०३४

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्

‘ अजातशत्रुम्’ इति नवर्चं द्वितीयं सूक्तं प्राजापत्यस्य संवरणस्यार्षमैन्द्रम् । नवमी त्रिष्टुप् शिष्टास्त्रिष्टुबन्तपरिभाषया जगत्यः । ‘ अजातशत्रु नव त्रिष्टुबन्तम्’ इत्यनुक्रमणिका । विनियोगो लैङ्गिकः ॥

Jamison Brereton

34 (388)
Indra
Saṃvaraṇa Prājāpatya
9 verses: jagatī, except triṣṭubh 9
The first three verses of this hymn urge sacrificers to make offerings to Indra and promise them a return on this investment of ritual energy, and the preoccupation throughout most of the hymn is the contrast between the generous and the stingy and their respective fates (see esp. vss. 5–7). There is a hostile and dangerous edge to

much of the rhetoric: the punishments Indra metes out to non-givers are described with gusto.
But the most curious feature of the hymn is verse 4, where Indra, depicted as the killer of the father, mother, and brother of an apparently blameless man, not only feels no remorse (“he does not shrink from his offense”), but expects to receive offerings from his victim. The word “offense” used here is a rare and charged one (kílbiṣa): the uncompounded form is found only here in the R̥gveda, and the four other (compounded) occurrences of it are in late hymns in Maṇḍala X. Our passage here seems a foreshadowing of a theme in Indra mythology that becomes highly developed in the middle Vedic period, that of Indra’s offenses or misdeeds, cata logued as a set of kilbiṣāṇi (see Jamison 1991: 64–68), with Indra as the figure of a warrior run amuck. But the theme seems out of place in the context here, save perhaps for Indra’s excessively aggressive behavior toward the stingy in other verses. (The stingy deserve this treatment, however, in the ritual calculus of the R̥gveda; the man violently deprived of his kin does not.)
The hymn ends with what appears to be a truncated dānastuti (vs. 9): the poet praises his apparent patron Āgniveśi Śatri, but no gifts are mentioned.

Jamison Brereton Notes

Indra

33-34 ...{Loading}...
Jamison Brereton Notes

Indra These two hymns attributed to Saṃvaraṇa Prājāpatya are full of puzzles, many insoluble.

01 अजातशत्रुमजरा स्वर्वत्यनु - जगती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अ᳓जातशत्रुम् अज᳓रा सु᳓वर्वती
अ᳓नु स्वधा᳓ अ᳓मिता दस्म᳓म् ईयते
सुनो᳓तन प᳓चत ब्र᳓ह्मवाहसे
पुरुष्टुता᳓य प्रतरं᳓ दधातन

02 आ यः - जगती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

आ᳓ यः᳓ सो᳓मेन जठ᳓रम् अ᳓पिप्रत
अ᳓मन्दत मघ᳓वा म᳓ध्वो अ᳓न्धसः
य᳓द् ईम् मृगा᳓य ह᳓न्तवे महा᳓वधः
सह᳓स्रभृष्टिम् उश᳓ना वधं᳓ य᳓मत्

03 यो अस्मै - जगती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

यो᳓ अस्मै घ्रंस᳓ उत᳓ वा य᳓ ऊ᳓धनि
सो᳓मं सुनो᳓ति भ᳓वति द्युमाँ᳓ अ᳓ह
अ᳓पाप शक्र᳓स् ततनु᳓ष्टिम् ऊहति
तनू᳓शुभ्रम् मघ᳓वा यः᳓ कवासखः᳓

04 यस्यावधीत्पितरं यस्य - जगती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

य᳓स्या᳓वधीत् पित᳓रं य᳓स्य मात᳓रं
य᳓स्य शक्रो᳓ भ्रा᳓तरं ना᳓त ईषते
वे᳓ती᳓द् ऊ अस्य प्र᳓यता यतंकरो᳓
न᳓ कि᳓ल्बिषाद् ईषते व᳓स्व आकरः᳓

05 न पञ्चभिर्दशभिर्वष्थ्यारभम् - जगती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

न᳓ पञ्च᳓भिर् दश᳓भिर् वष्टि आर᳓भं
ना᳓सुन्वता सचते पु᳓ष्यता चन᳓
जिना᳓ति वे᳓द् अमुया᳓ ह᳓न्ति वा धु᳓निर्
आ᳓ देवयु᳓म् भजति गो᳓मति व्रजे᳓

06 वित्वक्षणः समृतौ - जगती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

वित्व᳓क्षणः स᳓मृतौ चक्रमासजो᳓
अ᳓सुन्वतो वि᳓षुणः सुन्वतो᳓ वृधः᳓
इ᳓न्द्रो वि᳓श्वस्य दमिता᳓ विभी᳓षणो
यथावशं᳓ नयति दा᳓सम् आ᳓रियः

07 समीं पणेरजति - जगती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

स᳓म् ईम् पणे᳓र् अजति भो᳓जनम् मुषे᳓
वि᳓ दाशु᳓षे भजति सून᳓रं व᳓सु
दुर्गे᳓ चन᳓ ध्रियते वि᳓श्व आ᳓ पुरु᳓
ज᳓नो यो᳓ अस्य त᳓विषीम् अ᳓चुक्रुधत्

08 सं यज्जनौ - जगती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

सं᳓ य᳓ज् ज᳓नौ सुध᳓नौ विश्व᳓शर्धसाव्
अ᳓वेद् इ᳓न्द्रो मघ᳓वा गो᳓षु शुभ्रि᳓षु
यु᳓जं हि᳓ अन्य᳓म् अ᳓कृत प्रवेपनी᳓
उ᳓द् ईं ग᳓व्यं सृजते स᳓त्वभिर् धु᳓निः

09 सहस्रसामाग्निवेशिं गृणीषे - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

सहस्रसा᳓म् आ᳓ग्निवेशिं गृणीषे
श᳓त्रिम् अग्न उपमां᳓ केतु᳓म् अर्यः᳓
त᳓स्मा आ᳓पः संय᳓तः पीपयन्त
त᳓स्मिन् क्षत्र᳓म् अ᳓मवत् त्वेष᳓म् अस्तु