotation
Strata
Cretic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line
Morph
bhavati ← √bhū- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
dvibárhāḥ ← dvibárhas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
eṣā́ ← eṣá (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
vyènī ← vyènī- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
āviṣkr̥ṇvānā́ ← √kr̥- (root)
{case:NOM, gender:F, number:SG, tense:PRS, voice:MED}
purástāt ← purástāt (invariable)
tanvàm ← tanū́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
ánu ← ánu (invariable)
eti ← √i- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
pánthām ← pánthā- ~ path- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}
r̥tásya ← r̥tá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
sādhú ← sādhú- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}
díśaḥ ← díś- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}
iva ← iva (invariable)
mināti ← √mī- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
ná ← ná (invariable)
prajānatī́ ← √jñā- (root)
{case:NOM, gender:F, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
पद-पाठः
ए॒षा । विऽए॑नी । भ॒व॒ति॒ । द्वि॒ऽबर्हाः॑ । आ॒विः॒ऽकृ॒ण्वा॒ना । त॒न्व॑म् । पु॒रस्ता॑त् ।
ऋ॒तस्य॑ । पन्था॑म् । अनु॑ । ए॒ति॒ । सा॒धु । प्र॒जा॒न॒तीऽइ॑व । न । दिशः॑ । मि॒ना॒ति॒ ॥
Hellwig Grammar
- eṣā ← etad
- [noun], nominative, singular, feminine
- “this; he,she,it (pers. pron.); etad [word].”
- vyenī ← vyena
- [noun], nominative, singular, feminine
- bhavati ← bhū
- [verb], singular, Present indikative
- “become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”
- dvibarhā ← dvibarhāḥ ← dvibarhas
- [noun], nominative, singular, feminine
- “double.”
- āviṣkṛṇvānā ← āviṣkṛ ← √kṛ
- [verb noun], nominative, singular
- “show; uncover.”
- tanvam ← tanū
- [noun], accusative, singular
- “body; self; own(a); person; form.”
- purastāt
- [adverb]
- “ahead; eastward; earlier; above; above.”
- ṛtasya ← ṛta
- [noun], genitive, singular, neuter
- “truth; order; fixed order; ṛta [word]; law; custom; custom.”
- panthām ← pathin
- [noun], accusative, singular, masculine
- “way; road; path [word]; journey; method.”
- anv ← anu
- [adverb]
- “subsequently; behind; along; towards; because.”
- eti ← i
- [verb], singular, Present indikative
- “go; travel; enter (a state); return; walk; continue; reach; ask.”
- sādhu
- [noun], accusative, singular, neuter
- “good; good; correct; correct; sādhu [word]; excellent; efficient.”
- prajānatīva ← prajānatī ← prajñā ← √jñā
- [verb noun], nominative, singular
- “know; perceive; understand; detect.”
- prajānatīva ← iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- na
- [adverb]
- “not; like; no; na [word].”
- diśo ← diśaḥ ← diś
- [noun], accusative, plural, feminine
- “quarter; direction; region; diś [word]; Aṣṭādhyāyī, 5.3.27; distant region; Diś; four; example; method; space.”
- mināti ← mī
- [verb], singular, Present indikative
- “transgress; damage.”
सायण-भाष्यम्
एषा उषाः व्येनी भवति विशेषेण श्वेता भवति द्विबर्हाः द्वयोः प्रथममध्यमयोः स्थानयोः परिवृढोषाः पश्चात् तन्वं स्वीयां तनुम् आविष्कृण्वाना प्रकटीकुर्वती । कुत्र । पुरस्तात् पूर्वस्यां दिशि । किंच ऋतस्य आदित्यस्य पन्थां पन्थानं साधु सम्यक् अन्वेति । किंच प्रजानतीव विश्वं प्रज्ञापयन्ती । इवेति संप्रत्यर्थे । न दिशो मिनाति न हिनस्ति । प्रत्युत दिशः प्रकाशयति । अथवा प्रजानतीव अनुगन्तव्यमिति प्रकर्षेण अवगच्छन्ती च ऋतस्य पन्थामन्वेति ॥
Wilson
English translation:
“Lucidly white is she, occupying the two (regions, the upper and middle firmament), and manifesting her person n from the east; she traverses the path of the sun as if knowing (his course), and harms not the quarters of the horizon.”
Jamison Brereton
She, the dappled one, becomes doubly exalted as she reveals her body in the east.
She follows along the path of truth, straight to the goal. Like one who knows the way, she does not confound the directions.
᳓
Jamison Brereton Notes
04-05 ...{Loading}...
Jamison Brereton Notes
4b and 5d are entirely parallel in structure: 4b utá mitró bhavasi deva dhármabhiḥ 5d utá pūṣā́bhavasi deva yā́mabhiḥ This strict parallelism should extend to the two final instr. pls. – that is, Savitar should become the god in question by virtue of a quality/entity held in common and expressed in the instr. I therefore think it unlikely that dhármabhiḥ is the vague “nach deinen Eigenschaften” of Geldner or “par (tes) dispositions-naturelles” of Renou; it needs to refer to an actual thing, like Pūṣan’s journeys. In the published translation I render it as ‘supports’ (sim. Witzel Gotō “durch deine Unterstützungen”), keeping in mind that Savitar often holds up his arms, which may function as literal supports. But it may rather be something like ‘institutes, ordinances’, referring to the regulation of time and activity that Savitar performs.
Griffith
With changing tints she gleams in double splendour while from the eastward she displays her body.
She travels perfectly the path of Order, nor fails to reach, as one who knows, the quarters.
Geldner
Sie, die Buntfarbige, wird doppeltgroß, wenn sie im Osten ihren Leib enthüllt. Sie wandelt richtig den Weg der Ordnung; wie eine Wegekundige verfehlt sie nicht die Richtungen.
Grassmann
Zwiefach an Grösse wird sie prächtig schimmernd, wenn sie den Leib enthüllt vor aller Augen; Sie geht entlang den Pfad des Rechtes grade, des Wegs bewusst verfehlt sie nicht die Richtung.
Elizarenkova
Она, переливаясь, становится огромной вдвойне,
Когда раскрывает свое тело на востоке.
Она правильно следует по пути закона.
Подобно знающей путь, она не путает направлений.
अधिमन्त्रम् (VC)
- उषाः
- सत्यश्रवा आत्रेयः
- विराट्त्रिष्टुप्
- धैवतः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर उसी विषय को कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे विद्यायुक्त स्त्रि ! जैसे (एषा) यह प्रातर्वेला (पुरस्तात्) प्रथम (तन्वम्) शरीर को (आविष्कृण्वाना) और संपूर्ण रूपवाले द्रव्यों की प्रकटता करती हुई (द्विबर्हाः) दिन और रात्रि से बढ़ानेवाली (व्येनी) विशेष हरिणी के सदृश वेगयुक्त (भवति) होती है और (ऋतस्य) सत्य के (पन्थाम्) मार्ग की (अनु, एति) अनुगामिनी होती है और (साधु) उत्तम विज्ञान को (प्रजानतीव) विशेष करके जानती हुई सी (दिशः) दिशाओं का (न) नहीं (मिनाति) नाश करती है, वैसा तू वर्त्ताव कर ॥४॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है। जैसे सती स्त्री गृहाश्रम के मार्ग को प्रकाशित करके सम्पूर्ण सुखों को प्रकट करती है, वैसे ही प्रातर्वेला वर्त्तमान है ॥४॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे विदुषि स्त्रि ! यथैषोषाः पुरस्तात्तन्वमाविष्कृण्वाना द्विबर्हा व्येनी भवति। ऋतस्य पन्थामन्वेति साधु प्रजानतीव दिशो न मिनाति तथा त्वं वर्त्तस्व ॥४॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनस्तमेव विषयमाह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (एषा) (व्येनी) या विशिष्टमृगीवद्वेगवती (भवति) (द्विबर्हाः) या द्वाभ्यां रात्रिदिनाभ्यां बृंहयति वर्धयति (आविष्कृण्वाना) सर्वेषां मूर्तिमतां द्रव्याणां प्राकट्यं सम्पादयन्ती (तन्वम्) शरीरम् (पुरस्तात्) (ऋतस्य) सत्यस्य (पन्थाम्) मार्गम् (अनु) (एति) अनुगच्छति (साधु) उत्तमं विज्ञानम् (प्रजानतीव) (न) निषेधे (दिशः) (मिनाति) हिनस्ति ॥४॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः । यथा सती स्त्री गृहाश्रमस्य मार्गं प्रकाश्य सर्वाणि सुखानि प्रकटयति तथैवोषा वर्त्तते ॥४॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. जशी सात्त्विक स्त्री गृहस्थाश्रमाचा मार्ग सुकर करते व संपूर्ण सुख देते. तशीच प्रातर्वेला असते. ॥ ४ ॥
05 एषा शुभ्रा - त्रिष्टुप्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
एषा᳓ शुभ्रा᳓ न᳓ तनु᳓वो विदाना᳓
ऊर्ध्वे᳓व स्नाती᳓ दृश᳓ये नो अस्थात्
अ᳓प द्वे᳓षो बा᳓धमाना त᳓मांसि
उषा᳓ दिवो᳓ दुहिता᳓ ज्यो᳓तिषा᳓गात्
मूलम् ...{Loading}...
ए॒षा शु॒भ्रा न त॒न्वो॑ विदा॒नोर्ध्वेव॑ स्ना॒ती दृ॒शये॑ नो अस्थात् ।
अप॒ द्वेषो॒ बाध॑माना॒ तमां॑स्यु॒षा दि॒वो दु॑हि॒ता ज्योति॒षागा॑त् ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - उषाः
- ऋषिः - सत्यश्रवा आत्रेयः
- छन्दः - त्रिष्टुप्
Thomson & Solcum
एषा᳓ शुभ्रा᳓ न᳓ तनु᳓वो विदाना᳓
ऊर्ध्वे᳓व स्नाती᳓ दृश᳓ये नो अस्थात्
अ᳓प द्वे᳓षो बा᳓धमाना त᳓मांसि
उषा᳓ दिवो᳓ दुहिता᳓ ज्यो᳓तिषा᳓गात्
Vedaweb annotation
Strata
Cretic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
eṣā́ ← eṣá (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
ná ← ná (invariable)
śubhrā́ ← śubhrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
tanvàḥ ← tanū́- (nominal stem)
{case:GEN, gender:F, number:SG}
vidānā́ ← √vid- 2 (root)
{case:NOM, gender:F, number:SG, tense:PRF, voice:MED}
asthāt ← √sthā- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}
dr̥śáye ← √dr̥ś- (root)
{case:DAT, number:SG}
iva ← iva (invariable)
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
snātī́ ← √snā- (root)
{case:NOM, gender:F, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
ūrdhvā́ ← ūrdhvá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
ápa ← ápa (invariable)
bā́dhamānā ← √bādhⁱ- (root)
{case:NOM, gender:F, number:SG, tense:PRS, voice:MED}
dvéṣaḥ ← dvéṣas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
támāṁsi ← támas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}
ā́ ← ā́ (invariable)
agāt ← √gā- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}
diváḥ ← dyú- ~ div- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
duhitā́ ← duhitár- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
jyótiṣā ← jyótis- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}
uṣā́ḥ ← uṣás- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
पद-पाठः
ए॒षा । शु॒भ्रा । न । त॒न्वः॑ । वि॒दा॒ना । ऊ॒र्ध्वाऽइ॑व । स्ना॒ती । दृ॒शये॑ । नः॒ । अ॒स्था॒त् ।
अप॑ । द्वेषः॑ । बाध॑माना । तमां॑सि । उ॒षाः । दि॒वः । दु॒हि॒ता । ज्योति॑षा । आ । अ॒गा॒त् ॥
Hellwig Grammar
- eṣā ← etad
- [noun], nominative, singular, feminine
- “this; he,she,it (pers. pron.); etad [word].”
- śubhrā ← śubhra
- [noun], nominative, singular, feminine
- “white; beautiful; attractive; śubhra [word]; light.”
- na
- [adverb]
- “not; like; no; na [word].”
- tanvo ← tanvaḥ ← tanū
- [noun], genitive, singular, feminine
- “body; self; own(a); person; form.”
- vidānordhveva ← vidānā ← vid
- [verb noun], nominative, singular
- “know; diagnose; perceive; know; accord; notice; deem; mind; learn; specify; watch; recognize; detect; call.”
- vidānordhveva ← ūrdhvā ← ūrdhva
- [noun], nominative, singular, feminine
- “upper; up(a); upper; upward; erect; more(a); raised; ūrdhva [word]; acclivitous; overturned; loud; eminent; high.”
- vidānordhveva ← iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- snātī ← snā
- [verb noun], nominative, singular
- “bathe.”
- dṛśaye ← dṛś
- [verb noun]
- “see; observe; view; visit; look; learn; meet; read; teach; examine; watch; see; notice; perceive; diagnose; travel to; show; detect; know; know; understand; understand; follow.”
- no ← naḥ ← mad
- [noun], dative, plural
- “I; mine.”
- asthāt ← sthā
- [verb], singular, Root aorist (Ind.)
- “stay; stand; situate; exist; [in]; resist; endure; put; soak; be; stop; adhere; get stale; concentrate; grow; trust; wake; consociate; last; dwell; lie; stand; stop.”
- apa
- [adverb]
- “away.”
- dveṣo ← dveṣaḥ ← dveṣas
- [noun], accusative, singular, neuter
- “hostility; enemy.”
- bādhamānā ← bādh
- [verb noun], nominative, singular
- “afflict; annoy; chase away; tease; grieve; irritate.”
- tamāṃsy ← tamāṃsi ← tamas
- [noun], accusative, plural, neuter
- “dark; darkness; Tamas; tamas [word]; faint; tamas; gloom; ignorance.”
- uṣā ← uṣāḥ ← uṣas
- [noun], nominative, singular, feminine
- “Ushas; dawn; uṣas [word]; morning.”
- divo ← divaḥ ← div
- [noun], genitive, singular, masculine
- “sky; Svarga; day; div [word]; heaven and earth; day; dawn.”
- duhitā ← duhitṛ
- [noun], nominative, singular, feminine
- “daughter; duhitṛ [word].”
- jyotiṣāgāt ← jyotiṣā ← jyotis
- [noun], instrumental, singular, neuter
- “light; star; luminosity; fire; jyotis [word]; digestion; planet; light; sunlight.”
- jyotiṣāgāt ← āgāt ← āgā ← √gā
- [verb], singular, Root aorist (Ind.)
- “come; arrive.”
सायण-भाष्यम्
एषा उषाः शुभ्रा न शुभ्रवर्णा निर्मला स्वलंकृता योषिदिव तन्वः अङ्गानि विदाना प्रज्ञापयन्ती स्नाती स्नानं कुर्वाणा ऊर्ध्वेव उन्नतेव स्नानादुत्तिष्ठन्तीव नः अस्मदर्थम् अस्माकं पुरतो वा दृशये सर्वेषां दर्शनाय उत् अस्थात् पूर्वस्यां दिशि उत्तिष्ठति। किं कुर्वती । द्वेषः द्वेष्याणि तमांसि अप बाधमाना दिवो दुहिता उषाः ज्योतिषा तेजसा सह ‘आगात् आगच्छति ॥
Wilson
English translation:
“exhibiting her person n like a well-attired feminine le, she stands before our eyes, (gracefully) inclining like (a woman who has been) bathing; dispersing the hostile glooms, Uṣas, the daughter of heaven, comes with radiance.”
Jamison Brereton
She, like a beauty who knows her own body, has stood up erect like a bather for us to see.
Thrusting away hatred and the shades of darkness, Dawn, the Daughter of Heaven, has come here with her light.
᳓
Jamison Brereton Notes
04-05 ...{Loading}...
Jamison Brereton Notes
4b and 5d are entirely parallel in structure: 4b utá mitró bhavasi deva dhármabhiḥ 5d utá pūṣā́bhavasi deva yā́mabhiḥ This strict parallelism should extend to the two final instr. pls. – that is, Savitar should become the god in question by virtue of a quality/entity held in common and expressed in the instr. I therefore think it unlikely that dhármabhiḥ is the vague “nach deinen Eigenschaften” of Geldner or “par (tes) dispositions-naturelles” of Renou; it needs to refer to an actual thing, like Pūṣan’s journeys. In the published translation I render it as ‘supports’ (sim. Witzel Gotō “durch deine Unterstützungen”), keeping in mind that Savitar often holds up his arms, which may function as literal supports. But it may rather be something like ‘institutes, ordinances’, referring to the regulation of time and activity that Savitar performs.
Griffith
As conscious that her limbs are bright with bathing, she stands, as ’twere, erect that we may see her.
Driving away malignity and darkness, Dawn, Child of Heaven, hath come to us with lustre.
Geldner
Sie ist wie eine Schöne sich ihres Körpers bewußt; sie steht wie eine Badende aufgerichtet da, um sich beschauen zu lassen. Die Anfeindungen, die Finsternis vertreibt sie; mit ihrem Lichte ist Usas, die Himmelstochter, gekommen.
Grassmann
Wie reingewaschen ihre Glieder zeigend, stand wie gebadet aufrecht uns zu schauen die Morgenröthe; weg die Feindschaft jagend und Dunkel, kam mit Licht des Himmels Tochter.
Elizarenkova
Она, словно красавица, осознающая (свое) тело,
Встала, будто стоя купаясь, чтоб мы ее видели.
Прогоняя прочь враждебность (и) мрак,
Ушас, дочь неба, явилась со светом.
अधिमन्त्रम् (VC)
- उषाः
- सत्यश्रवा आत्रेयः
- भुरिक्पङ्क्ति
- पञ्चमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर उसी विषय को कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे श्रेष्ठ लक्षणोंवाली स्त्रि ! जैसे (एषा) यह (उषाः) प्रातर्वेला (शुभ्रा) श्वेतवर्णवाली बिजुली के (न) सदृश (तन्वः) शरीरों को (विदाना) जनाती हुई (ऊर्ध्वेव) ऊपर सी स्थित (स्नाती) शुद्ध और (नः) हम लोगों के (दृशये) दर्शन के लिये (अस्थात्) स्थित होती है और (द्वेषः) द्वेष करनेवाले जनों और (तमांसि) रात्रियों को (अप, बाधमाना) निवारण करती हुई (दिवः) सूर्य्य की (दुहिता) कन्या के सदृश वर्त्तमान (ज्योतिषा) प्रकाश से (आ, अगात्) प्राप्त होती है, वैसे तू हो ॥५॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है। जैसे कुलीन स्त्री जलादिकों और इन्द्रियों के निग्रहों से बाहर और भीतर से शुद्ध, गृहस्थान्धकार को निवृत्त करती हुई, सब के शरीर की रक्षा करती है और गृह के कृत्यों में चतुर है, वैसे ही प्रातर्वेला होती है ॥५॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे शुभलक्षणे स्त्रि ! यथैषोषाः शुभ्रा विद्युन्न तन्वो विदानोर्ध्वेव स्नाती नो दृशयेऽस्थाद् द्वेषस्तमांसि चाप बाधमाना दिवो दुहिता ज्योतिषाऽऽगात्तथा त्वं भवेः ॥५॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनस्तमेव विषयमाह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (एषा) (शुभ्रा) श्वेतवर्णा (न) इव (तन्वः) शरीराणि (विदाना) ज्ञापयन्ती (ऊर्ध्वेव) ऊर्ध्वेव स्थिता (स्नाती) शुद्धा (दृशये) दर्शनाय (नः) अस्माकम् (अस्थात्) तिष्ठति (अप) (द्वेषः) द्वेष्टॄन् (बाधमाना) निवारयन्ती (तमांसि) रात्रीः (उषाः) प्रातर्वेला (दिवः) सूर्य्यस्य (दुहिता) कन्येव (ज्योतिषा) प्रकाशेन (आ) (अगात्) आगच्छति ॥५॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः । यथा कुलीना स्त्री जलादीन्द्रियसंयमाभ्यां बाह्याऽऽभ्यन्तरे शुद्धा गृहस्थाऽन्धकारं निवारयन्ती सर्वेषां शरीररक्षां विदधाति गृहकृत्येषु दक्षा वर्त्तते तथैवोषा भवति ॥५॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. जशी कुलीन स्त्री जल इत्यादींनी इंद्रियांचा निग्रह करून आत व बाहेर शुद्ध होते, गृहस्थाश्रमातील अंधकार नाहीसा करीत सर्वांच्या शरीराचे रक्षण करते व गृहकृत्यात चतुर असते तशीच प्रातर्वेला असते. ॥ ५ ॥
06 एषा प्रतीची - त्रिष्टुप्
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
एषा᳓ प्रतीची᳓ दुहिता᳓ दिवो᳓ नॄ᳓न्
यो᳓षेव भद्रा᳓ नि᳓ रिणीते अ᳓प्सः
विऊर्ण्वती᳓ दाशु᳓षे वा᳓रियाणि
पु᳓नर् ज्यो᳓तिर् युवतिः᳓ पूर्व᳓थाकः
मूलम् ...{Loading}...
ए॒षा प्र॑ती॒ची दु॑हि॒ता दि॒वो नॄन्योषे॑व भ॒द्रा नि रि॑णीते॒ अप्सः॑ ।
व्यू॒र्ण्व॒ती दा॒शुषे॒ वार्या॑णि॒ पुन॒र्ज्योति॑र्युव॒तिः पू॒र्वथा॑कः ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - उषाः
- ऋषिः - सत्यश्रवा आत्रेयः
- छन्दः - त्रिष्टुप्
Thomson & Solcum
एषा᳓ प्रतीची᳓ दुहिता᳓ दिवो᳓ नॄ᳓न्
यो᳓षेव भद्रा᳓ नि᳓ रिणीते अ᳓प्सः
विऊर्ण्वती᳓ दाशु᳓षे वा᳓रियाणि
पु᳓नर् ज्यो᳓तिर् युवतिः᳓ पूर्व᳓थाकः
Vedaweb annotation
Strata
Cretic
Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M
Morph
diváḥ ← dyú- ~ div- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}
duhitā́ ← duhitár- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
eṣā́ ← eṣá (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
nr̥̄́n ← nár- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}
pratīcī́ ← pratyáñc- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
ápsaḥ ← ápsas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
bhadrā́ ← bhadrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
iva ← iva (invariable)
ní ← ní (invariable)
riṇīte ← √rī- (root)
{number:SG, person:3, mood:INJ, tense:PRS, voice:MED}
yóṣā ← yóṣā- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
dāśúṣe ← dāśváṁs- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}
vā́ryāṇi ← vā́rya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}
vyūrṇvatī́ ← √vr̥- (root)
{case:NOM, gender:F, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
akar ← √kr̥- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}
jyótiḥ ← jyótis- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
púnar ← púnar (invariable)
pūrváthā ← pūrváthā (invariable)
yuvatíḥ ← yuvatí- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
पद-पाठः
ए॒षा । प्र॒ती॒ची । दु॒हि॒ता । दि॒वः । नॄन् । योषा॑ऽइव । भ॒द्रा । नि । रि॒णी॒ते॒ । अप्सः॑ ।
वि॒ऽऊ॒र्ण्व॒ती । दा॒शुषे॑ । वार्या॑णि । पुनः॑ । ज्योतिः॑ । यु॒व॒तिः । पू॒र्वऽथा॑ । अ॒क॒रित्य॑कः ॥
Hellwig Grammar
- eṣā ← etad
- [noun], nominative, singular, feminine
- “this; he,she,it (pers. pron.); etad [word].”
- pratīcī ← pratyañc
- [noun], nominative, singular, feminine
- “western; facing; westbound; backward; pratyañc [word]; inverted.”
- duhitā ← duhitṛ
- [noun], nominative, singular, feminine
- “daughter; duhitṛ [word].”
- divo ← divaḥ ← div
- [noun], genitive, singular, masculine
- “sky; Svarga; day; div [word]; heaven and earth; day; dawn.”
- nṝn ← nṛ
- [noun], accusative, plural, masculine
- “man; man; nṛ [word]; crew; masculine.”
- yoṣeva ← yoṣā
- [noun], nominative, singular, feminine
- “woman; puppet; daughter.”
- yoṣeva ← iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- bhadrā ← bhadra
- [noun], nominative, singular, feminine
- “auspicious; lovely; good; happy; bhadra [word]; lucky; fine-looking; beautiful.”
- ni
- [adverb]
- “back; down.”
- riṇīte ← ri
- [verb], singular, Present indikative
- “free; liberate; run; let go of.”
- apsaḥ ← apsas
- [noun], accusative, singular, neuter
- vyūrṇvatī ← vivṛ ← √vṛ
- [verb noun], nominative, singular
- “open; comment; uncover; disclose.”
- dāśuṣe ← dāś
- [verb noun], dative, singular
- “sacrifice; give.”
- vāryāṇi ← vārya
- [noun], nominative, plural, neuter
- “precious; valuable.”
- punar
- [adverb]
- “again; further; now; over and over; subsequently; repeatedly; however; besides.”
- jyotir ← jyotiḥ ← jyotis
- [noun], nominative, singular, neuter
- “light; star; luminosity; fire; jyotis [word]; digestion; planet; light; sunlight.”
- yuvatiḥ ← yuvati
- [noun], nominative, singular, feminine
- “girl; woman.”
- pūrvathākaḥ ← pūrvathā
- [adverb]
- pūrvathākaḥ ← akaḥ ← kṛ
- [verb], singular, Root aorist (Ind.)
- “make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”
सायण-भाष्यम्
एषा उषाः प्रतीची अभिमुखा सती दिवः दुहिता नॄन् सर्वान् प्राणिनः प्रति भद्रा योषेव कल्याणवेषा योषिदिव अप्सः रूपं नि रिणीते प्रेरयति । किंच दाशुषे हविर्दात्रे यजमानाय वार्याणि वरणीयानि धनानि व्यूर्ण्वती प्रयच्छन्ती युवतिः नित्ययौवना सर्वत्र मिश्रयन्ती वा पुनः अद्यापि पूर्वथा पूर्वमिव ज्योतिः तेजः अकः करोति ॥ ॥ २३ ॥
Wilson
English translation:
“Uṣas, the daughter of heaven, tending to the west puts forth her beauty like a (well-dressed) woman, bestowing precious treasures upon the offerer of adoration; she, ever youthful, brings back the light as (she has done) of old.”
Jamison Brereton
She, the Daughter of Heaven, facing toward men, lets her breast spill over like a fortunate young wife,
disclosing desirable things to the pious. The young woman has created light once again, as before.764 V.81–82
Griffith
The Daughter of the Sky, like some chaste woman, bends, opposite to men, her forehead downward.
The Maid, disclosing boons to him who worships, hath brought again the daylight as aforetime.
Geldner
Sie, die Himmelstochter, kommt den Männern entgegen; wie eine schöne Frau entblößt sie die Brust. Indem sie ihre begehrenswerten Sachen dem Opferer enthüllt, hat die Jugendliche wiederum wie früher Licht gemacht.
Grassmann
Des Himmels Tochter, zugewandt den Männern, lässt fallen wie die schöne Braut den Schleier; Enthüllend dem Verehrer ihre Reize, schuf wieder Licht sie wie zuvor, die Jungfrau.
Elizarenkova
Она, дочь неба, идущая навстречу мужчинам,
Словно прекрасная женщина, выпускает грудь.
Раскрывая желанные дары для (своего) почитателя,
Юная жена снова создала свет, как прежде.
अधिमन्त्रम् (VC)
- उषाः
- सत्यश्रवा आत्रेयः
- भुरिक्पङ्क्ति
- पञ्चमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर उसी विषय को कहते हैं ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे शुभ लक्षणोंवाली स्त्रि ! जैसे (एषा) यह प्रातर्वेला (दिवः) सूर्य्य की (दुहिता) कन्या के सदृश (नॄन्) अग्रणी श्रेष्ठ पुरुषों को (योषेव) स्त्री के सदृश (भद्रा) कल्याण करनेवाली (प्रतीची) पश्चिम दिशा को प्राप्त (अप्सः) सुन्दर रूप को (नि, रिणीते) अत्यन्त प्राप्त होती है और (दाशुषे) देनेवाले के लिये (वार्याणि) स्वीकार करने योग्य धन आदि को (व्यूर्ण्वती) विशेष करके आच्छादित करती हुई (पूर्वथा) पहिली के सदृश (पुनः) फिर (ज्योतिः) ज्योतिःरूप को (युवतिः) प्राप्त यौवनावस्थावाली के सदृश (अकः) करती है, वैसी तुम होओ ॥६॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में उपमा और वाचकलुप्तोपमालङ्कार हैं। जो स्त्रियाँ शुभ आचरणवालीं और युवावस्था को प्राप्त हुईं अपने सदृश पतियों को प्राप्त होकर सम्पूर्ण गृहकृत्यों को व्यवस्थापित करती हैं, वे प्रातर्वेला के सदृश अत्यन्त शोभित होती हैं ॥६॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे शुभलक्षणे स्त्रि ! यथैषोषा दिवो दुहिता नॄन् योषेव भद्रा प्रतीच्यप्सो नि रिणीते दाशुषे वार्याणि व्यूर्ण्वती पूर्वथा पुनर्ज्योतिर्युवतिरिवाकस्तथा त्वं भव ॥६॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनस्तमेव विषयमाह ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (एषा) (प्रतीची) पश्चिमदिशां प्राप्ता (दुहिता) कन्येव (दिवः) सूर्य्यस्य (नॄन्) नायकान् श्रेष्ठान् पुरुषान् (योषेव) (भद्रा) कल्याणकारिणी (नि) (रिणीते) गच्छति (अप्सः) सुरूपम् (व्यूर्ण्वती) विशेषणाच्छादयन्ती (दाशुषे) दात्रे (वार्याणि) वर्त्तुमर्हाणि धनादीनि (पुनः) (ज्योतिः) (युवतिः) प्राप्तयौवनावस्थेव (पूर्वथा) पूर्वा इव (अकः) करोति ॥६॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - अत्रोपमावाचकलुप्तोपमालङ्कारौ । याः स्त्रियो भद्राचाराः प्राप्तयुवावस्थाः स्वसदृशान् पतीन् प्राप्य सर्वाणि गृहकृत्यानि व्यवस्थापयन्ति ता उषर्वत्सुशोभन्त इति ॥६॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. ज्या स्त्रिया चांगले आचरण करून युवावस्थेत आपल्यासारख्याच पतीला प्राप्त करून संपूर्ण गृहकृत्याचे व्यवस्थापन करतात त्या प्रातर्वेळेप्रमाणे शोभून दिसतात. ॥ ६ ॥