०७७

• देवता - अश्विनौ
• ऋषिः - भौमोत्रिः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

प्रातर्या᳓वाणा प्रथमा᳓ यजध्वम्
पुरा᳓ गृ᳓ध्राद् अ᳓ररुषः पिबातः
प्रात᳓र् हि᳓ यज्ञ᳓म् अश्वि᳓ना दधा᳓ते
प्र᳓ शंसन्ति कव᳓यः पूर्वभा᳓जः

Strata
Cretic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
prātaryā́vāṇā ← prātaryā́van- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:DU}

prathamā́ ← prathamá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:DU}

yajadhvam ← √yaj- (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}

áraruṣaḥ ← árarivaṁs- (nominal stem)
{case:ABL, gender:M, number:SG}

gŕ̥dhrāt ← gŕ̥dhra- (nominal stem)
{case:ABL, gender:M, number:SG}

pibātaḥ ← √pā- 2 (root)
{number:DU, person:3, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

purā́ ← purā́ (invariable)

aśvínā ← aśvín- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:DU}

dadhā́te ← √dhā- 1 (root)
{number:DU, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

hí ← hí (invariable)

prātár ← prātár (invariable)

yajñám ← yajñá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

kaváyaḥ ← kaví- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

prá ← prá (invariable)

pūrvabhā́jaḥ ← pūrvabháj- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

śaṁsanti ← √śaṁs- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

प्रा॒तः॒ऽयावा॑ना । प्र॒थ॒मा । य॒ज॒ध्व॒म् । पु॒रा । गृध्रा॑त् । अर॑रुषः । पि॒बा॒तः॒ ।
प्रा॒तः । हि । य॒ज्ञम् । अ॒श्विना॑ । द॒धाते॒ इति॑ । प्र । शं॒स॒न्ति॒ । क॒वयः॑ । पू॒र्व॒ऽभाजः॑ ॥

• prātaryāvāṇā ← prātar
• [adverb]
• “at dawn; early.”

• prātaryāvāṇā ← yāvāṇā ← yāvan
• [noun], accusative, dual, masculine
• “traveler.”

• prathamā ← prathama
• [noun], accusative, dual, masculine
• “first; prathama [word]; third; young; chief(a); best; antecedent.”

• yajadhvam ← yaj
• [verb], plural, Present imperative
• “sacrifice; worship; worship.”

• purā
• [adverb]
• “once; earlier; first; purā [indecl.].”

• gṛdhrād ← gṛdhrāt ← gṛdhra
• [noun], ablative, singular, masculine
• “vulture.”

• araruṣaḥ ← a
• [adverb]
• “not; akāra; a [taddhita]; a [word]; a; a.”

• araruṣaḥ ← raruṣaḥ ← rā
• [verb noun], ablative, singular
• “give; impart.”

• pibātaḥ ← pā
• [verb], dual, Present conjunctive (subjunctive)
• “drink; gulp; soak; drink; suck; inhale.”

• prātar
• [adverb]
• “at dawn; early.”

• hi
• [adverb]
• “because; indeed; for; therefore; hi [word].”

• yajñam ← yajña
• [noun], accusative, singular, masculine
• “yajña; religious ceremony; Vishnu; yajña [word]; Yajña; Shiva.”

• aśvinā ← aśvin
• [noun], nominative, dual, masculine
• “Asvins; two.”

• dadhāte ← dhā
• [verb], dual, Present indikative
• “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”

• pra
• [adverb]
• “towards; ahead.”

• śaṃsanti ← śaṃs
• [verb], plural, Present indikative
• “recommend; tell; praise; approve; communicate; recite; commend; bode; name; agree.”

• kavayaḥ ← kavi
• [noun], nominative, plural, masculine
• “poet; wise man; bard; Venus; Uśanas; kavi [word]; Kavi; prophet; guru; Brahma.”

• pūrvabhājaḥ ← pūrvabhāj
• [noun], accusative, plural, masculine

हे मदीया ऋत्विजः प्रातर्यावाणा प्रातरेव यज्ञं गन्तारौ प्रथमा अत एवेतरेभ्यो देवेभ्यः पूर्वभाविनौ प्रकृष्टतमौ वा अश्विनौ यजध्वम् । किमर्थं प्रथमयागनियोगः । उच्यते । गृध्रात् अभिकाङ्क्षतः अररुषः अदातू रक्षःप्रभृतेः पुरा पूर्वं पिबातः पिबताम् । अनागतौ कथं यष्टुं शक्यावित्यत आह । अश्विना अश्विनौ प्रातर्हि यज्ञं दधाते धारयतः संभजतः । पूर्वभाज: पूर्वकालीनाः कवयः अनूचाना ऋषयः प्रातरेवैतौ प्र शंसन्ति । ये वा अनूचानास्ते कवयः (ऐ. ब्रा. २. ३८) इति हि निगमः ॥

English translation:

“Worship the two who come first (of the gods) at dawn; let them drink before the greedy withholders (of the offering); for the Aśvins verily claim the morning sacrifice; the ardent sages praised them (at dawn).”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

The ancient sages: kavayaḥ pūrvabhājaḥ: kavi = one learned in the Vedas: ye ve anucānas te kavayaḥ, those are anucānas are kavis (Aitareya Brāhmaṇa);

Anucāna = ṣadaṅgasahita vedadhyāyinaḥ, students of the Vedas with the six supplements

Sacrifice to the first ones, the two who journey in the early morning. They will drink before the ungenerous vulture [=rival sacrificer].
Since the Aśvins receive the sacrifice in the early morning, the poets proclaim them as those who receive the first portion.

FIRST worship those who come at early morning: let the Twain drink before the giftless niggard.
The Asvins claim the sacrifice at daybreak: the sages yielding the first share extol them.

Opfert den Frühkommenden zuerst; sie sollen vor dem mißgünstigen Geier trinken, denn am Morgen empfangen die Asvin ihr Opfer. Die Seher preisen die Götter, denen der erste Opferanteil gebührt.

Verehrt die ersten, die am Morgen kommen; sie mögen trinken vor dem gier’gen Dämon; Denn früh empfing das Ritterpaar das Opfer, und früh vertheilend singen Lob die Weisen.

Первым принесите жертву двоим рановыезжающим!
Они должны выпить до коршуна зловредного –
Ведь рано утром Ашвины принимают жертву.
Поэты прославляют (богов,) имеющих право на первую долю.

• अश्विनौ
• अत्रिः
• निचृत्त्रिष्टुप्
• धैवतः

अब पाँच ऋचावाले सतहत्तरवें सूक्त का प्रारम्भ है, उसके प्रथम मन्त्र में मनुष्यों को क्या करना चाहिये, इस विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे मनुष्यो ! तुम जैसे (पुरा) पहिले (प्रातर्यावाणा) जो सूर्य्य और उषा प्रातर्वेला में चलते हैं उन (प्रथमा) प्रथम और विस्तीर्ण स्वरूपवालों को और (अश्विना) अध्यापक और उपदेशक जनों को (यजध्वम्) मिलाओ और (अररुषः) नहीं देनेवाले की (गृध्रात्) अभिकाङ्क्षा से रस को (पिबातः) पीते और (प्रातः हि) प्रातःकाल ही (यज्ञम्) राज्यपालन को (दधाते) धारण करते हैं उनकी (पूर्वभाजः) पूर्वजनों के आदर करनेवाले (कवयः) बुद्धिमान् जन (प्र, शंसन्ति) प्रशंसा करते हैं, वैसे उनको आप लोग जानो ॥१॥

भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है । हे मनुष्यो ! जो राजा और उपदेशक जन दिन में शयनरहित और जिनकी विद्वान् जन स्तुति करते हैं, उनके सत्सङ्ग से आप लोग काङ्क्षासिद्धि करो ॥१॥

अन्वय: हे मनुष्या ! यूयं यथा पुरा प्रातर्यावाणा प्रथमाऽश्विना यजध्वं तथा तावररुषो गृध्राद् रसं पिबातः प्रातर्हि यज्ञं दधाते तौ पूर्वभाजः कवयः प्र शंसन्ति तथा तौ यूयं विजानीत ॥१॥

अथ मनुष्यैः किं कर्त्तव्यमित्याह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (प्रातर्यावाणा) यौ सूर्य्योषसौ प्रातर्यातस्तौ (प्रथमा) आदिमौ विस्तीर्णस्वरूपौ (यजध्वम्) सङ्गच्छध्वम् (पुरा) पुरस्तात् (गृध्रात्) अभिकाङ्क्षया (अररुषः) अदातुः (पिबातः) पिबतः (प्रातः) (हि) (यज्ञम्) राज्यपालनम् (अश्विना) अध्यापकोपदेशकौ (दधाते) (प्र) (शंसन्ति) प्रशंसन्ति (कवयः) मेधाविनः (पूर्वभाजः) ये पूर्वान् भजन्ति ते ॥१॥

भावार्थभाषाः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः । हे मनुष्या ! यौ राजोपदेशकौ दिवास्वापरहितौ तथा यौ विद्वांसः तत्सङ्गेन यूयं काङ्क्षासिद्धिं कुरुत ॥१॥

या सूक्तात अग्नी, जल, विद्वान व राजाच्या कृत्याचे वर्णन असल्यामुळे या सूक्ताच्या अर्थाची पूर्वसूक्तार्थाबरोबर संगती जाणावी.

भावार्थभाषाः - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. हे माणसांनो! जे राजा व उपदेशक दिवसा झोपत नाहीत व ज्यांची विद्वान लोक स्तुती करतात त्यांच्या उत्तम संगतीने तुम्ही आकांक्षापूर्ती करा. ॥ १ ॥

• देवता - अश्विनौ
• ऋषिः - भौमोत्रिः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

प्रात᳓र् यजध्वम् अश्वि᳓ना हिनोत
न᳓ साय᳓म् अस्ति देवया᳓ अ᳓जुष्टम्
उता᳓न्यो᳓ अस्म᳓द् यजते वि᳓ चा᳓वः
पू᳓र्वः-पूर्वो य᳓जमानो व᳓नीयान्

Strata
Cretic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
aśvínā ← aśvín- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:DU}

hinota ← √hi- (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

prātár ← prātár (invariable)

yajadhvam ← √yaj- (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}

ájuṣṭam ← ájuṣṭa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

asti ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

devayā́ḥ ← devayā́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ná ← ná (invariable)

sāyám ← sāyám (invariable)

anyáḥ ← anyá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

asmát ← ahám (pronoun)
{case:ABL, number:PL}

ā́vaḥ ← √vas- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

ca ← ca (invariable)

utá ← utá (invariable)

ví ← ví (invariable)

yajate ← √yaj- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

pū́rvaḥ-pūrvaḥ ← pū́rva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

vánīyān ← vánīyaṁs- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

yájamānaḥ ← √yaj- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:MED}

प्रा॒तः । य॒ज॒ध्व॒म् । अ॒श्विना॑ । हि॒नो॒त॒ । न । सा॒यम् । अ॒स्ति॒ । दे॒व॒ऽयाः । अजु॑ष्टम् ।
उ॒त । अ॒न्यः । अ॒स्मत् । य॒ज॒ते॒ । वि । च॒ । आवः॑ । पूर्वः॑ऽपूर्वः । यज॑मानः । वनी॑यान् ॥

• prātar
• [adverb]
• “at dawn; early.”

• yajadhvam ← yaj
• [verb], plural, Present imperative
• “sacrifice; worship; worship.”

• aśvinā ← aśvin
• [noun], accusative, dual, masculine
• “Asvins; two.”

• hinota ← hi
• [verb], plural, Present imperative
• “impel; send; spur; stimulate; urge.”

• na
• [adverb]
• “not; like; no; na [word].”

• sāyam ← sāya
• [noun], accusative, singular, neuter
• “evening; sāya [word].”

• asti ← as
• [verb], singular, Present indikative
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• devayā ← deva
• [noun], masculine
• “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

• devayā ← yāḥ ← yā
• [noun], nominative, singular, neuter
• “going.”

• ajuṣṭam ← a
• [adverb]
• “not; akāra; a [taddhita]; a [word]; a; a.”

• ajuṣṭam ← juṣṭam ← juṣ
• [verb noun], nominative, singular
• “enjoy; endow; possess; frequent; accompany; induce; consume; approve; affect; attend; befit; blend; contract.”

• utānyo ← uta
• [adverb]
• “and; besides; uta [indecl.]; similarly; alike; even.”

• utānyo ← anyaḥ ← anya
• [noun], nominative, singular, masculine
• “other; another(a); remaining; different; anya [word]; other than; more(a); fresh; any(a).”

• asmad ← asmat ← mad
• [noun], ablative, plural
• “I; mine.”

• yajate ← yaj
• [verb], singular, Present indikative
• “sacrifice; worship; worship.”

• vi
• [adverb]
• “apart; away; away.”

• cāvaḥ ← ca
• [adverb]
• “and; besides; then; now; even.”

• cāvaḥ ← āvaḥ ← vas
• [verb], singular, Root aorist (Ind.)
• “dawn; shine.”

• pūrvaḥ ← pūrva
• [noun], nominative, singular, masculine
• “aforesaid(a); antecedent; previous(a); first; eastern; former(a); pūrva [word]; age-old; anterior; bygone; fore(a); predictive; firstborn; easterly; instrumental.”

• pūrvo ← pūrvaḥ ← pūrva
• [noun], nominative, singular, masculine
• “aforesaid(a); antecedent; previous(a); first; eastern; former(a); pūrva [word]; age-old; anterior; bygone; fore(a); predictive; firstborn; easterly; instrumental.”

• yajamāno ← yajamānaḥ ← yaj
• [verb noun], nominative, singular
• “sacrifice; worship; worship.”

• vanīyān ← vanīyas
• [noun], nominative, singular, masculine

हे मदीयाः पुरुषाः अश्विना अश्विनौ प्रातः प्रातरेव यजध्वं पूजयध्वं स्तुध्वम् । हिनोत प्रहिणुत हवींषि । सायं सायंकाले हविः देवयाः देवगामि न अस्ति न विद्यते । देवा न स्वीकुर्वन्तीत्यर्थः । अजुष्टम् असेव्यं तद्भवति । पूर्वाह्णो वै देवानाम् ’ इति हि श्रुतिः । उत अस्मत् अस्मत्तः अन्यः कोऽपि यजते यजेत सोमेन वि चावः वितर्पयेच्च हविषा । अतोऽस्मास्वन्येषु च मध्ये पूर्वः पूर्वो यजमानः यः पूर्वः पूर्वो यष्टा भवति सः वनीयान् देवानां संभजनीयः संभाव्यो भवति ॥

English translation:

“WOrship the Aśvins at early dawn; offer their oblations; the evening is not for the gods; it is unacceptable to them; and whether it be any other than ourselves who worship them or propitiates them, the worshipper who is foremost (in his devotion) is the most approved of.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

The evening is not for the gods: Purvāhṇo vai devānām, the forenoon verily is for the gods

Sacrifice to them in the early morning, urge on the Aśvins: there is no (sacrifice) in the evening, (when it is) displeasing for it to travel to the gods. And it is the other one, not us, who sacrifices when dawn has (already) come: the earlier the sacrificer, the greater his gain.

Worship at dawn and instigate the Asvins:nor is the worshipper at eve rejected.
Besides ourselves another craves and worships: each first in worship is most highly favoured.

Opfert am Morgen, treibt die Asvin zur Eile - zur Abendzeit gelangt das Opfer nicht zu den Göttern, weil es da unwillkommen ist. Auch opfert ein anderer außer uns, wenn es Morgen geworden ist. Je früher der Opfernde daran ist, desto mehr gewinnt er.

Verehret früh, verherrlicht früh die Ritter; nicht opfert Abends man, das ist beliebt nicht; Auch ausser uns verehrt und spendet mancher; der früher opfert, der ist stets der lieb’re.

Рано утром приносите жертву, торопите Ашвинов –
Вечером она не идет к богам, неприятна (им).
И другой, кроме нас, приносит жертву тоже, когда рассвело.
Самый ранний жертвователь выиграет больше.

• अश्विनौ
• अत्रिः
• निचृत्त्रिष्टुप्
• धैवतः

फिर उसी विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे मनुष्यो ! आप लोग (प्रातः) प्रभातकाल में (अश्विना) सूर्य्य और उषा को (यजध्वम्) उत्तम प्रकार प्राप्त हूजिये और (हिनोत) वृद्धि कीजिये जहाँ (न) नहीं (सायम्) सन्ध्याकाल (अस्ति) है वहाँ जो (देवयाः) श्रेष्ठ गुण और विद्वानों को प्राप्त होनेवाले हैं उनका (अजुष्टम्) सेवन करिये और जो (अन्यः) अन्य (अस्मत्) हम लोगों से (यजते) मिलता है (च) और जो (वि, आवः) विशेष रक्षा करता है वह (उत) भी (पूर्वःपूर्वः) पहिला पहिला (यजमानः) यज्ञ करनेवाला (वनीयान्) अतिशय विभाग करनेवाला होता है, उसका भी सत्कार करो ॥२॥

भावार्थभाषाः - मनुष्यों को चाहिये कि प्रतिदिन रात्रि के चौथे शेष प्रहर में उठकर जैसे नियम से अन्तरिक्ष और पृथिवी वर्त्तमान हैं, वैसे वर्त्ताव करके सब की रक्षा करें ॥२॥

अन्वय: हे मनुष्या ! यूयं प्रातरश्विना यजध्वं हिनोत यत्र न सायमस्ति तत्र मे देवयास्तानजुष्टं योऽन्योऽस्मद्यजते यश्च व्यावः स उत पूर्वःपूर्वो यजमानो वनीयान् भवति तमपि सत्कुरुत ॥२॥

पुनस्तमेव विषयमाह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (प्रातः) प्रभातसमये (यजध्वम्) सङ्गच्छध्वम् (अश्विना) सूर्योषसौ (हिनोत) वर्धयत (न) निषेधे (सायम्) सन्ध्यासमयः (अस्ति) (देवयाः) ये देवान् दिव्यगुणान् विदुषो यान्ति (अजुष्टम्) सेवेध्वम् (उत) अपि (अन्यः) (अस्मत्) (यजते) सङ्गच्छते (वि) (च) (आवः) रक्षति (पूर्वःपूर्वः) आदिम आदिमः (यजमानः) यो यजते (वनीयान्) अतिशयेन विभाजकः ॥२॥

भावार्थभाषाः - मनुष्यैः प्रत्यहं रात्रेश्चतुर्थे याम उत्थाय यथा नियमेन द्यावापृथिव्यौ वर्त्तेते तथा वर्त्तित्वा सर्वे रक्षितव्याः ॥२॥

भावार्थभाषाः - माणसांनी प्रत्येक दिवशी रात्रीच्या चौथ्या प्रहरी उठून जसे अंतरिक्ष व पृथ्वी नियमाने चालतात तसे वागून सर्वांचे रक्षण करावे. ॥ २ ॥

• देवता - अश्विनौ
• ऋषिः - भौमोत्रिः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

हि᳓रण्यत्वङ् म᳓धुवर्णो घृत᳓स्नुः
पृ᳓क्षो व᳓हन्न् आ᳓ र᳓थो वर्तते वाम्
म᳓नोजवा अश्विना वा᳓तरंहा
ये᳓नातियाथो᳓ दुरिता᳓नि वि᳓श्वा

Strata
Cretic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
ghr̥tásnuḥ ← ghr̥tásnu- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

híraṇyatvak ← híraṇyatvac- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

mádhuvarṇaḥ ← mádhuvarṇa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ā́ ← ā́ (invariable)

pŕ̥kṣaḥ ← pŕ̥kṣ- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

ráthaḥ ← rátha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

váhan ← √vah- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}

vām ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:DU}

vartate ← √vr̥t- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

aśvinā ← aśvín- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:DU}

mánojavāḥ ← mánojavas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

vā́taraṁhāḥ ← vā́taraṁhas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

atiyātháḥ ← √yā- 1 (root)
{number:DU, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

duritā́ni ← duritá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

víśvā ← víśva- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:PL}

yéna ← yá- (pronoun)
{case:INS, gender:M, number:SG}

हिर॑ण्यऽत्वक् । मधु॑ऽवर्णः । घृ॒तऽस्नुः॑ । पृक्षः॑ । वह॑न् । आ । रथः॑ । व॒र्त॒ते॒ । वा॒म् ।
मनः॑ऽजवाः । अ॒श्वि॒ना॒ । वात॑ऽरंहाः । येन॑ । अ॒ति॒ऽया॒थः । दुः॒ऽइ॒तानि॑ । विश्वा॑ ॥

• hiraṇyatvaṅ ← hiraṇya
• [noun], neuter
• “gold; jewelry; hiraṇya [word]; gold.”

• hiraṇyatvaṅ ← tvac
• [noun], nominative, singular, masculine
• “skin; bark; peel; hide; complexion; hide; Rasa; rind.”

• madhuvarṇo ← madhu
• [noun], neuter
• “honey; alcohol; sweet; nectar; madhu [word].”

• madhuvarṇo ← varṇaḥ ← varṇa
• [noun], nominative, singular, masculine
• “color; caste; complexion; vowel; varṇa [word]; vowel; syllable; appearance; Karat; people; beauty; varṇa; gold; color; complexion.”

• ghṛtasnuḥ ← ghṛta
• [noun], neuter
• “ghee; fat.”

• ghṛtasnuḥ ← snuḥ ← snu
• [noun], nominative, singular, masculine

• pṛkṣo ← pṛkṣaḥ ← pṛkṣ
• [noun], accusative, plural, feminine
• “food; refreshment; power.”

• vahann ← vahan ← vah
• [verb noun], nominative, singular
• “transport; bring; marry; run; drive; vāhay; drive; run; pull; nirvāpay; blow; transport; discharge; assume; remove.”

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• ratho ← rathaḥ ← ratha
• [noun], nominative, singular, masculine
• “chariot; warrior; ratha [word]; Dalbergia oojeinensis; rattan.”

• vartate ← vṛt
• [verb], singular, Present indikative
• “behave; happen; exist; return; dwell; die; roll; continue; act; exist; feed on; issue; move; travel; proceed; turn; situate; drive; account for; begin; do; inhere; revolve.”

• vām ← tvad
• [noun], genitive, dual
• “you.”

• manojavā ← manaḥ ← manas
• [noun], neuter
• “mind; Manas; purpose; idea; attention; heart; decision; manas [word]; manas [indecl.]; spirit; temper; intelligence.”

• manojavā ← javāḥ ← javas
• [noun], nominative, singular, masculine
• “speed.”

• aśvinā ← aśvin
• [noun], vocative, dual, masculine
• “Asvins; two.”

• vātaraṃhā ← vāta
• [noun], masculine
• “vāta; wind; fart; Vayu; air; draft; vāta [word]; Vāta; rheumatism; Marut.”

• vātaraṃhā ← raṃhāḥ ← raṃhas
• [noun], nominative, singular, masculine
• “speed.”

• yenātiyātho ← yena ← yad
• [noun], instrumental, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• yenātiyātho ← atiyāthaḥ ← atiyā ← √yā
• [verb], dual, Present indikative

• duritāni ← durita
• [noun], accusative, plural, neuter
• “danger; sin; difficulty; difficulty; evil.”

• viśvā ← viśva
• [noun], accusative, plural, neuter
• “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

वां युवयोः रथः पृक्षः अन्नममृतं वहन् आ वर्तते अस्मदभिमुखमागच्छति । कीदृशो रथः। हिरण्यत्वक् हिरण्याच्छादितरूपः हिरण्यावृतः मधुवर्णः मनोहरवर्णः घृतस्नुः उदकस्य प्रस्नवनः मनोजवाः मनोवेगः वातरंहाः वातसदृशवेगः । हे अश्विना येन रथेन विश्वा सर्वाणि दुरितानि दुर्गमनान् मार्गान् अतियाथः अतिक्रम्य गच्छथः ॥

English translation:

“Your car, Aśvins, approaches, coated with gold, honey-tinted, water-shedding, laden with ambrosia, as quick as thought, as rapid as the wind, wherewith you pass over all obstacles.”

Golden-skinned, honey-colored, ghee-backed, and carrying
nourishments, your chariot turns here,
swift as thought and fleet as the wind, by which you journey beyond all difficult ways, o Aśvins.

Covered with gold, meath-tinted, dropping fatness, your chariot with its freight of food comes hither,
Swift as thought, Asvins, rapid as the tempest, wherewith ye travel over all obstructions.

Mit goldener Decke, honigfarben, schmalzbedeckt rollt euer Wagen heran, Stärkungen mit sich führend, gedankenschnell, mit Windeseile, mit dem ihr Asvin über alle Fährlichkeiten hinwegkommt.

Her rollet euer goldbedeckter Wagen, der honigfarbne, Speisen fahrend, fettreich, Auf dem ihr dringt gedankenschnell, o Ritter, im Windesflug hindurch durch alles Unheil.

С золотым покровом, цвета меда, купающаяся в жире
Ваша колесница подъезжает, везя подкрепления,
Быстрая, как мысль, о Ашвины, мчащаяся, как ветер,
(Колесница,) на которой вы переезжаете через все опасности.

• अश्विनौ
• अत्रिः
• त्रिष्टुप्
• धैवतः

फिर मनुष्यों को क्या करना चाहिये, इस विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (अश्विना) शिल्पविद्या के जाननेवालो ! (वाम्) आप दोनों का (हिरण्यत्वक्) तेज और सुवर्ण के सदृश त्वचा पर का वर्ण और (मधुवर्णः) देखने योग्य वर्ण जिसका वह (घृतस्नुः) जल को शुद्ध करनेवाला (पृक्षः) अन्न आदि को (वहन्) प्राप्त होता वा प्राप्त कराता हुआ (रथः) विमान आदि वाहन को (आ, वर्त्तते) सब प्रकार वर्त्तमान है और जिसको (मनोजवाः) मन के सदृश वेगवाले (वातरंहाः) वायु के सदृश वेगयुक्त अग्नि आदि पदार्थ प्राप्त होते हैं और (येन) जिस रथ से (विश्वा) सम्पूर्ण (दुरितानि) दुःख से प्राप्त होने योग्य स्थानान्तरों को (अतियाथः) अत्यन्त प्राप्त होते हैं, उसको आप दोनों रचिये ॥३॥

भावार्थभाषाः - जो मनुष्य विमानादिकों को अग्नि और जलादिकों से चलावें तो वे विमान आदि मन और वायु के सदृश शीघ्र जा कर लौट आवें ॥३॥

अन्वय: हे अश्विना ! वां हिरण्यत्वङ् मधुवर्णो घृतस्नुः पृक्षो वहन् रथ आ वर्त्तते यं मनोजवा वातरंहा वहन्ति येन विश्वा दुरितान्यतियाथस्तं युवां रचयेतम् ॥३॥

पुनर्मनुष्यैः किं कर्त्तव्यमित्याह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (हिरण्यत्वक्) हिरण्यं तेजः सुवर्णं चेव त्वगुपरिवर्णं यस्य सः। (मधुवर्णः) मधुर्द्रष्टव्यो वर्णो यस्य सः (घृतस्नुः) यो घृतमुदकं स्नाति (पृक्षः) अन्नादिकम् (वहन्) प्राप्नुवन् प्रापयन् वा (आ) (रथः) विमानादियानम् (वर्त्तते) (वाम्) युवयोः (मनोजवाः) मन इव वेगवन्तः (अश्विना) शिल्पविद्याविदौ (वातरंहाः) वायुवद्वेगवन्तोऽग्न्यादयः (येन) रथेन (अतियाथः) अत्यन्तं गच्छन्तः (दुरितानि) दुःखैनैतुं प्राप्तुं योग्यानि स्थानान्तराणि (विश्वा) सर्वाणि ॥३॥

भावार्थभाषाः - यदि मनुष्या विमानादियानान्यग्न्युदकादिभिश्चालयेयुस्तर्ह्येतानि मनोवद्वायुवच्छीघ्रं गत्वाऽऽगच्छेयुः ॥३॥

भावार्थभाषाः - माणसांनी अग्नी व जल इत्यादींनी विमान चालविले तर मन व वायुप्रमाणे तात्काळ जाणे-येणे करता येते. ॥ ३ ॥

• देवता - अश्विनौ
• ऋषिः - भौमोत्रिः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

यो᳓ भू᳓यिष्ठं ना᳓सत्याभ्यां विवे᳓ष
च᳓निष्ठम् पित्वो᳓ र᳓रते विभागे᳓
स᳓ तोक᳓म् अस्य पीपरच् छ᳓मीभिर्
अ᳓नूर्ध्वभासः स᳓दम् इ᳓त् तुतुर्यात्

Strata
Cretic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
bhū́yiṣṭham ← bhū́yiṣṭha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

nā́satyābhyām ← nā́satya- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:DU}

vivéṣa ← √viṣ- 2 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRF, voice:ACT}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

cániṣṭham ← cániṣṭha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

pitváḥ ← pitú- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

rárate ← √rā- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:PRS, voice:MED}

vibhāgé ← vibhāgá- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

asya ← ayám (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

pīparat ← √pr̥- (root)
{number:SG, person:3, mood:INJ, tense:AOR, voice:ACT}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

śámībhiḥ ← śámī- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:PL}

tokám ← toká- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

ánūrdhvabhāsaḥ ← ánūrdhvabhās- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

ít ← ít (invariable)

sádam ← sádam (invariable)

tuturyāt ← √tūr(v)- ~ tur- (root)
{number:SG, person:3, mood:OPT, tense:PRF, voice:ACT}

यः । भूयि॑ष्ठम् । नास॑त्याभ्याम् । वि॒वेष॑ । चनि॑ष्ठम् । पि॒त्वः । रर॑ते । वि॒ऽभा॒गे ।
सः । तो॒कम् । अ॒स्य॒ । पी॒प॒र॒त् । शमी॑भिः । अनू॑र्ध्वऽभासः । सद॑म् । इत् । तु॒तु॒र्या॒त् ॥

• yo ← yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• bhūyiṣṭhaṃ ← bhūyiṣṭham ← bhūyiṣṭha
• [noun], accusative, singular, neuter
• “prevailing; most(a); chief(a); devoted(p).”

• nāsatyābhyāṃ ← nāsatyābhyām ← nāsatya
• [noun], dative, dual, masculine
• “Asvins; nāsatya [word].”

• viveṣa ← viṣ
• [verb], singular, Perfect indicative
• “labor; act; perform.”

• caniṣṭham ← caniṣṭha
• [noun], accusative, singular, neuter
• “gracious.”

• pitvo ← pitvaḥ ← pitu
• [noun], genitive, singular, masculine
• “food.”

• rarate ← rā
• [verb], singular, Present conjunctive (subjunctive)
• “give; impart.”

• vibhāge ← vibhāga
• [noun], locative, singular, masculine
• “distinction; direction; part; placement; allotment; section; part; rule; distribution; distribution.”

• sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• tokam ← toka
• [noun], accusative, singular, neuter
• “offspring.”

• asya ← idam
• [noun], genitive, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• pīparacchamībhir ← pīparat ← pṛ
• [verb], singular, Aorist inj. (proh.)
• “protect; promote; rescue; help.”

• pīparacchamībhir ← śamībhiḥ ← śamī
• [noun], instrumental, plural, feminine
• “Prosopis spicigera Linn.; śamī [word]; Acacia sundra; attempt; labor.”

• anūrdhvabhāsaḥ ← an
• [adverb]
• “not.”

• anūrdhvabhāsaḥ ← ūrdhva
• [noun]
• “upper; up(a); upper; upward; erect; more(a); raised; ūrdhva [word]; acclivitous; overturned; loud; eminent; high.”

• anūrdhvabhāsaḥ ← bhāsaḥ ← bhās
• [noun], accusative, plural, masculine
• “beam; radiance; bhās [word]; fire.”

• sadam
• [adverb]
• “always.”

• it ← id
• [adverb]
• “indeed; assuredly; entirely.”

• tuturyāt ← tur
• [verb], singular, Perfect conjunctive (subj.)

यः यजमानः विभागे हविर्विभागवति’ यागे नासत्याभ्याम् अश्विभ्यां भूयिष्ठं चनिष्ठम् । ‘चन इत्यन्ननाम ’ (निरु. ६. १६ )। बह्वन्नं कर्म विवेष करोति । पित्वः ॥ कर्मणि षष्ठी ॥ अन्नं च ररते ददाति सः यजमानः अस्य आत्मन एव तोकं पुत्रं पीपरत् पालयेत् शमीभिः कर्मभिः । अनूर्ध्वभासः अनुन्नततेजस्कान् । यद्वा । ऊर्ध्वभासोऽग्नयः । अग्निरहितानयष्टॄन सदमित् सदैव तुतुर्यात् हिंस्यात्

English translation:

“He who, in the appointment (of the offerings), presents to the Nāsatyas the most ample (share) of (the sacrificial) food, who gives (them) the largest portion of the viands, secures, by his acts, the welfare of his son, and ever has the advantage of those who light no sacred fires.”

Who has toiled most for the Nāsatyas and will give the most pleasing (offering) at the distribution of food,
he carries his offspring across by his labors. He would ever pass beyond those who do not raise their radiance on high.

He who hath served most often the Nasatyas, and gives the sweetest food at distribution,
Furthers with his own holy works his offspring, and ever passes those whose flames ascend not.

Wer für die Nasatya´s am meisten angerichtet hat, wer das Beste spendet bei der Verteilung der Speise, der bringt seine Nachkommenschaft glücklich durch mit seinen frommen Leistungen. Er möge jederzeit die überbieten, deren Flamme nicht emporschlägt.

Wer dargebracht das meiste hat den Rittern, das liebste spendet bei des Tranks Vertheilung, Der schafft den Kindern Segen durch sein Wirken, besieget den, dess Flamme nicht empordringt.

Кто больше всего Насатьям приготовил,
(Кто) самое лучшее отдает при разделе пищи,
Тот (своими) трудами спасает свое потомство,
Пусть всегда превосходит он тех, у кого пламя не стоит прямо!

• अश्विनौ
• अत्रिः
• त्रिष्टुप्
• धैवतः

फिर उसी विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे मनुष्यो ! (यः) जो (नासत्याभ्याम्) नहीं विद्यमान असत्य जिनके उनसे (शमीभिः) कर्म्मों के द्वारा (भूयिष्ठम्) अतीव बहुत (चनिष्ठम्) अतिशय अन्न को (विवेष) व्याप्त होता है और (पित्वः) अन्न के (विभागे) विभाग में (ररते) देता है (सः) वह (अनूर्ध्वभासः) नहीं ऊपर कान्तियाँ जिसकी (अस्य) इसके (तोकम्) सन्तान का (पीपरत्) पालन करे वह (इत्) ही (सदम्) प्राप्त दुःख का (तुतुर्यात्) नाश करे ॥४॥

भावार्थभाषाः - जो अग्नि और जल से बहुत कार्य्यों को सिद्ध करते हैं, वे जगत् का रक्षण करके सम्पूर्ण दुःख के नाश करने योग्य हैं ॥४॥

अन्वय: हे मनुष्या ! यो नासत्याभ्यां शमीभिर्भूयिष्ठं चनिष्ठं विवेष पित्वो विभागे ररते सोऽनूर्ध्वभासोऽस्य तोकं पीपरत् स इत्सदं तुतुर्यात् ॥४॥

पुनस्तमेव विषयमाह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (यः) (भूयिष्ठम्) अतिशयेन बहु (नासत्याभ्याम्) अविद्यमानासत्याभ्याम् (विवेष) वेवेष्टि (चनिष्ठम्) अतिशयेनान्नम् (पित्वः) अन्नस्य (ररते) राति ददाति (विभागे) (सः) (तोकम्) अपत्यम् (अस्य) (पीपरत्) पालयेत् (शमीभिः) कर्म्मभिः (अनूर्ध्वभासः) न ऊर्द्ध्वा भासो दीप्तिर्यस्य (सदम्) प्राप्तं दुःखम् (इत्) (तुतुर्यात्) हिंस्यात् ॥४॥

भावार्थभाषाः - येऽग्न्युदकाभ्यां बहूनि कार्य्याणि साध्नुवन्ति ते जगतो रक्षणं कृत्वा सर्वं विषादं हन्तुमर्हन्ति ॥४॥

भावार्थभाषाः - जे अग्नी व जलाने पुष्कळ कार्य करतात. ते जगाचे रक्षण करून संपूर्ण दुःखाचा नाश करू शकतात. ॥ ४ ॥

• देवता - अश्विनौ
• ऋषिः - भौमोत्रिः
• छन्दः - त्रिष्टुप्

स᳓म् अश्वि᳓नोर् अ᳓वसा नू᳓तनेन
मयोभु᳓वा सुप्र᳓णीती गमेम
आ᳓ नो रयिं᳓ वहतम् ओ᳓त᳓ वीरा᳓न्
आ᳓ वि᳓श्वानि अमृता सउ᳓भगानि

Strata
Cretic

Pāda-label
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line
genre M;; repeated line

Morph
aśvínoḥ ← aśvín- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:DU}

ávasā ← ávas- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

nū́tanena ← nū́tana- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}

sám ← sám (invariable)

gamema ← √gam- (root)
{number:PL, person:1, mood:OPT, tense:AOR, voice:ACT}

mayobhúvā ← mayobhū́- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}

supráṇītī ← supráṇīti- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}

ā́ ← ā́ (invariable)

ā́ ← ā́ (invariable)

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

rayím ← rayí- ~ rāy- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

utá ← utá (invariable)

vahatam ← √vah- (root)
{number:DU, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

vīrā́n ← vīrá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

ā́ ← ā́ (invariable)

amr̥tā ← amŕ̥ta- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:DU}

saúbhagāni ← saúbhaga- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

víśvāni ← víśva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

सम् । अ॒श्विनोः॑ । अव॑सा । नूत॑नेन । म॒यः॒ऽभुवा॑ । सु॒ऽप्रनी॑ती । ग॒मे॒म॒ ।
आ । नः॒ । र॒यिम् । व॒ह॒त॒म् । आ । उ॒त । वी॒रान् । आ । विश्वा॑नि । अ॒मृ॒ता॒ । सौभ॑गानि ॥

• sam
• [adverb]
• “sam; together; together; saṃ.”

• aśvinor ← aśvinoḥ ← aśvin
• [noun], genitive, dual, masculine
• “Asvins; two.”

• avasā ← avas
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “aid; favor; protection.”

• nūtanena ← nūtana
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “new; fresh; recent; contemporary; present(a); first.”

• mayobhuvā ← mayobhu
• [noun], instrumental, singular, neuter

• supraṇītī ← su
• [adverb]
• “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”

• supraṇītī ← praṇītī ← praṇīti
• [noun], instrumental, singular, feminine
• “guidance; guidance.”

• gamema ← gam
• [verb], plural, Aorist optative
• “go; situate; enter (a state); travel; disappear; [in]; elapse; leave; reach; vanish; love; walk; approach; issue; hop on; gasify; get; come; die; drain; spread; transform; happen; discharge; ride; to be located; run; detect; refer; go; shall; drive.”

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

• rayiṃ ← rayim ← rayi
• [noun], accusative, singular, masculine
• “wealth; property.”

• vahatam ← vah
• [verb], dual, Present imperative
• “transport; bring; marry; run; drive; vāhay; drive; run; pull; nirvāpay; blow; transport; discharge; assume; remove.”

• ota ← ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• ota ← uta
• [adverb]
• “and; besides; uta [indecl.]; similarly; alike; even.”

• vīrān ← vīra
• [noun], accusative, plural, masculine
• “hero; man; Vīra; vīra; vīra [word]; Vīra.”

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• viśvāny ← viśvāni ← viśva
• [noun], accusative, plural, neuter
• “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

• amṛtā ← amṛta
• [noun], vocative, dual, masculine
• “immortal; amṛta; imperishable.”

• saubhagāni ← saubhaga
• [noun], accusative, plural, neuter
• “well-being.”

व्याख्यातेयम् ॥ ५ ॥अश्विनावेहेतिनवर्चंषष्ठंसूक्तं अत्रानुक्रमणिका-अश्विनौनवसप्तवध्रिस्त्र्युष्णिगादिचतुर्थीत्रिष्टुप् पञ्चानुष्टुभइति । सप्तवध्रिर्नामात्रेय- ऋषिः आदितस्तिस्रउष्णिहः चतुर्थीत्रिष्टुप् शिष्टाः पञ्चानुष्टुभः प्रातरनुवाकेआश्विनेक्रतावौष्णिहेछन्दसिआश्विनशस्त्रेचाद्यस्तृचोविनियुक्तः सूत्रितञ्च-अश्विनावर्तिरस्मदाश्विनावेहगच्छतमितितृचाविति । दशरात्रेतृती हिनिप्रउगशस्त्रेयमाश्विनस्तृचः सूत्रितञ्च-अश्विनावेहगच्छ- तमायाह्यद्रिभिः सुतमिति ।

English translation:

“May we be united with the Aśvins, by their special protection, which is the source of happiness, the guide to good; bestow upon us, immortals, wealth and all good things.”

– May we come together with the present help of the Aśvins, which is joy itself and provides good guidance.
Here to us bring wealth and here heroes, you two immortals, and here all that brings good fortune.

May we obtain the Asvins’ newest favour, and gain their health-bestowing happy ildance.
Bring riches hither unto us, and heroes, and all felicity and joy, Immortals!

Wir möchten der neuesten erfreulichen Gnade und der guten Führung der A?vin teilhaft werden. Bringet uns Reichtum und Söhne, alle Glücksgüter mit, ihr beiden Unsterblichen!

Erlangen mögen wir der Ritter Hülfe, die neuste, die erquickt und sicher leitet; O fahret Gut her, fahret her uns Helden, Unsterbliche, und alle Glückesgüter.

Да соединимся мы с сиюминутной помощью
Ашвинов, ободряющей, приводящей к хорошей цели!
Привезите вы двое нам богатство, а также мужей,
О бессмертные, и все дары, приносящие счастье!

• अश्विनौ
• अत्रिः
• त्रिष्टुप्
• धैवतः

फिर मनुष्यों को कैसा वर्त्ताव करना चाहिये, इस विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे मनुष्यो ! जैसे हम लोग (अश्विनोः) अग्नि और जल के समीप से (नूतनेन) नवीन (मयोभुवा) सुख के साधक (अवसा) रक्षण आदि और (सुप्रणीती) श्रेष्ठ नीति से (नः) हम अपने लिये (रयिम्) धन को (आ, वहतम्) प्राप्त कराते हुए को और हमारे लिये (वीरान्) शूरता आदि गुणों से युक्त पुरुषों को (उत) और (विश्वानि) संपूर्ण (अमृता) जलों के सदृश सुखकारक (सौभगानि) सुन्दर ऐश्वर्य्यों को प्राप्त कराते हुए को (सम्, आ, गमेम) मिलें, वैसे उनको आप लोग भी (आ) उत्तम प्रकार मिलिये ॥५॥

भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है । जैसे यथार्थवक्ता जन सब के साथ वर्त्ताव करें, वैसे इन सब लोगों को वर्त्ताव करना चाहिये ॥५॥ इस सूक्त में अग्नि, जल, विद्वान् और राजा के कृत्य वर्णन करने से इस सूक्त के अर्थ की इस से पूर्व सूक्त के अर्थ के साथ सङ्गति जाननी चाहिये ॥ यह सतहत्तरवाँ सूक्त और अठारहवाँ वर्ग समाप्त हुआ ॥

अन्वय: हे मनुष्या ! यथा वयमश्विनोर्नूतनेन मयोभुवाऽवसा सुप्रणीती नो रयिमाऽऽवहतं नो वीरानुत विश्वान्यमृता सौभगान्यावहतं समाऽऽगमेम तथैतानि यूयमपि समागच्छध्वम् ॥५॥

पुनर्मनुष्यैः कथं वर्त्तितव्यमित्याह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (सम्) एकीभावे (अश्विनोः) अग्न्युदकयोस्सकाशात् (अवसा) रक्षणादिना (नूतनेन) (मयोभुवा) सुखसाधकेन (सुप्रणीती) शोभनया नीत्या (गमेम) प्राप्नुयाम (आ) (नः) अस्मभ्यम् (रयिम्) धनम् (वहतम्) प्रापयन्तम् (आ) (उत) अपि (वीरान्) शौर्यादिगुणोपेतान् (आ) (विश्वानि) सर्वाणि (अमृता) उदकानि सुखकराणि (सौभगानि) शोभनैश्वर्य्याणि ॥५॥

भावार्थभाषाः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः । यथाप्ताः सर्वैः सह वर्त्तेरन् तथैतैः सर्वैर्वर्त्तितव्यमिति ॥५॥ अत्राश्विविद्वद्राजकृत्यवर्णनादेतदर्थस्य पूर्वसूक्तार्थेन सह सङ्गतिर्वेद्या ॥ इति सप्तसप्ततितमं सूक्तमष्टादशो वर्गश्च समाप्तः ॥

भावार्थभाषाः - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. जसे विद्वान लोक सर्वांबरोबर वागतात तसे सर्व लोकांनी वागावे. ॥ ५ ॥