०१३

• देवता - अग्निः
• ऋषिः - सुतंभर आत्रेयः
• छन्दः - गायत्री

अ᳓र्चन्तस् त्वा हवामहे
अ᳓र्चन्तः स᳓म् इधीमहि
अ᳓ग्ने अ᳓र्चन्त ऊत᳓ये

Strata
Normal

Pāda-label
genre M
genre M
genre M

Morph
árcantaḥ ← √r̥c- (root)
{case:NOM, gender:M, number:PL, tense:PRS, voice:ACT}

havāmahe ← √hū- (root)
{number:PL, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}

árcantaḥ ← √r̥c- (root)
{case:NOM, gender:M, number:PL, tense:PRS, voice:ACT}

idhīmahi ← √idh- 1 (root)
{number:PL, person:1, mood:OPT, tense:AOR, voice:MED}

sám ← sám (invariable)

ágne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

árcantaḥ ← √r̥c- (root)
{case:NOM, gender:M, number:PL, tense:PRS, voice:ACT}

ūtáye ← ūtí- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:SG}

अर्च॑न्तः । त्वा॒ । ह॒वा॒म॒हे॒ । अर्च॑न्तः । सम् । इ॒धी॒म॒हि॒ ।
अग्ने॑ । अर्च॑न्तः । ऊ॒तये॑ ॥

• arcantas ← arcantaḥ ← arc
• [verb noun], nominative, plural
• “sing; worship; honor; praise; welcome.”

• tvā ← tvad
• [noun], accusative, singular
• “you.”

• havāmahe ← hvā
• [verb], plural, Present indikative
• “raise; call on; call; summon.”

• ‘rcantaḥ ← arcantaḥ ← arc
• [verb noun], nominative, plural
• “sing; worship; honor; praise; welcome.”

• sam
• [adverb]
• “sam; together; together; saṃ.”

• idhīmahi ← indh
• [verb], plural, Present optative
• “kindle; ignite; set ablaze.”

• agne ← agni
• [noun], vocative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• arcanta ← arcantaḥ ← arc
• [verb noun], nominative, plural
• “sing; worship; honor; praise; welcome.”

• ūtaye ← ūti
• [noun], dative, singular, feminine
• “aid; favor; ūti [word].”

हे अग्ने त्वा त्वाम् अर्चन्तः पूजयन्तो वयं हवामहे आह्वयामः । अर्चन्तः स्तुवन्तो वयम् ऊतये रक्षणाय तर्पणाय वा त्वां समिधीमहि समिद्भिः संदीपयामः । अर्चन्त इति तृतीयं पदम् आदरातिशयार्थम् ॥

English translation:

“Adoring you, Agni, we invoke you, adoring you we kindle you, adoring you for protection.”

Chanting, we invoke you; chanting, we would kindle you,
chanting, o Agni, for your help.

yearn for bounty manifold.

Praising we call 1 thee; praising let us kindle 1 thee, Agni, praising, for thy help.

Preisend rufen wir dich, preisend wollen wir dich entzünden, o Agni, dich zur Gnade preisend.

Dich Agni rufen preisend wir, und preisend zünden wir dich an, Zu unsrer Hülfe preisend dich.

Воспевая, мы зовем тебя,
Воспевая, хотим зажечь,
О Агни, воспевая – для поддержки.

• अग्निः
• सुतम्भर आत्रेयः
• निचृद्गायत्री
• षड्जः

अब छः ऋचावाले तेरहवें सूक्त का आरम्भ है, उसके प्रथम मन्त्र में अग्निपदवाच्य विद्वान् के गुणों को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (अग्ने) विद्वन् ! हम लोग (ऊतये) रक्षण आदि के लिये (त्वा) आपका (अर्चन्तः) सत्कार करते हुए (हवामहे) स्वीकार करते हैं, और आपका (अर्चन्तः) सत्कार करते हुए (सम्, इधीमहि) प्रकाश करें और आपका (अर्चन्तः) सत्कार करते हुए विद्वान् होवें ॥१॥

भावार्थभाषाः - हे विद्वानो ! हम लोग आप लोगों के सत्कार से उत्तम शिक्षा और विद्या को प्राप्त होकर आनन्दित होवें ॥१॥

अन्वय: हे अग्ने ! वयमूतये त्वार्चन्तो हवामहे त्वामर्चन्तः समिधीमहि त्वामर्चन्तो विपश्चितो भवेम ॥१॥

अथाग्निपदवाच्यविद्वद्गुणानाह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (अर्चन्तः) सत्कुर्वन्तः (त्वा) त्वाम् (हवामहे) स्वीकुर्महे (अर्चन्तः) (सम्, इधीमहि) प्रकाशयेम (अग्ने) विद्वन् (अर्चन्तः) सत्कुर्वन्तः (ऊतये) रक्षणाद्याय ॥१॥

भावार्थभाषाः - हे विद्वांसो ! वयं भवतां सत्कारेण सुशिक्षां विद्यां लब्ध्वाऽऽनन्दिताः स्याम ॥१॥

या सूक्तात अग्नी व विद्वान यांच्या गुणांचे वर्णन असल्यामुळे या सूक्ताच्या अर्थाची पूर्वसूक्तार्थाबरोबर संगती जाणावी.

भावार्थभाषाः - हे विद्वानांनो ! आम्ही तुमचा सत्कार करून उत्तम शिक्षण व विद्या प्राप्त करावी. ॥ १ ॥

• देवता - अग्निः
• ऋषिः - सुतंभर आत्रेयः
• छन्दः - गायत्री

अग्ने᳓ स्तो᳓मम् मनामहे
सिध्र᳓म् अद्य᳓ दिविस्पृ᳓शः
देव᳓स्य द्रविणस्य᳓वः

Strata
Normal

Pāda-label
genre M
genre M
genre M

Morph
agnéḥ ← agní- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

manāmahe ← √man- 1 (root)
{number:PL, person:1, mood:SBJV, tense:AOR, voice:MED}

stómam ← stóma- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

adyá ← adyá (invariable)

divispŕ̥śaḥ ← divispŕ̥ś- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

sidhrám ← sidhrá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

devásya ← devá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

draviṇasyávaḥ ← draviṇasyú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

अ॒ग्नेः । स्तोम॑म् । म॒ना॒म॒हे॒ । सि॒ध्रम् । अ॒द्य । दि॒वि॒ऽस्पृशः॑ ।
दे॒वस्य॑ । द्र॒वि॒ण॒स्यवः॑ ॥

• agne ← agni
• [noun], vocative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• stomam ← stoma
• [noun], accusative, singular, masculine
• “hymn; Stoma; stoma [word].”

• manāmahe ← man
• [verb], plural, Aorist conj./subj.
• “think of; name; believe; teach; honor; deem; recommend; approve; think; define; call; respect; believe; enumerate; understand; see; describe.”

• sidhram ← sidhra
• [noun], accusative, singular, masculine
• “successful; perfect.”

• adya
• [adverb]
• “now; today; then; nowadays; adya [word].”

• divispṛśaḥ ← divispṛś
• [noun], genitive, singular, masculine
• “heavenward.”

• devasya ← deva
• [noun], genitive, singular, masculine
• “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

• draviṇasyavaḥ ← draviṇasyu
• [noun], nominative, plural, masculine
• “draviṇasyu [word].”

द्रविणस्यवः द्रविणं धनमिच्छन्तो वयं दिविस्पृशः सूर्यरूपेणाकाशं व्याप्नुवतः देवस्य द्योतमानस्य अग्नेः सिध्रं पुरुषार्थानां साधकं स्तोमं स्तोत्रम् अद्य अस्मिन्नहनि मनामहे ब्रूमः ॥

English translation:

“Desirous of wealth, we recite today the effectual praise of the divine Agni, (whose radiance) reaches the sky.”

For Agni we will conceive a praise song, an effective one today for him who touches heaven,
for the god, as we seek goods.

Eager for wealth, we meditate Agni’s effectual praise to-day,
Praise of the God who touches heaven.

Desirous of riches, we devise to-day an effective song of praise, of Agni the heaven-touching god 1.

Auf Agni erdenken wir heute ein Loblied, ein gelungenes auf ihn, der bis zum Himmel reicht, auf den Gott, die wir nach Reichtum verlangen.

Des Agni Lob, das wohl gelingt, des Gottes, der zum Himmel dringt, Ersinnen Schatz begehrend wir.

О Агни, сегодня мы задумываем
Удачную хвалу для бога,
Касающегося неба, (мы,) жаждущие богатства.

• अग्निः
• सुतम्भर आत्रेयः
• गायत्री
• षड्जः

अब अग्निगुणों को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे मनुष्यो ! जैसे (द्रविणस्यवः) अपने धन की इच्छा करनेवाले हम लोग (अद्य) आज (दिविस्पृशः) परमात्मा में सुख को स्पर्श करनेवाले (देवस्य) प्रकाशमान (अग्नेः) अग्नि के (सिध्रम्) साधक (स्तोमम्) गुण, कर्म और स्वभाव की प्रशंसा को (मनामहे) मानते हैं, वैसे इसको आप लोग भी जानो ॥२॥

भावार्थभाषाः - जिनकी धन की इच्छा होवे, वे अग्नि आदि पदार्थों के विज्ञान को ग्रहण करें ॥२॥

अन्वय: हे मनुष्या ! यथा द्रविणस्यवो वयमद्य दिविस्पृशो देवस्याग्नेः सिध्रं स्तोमं मनामहे तथैतं यूयमपि विजानीत ॥२॥

अथाग्निगुणानाह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (अग्नेः) पावकस्य (स्तोमम्) गुणकर्मस्वभावप्रशंसाम् (मनामहे) (सिध्रम्) साधकम् (अद्य) (दिविस्पृशः) यो दिवि परमात्मनि सुखं स्पृशति तस्य (देवस्य) द्योतमानस्य (द्रविणस्यवः) आत्मनो द्रविणमिच्छमानाः ॥२॥

भावार्थभाषाः - येषा धनेच्छा स्यात्तेऽग्न्यादिपदार्थविज्ञानं सङ्गृह्णन्तु ॥२॥

भावार्थभाषाः - ज्यांना धनाची इच्छा असेल त्यांनी अग्नी इत्यादी पदार्थांचे विज्ञान ग्रहण करावे. ॥ २ ॥

• देवता - अग्निः
• ऋषिः - सुतंभर आत्रेयः
• छन्दः - गायत्री

अग्नि᳓र् जुषत नो गि᳓रो
हो᳓ता यो᳓ मा᳓नुषेषु आ᳓
स᳓ यक्षद् दइ᳓वियं ज᳓नम्

Strata
Normal

Pāda-label
genre M
genre M
genre M

Morph
agníḥ ← agní- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

gíraḥ ← gír- ~ gīr- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

juṣata ← √juṣ- (root)
{number:SG, person:3, mood:INJ, tense:AOR, voice:MED}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

ā́ ← ā́ (invariable)

hótā ← hótar- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

mā́nuṣeṣu ← mā́nuṣa- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:PL}

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

daívyam ← daívya- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

jánam ← jána- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

yakṣat ← √yaj- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:AOR, voice:ACT}

अ॒ग्निः । जु॒ष॒त॒ । नः॒ । गिरः॑ । होता॑ । यः । मानु॑षेषु । आ ।
सः । य॒क्ष॒त् । दैव्य॑म् । जन॑म् ॥

• agnir ← agniḥ ← agni
• [noun], nominative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• juṣata ← juṣ
• [verb], singular, Present injunctive
• “enjoy; endow; possess; frequent; accompany; induce; consume; approve; affect; attend; befit; blend; contract.”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], genitive, plural
• “I; mine.”

• giro ← giraḥ ← gir
• [noun], accusative, plural, feminine
• “hymn; praise; voice; words; invocation; command; statement; cry; language.”

• hotā ← hotṛ
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Hotṛ.”

• yo ← yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• mānuṣeṣv ← mānuṣeṣu ← mānuṣa
• [noun], locative, plural, masculine
• “man; man.”

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• yakṣad ← yakṣat ← yaj
• [verb], singular, Aorist conj./subj.
• “sacrifice; worship; worship.”

• daivyaṃ ← daivyam ← daivya
• [noun], accusative, singular, masculine
• “divine; divine; celestial.”

• janam ← jana
• [noun], accusative, singular, masculine
• “people; national; man; relative; jan; Janaloka; person; jana [word]; man; attendant; Jana; foreigner; inhabitant; group.”

होता देवानामाह्वाता यः अग्निः मानुषेष्वा वसति सः अग्निः नः अस्माकं गिरः स्तुतीः जुषत सेवताम् । सोऽग्निः दैव्यं जनं देवसंबन्धिनं जनं यक्षत् यजतु ॥

English translation:

“May Agni, who among men is the invoker of the gods, accept our praises; may he offer sacrifice to the divine beings.”

Agni is pleased at our songs—he the Hotar, who is here among the sons of Manu.
He will perform sacrifice to the divine race.

May Agni, Priest among mankind, take pleasure in our songs of praise,
And worship the Celestial Folk.

May Agni take pleasure in our prayers, he who is the Hotri among men. May he sacrifice 1 to the divine host.

Agni möge an unserer Lobrede Gefallen finden, der der Opferpriester unter den Menschen ist. Er verehre das göttliche Volk.

Die Lieder nehme Agni an, der bei den Menschen Priester ist; Der Götter Volk verehre er.

Пусть Агни наслаждается нашей песней,
(Тот,) кто хотар среди людей.
Пусть он жертвует божественному роду!

• अग्निः
• सुतम्भर आत्रेयः
• विराड्गायत्री
• षड्जः

फिर उसी विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे विद्वन् ! (यः) जो (होता) दाता (अग्नि) अग्नि के सदृश तेजस्वी विद्वान् (नः) हम लोगों की (गिरः) वाणियों का (जुषत) सेवन करता है और जैसे (सः) वह (मानुषेषु) मनुष्यों में (दैव्यम्) श्रेष्ठ गुणों में उत्पन्न (जनम्) विद्वान् जन को (आ, यक्षत्) प्राप्त हो वा सत्कार करे, वैसे आप करिये ॥३॥

भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है। जो अग्नि न हो तो कोई भी जीव जिह्वा न चला सके ॥३॥

अन्वय: हे विद्वन् ! यो होता यथाग्निर्नो गिरो जुषत यथा स मानुषेषु दैव्यं जनमा यक्षत्तथा त्वमनुतिष्ठ ॥३॥

पुनस्तमेव विषयमाह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (अग्निः) पावक इव विद्वान् (जुषत) जुषते (नः) अस्माकम् (गिरः) वाचः (होता) दाता (यः) मानुषेषु (आ) (सः) (यक्षत्) सङ्गच्छेत् पूजयेद्वा (दैव्यम्) दिव्येषु गुणेषु भवम् (जनम्) विद्वांसम् ॥३॥

भावार्थभाषाः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः । यद्यग्निर्न स्यात्तर्हि कोऽपि जीवो जिह्वां चालयितुं न शक्नुयात् ॥३॥

भावार्थभाषाः - या मंत्रात वाचकलुप्तोमापलंकार आहे. जर अग्नी नसेल तर कोणताही माणूस जीभसुद्धा हलवू शकत नाही. ॥ ३ ॥

• देवता - अग्निः
• ऋषिः - सुतंभर आत्रेयः
• छन्दः - गायत्री

त्व᳓म् अग्ने सप्र᳓था असि
जु᳓ष्टो हो᳓ता व᳓रेणियः
त्व᳓या यज्ञं᳓ वि᳓ तन्वते

Strata
Normal

Pāda-label
genre M
genre M
genre M

Morph
agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

asi ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

sapráthāḥ ← sapráthas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

hótā ← hótar- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

júṣṭaḥ ← júṣṭa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

váreṇyaḥ ← váreṇya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

tanvate ← √tan- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

tváyā ← tvám (pronoun)
{case:INS, number:SG}

ví ← ví (invariable)

yajñám ← yajñá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

त्वम् । अ॒ग्ने॒ । स॒ऽप्रथाः॑ । अ॒सि॒ । जुष्टः॑ । होता॑ । वरे॑ण्यः ।
त्वया॑ । य॒ज्ञम् । वि । त॒न्व॒ते॒ ॥

• tvam ← tvad
• [noun], nominative, singular
• “you.”

• agne ← agni
• [noun], vocative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• saprathā ← saprathāḥ ← saprathas
• [noun], nominative, singular, masculine
• “extensive; wide; extended.”

• asi ← as
• [verb], singular, Present indikative
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• juṣṭo ← juṣṭaḥ ← juṣ
• [verb noun], nominative, singular
• “enjoy; endow; possess; frequent; accompany; induce; consume; approve; affect; attend; befit; blend; contract.”

• hotā ← hotṛ
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Hotṛ.”

• vareṇyaḥ ← vareṇya
• [noun], nominative, singular, masculine
• “excellent; desirable.”

• tvayā ← tvad
• [noun], instrumental, singular
• “you.”

• yajñaṃ ← yajñam ← yajña
• [noun], accusative, singular, masculine
• “yajña; religious ceremony; Vishnu; yajña [word]; Yajña; Shiva.”

• vi
• [adverb]
• “apart; away; away.”

• tanvate ← tan
• [verb], plural, Present indikative
• “expand; perform; cause; increase; write; spread; produce; spread; speak; propagate.”

हे अग्ने जुष्टः सर्वदा प्रीतः वरेण्यः सर्वैर्वरणीयः होता त्वं सप्रथाः सर्वतः पृथुः असि भवसि । तथाह यास्कः - ‘ सप्रथाः सर्वतः पृथुः ’ ( निरु. ६. ७ ) इति । किंच सर्वे यजमानाः त्वया साधनेन यज्ञं वि तन्वते ॥

English translation:

“You, Agni, are mighty and gracious, the (ministrant) priest, the desired (of all) through your worshippers complete the sacrifice.”

You, o Agni, are spread wide as the pleasing Hotar to be chosen.
Through you they stretch out the sacrifice.

Thou, Agni, art spread widely forth, Priest dear and excellent; through thee
Men make the sacrifice complete.

Thou, O Agni, art widely extended, the gladly accepted, desirable Hotri; through thee they spread out the sacrifice.

Du, Agni, bist weitbekannt als der beliebte, zu erwählende Opferpriester. Durch dich vollziehen sie das Opfer.

Weit ausgedehnt bist Agni du, ein lieber, schöner Opferer, Durch dich vollführt das Opfer man.

Ты, о Агни, широко распространяешься,
Довольный, избранный хотар.
Благодаря тебе (люди) протягивают жертву.

• अग्निः
• सुतम्भर आत्रेयः
• निचृद्गायत्री
• षड्जः

फिर विद्वद्विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (अग्ने) विद्वन् ! जिससे विद्वान् जन (त्वया) आपके साथ (यज्ञम्) यज्ञ का (वि, तन्वते) विस्तार करते हैं उनके साथ (होता) दाता वा ग्रहण करनेवाले (वरेण्यः) अतिश्रेष्ठ और (सप्रथाः) प्रसिद्ध यशवाले (जुष्टः) सेवन किये गये (त्वम्) आप (असि) हो, इससे सत्कार करने योग्य हो ॥४॥

भावार्थभाषाः - मनुष्य लोग यथार्थवक्ता विद्वानों के संग से धर्म्म, अर्थ, काम और मोक्ष की सिद्धि करनेवाले यज्ञ का विस्तार करें ॥४॥

अन्वय: हे अग्ने ! यतो विद्वांसस्त्वया सह यज्ञं वि तन्वते तैः सह होता वरेण्यः सप्रथा जुष्टस्त्वमसि तस्मात् सत्कर्त्तव्योऽसि ॥४॥

पुनर्विद्वद्विषयमाह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (त्वम्) (अग्ने) विद्वन् (सप्रथाः) प्रसिद्धकीर्तिः (असि) (जुष्टः) सेवितः (होता) दाताऽऽदाता वा (वरेण्यः) अतिश्रेष्ठः (त्वया) (यज्ञम्) (वि) (तन्वते) ॥४॥

भावार्थभाषाः - मनुष्या आप्तविदुषां सङ्गेन धर्मार्थकाममोक्षसिद्धिकरं यज्ञं वितन्वन्तु ॥४॥

भावार्थभाषाः - माणसांनी आप्त विद्वानांच्या संगतीने धर्म, अर्थ, काम, मोक्षाची सिद्धी करणाऱ्या यज्ञाची वाढ करावी. ॥ ४ ॥

• देवता - अग्निः
• ऋषिः - सुतंभर आत्रेयः
• छन्दः - गायत्री

त्वा᳓म् अग्ने वाजसा᳓तमं
वि᳓प्रा वर्धन्ति सु᳓ष्टुतम्
स᳓ नो रास्व सुवी᳓रियम्

Strata
Normal

Pāda-label
genre M
genre M
genre M

Morph
agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

tvā́m ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}

vājasā́tamam ← vājasā́tama- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

súṣṭutam ← súṣṭuta- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

vardhanti ← √vr̥dh- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

víprāḥ ← vípra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

rāsva ← √rā- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:AOR, voice:MED}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

suvī́ryam ← suvī́rya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

त्वाम् । अ॒ग्ने॒ । वा॒ज॒ऽसात॑मम् । विप्राः॑ । व॒र्ध॒न्ति॒ । सुऽस्तु॑तम् ।
सः । नः॒ । रा॒स्व॒ । सु॒ऽवीर्य॑म् ॥

• tvām ← tvad
• [noun], accusative, singular
• “you.”

• agne ← agni
• [noun], vocative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• vājasātamaṃ ← vāja
• [noun], masculine
• “prize; Vāja; reward; reward; Ribhus; vigor; strength; contest.”

• vājasātamaṃ ← sātamam ← sātama
• [noun], accusative, singular, masculine

• viprā ← viprāḥ ← vipra
• [noun], nominative, plural, masculine
• “Brahmin; poet; singer; priest; guru; Vipra.”

• vardhanti ← vṛdh
• [verb], plural, Present indikative
• “increase; grow; vṛdh; increase; succeed; strengthen; grow up; spread.”

• suṣṭutam ← suṣṭuta
• [noun], accusative, singular, masculine

• sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• no ← naḥ ← mad
• [noun], dative, plural
• “I; mine.”

• rāsva ← rā
• [verb], singular, Aorist imperative
• “give; impart.”

• suvīryam ← su
• [adverb]
• “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”

• suvīryam ← vīryam ← vīrya
• [noun], accusative, singular, neuter
• “potency; vīrya; heroism; potency; strength; semen; power; deed; active agent; efficacy; vīryapāramitā; gold; vigor; vīrya [word]; virility; manfulness; jewel; force.”

हे अग्ने विप्राः मेधाविनः स्तोतारः वाजसातमम् । वाजोऽन्नम् - तद्ददतं, सुष्टुतं पूर्वैः महर्षिभिः सम्यक् स्तुतं त्वां वर्धन्ति । स्तोत्रैर्वर्धयन्ति । सः त्वं नः अस्मभ्यं सुवीर्यं सर्वैः श्लाघनीयं बलं रास्व देहि ।

हे अग्ने त्वां वाजसातमं वाजस्यान्नस्य सम्भक्तृतमम् । सनोतेः ‘जनसनखनक्रमगमो विट्’, ‘विड्वनोरनुनासिकस्यात्’ इत्यात्वम् । सुष्टुतं सर्वैस्सुष्ठु स्तुतम् ।
यद्वा - सुष्ठु स्तुतो यथा भवसि तथा त्वां विप्रा मेधाविनो वर्धन्ति स्तुतिभिस्त्वां वर्धयन्तीत्यर्थः । ‘बहुलमन्यत्रापि’ इति णिलुक् ।
यद्वा - ‘छन्दस्यूभयथा’ इति शप आर्धधातुकत्वाण्णिलोपः । स्तौतेः कर्मणि निष्ठायां ‘गतिरनन्तरः’ इति गतेः प्रकृतिस्वरत्वं, ‘उपसगार्त्सुनोति’ इत्यादिना षत्वम् ।

स त्वं नः अस्मभ्यं सुवीर्यं शोभनवीर्यं धनं वाजलक्षणं रास्व देहि । व्यत्ययेनात्मनेपदम्, ‘वीरवीर्यौ च’ इत्युत्तरपदाद्युदात्तत्वम् ॥

English translation:

“Wise worshippers exalt you, Agni, the bountiful giver of food, the deservedly lauded; do you bestow upon us excellent strength.”

You, o Agni, best prizewinner, do the inspired poets make strong when you are well praised.
Give us an abundance of heroes.

Singers exalt thee, Agni, well lauded, best giver of our strength:
So grant thou us heroic might.

The priests make thee grow, O Agni, the greatest acquirer of wealth, the highly praised one. Bestow thou on us abundance of heroes.

Thee, O Agni, best gainer of booty,
The sages nourish, well lauded;
Do thou give us wealth of heroes.

Dich, Agni, der am meisten Gewinn einbringt, den Wohlgepriesenen erbauen die Redekundigen. Schenke du uns die Meisterschaft!

Dich hochgelobten stärkt die Schar der Sänger, dich, der Kraft verleiht, So schenk uns, Agni, Heldenkraft.

Тебя, о Агни, лучше всех захватывающего добычу,
Прекрасно восхваленного, подкрепляют вдохновенные.
Дай нам богатство из прекрасных героев!

• अग्निः
• सुतम्भर आत्रेयः
• निचृद्गायत्री
• षड्जः

फिर उसी विषय को कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (अग्ने) महाविद्वन् ! (विप्राः) बुद्धिमान् जन जिन (वाजसातमम्) विज्ञान और वेगों के विभाग करनेवाले (सुष्टुतम्) उत्तम यशवाले और (सुवीर्य्यम्) उत्तम पराक्रमयुक्त (त्वाम्) आपकी (वर्धन्ति) वृद्धि करते हैं, (सः) वह आप (नः) हम लोगों के लिये उत्तम पराक्रम को (रास्व) दीजिये ॥५॥

भावार्थभाषाः - हे मनुष्यो ! जो आप लोगों की यथार्थवक्ता विद्वान् जन सब प्रकार से वृद्धि करें तो आप लोगों का अतुल प्रताप बढ़े ॥५॥

अन्वय: हे अग्ने ! विप्रा यं वाजसातमं सुष्टुतं सुवीर्य्यं त्वां वर्धन्ति स त्वं नस्सुवीर्यं रास्व ॥५॥

पुनस्तमेव विषयमाह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (त्वाम्) (अग्ने) महाविद्वन् (वाजसातमम्) वाजानां विज्ञानानां वेगानामतिशयेन विभाजकम् (विप्राः) मेधाविनः (वर्धन्ति) वर्धयन्ति (सुष्टुतम्) शोभनकीर्त्तिम् (सः) (नः) अस्मभ्यम् (रास्व) देहि (सुवीर्यम्) सुष्ठुपराक्रमम् ॥५॥

भावार्थभाषाः - हे मनुष्या ! यदि युष्मानाप्ता विद्वांसः सर्वतो वर्धयेयुस्तर्हि युष्माकमतुलः प्रभावो वर्द्धेत ॥५॥

भावार्थभाषाः - हे माणसांनो ! आप्त विद्वान लोकांनी तुमची सर्व प्रकारे वृद्धी केल्यास तुमचा पराक्रम खूप वाढेल. ॥ ५ ॥

• देवता - अग्निः
• ऋषिः - सुतंभर आत्रेयः
• छन्दः - गायत्री

अ᳓ग्ने नेमि᳓र् अराँ᳓ इव
देवां᳓स् त्व᳓म् परिभू᳓र् असि
आ᳓ रा᳓धश् चित्र᳓म् ऋञ्जसे

Strata
Normal

Pāda-label
genre M
genre M
genre M

Morph
ágne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

arā́n ← ára- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

iva ← iva (invariable)

nemíḥ ← nemí- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

asi ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

devā́n ← devá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

paribhū́ḥ ← paribhū́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

ā́ ← ā́ (invariable)

citrám ← citrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

rā́dhaḥ ← rā́dhas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

r̥ñjase ← √r̥j- 1 (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

अग्ने॑ । ने॒मिः । अ॒रान्ऽइ॑व । दे॒वान् । त्वम् । प॒रि॒ऽभूः । अ॒सि॒ ।
आ । राधः॑ । चि॒त्रम् । ऋ॒ञ्ज॒से॒ ॥

• agne ← agni
• [noun], vocative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• nemir ← nemiḥ ← nemi
• [noun], nominative, singular, masculine
• “rim; felloe.”

• arāṃ ← ara
• [noun], accusative, plural, masculine

• iva
• [adverb]
• “like; as it were; somehow; just so.”

• devāṃs ← devān ← deva
• [noun], accusative, plural, masculine
• “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

• tvam ← tvad
• [noun], nominative, singular
• “you.”

• paribhūr ← paribhūḥ ← paribhū
• [noun], nominative, singular, masculine
• “extended.”

• asi ← as
• [verb], singular, Present indikative
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• rādhaś ← rādhaḥ ← rādhas
• [noun], accusative, singular, neuter
• “gift; munificence; liberality; bounty.”

• citram ← citra
• [noun], accusative, singular, neuter
• “manifold; extraordinary; beautiful; divers(a); varicolored; bright; bright; bright; outstanding; agitated; aglitter(p); brilliant; painted; obvious; patched; bizarre.”

• ṛñjase ← ṛj
• [verb noun]

हे अग्ने त्वं देवान् परिभूरसि । स्वतेजसा परिभवसि । कथमिव । नेमिः प्रकाशमानः चक्रस्य बाह्यो वलयः अरानिव नाभावर्पितान् सूक्ष्मान् स्थासकानिव। किंच त्वं चित्रं नानाविधं राधः । राध्नुवन्ति साधयन्त्यनेन पुरुषार्थानिति राधो धनम् । आ ऋञ्जसे । स्तोतृभ्यः प्रसाधय । धननामसु पाठात् ‘राधो धनम्’ इत्युक्तम् ॥ ॥ ५ ॥

English translation:

“Agni, you encompass the gods as the circumference (surrounds) the spokes (of a wheel); bestow manifold wealth upon us.”

O Agni, like a rim the spokes, you surround the gods.
I reach toward your shimmering generosity.

Thou Agni, as the felly rings the spokes, encompassest the Gods.

Agni! Thou encompassest the gods as the felly (encompasses) the spokes (of a wheel). Thou strivest 1 for brilliant wealth.

Agni! Wie die Felge die Speichen so umfängst du die Götter. Ich trage nach ansehnlicher Belohnung Verlangen.

Wie Speichen rings des Rades Kranz, umfängst die Götter, Agni, du; Mir wünsch’ ich glänzend Gut herbei.

О Агни, словно обод – спицы (колеса),
Ты охватываешь богов.
Я стремлюсь к яркому дару!

• अग्निः
• सुतम्भर आत्रेयः
• गायत्री
• षड्जः