०३२

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्

‘अदर्दरुत्सम्’ इति द्वादशर्चम् अष्टादशं सूक्तम् ।
गातुर् नामात्रेय ऋषिः ।
त्रिष्टुप् छन्दः । इन्द्रो देवता ।
तथा चानुक्रान्तम्- अदर्दर्द्वादश गातुः’ इति । गतो विनियोगः ॥

Jamison Brereton

32 (386)
Indra
Gātu Ātreya
12 verses: triṣṭubh
In contrast to the bricolage of the previous hymn, this hymn concentrates on a single myth, the Vr̥tra battle, occupying verses 1–8 and providing one of the most sustained accounts of this story outside of I.32. But this poet avoids using the standard formulae associated with that narrative, instead ringing changes on the normal phraseology (especially the áhann áhim formula: “you/he smashed the serpent,” which does not appear as such in this hymn).

Considerable attention is paid to Indra’s opponent, but interestingly the word vr̥trá is never used. Instead he is identified several times as Dānava (descendant of Dānu, who is called Vr̥tra’s mother in I.32.9, or a member of the demonic Dānu tribe) and once called śúṣṇa, usually the name of a different foe of Indra (see, e.g., nearby V.29.9), but here probably used in its etymological sense, “hisser.” But mostly he is nameless, a state emphasized by the emphatic, repeated, verse-initial forms of t(i)yá- cid “that very one” (vss. 3, 4, 5, 6, 8), a sort of empty and open-ended deictic that attracts a series of shifting descriptors of horror. The emphasis on darkness (vss. 4, 5, 6), fog (vs. 4), and emptiness (vs. 7) also suggests an indistinct enemy that lacks proper definition.

After this depiction of Indra’s great victory over the multifarious monster, it comes as no surprise that in the next verses (9–11) Indra’s power is universally acknowledged by cosmic forces and mortals alike. Verse 9 opens with the question “who can obstruct him?”—using the verb varāte, belonging to the same root and having the same semantics as the suppressed name Vr̥tra “obstruction.” The question thus carries with it an implied conditional—“who can obstruct him if Obstruction itself cannot?”—with the implicit answer obviously “no one.”

The last verse turns, as often, to the benefits Indra can bestow on the poet, ending with a perhaps teasing rhetorical question, paraphrasable as: “Do (other) poets complain about your gifts?”

01 अदर्दरुत्समसृजो वि - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अ᳓दर्दर्+++(←दारणे)+++ उ᳓त्सम्, अ᳓सृजो वि᳓ खा᳓नि
त्व᳓म् अर्णवा᳓न् बद्बधानाँ᳓+++(←बन्धने)+++ अरम्णाः+++(←रंह् वेगे)+++ ।
महा᳓न्तम् इन्द्र प᳓र्वतं वि᳓ य᳓द् वः᳓+++(←वृ वरणे?)+++,
सृजो᳓ वि᳓ धा᳓रा, अ᳓व दानवं᳓ हन् ॥

02 त्वमुत्साँ ऋतुभिर्बद्बधानाँ - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

तु᳓व᳓म्+++(त्वम्)+++ उ᳓त्साँ ऋतु᳓भिर्
बद्बधानाँ᳓ अ᳓रंह+++(←रंह् वेगे)+++ ऊ᳓धः प᳓र्वतस्य वज्रिन् ।
अ᳓हिं चिद् उग्र प्र᳓युतं श᳓यानं
जघन्वाँ᳓, इन्द्र त᳓विषीम्+++(←त्विष्??)+++ अधत्थाः ॥

03 त्यस्य चिन्महतो - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

त्य᳓स्य चिन् महतो᳓ नि᳓र् मृग᳓स्य
व᳓धर्+++(=आयुधम्, ←वध्)+++ जघान त᳓विषीभिर् इ᳓न्द्रः ।
य᳓ ए᳓क इ᳓द् अप्रति᳓र् म᳓न्यमान
आ᳓द् अस्माद् अन्यो᳓ अजनिष्ट त᳓व्यान्+++(=तवीयान्??)+++ ॥

04 त्यं चिदेषाम् - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

त्यं᳓+++(=तं)+++ चिद् एषां स्वध᳓या म᳓दन्तं
मिहो᳓+++(←मिह् सेचने)+++ न᳓पातं सु-वृ᳓धं तमोगा᳓म् ।
वृ᳓ष-प्र-भर्मा दानव᳓स्य भा᳓मं+++(=क्रोधम्)+++
व᳓ज्रेण वज्री᳓ नि᳓ जघान शु᳓ष्णम् ॥

05 त्यं चिदस्य - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

तियं᳓ चिद् अस्य क्र᳓तुभिर् नि᳓षत्तम्
अमर्म᳓णो विद᳓द् इ᳓द् अस्य म᳓र्म
य᳓द् ईं सुक्षत्र प्र᳓भृता म᳓दस्य
यु᳓युत्सन्तं त᳓मसि हर्मिये᳓ धाः᳓

06 त्यं चिदित्था - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

तियं᳓ चिद् इत्था᳓ कत्पयं᳓ श᳓यानम्
असूरिये᳓ त᳓मसि वावृधान᳓म्
तं᳓ चिन् मन्दानो᳓ वृषभः᳓ सुत᳓स्य
उच्चइ᳓र् इ᳓न्द्रो अपगू᳓र्या जघान

07 उद्यदिन्द्रो महते - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

उ᳓द् य᳓द् इ᳓न्द्रो महते᳓ दानवा᳓य
व᳓धर् य᳓मिष्ट स᳓हो अ᳓प्रतीतम्
य᳓द् ईं व᳓ज्रस्य प्र᳓भृतौ ददा᳓भ
वि᳓श्वस्य जन्तो᳓र् अधमं᳓ चकार

08 त्यं चिदर्णम् - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

तियं᳓ चिद् अ᳓र्णम् मधुपं᳓ श᳓यानम्
असिन्वं᳓ वव्र᳓म् म᳓हि आ᳓दद् उग्रः᳓
अपा᳓दम् अत्र᳓म् महता᳓ वधे᳓न
नि᳓ दुर्योण᳓ आवृणङ् मृध्र᳓वाचम्

09 को अस्य - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

को᳓ अस्य शु᳓ष्मं त᳓विषीं वरात
ए᳓को ध᳓ना भरते अ᳓प्रतीतः
इमे᳓ चिद् अस्य ज्र᳓यसो नु᳓ देवी᳓
इ᳓न्द्रस्यउ᳓जसो भिय᳓सा जिहाते

10 न्यस्मै देवी - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

नि᳓ अस्मै देवी᳓ स्व᳓धितिर् जिहीत
इ᳓न्द्राय गातु᳓र् उशती᳓व येमे
सं᳓ य᳓द् ओ᳓जो युव᳓ते वि᳓श्वम् आभिर्
अ᳓नु स्वधा᳓व्ने क्षित᳓यो नमन्त

11 एकं नु - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

ए᳓कं नु᳓ त्वा स᳓त्पतिम् पा᳓ञ्चजन्यं
जातं᳓ शृणोमि यश᳓सं ज᳓नेषु
त᳓म् मे जगृभ्र आश᳓सो न᳓विष्ठं
दोषा᳓ व᳓स्तोर् ह᳓वमानास इ᳓न्द्रम्

12 एवा हि - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

एवा᳓ हि᳓ त्वा᳓म् ऋतुथा᳓ यात᳓यन्तम्
मघा᳓ वि᳓प्रेभ्यो द᳓दतं शृणो᳓मि
किं᳓ ते ब्रह्मा᳓णो गृहते स᳓खायो
ये᳓ तुवाया᳓ निदधुः᳓ का᳓मम् इन्द्र