०७१

• देवता - मित्रावरुणौ
• ऋषिः - बाहुवृक्त आत्रेयः
• छन्दः - गायत्री

आ᳓ नो गन्तं रिशादसा
व᳓रुण मि᳓त्र बर्ह᳓णा
उ᳓पेमं᳓ चा᳓रुम् अध्वर᳓म्

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M

Morph
ā́ ← ā́ (invariable)

gantam ← √gam- (root)
{number:DU, person:2, mood:IMP, tense:AOR, voice:ACT}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

riśādasā ← riśā́das- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:DU}

barháṇā ← barháṇā- (nominal stem)
{case:INS, gender:F, number:SG}

mítra ← mitrá- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

váruṇa ← váruṇa- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

adhvarám ← adhvará- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

cā́rum ← cā́ru- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

imám ← ayám (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

úpa ← úpa (invariable)

आ । नः॒ । ग॒न्त॒म् । रि॒शा॒द॒सा॒ । वरु॑ण । मित्र॑ । ब॒र्हणा॑ ।
उप॑ । इ॒मम् । चारु॑म् । अ॒ध्व॒रम् ॥

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], accusative, plural
• “I; mine.”

• gantaṃ ← gantam ← gam
• [verb], dual, Aorist imperative
• “go; situate; enter (a state); travel; disappear; [in]; elapse; leave; reach; vanish; love; walk; approach; issue; hop on; gasify; get; come; die; drain; spread; transform; happen; discharge; ride; to be located; run; detect; refer; go; shall; drive.”

• riśādasā ← riśādas
• [noun], vocative, dual, masculine
• “superior; superior; proud.”

• varuṇa
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Varuna; varuṇa [word]; Crataeva religiosa Forst.; Varuṇa; varuṇādi.”

• mitra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “friend; Mitra; mitra [word]; sun; ally.”

• barhaṇā
• [noun], instrumental, singular, feminine
• “power; might.”

• upemaṃ ← upa
• [adverb]
• “towards; on; next.”

• upemaṃ ← imam ← idam
• [noun], accusative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• cārum ← cāru
• [noun], accusative, singular, masculine
• “pleasant; beautiful; beloved; agreeable; cāru [word].”

• adhvaram ← adhvara
• [noun], accusative, singular, masculine
• “yajña; ceremony; adhvara [word].”

हे वरुण हे मित्र हे रिशादसा शत्रूणां प्रेरकौ युवां नः अस्माकम् इमं चारुं चरणीयम् अध्वरम् अहिंसकं यज्ञम् उप आ गन्तम् उपागच्छतम् । कीदृशौ । बर्हणा परिबर्हणौ निबर्हणौ हन्तारौ शत्रूणाम् ॥

English translation:

“Mitra and Varuṇa, scatterers of foes, destroyers of enemies, come to this our accessible sacrifice.”

Come here to us with might, o you caring for the stranger, o Varuṇa and Mitra,
to this cherished rite.

O Varuna and Mitra, ye who slay the foemen, come with might
To this our goodly sacrifice.

Kommt mit Eifer zu uns, ihr überlegenen Varuna und Mitra, zu diesem angenehmen Opfer!

Ihr Feindverzehrer, kommt zu uns mit Kraft, o Mitra, Varuna, Zu diesem schönen Opferfest.

Придите к нам, о каратели врагов (?),
О Варуна, о Митра, с крепкой силой
На этот приятный обряд!

• मित्रावरुणौ
• उरूचक्रिरात्रेयः
• गायत्री
• षड्जः

अब तीन ऋचावाले एकहत्तरवें सूक्त का आरम्भ है, उसके प्रथम मन्त्र में फिर अध्यापक और उपदेशक क्या करें, इस विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (रिशादसा) दुष्टों के मारनेवाले (वरुण) श्रेष्ठ और (मित्र) मित्र ! (बर्हणा) बढ़ानेवाले आप दोनों (इमम्) इस (नः) हम लोगों के (चारुम्) सुन्दर (अध्वरम्) यज्ञ के (उप) समीप (आ) सब प्रकार से (गन्तम्) प्राप्त होओ ॥१॥

भावार्थभाषाः - जो विद्वान् जन व्यवहार नामक यज्ञ को करें तो हम लोगों की उन्नति के लिये समर्थ हों ॥१॥

अन्वय: हे रिशादसा वरुण मित्र ! बर्हणा युवामिमं नश्चारुमध्वरमुपागन्तम् ॥१॥

पुनरध्यापकोपदेशकौ किं कुर्य्यातामित्याह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (आ) समन्तात् (नः) अस्माकम् (गन्तम्) गच्छतम् (रिशादसा) दुष्टहिंसकौ (वरुण) श्रेष्ठ (मित्र) सुहृत् (बर्हणा) वर्धकौ (उप) (इमम्) (चारुम्) सुन्दरम् (अध्वरम्) यज्ञम् ॥१॥

भावार्थभाषाः - यदि विद्वांसौ व्यवहाराख्यं यज्ञमकरिष्यंस्तर्ह्यस्माकमुन्नतये प्रभवोऽभविष्यन् ॥१॥

या सूक्तात मित्र, श्रेष्ठ व विद्वानांच्या गुणांचे वर्णन असल्यामुळे या सूक्ताच्या अर्थाची पूर्वसूक्तार्थाबरोबर संगती जाणावी.

भावार्थभाषाः - जे विद्वान लोक व्यवहाररूपी यज्ञ करतात ते आमच्या उन्नतीसाठी समर्थ व्हावेत. ॥ १ ॥

• देवता - मित्रावरुणौ
• ऋषिः - बाहुवृक्त आत्रेयः
• छन्दः - गायत्री

वि᳓श्वस्य हि᳓ प्रचेतसा
व᳓रुण मि᳓त्र रा᳓जथः
ईशाना᳓ पिप्यतं धि᳓यः

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M

Morph
hí ← hí (invariable)

pracetasā ← prácetas- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:DU}

víśvasya ← víśva- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

mítra ← mitrá- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

rā́jathaḥ ← √rāj- (root)
{number:DU, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

váruṇa ← váruṇa- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

dhíyaḥ ← dhī́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

īśānā́ ← √īś- (root)
{case:NOM, gender:M, number:DU, tense:PRF, voice:MED}

pipyatam ← √pī- 1 (root)
{number:DU, person:2, mood:IMP, tense:PRF, voice:ACT}

विश्व॑स्य । हि । प्र॒ऽचे॒त॒सा॒ । वरु॑ण । मित्र॑ । राज॑थः ।
ई॒शा॒ना । पि॒प्य॒त॒म् । धियः॑ ॥

• viśvasya ← viśva
• [noun], genitive, singular, neuter
• “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

• hi
• [adverb]
• “because; indeed; for; therefore; hi [word].”

• pracetasā ← pracetas
• [noun], vocative, dual, masculine
• “intelligent; mindful; attentive; wise; apt; observant.”

• varuṇa
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Varuna; varuṇa [word]; Crataeva religiosa Forst.; Varuṇa; varuṇādi.”

• mitra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “friend; Mitra; mitra [word]; sun; ally.”

• rājathaḥ ← rāj
• [verb], dual, Present indikative
• “govern; shine; glitter; direct.”

• īśānā ← īś
• [verb noun], nominative, dual
• “govern; command; master; dominate; can; reign; control; own.”

• pipyataṃ ← pipyatam ← pyā
• [verb], dual, Perfect imperative
• “swell; abound; swell.”

• dhiyaḥ ← dhī
• [noun], accusative, plural, feminine
• “intelligence; prayer; mind; insight; idea; hymn; purpose; art; knowledge.”

हे मित्र हे वरुण प्रचेतसा प्रकृष्टज्ञानौ युवां विश्वस्य राजथः सर्वस्य स्वामिनौ भवथः । हि इति प्रसिद्धौ । हे ईशाना अस्माकमीश्वरौ युवां धियः अस्मदीयानि कर्माणि पिप्यतं प्याययतं फलैः॥

English translation:

“Sagacious Mitra and Varuṇa, you reign over all bestow fullness, lords, upon our ancient rites.”

Because you are kings of all, being masters, o attentive ones, o Varuṇa and Mitra,
make our insights swell.

For, Varuna and Mitra, ye Sages are Rulers over all. Fill full our songs, for this ye can.

Denn über alles herrscht ihr einsichtigen Varuna und Mitra. Befruchtet unsere Gedanken, die ihr das vermöget!

Denn über alles herrschet ihr als weise, Mitra, Varuna; Erfüllt die Bitten, die ihr’s könnt.

Ведь вы правите всем,
О прозорливые Варуна (и) Митра.
Сделайте (наши) молитвы набухшими – вы способны (на это)!

• मित्रावरुणौ
• उरूचक्रिरात्रेयः
• गायत्री
• षड्जः

फिर मनुष्यों को करना चाहिये, इस विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (प्रचेतसा) उत्तम ज्ञानवाले (ईशाना) समर्थ (वरुण) वर के देने और (मित्र) सब के सुख करनेवालो ! (विश्वस्य) संसार के मध्य में आप दोनों (राजथः) प्रकाशित होते हैं और (धियः) बुद्धियों को (हि) ही (पिप्यतम्) बढ़ाइये ॥२॥

भावार्थभाषाः - हे मनुष्यो ! जैसे अन्तरिक्ष में सूर्य्य और चन्द्रमा प्रकाशित होते हैं, वैसे मनुष्यों की बुद्धियों को बढ़ाइये ॥२॥

अन्वय: हे प्रचेतसेशाना वरुण मित्र विश्वस्य मध्ये युवां राजथः धियो हि पिप्यतम् ॥२॥

पुनर्मनुष्यैः किं कर्त्तव्यमित्याह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (विश्वस्य) संसारस्य (हि) यतः (प्रचेतसा) प्रकृष्टज्ञानौ (वरुण) वरप्रद (मित्र) सर्वसुखकारक (राजथः) (ईशाना) समर्थौ (पिप्यतम्) वर्धयेतम् (धियः) बुद्धीः ॥२॥

भावार्थभाषाः - हे मनुष्या ! यथान्तरिक्षे सूर्य्याचन्द्रमसौ प्रकाशेते तथा जनानां बुद्धीर्वर्द्धयन्तु ॥२॥

भावार्थभाषाः - हे माणसांनो! जसे अंतरिक्षात सूर्य व चंद्र प्रकाशित होतात. तशी माणसांची बुद्धी वाढवा. ॥ २ ॥

• देवता - मित्रावरुणौ
• ऋषिः - बाहुवृक्त आत्रेयः
• छन्दः - गायत्री

उ᳓प नः सुत᳓म् आ᳓ गतं
व᳓रुण मि᳓त्र दाशु᳓षः
अस्य᳓ सो᳓मस्य पीत᳓ये

Strata
Archaic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M;; repeated line

Morph
ā́ ← ā́ (invariable)

gatam ← √gam- (root)
{number:DU, person:2, mood:IMP, tense:AOR, voice:ACT}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

sutám ← √su- (root)
{case:ACC, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

úpa ← úpa (invariable)

dāśúṣaḥ ← dāśváṁs- (nominal stem)
{case:GEN, number:SG}

mítra ← mitrá- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

váruṇa ← váruṇa- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

asyá ← ayám (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

pītáye ← pītí- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:SG}

sómasya ← sóma- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

उप॑ । नः॒ । सु॒तम् । आ । ग॒त॒म् । वरु॑ण । मित्र॑ । दा॒शुषः॑ ।
अ॒स्य । सोम॑स्य । पी॒तये॑ ॥

• upa
• [adverb]
• “towards; on; next.”

• naḥ ← mad
• [noun], genitive, plural
• “I; mine.”

• sutam ← suta
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Soma.”

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• gataṃ ← gatam ← gam
• [verb], dual, Aorist imperative
• “go; situate; enter (a state); travel; disappear; [in]; elapse; leave; reach; vanish; love; walk; approach; issue; hop on; gasify; get; come; die; drain; spread; transform; happen; discharge; ride; to be located; run; detect; refer; go; shall; drive.”

• varuṇa
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Varuna; varuṇa [word]; Crataeva religiosa Forst.; Varuṇa; varuṇādi.”

• mitra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “friend; Mitra; mitra [word]; sun; ally.”

• dāśuṣaḥ ← dāś
• [verb noun], genitive, singular
• “sacrifice; give.”

• asya ← idam
• [noun], genitive, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• somasya ← soma
• [noun], genitive, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• pītaye ← pā
• [verb noun]
• “drink; gulp; soak; drink; suck; inhale.”

नः अस्माकं सुतम् अभिषुतं सोमं प्रति हे वरुण हे मित्र युवाम् उप आ गतम् उपागच्छतम् । दाशुषः हविर्दातुर्मम अस्य सोमस्य पीतये पानाय ॥ ॥ ९ ॥

English translation:

“Come, Mitra and Varuṇa, to our effused libation to drink of the Soma of the offerer.”

Come here toward the pressing of the pious man, o Varuṇa and Mitra, to drink of this soma.

Come to the juice that we have pressed. Varuna, Mitra, come to drink
This Soma of the worshipper.

Kommt zu unserem Preßtrank, Mitra und Varuna, zu dem Saft des Opfernden, um diesen Soma zu trinken!

Zu unserm Tranke kommt herbei des Frommen, Mitra, Varuna, Zu trinken diesen Soma hier.

Приходите к нашему выжатому (соме),
О Варуна, о Митра, (на обряд) почитающего (вас),
Чтобы испить его сомы!

• मित्रावरुणौ
• बाहुवृक्त आत्रेयः
• गायत्री
• षड्जः

अब विद्वानों के गुणों को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (मित्र) मित्र (वरुण) श्रेष्ठ ! आप दोनों (अस्य) इस (दाशुषः) देनेवाले के (सोमस्य) बड़ी औषधियों के रस को (पीतये) पीने के लिये (नः) हम लोगों के (सुतम्) उत्पन्न किये हुए पदार्थ के (उप) समीप में (आ, गतम्) आइये ॥३॥

भावार्थभाषाः - मनुष्य धार्मिक विद्वानों को बुलाकर सदा उनका सत्कार करें ॥३॥ इस सूक्त में मित्र श्रेष्ठ और विद्वानों के गुण वर्णन करने से इस सूक्त के अर्थ की इस से पूर्व सूक्त के अर्थ के साथ सङ्गति जाननी चाहिये ॥ यह इकहत्तरवाँ सूक्त और नववाँ वर्ग समाप्त हुआ ॥

अन्वय: हे मित्र वा वरुण ! युवामस्य दाशुषः सोमस्य पीतये नः सुतमुपागतम् ॥३॥

अथ विद्वद्गुणानाह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (उप) समीपे (नः) अस्माकम् (सुतम्) निष्पन्नम् (आ) (गतम्) आगच्छतम् (वरुण) श्रेष्ठ (मित्र) मित्र (दाशुषः) दातुः (अस्य) (सोमस्य) महौषधिरसस्य (पीतये) पानाय ॥३॥

भावार्थभाषाः - मनुष्या धार्मिकान् विदुष आहूय सदा सत्कुर्वन्त्विति ॥३॥ अत्र मित्रावरुणविद्वद्गुणवर्णनादेतदर्थस्य पूर्वसूक्तार्थेन सह सङ्गतिर्वेद्या ॥ इत्येकसप्ततितमं सूक्तं नवमो वर्गश्च समाप्तः ॥

भावार्थभाषाः - माणसांनी धार्मिक विद्वानांना आमंत्रित करून सदैव त्यांचा सत्कार करावा. ॥ ३ ॥