ऋग्वेदे विश्वासटिप्पन्यः

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

सायण-भाष्यम्

‘ क्षेत्रस्य पतिना’ इत्यष्टर्चं द्वादशं सूक्तं वामदेवस्यार्षम् । आद्याचतुर्थषष्ठीसप्तम्योऽनुष्टुभः पञ्चमी पुरउष्णिक् । ’ आद्यश्चेत्पुरउष्णिक्’ इति हि तल्लक्षणम् । शिष्टास्तिस्रस्त्रिष्टुभः । आद्यास्तिस्रः क्षेत्रपतिदेवताकाश्चतुर्थी शुनाख्यदेवताका पञ्चम्यष्टम्यौ शुनासीरदेवताके षष्ठीसप्तम्यौ सीतादेवताके । तथा चानुक्रमणिका - क्षेत्रस्याष्टौ तिस्रः क्षैत्रपत्याः शुनायैका परा पुरउष्णिक् सान्त्या च शुनासीराभ्यामुपान्त्ये सीतायै ते’ अनुष्टुभावाद्या च चतुर्थी च ’ इति ॥ क्षेत्रस्य कर्षणेऽनेन सूक्तेन प्रत्यृचं जुहुयाज्जपेद्वा । तथा च सूत्रितं - क्षेत्रस्य पतिना वयमिति प्रत्यृचं जुहुयाज्जपेद्वा ’ (आश्व. गृ. २. १०. ४ ) इति ॥ अप्तोर्यामे होतुरतिरिक्तोक्थ्य आश्विनशस्त्रादूर्ध्वं चत्वार्यतिरिक्तोक्थ्यानि । तत्राद्या परिधानीया । सूत्रितं च - ‘ क्षेत्रस्य पतिना वयमिति परिधानीया ’ ( आश्व. श्रौ. ९. ११ ) इति ॥

Jamison Brereton

57 (353)
Agricultural Divinities
Vāmadeva Gautama
8 verses: anuṣṭubh 1, 4, 6–7; triṣṭubh 2–3, 8; puraüṣṇih 5
This hymn is in a variety of meters, alternating throughout the poem, and it is dedicated to a number of different divinities related to agriculture. With its num ber of verses it is out of place in the collection, and its subject matter and tone are more “popular” than those of the core R̥gveda. It is not possible to determine whether the hymn we have now was assembled out of several separate hymns, but at least verses 1–3, dedicated to the Lord of the Field, hang together, though they are not metrically uniform. A curious feature in the later part of the hymn is the
dual address (via a dual dvandva compound) to “Prosperity and Plow” (vss. 5, 7). Hymns like this give us precious glimpses into everyday life and the technical ter minology of particular professions. The hymn is notable also for its address to the Furrow (vs. 6, see also 7), the first appearance of the feminine noun sī́tā, renowned in later Sanskrit of course as the name of Rāma’s noble wife in the Rāmāyaṇa.

Jamison Brereton Notes

Agricultural Divinities

01 क्षेत्रस्य पतिना - अनुष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

ख्षेत्र॑स्य॒ पति॑ना व॒यꣳ
(बन्धुमित्रादि)हि॒तेने॑व जयामसि ।
गाम् अश्व॑म् पोषयि॒त्न्व् आ
स नः॑ मृडाती॒दृशे᳚ (ऽर्थे)॥

मूलम् ...{Loading}...

क्षेत्र॑स्य॒ पति॑ना व॒यं हि॒तेने॑व जयामसि ।
गामश्वं॑ पोषयि॒त्न्वा स नो॑ मृळाती॒दृशे॑ ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - क्षेत्रपतिः
ऋषिः - वामदेवो गौतमः
छन्दः - अनुष्टुप्

Thomson & Solcum

क्षे꣡त्रस्य प꣡तिना वयं꣡
हिते꣡नेव जयामसि
गा꣡म् अ꣡श्वम् पोषयित्नु꣡ आ꣡
स꣡ नो मॄळाति+ ईदृ꣡शे

Vedaweb annotation

Strata
Normal

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
kṣétrasya ← kṣétra- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}

pátinā ← páti- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}

vayám ← ahám (pronoun)
{case:NOM, number:PL}

hiténa ← √hi- (root)
{case:INS, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

iva ← iva (invariable)
{}

jayāmasi ← √ji- 1 (root)
{number:PL, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

ā́ ← ā́ (invariable)
{}

áśvam ← áśva- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

gā́m ← gáv- ~ gó- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

poṣayitnú ← poṣayitnú- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

īdŕ̥śe ← īdŕ̥ś- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

mr̥ḷāti ← √mr̥ḍ- (root)
{number:SG, person:3, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

पद-पाठः

क्षेत्र॑स्य । पति॑ना । व॒यम् । हि॒तेन॑ऽइव । ज॒या॒म॒सि॒ ।
गाम् । अश्व॑म् । पो॒ष॒यि॒त्नु । आ । सः । नः॒ । मृ॒ळा॒ति॒ । ई॒दृशे॑ ॥

Hellwig Grammar

kṣetrasya ← kṣetra
[noun], genitive, singular, neuter
“field; location; habitat; country; area; earth; region; estate; body; kṣetra [word]; kṣetradoṣa; seat; reincarnation; uterus.”

patinā ← pati
[noun], instrumental, singular, masculine
“husband; overlord; king; deity; īśvara; ruler; pati [word]; commanding officer; leader; owner; mayor; lord.”

vayaṃ ← vayam ← mad
[noun], nominative, plural
“I; mine.”

hiteneva ← hitena ← hita
[noun], instrumental, singular, masculine
“beneficial; wholesome; good; suitable; good; appropriate; pleasant; Aṣṭādhyāyī 5.1.5; friendly; agreeable.”

hiteneva ← iva
[adverb]
“like; as it were; somehow; just so.”

jayāmasi ← ji
[verb], plural, Present indikative
“overcome; cure; win; conquer; control; win; succeed; remove; beat; govern; surpass; suppress.”

gām ← go
[noun], accusative, singular, masculine
“cow; cattle; go [word]; Earth; bull; floor; milk; beam; sunbeam; leather; hide; horn; language; bowstring; earth; ox; Svarga.”

aśvam ← aśva
[noun], accusative, singular, masculine
“horse; aśva [word]; Aśva; stallion.”

poṣayitnv ← poṣayitnū ← poṣayitnu
[noun], accusative, plural, neuter

ā
[adverb]
“towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

sa ← tad
[noun], nominative, singular, masculine
“this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

no ← naḥ ← mad
[noun], dative, plural
“I; mine.”

mṛﾱātīdṛśe ← mṛḍāti ← mṛḍ
[verb], singular, Present conjunctive (subjunctive)
“pardon.”

mṛﾱātīdṛśe ← īdṛśe ← īdṛś
[noun], dative, singular, masculine
“such(a).”

सायण-भाष्यम्

वयं यजमानाः क्षेत्रस्य पतिना देवेन ॥ रुद्रं क्षेत्रपतिं प्राहुः केचिदग्निमथापरे । स्वतन्त्र एव वा कश्चित्क्षेत्रस्य पतिरुच्यते ॥ हितेनेव । इव शब्द एवार्थे । सर्वप्राणिहितेनैव तेन । अथवा मित्रेणेव । यथा सख्युः साहाय्ये सन् स्वकार्यं साधयति तद्वत् । जयामसि । जयामः क्षेत्रम् । स देवः गामश्वं च पोषयित्नु पोषयितृ गवाश्वलक्षणं धनम् आ हरत्विति शेषः । उपसर्गश्रुतेर्योग्यक्रियाध्याहारः । सः एव देवः नः अस्मान् ईदृशे उक्तलक्षणे धने दातव्ये सति मृळाति सुखयति । क्षेत्रस्य पतिना’ ( निरु. १०. १५ ) इत्यादिनिरुक्तं जानीयात् ॥

भट्टभास्कर-टीका

क्षेत्रस्य निष्पत्त्याधारस्य, पतिना पत्याऽधिष्ठात्रा । ‘षष्ठीयुक्तश्छन्दसि वा’ (पा.सू. 1.4.9) इति घिसंज्ञा । तेनानुगृह्यमाणा वयं जयामसि जयामः । ‘इदन्तो मसि’ (पा.सू. 7.1.46) इति इकारः । केनेव ? - हितेनेव ; यथा हितेन मित्रेण जनेन अमित्रं जयति एवं क्षेत्रपतिना जयेम । किं जयेम ? - गामश्वं पोषयित्नु पोषकमन्नादिकं प्रजाम् । आकारस्समुच्चये । गां चाश्वं च पोषयित्नु च । पुषेर्ण्यन्तात् ‘स्तनिहृषिपुषि’ (उ.सू. 316) इत्यादिना इत्नुच्प्रत्ययः, ‘अयामन्ताल्वाय्येत्न्विष्णुषु’ (पा.सू. 6.4.55) इति णेरयादेशः । स च क्षेत्रपतिः नोस्मान् मृडाति मृडयतु सुखयतु । मृड सुखने, तौदादिकः, ‘लेटोऽडाटौ’ (पा.सू. 3.4.94) इत्याडागमः । ईदृशे यथोक्ते गवादावर्थे अस्मान् स्वामित्वेन स्थापयित्वा सुखयतु । ‘त्यदादिषु दृशः’ (पा.सू. 3.2.60) इति कञ्, इदम ईशादेशः (पा.सू. 6.3.90), कृदुत्तरपदप्रकृतिस्वरत्वम् (पा.सू. 6.2.139) । अत्र यणादेशसवर्णदीर्घयोरकरणेन तृतीयचतुर्थपादौ पूरयितव्यौ ॥

Wilson

English translation:

“With the master of the field, our friend, we triumph; may he bestow upon us cattle, horses, nourishment, for by such (gifts) he makes us happy.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

With the master of the field: kṣetrasya patinā may be a reference to Rudra or Agni

Jamison Brereton

By means of the Lord of the Field as if by a concluded (alliance), may we win
what prospers the cow, the horse. He will be gracious to one such as us.

Jamison Brereton Notes

With Geldner, Renou, Oberlies (RRV I.189), I supply mitréṇa with hiténeva; Witzel Gotō by contrast take it to √hi ‘impel’ and assume a winning horse.

Griffith

WE through the Master of the Field, even as through a friend, obtain
What nourisheth our kine and steeds. In such may he be good to us.

Keith

By the lord of the field
As by a friend may we win
What nourishes our kine and horses;
May he be [2] favourable to such as we are.

Keith

O lord of the field, the honey-bearing wave,
As a cow milk, so for us milk;
May the lords of right graciously accord us
That which drops honey and is well purified like ghee.

Geldner

Durch den Herrn der Flur gewinnen wir wie durch einen guten Freund eine Flur, die Rind und Roß nährt. Möge er unsereinem gnädig sein.

Grassmann

Wir mögen durch den Feldesherrn, wie durch einen lieben Freund, Rind und Ross, und was uns nährt, erlangen; er sei hold solchen, wie wir sind.

Elizarenkova

Благодаря господину Поля,
Как с помощью доброго (друга) мы покоряем (Поле),
Кормящее скотину (и) коней.
Да смилуется он над таким, как мы!

अधिमन्त्रम् (VC)

क्षेत्रपतिः
वामदेवो गौतमः
अनुष्टुप्
गान्धारः

02 क्षेत्रस्य पते - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

ख्षेत्र॑स्य पते॒ मधु॑मन्तम् ऊ॒र्मिं
धे॒नुर् इ॑व॒ पयो॑ अ॒स्मासु॑ धुख्ष्व ।
म॒धु॒श्चुत॑ङ्(=मधुरसिञ्चकं) घृ॒तम् इ॑व॒ सुपू॑तम्
ऋ॒तस्य॑ (यज्ञसहितस्य) न॒ᳶ पत॑यो मृडयन्तु ॥

मूलम् ...{Loading}...

क्षेत्र॑स्य पते॒ मधु॑मन्तमू॒र्मिं धे॒नुरि॑व॒ पयो॑ अ॒स्मासु॑ धुक्ष्व ।
म॒धु॒श्चुतं॑ घृ॒तमि॑व॒ सुपू॑तमृ॒तस्य॑ नः॒ पत॑यो मृळयन्तु ॥

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - क्षेत्रपतिः
ऋषिः - वामदेवो गौतमः
छन्दः - त्रिष्टुप्

Thomson & Solcum

क्षे꣡त्रस्य पते म꣡धुमन्तम् ऊर्मिं꣡
धेनु꣡र् इव प꣡यो अस्मा꣡सु धुक्ष्व
मधुश्चु꣡तं घृत꣡म् इव सु꣡पूतम्
ऋत꣡स्य नः प꣡तयो मॄळयन्तु+

Vedaweb annotation

Strata
Normal

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
kṣétrasya ← kṣétra- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}

mádhumantam ← mádhumant- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

pate ← páti- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

ūrmím ← ūrmí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

asmā́su ← ahám (pronoun)
{case:LOC, number:PL}

dhenúḥ ← dhenú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

dhukṣva ← √duh- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}

iva ← iva (invariable)
{}

páyaḥ ← páyas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

ghr̥tám ← ghr̥tá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

iva ← iva (invariable)
{}

madhuścútam ← madhuścút- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

súpūtam ← súpūta- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

mr̥ḷayantu ← √mr̥ḍ- (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

pátayaḥ ← páti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

r̥tásya ← r̥tá- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

पद-पाठः

क्षेत्र॑स्य । प॒ते॒ । मधु॑ऽमन्तम् । ऊ॒र्मिम् । धे॒नुःऽइ॑व । पयः॑ । अ॒स्मासु॑ । धु॒क्ष्व॒ ।
म॒धु॒ऽश्चुत॑म् । घृ॒तम्ऽइ॑व । सुऽपू॑तम् । ऋ॒तस्य॑ । नः॒ । पत॑यः । मृ॒ळ॒य॒न्तु॒ ॥

Hellwig Grammar

kṣetrasya ← kṣetra
[noun], genitive, singular, neuter
“field; location; habitat; country; area; earth; region; estate; body; kṣetra [word]; kṣetradoṣa; seat; reincarnation; uterus.”

pate ← pati
[noun], vocative, singular, masculine
“husband; overlord; king; deity; īśvara; ruler; pati [word]; commanding officer; leader; owner; mayor; lord.”

madhumantam ← madhumat
[noun], accusative, singular, masculine
“sweet; honeyed; sweet; pleasant.”

ūrmiṃ ← ūrmim ← ūrmi
[noun], accusative, singular, masculine
“wave; billow.”

dhenur ← dhenuḥ ← dhenu
[noun], nominative, singular, feminine
“cow; dhenu [word]; milk.”

iva
[adverb]
“like; as it were; somehow; just so.”

payo ← payaḥ ← payas
[noun], accusative, singular, neuter
“milk; milky juice; water; fluid; juice; payas [word]; drink.”

asmāsu ← mad
[noun], locative, plural
“I; mine.”

dhukṣva ← duh
[verb], singular, Present imperative
“milk.”

madhuścutaṃ ← madhuścutam ← madhuścut
[noun], accusative, singular, masculine

ghṛtam ← ghṛta
[noun], accusative, singular, neuter
“ghee; fat.”

iva
[adverb]
“like; as it were; somehow; just so.”

supūtam ← su
[adverb]
“very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”

supūtam ← pūtam ← pū
[verb noun], accusative, singular
“purify; filter; blow; purify; purge; sift.”

ṛtasya ← ṛta
[noun], genitive, singular, neuter
“truth; order; fixed order; ṛta [word]; law; custom; custom.”

naḥ ← mad
[noun], dative, plural
“I; mine.”

patayo ← patayaḥ ← pati
[noun], nominative, plural, masculine
“husband; overlord; king; deity; īśvara; ruler; pati [word]; commanding officer; leader; owner; mayor; lord.”

mṛﾱayantu ← mṛḍayantu ← mṛḍay ← √mṛḍ
[verb], plural, Present imperative
“pardon.”

सायण-भाष्यम्

हे क्षेत्रस्य पते त्वं मधुमन्तं माधुर्योपेतम् ऊर्मिं प्रवृद्धम् उदकं धेनुः पयः इव सा यया दुग्धे तथा अस्मासु धुक्ष्व । ‘मधुश्चुतं मधुस्रावि सुपूर्तं घृतमिव इत्युपमा । तादृशमुदकमित्यर्थः । ऋतस्य यज्ञस्योदकस्य वा पतयः स्वामिनः नः अस्मान् मृळयन्तु सुखयन्तु । यद्वा । ऋतस्य एतत् कर्मणि षष्ठी । ऋतं मृळयन्तु प्रयच्छन्तु । मृळतिरत्र दानकर्मा ॥

भट्टभास्कर-टीका

हे क्षेत्रस्य पते । पराङ्गवद्भावेन षष्ठ्यामन्त्रितसमुदायस्य षाष्ठिकमामन्त्रिताद्युदात्तत्वम् (पा.सू. 6.1.118) । मधुमन्तमूर्मिं मधुरेण क्षीरादिना तद्वन्तमूर्मिं अरणशीलं गवादिसमुदायम् । ‘अर्तेरूच्च’ (उ.सू. 493) इति ऋ गतावित्यस्मात् मिप्रत्ययः ऊकारश्चान्तादेशः । मधुश्चुतं मधुरं क्षीरादिकमासिञ्चन्तं, न केवलं मधुमन्तं, अपि तु सर्वदा प्राणिभ्यस्स्रवन्तम् । श्चुतिर् आसेचने, कृदुत्तरपदप्रकृतिस्वरत्वम् (पा.सू. 6.2.139) । घृतमिव सुपूतम् । ‘सुः पूजायाम्’ (पा.सू. 1.4.94) इति कर्मप्रवचनीयत्वम्, ‘स्वती पूजायाम्’ (पा.भा. 2.2.18 वा 4) इति प्रादिसमासः, तेनाव्ययपूर्वपदप्रकृतिस्वरत्वम् (पा.सू. 6.2.2) । गतित्वाभावात् ‘सूपमानात् क्तः’ (पा.सू. 6.2.145) इत्येवं न भवति । ईदृशं गवादिसमुदायमस्मासु धुक्ष्व । स्वयमेव धुक्ष्व अस्मद्वात्सल्येन, यथा धेनुः पयस्स्वयमेव दुग्धे दोग्धृवात्सल्येन । कर्मकर्तरि लकारः, ‘न दुहस्नुनमां’ (पा.सू. 3.1.89) इति यक्प्रतिषेधः । यद्वा - क्षेत्रमित्यध्याह्रियते, गवादिसमुदायं क्षेत्राणि, दुहिः स्वरितेत् (पा.सू. 1.3.72) ।

किञ्च - ऋतस्य यज्ञस्य पतयोऽग्न्यादयो देवाः नोऽस्मानस्मदीयं वा त्वया दीयमानं गवादिसमुदायं मृडयन्तु सुखयन्तु । ‘छन्दस्युभयथा’ (पा.सू. 3.4.117) इति णिचस्सार्वधातुकत्वेन ङित्वाल्लघूपधगुणाभावः (पा.सू. 7.3.86) ॥

Wilson

English translation:

“Lord of the field, bestow upon us sweet abundant, (water), as the cow (yields her) milk, dropping like honey, blend as butter; may the lords of the water make us happy.”

Jamison Brereton

O Lord of the Field, as a milk-cow yields milk, milk out upon us a honeyed wave,
dripping with honey, well-purified like ghee. Let the lords of truth be gracious to us.

Griffith

As the cow yieldeth milk, pour for us freely, Lord of the Field, the wave that beareth sweetness,
Distilling meath, well-purified like butter, and let the. Lords of holy Law be gracious.

Geldner

Herr der Flur! Ergieß bei uns deine honigreiche Woge wie die Kuh ihre Milch, die honigträufende, wie Schmalz gutgeläuterte. Mögen die Herren des Gesetzes uns gnädig sein.

Grassmann

Feldesherr, lass uns die süsse Welle reichlich strömen, so wie Milch die Milchkuh, wie schöngeklärte Butter, die von Süssigkeit trieft; uns mögen die Herren des heiligen Werkes hold sein.

Elizarenkova

О господин Поля, подоись у нас
Медовой волной, словно корова – молоком,
(Волной,) сочащейся медом, прекрасно очищенной, словно жир.
Да смилуются над нами господа закона!

अधिमन्त्रम् (VC)

क्षेत्रपतिः
वामदेवो गौतमः
त्रिष्टुप्
धैवतः

03 मधुमतीरोषधीर्द्याव आपो - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

मधु॑मती॒रोष॑धी॒र्द्याव॒ आपो॒ मधु॑मन्नो भवत्व॒न्तरि॑क्षम् ।
क्षेत्र॑स्य॒ पति॒र्मधु॑मान्नो अ॒स्त्वरि॑ष्यन्तो॒ अन्वे॑नं चरेम ॥

मूलम् ...{Loading}...

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - क्षेत्रपतिः
ऋषिः - वामदेवो गौतमः
छन्दः - त्रिष्टुप्

Thomson & Solcum

म꣡धुमतीर् ओ꣡षधीर् द्या꣡व आ꣡पो
म꣡धुमन् नो भवतु अन्त꣡रिक्षम्
क्षे꣡त्रस्य प꣡तिर् म꣡धुमान् नो अस्तु
अ꣡रिष्यन्तो अ꣡नु एनं चरेम

Vedaweb annotation

Strata
Normal

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
ā́paḥ ← áp- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

dyā́vaḥ ← dyú- ~ div- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

mádhumatīḥ ← mádhumant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

óṣadhīḥ ← óṣadhī- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

antárikṣam ← antárikṣa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

bhavatu ← √bhū- (root)
{number:SG, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

mádhumat ← mádhumant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

astu ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

kṣétrasya ← kṣétra- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}

mádhumān ← mádhumant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

pátiḥ ← páti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ánu ← ánu (invariable)
{}

áriṣyantaḥ ← áriṣyant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

carema ← √carⁱ- (root)
{number:PL, person:1, mood:OPT, tense:PRS, voice:ACT}

enam ← ena- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

पद-पाठः

मधु॑ऽमतीः । ओष॑धीः । द्यावः॑ । आपः॑ । मधु॑ऽमत् । नः॒ । भ॒व॒तु॒ । अ॒न्तरि॑क्षम् ।
क्षेत्र॑स्य । पतिः॑ । मधु॑ऽमान् । नः॒ । अ॒स्तु॒ । अरि॑ष्यन्तः॑ । अनु॑ । ए॒न॒म् । च॒रे॒म॒ ॥

Hellwig Grammar

madhumatīr ← madhumatīḥ ← madhumat
[noun], nominative, plural, feminine
“sweet; honeyed; sweet; pleasant.”

oṣadhīr ← oṣadhīḥ ← oṣadhī
[noun], nominative, plural, feminine
“herb; plant; drug; herb.”

dyāva ← dyāvaḥ ← div
[noun], nominative, plural, masculine
“sky; Svarga; day; div [word]; heaven and earth; day; dawn.”

āpo ← āpaḥ ← ap
[noun], nominative, plural, feminine
“water; body of water; water; ap [word]; juice; jala.”

madhuman ← madhumat
[noun], nominative, singular, neuter
“sweet; honeyed; sweet; pleasant.”

no ← naḥ ← mad
[noun], dative, plural
“I; mine.”

bhavatv ← bhavatu ← bhū
[verb], singular, Present imperative
“become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”

antarikṣam ← antarikṣa
[noun], nominative, singular, neuter
“sky; atmosphere; air; abhra.”

kṣetrasya ← kṣetra
[noun], genitive, singular, neuter
“field; location; habitat; country; area; earth; region; estate; body; kṣetra [word]; kṣetradoṣa; seat; reincarnation; uterus.”

patir ← patiḥ ← pati
[noun], nominative, singular, masculine
“husband; overlord; king; deity; īśvara; ruler; pati [word]; commanding officer; leader; owner; mayor; lord.”

madhumān ← madhumat
[noun], nominative, singular, masculine
“sweet; honeyed; sweet; pleasant.”

no ← naḥ ← mad
[noun], dative, plural
“I; mine.”

astv ← astu ← as
[verb], singular, Present imperative
“be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

ariṣyanto ← a
[adverb]
“not; akāra; a [taddhita]; a [word]; a; a.”

ariṣyanto ← riṣyantaḥ ← riṣ
[verb noun], nominative, plural
“suffer; harm.”

anv ← anu
[adverb]
“subsequently; behind; along; towards; because.”

enaṃ ← enam ← enad
[noun], accusative, singular, masculine
“this; he,she,it (pers. pron.).”

carema ← car
[verb], plural, Present optative
“car; wander; perform; travel; bore; produce; make; dwell; dig; act; observe; enter (a state); observe; cause; crop; behave; practice; heed; process; administer.”

सायण-भाष्यम्

ओषधीः ओषध्यो व्रीहिप्रियङ्वादयः नः अस्मभ्यं मधुमतीः मधुमत्यः भवन्तु । तथा द्यावः । तिस्रो दिव इत्युक्तत्वात् बहुवचनं युक्तम् । तथा आपः अन्तरिक्षं च नः मधुमत् भवतु । किंच क्षेत्रस्य पतिः अपि मधुमान्नो अस्तु । अरिष्यन्तः अन्यैरहिंस्यन्तो वयम् एनं क्षेत्रपतिम् अनु अनुसृत्य चरेम संचरेम सुखेन ॥

Wilson

English translation:

“May the herbs (of the field) be sweet for us; may the heavens, the waters, the firmament, be kind to us; may the lord of the field be gracious to us; let us, undeterred (by foes), have recourse to him.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Be kind: an epithet of kṣetrapati;

Madhumat = lit. having sweetness

Jamison Brereton

Honeyed the plants, the heavens, the waters—honeyed let the midspace be for us.
Let the Lord of the Field be honeyed for us. Without suffering harm may we follow after him.

Griffith

Sweet be the plants for us. the heavens, the waters, and full of sweets for us be air’s mid-region.
May the Field’s Lord for us be full of sweetness, and may we follow after him uninjured.

Geldner

Honigreich sollen die Pflanzen, die Himmel, die Gewässer sein, honigreich soll die Luft für uns sein. Der Herr der Flur soll uns honigreich sein. Ohne Schaden zu nehmen möchten wir seiner Spur folgen.

Grassmann

Süss mögen uns sein die Gewächse, Himmel, Gewässer, voll Süssigkeit sei uns der Lufti-aum, der Feldesherr sei uns voll süsser Labe, und ungehindert mögen wir ihm nachgehn.

Elizarenkova

Да будут нам медовыми растения,
Небеса, воды, медовым – воздух!
Господин Поля да будет нам медовым!
Невредимые хотим мы двигаться за ним вслед!

अधिमन्त्रम् (VC)

क्षेत्रपतिः
वामदेवो गौतमः
त्रिष्टुप्
धैवतः

04 शुनं वाहाः - अनुष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

शु॒नं वा॒हाः शु॒नं नरः॑ शु॒नं कृ॑षतु॒ लाङ्ग॑लम् ।
शु॒नं व॑र॒त्रा ब॑ध्यन्तां शु॒नमष्ट्रा॒मुदि॑ङ्गय ॥

मूलम् ...{Loading}...

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - शुनः
ऋषिः - वामदेवो गौतमः
छन्दः - अनुष्टुप्

Thomson & Solcum

शुनं꣡ वाहाः꣡ शुनं꣡ न꣡रः
शुनं꣡ कृषतु ला꣡ङ्गलम्
शुनं꣡ वरत्रा꣡ बध्यन्तां
शुन꣡म् अ꣡ष्ट्राम् उ꣡द् इङ्गय

Vedaweb annotation

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (424)
popular;; epic anuṣṭubh (424)
popular;; epic anuṣṭubh (424)
popular;; epic anuṣṭubh (424)

Morph
náraḥ ← nár- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

śunám ← śuná- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

vāhā́ḥ ← vāhá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

kr̥ṣatu ← √kr̥ṣ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

lā́ṅgalam ← lā́ṅgala- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

śunám ← śuná- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

badhyantām ← √bandh- (root)
{number:PL, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:PASS}

śunám ← śuná- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

varatrā́ḥ ← varatrā́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

áṣṭrām ← áṣṭrā- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

iṅgaya ← √iṅg- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

śunám ← śuná- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

út ← út (invariable)
{}

पद-पाठः

शु॒नम् । वा॒हाः । शु॒नम् । नरः॑ । शु॒नम् । कृ॒ष॒तु॒ । लाङ्ग॑लम् ।
शु॒नम् । व॒र॒त्राः । ब॒ध्य॒न्ता॒म् । शु॒नम् । अष्ट्रा॑म् । उत् । इ॒ङ्ग॒य॒ ॥

Hellwig Grammar

śunaṃ ← śunam ← śuna
[noun], accusative, singular, neuter
“well-being; success.”

vāhāḥ ← vāha
[noun], nominative, plural, masculine
“horse; draft horse; carrier.”

śunaṃ ← śunam ← śuna
[noun], accusative, singular, neuter
“well-being; success.”

naraḥ ← nṛ
[noun], nominative, plural, masculine
“man; man; nṛ [word]; crew; masculine.”

śunaṃ ← śunam ← śuna
[noun], accusative, singular, neuter
“well-being; success.”

kṛṣatu ← kṛṣ
[verb], singular, Present imperative
“plow; drag; pull; dry; irritate.”

lāṅgalam ← lāṅgala
[noun], nominative, singular, neuter
“plow; lāṅgalaka.”

śunaṃ ← śunam ← śuna
[noun], accusative, singular, neuter
“well-being; success.”

varatrā ← varatrāḥ ← varatrā
[noun], nominative, plural, feminine
“cord; strap.”

badhyantāṃ ← badhyantām ← bandh
[verb], plural, Imperativ Pr￤s. Passiv
“bandh; tie; envelop; close; dress; wrap; bind; constipate; fixate; shape; paralyze; construct; bandage; compress; beset; oblige; strap; restrain; bind; gesticulate; wear; bar; bandh; connect; stud; mix; obstruct; write; restrain; bind; persecute; enclose; ligature; fill into; fasten.”

śunam ← śuna
[noun], accusative, singular, neuter
“well-being; success.”

aṣṭrām ← aṣṭrā
[noun], accusative, singular, feminine
“prod.”

ud
[adverb]
“up.”

iṅgaya ← iṅgay ← √iṅg
[verb], singular, Present imperative

सायण-भाष्यम्

वाहाः बलीवर्दाः शुनम् । सुखनामैतत् । सुखं यथा भवति तथा वहन्त्विति शेषः । तथा नरः नेतारो मनुष्याः कर्षकाः शुनं कुर्वन्तु । तथा लाङ्गलम् अपि शुनं कृषतु । वरत्राः वरणेन त्रायमाणाः प्रग्रहाः शुनं बध्यन्ताम् । अष्ट्रां प्रतोदं शुनम् उदिङ्गय प्रेरय । शुनाख्यो वाय्विन्द्रयोरन्यतमः सुखकृद्देवः । तदनुग्रहादेतत्सर्वं भवत्विति तस्य श्रुतिसामान्येन स्तुतिः ॥

Wilson

English translation:

“May the oxen (draw) happily, the men (labour) happily; the plural ugh furrows happily; may the traces bind happily; wield the goad happily.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Happily: śunam vāhāḥ śunam naraḥ: śunam = sukham, sukham yathā bhavati tathā, so that plural asure is or may be; as a person nification it is the divinity through whose favour the work goes well, sukhakṛd devaḥ, who may be either vāyu or Indra

Jamison Brereton

Prosperity (be) the draft-animals, prosperity the superior men; for prosperity let the plow till.
For prosperity let the straps be bound; for prosperity brandish the goad.

Griffith

Happily work our steers and men, may the plough furrow happily.
Happily be the traces bound; happily may he ply the goad.

Geldner

Zum Glück seien die Zugtiere, zum Glück die Männer. Zum Glück soll der Pflug die Furche ziehen. Zum Glück sollen die Riemen befestigt werden. Zum Glück schwinge die Gerte!

Grassmann

Zum Gedeihn seien die Zugstiere, zum Gedcihn die Männer, zum Gedeihen pflüge der Pflug; zum Gedeihn seien die Sielen geschirrt, zum Gedeihen zücke den Ochsenstachel.

Elizarenkova

На счастье (пусть будут) тягловые животные, на счастье - мужи!
На счастье пусть пашет плуг!
На счастье пусть завязываются ремни!
На счастье помахивай стрекалом!

अधिमन्त्रम् (VC)

शुनः
वामदेवो गौतमः
अनुष्टुप्
गान्धारः

05 शुनासीराविमां वाचम् - पुरउष्णिक्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

शुना॑सीरावि॒मां वाचं॑ जुषेथां॒ यद्दि॒वि च॒क्रथुः॒ पयः॑ ।
तेने॒मामुप॑ सिञ्चतम् ॥

मूलम् ...{Loading}...

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - शुनासीरौ
ऋषिः - वामदेवो गौतमः
छन्दः - पुरउष्णिक्

Thomson & Solcum

शु꣡नासीराव् इमां꣡ वा꣡चं जुषेथां
य꣡द् दिवि꣡ चक्र꣡थुः प꣡यः
ते꣡नेमा꣡म् उ꣡प सिञ्चतम्

Vedaweb annotation

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; uneven lyric; see Arnold (1905) 154, 244 (Appendix III).
popular;; uneven lyric; see Arnold (1905) 154, 244 (Appendix III).
popular;; uneven lyric; see Arnold (1905) 154, 244 (Appendix III).

Morph
imā́m ← ayám (pronoun)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

juṣethām ← √juṣ- (root)
{number:DU, person:2, mood:IMP, tense:AOR, voice:MED}

śúnāsīrau ← śunāsīra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:DU}

vā́cam ← vā́c- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

cakráthuḥ ← √kr̥- (root)
{number:DU, person:2, mood:IND, tense:PRF, voice:ACT}

diví ← dyú- ~ div- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

páyaḥ ← páyas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

yát ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

imā́m ← ayám (pronoun)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

siñcatam ← √sic- (root)
{number:DU, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

téna ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:INS, gender:M, number:SG}

úpa ← úpa (invariable)
{}

पद-पाठः

शुना॑सीरौ । इ॒माम् । वाच॑म् । जु॒षे॒था॒म् । यत् । दि॒वि । च॒क्रथुः॑ । पयः॑ ।
तेन॑ । इ॒माम् । उप॑ । सि॒ञ्च॒त॒म् ॥

Hellwig Grammar

śunāsīrāv ← śunāsīrau ← śunāsīra
[noun], vocative, dual, masculine
“śunāsīra [word]; Indra.”

imāṃ ← imām ← idam
[noun], accusative, singular, feminine
“this; he,she,it (pers. pron.); here.”

vācaṃ ← vācam ← vāc
[noun], accusative, singular, feminine
“speech; statement; voice; voice; speech; language; vāc [word]; word; literary composition; conversation; sound; Sarasvati; cry; assurance; spell.”

juṣethāṃ ← juṣethām ← juṣ
[verb], dual, Present imperative
“enjoy; endow; possess; frequent; accompany; induce; consume; approve; affect; attend; befit; blend; contract.”

yad ← yat ← yad
[noun], accusative, singular, neuter
“who; which; yat [pronoun].”

divi ← div
[noun], locative, singular, masculine
“sky; Svarga; day; div [word]; heaven and earth; day; dawn.”

cakrathuḥ ← kṛ
[verb], dual, Perfect indicative
“make; perform; cause; produce; shape; construct; do; put; fill into; use; fuel; transform; bore; act; write; create; prepare; administer; dig; prepare; treat; take effect; add; trace; put on; process; treat; heed; hire; act; produce; assume; eat; ignite; chop; treat; obey; manufacture; appoint; evacuate; choose; understand; insert; happen; envelop; weigh; observe; practice; lend; bring; duplicate; plant; kṛ; concentrate; mix; knot; join; take; provide; utter; compose.”

payaḥ ← payas
[noun], accusative, singular, neuter
“milk; milky juice; water; fluid; juice; payas [word]; drink.”

tenemām ← tena ← tad
[noun], instrumental, singular, neuter
“this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

tenemām ← imām ← idam
[noun], accusative, singular, feminine
“this; he,she,it (pers. pron.); here.”

upa
[adverb]
“towards; on; next.”

siñcatam ← sic
[verb], dual, Present imperative
“submerge; sprinkle; pour; wet; decant; impregnate.”

सायण-भाष्यम्

‘ द्युदेवः शुनदेवता ’ इति शौनकः । अतः शुन इन्द्रः सीरो वायुः । ‘ शुनो वायुः शु एत्यन्तरिक्षे सीर आदित्यः सरणात् ’ (निरु. ९. ४० ) इति यास्कः । हे शुनासीरौ तौ युवाम् इमां वक्ष्यमाणां मदीयां वाचं जुषेथाम् । यत् पयः दिवि चक्रथुः तेनेमां भूमिम् उ सिञ्चतम् ॥

Wilson

English translation:

“Śuna and Sīra be plural ased by this our praise, and consequently sprinkle this (earth) with the water which you have reated in heaven.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Śuna and Sīra: śunāsīrau is in the dual, as the name of two divinities; śuna is dyudevaḥ, the deity of the sky, i.e., Indra; sira is vāyu; śuna, vāyu and sīra = āditya (Nirukta 9.40);

Śunāsīra = Indra

Jamison Brereton

O Prosperity and Plow, take pleasure in this speech here. When you have made milk in heaven,
with it besprinkle this (earth) here.

Griffith

Suna and Sira, welcome ye this laud, and with the milk which ye have made in heaven
Bedew ye both this earth of ours.

Geldner

Suna und Sira! Habt an dieser Rede Gefallen! Das Naß, das ihr im Himmel bereitet habt, mit dem besprengt diese Erde!

Grassmann

Pflug und Lenker, nehmt dieses Lied huldvoll an; mit der Milch, die ihr am Himmel schafft, mit der benetzet dieses [Land].

Elizarenkova

О Шуна и Сира, наслаждайтесь этой речью!
Та влага, которую вы создали на небе, –
Оросите ею эту (землю)!

अधिमन्त्रम् (VC)

शुनासीरौ
वामदेवो गौतमः
पुरउष्णिक्
ऋषभः

06 अर्वाची सुभगे - अनुष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अ॒र्वाची॑ सुभगे भव॒ सीते॒ वन्दा॑महे त्वा ।
यथा॑ नः सु॒भगास॑सि॒ यथा॑ नः सु॒फलास॑सि ॥

मूलम् ...{Loading}...

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - सीता
ऋषिः - वामदेवो गौतमः
छन्दः - अनुष्टुप्

Thomson & Solcum

अर्वा꣡ची सुभगे भव
सी꣡ते व꣡न्दामहे तुवा
य꣡था नः सुभ꣡गा꣡ससि
य꣡था नः सुफ꣡ला꣡ससि

Vedaweb annotation

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (424)
popular;; epic anuṣṭubh (424)
popular;; epic anuṣṭubh (424)
popular;; epic anuṣṭubh (424)

Morph
arvā́cī ← arvā́ñc- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

bhava ← √bhū- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

subhage ← subhága- (nominal stem)
{case:VOC, gender:F, number:SG}

sī́te ← sī́tā- (nominal stem)
{case:VOC, gender:F, number:SG}

tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}

vándāmahe ← √vandⁱ- (root)
{number:PL, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

ásasi ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

subhágā ← subhága- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

yáthā ← yáthā (invariable)
{}

ásasi ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

suphálā ← suphála- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

yáthā ← yáthā (invariable)
{}

पद-पाठः

अ॒र्वाची॑ । सु॒ऽभ॒गे॒ । भ॒व॒ । सीते॑ । वन्दा॑महे । त्वा॒ ।
यथा॑ । नः॒ । सु॒ऽभगा॑ । अस॑सि । यथा॑ । नः॒ । सु॒फला॑ । अस॑सि ॥

Hellwig Grammar

arvācī ← arvāñc
[noun], nominative, singular, feminine
“approaching; facing; less.”

subhage ← subhaga
[noun], vocative, singular, feminine
“beautiful; auspicious; beloved; fine-looking; fortunate; subhaga [word]; charming; pleasing; lucky.”

bhava ← bhū
[verb], singular, Present imperative
“become; be; originate; transform; happen; result; exist; be born; be; be; come to life; grow; elapse; come to mind; thrive; become; impend; show; conceive; understand; stand; constitute; serve; apply; behave.”

sīte ← sītā
[noun], vocative, singular, feminine
“Sita; Sītā; furrow; sītā [word]; Devi.”

vandāmahe ← vand
[verb], plural, Present indikative
“worship; laud.”

tvā ← tvad
[noun], accusative, singular
“you.”

yathā
[adverb]
“equally; as; so that; like; how; yathā [word]; that; wherein.”

naḥ ← mad
[noun], dative, plural
“I; mine.”

subhagāsasi ← subhagā ← subhaga
[noun], nominative, singular, feminine
“beautiful; auspicious; beloved; fine-looking; fortunate; subhaga [word]; charming; pleasing; lucky.”

subhagāsasi ← asasi ← as
[verb], singular, Present conjunctive (subjunctive)
“be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

yathā
[adverb]
“equally; as; so that; like; how; yathā [word]; that; wherein.”

naḥ ← mad
[noun], dative, plural
“I; mine.”

suphalāsasi ← su
[adverb]
“very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”

suphalāsasi ← phalā ← phala
[noun], nominative, singular, feminine
“fruit; fruit; result; consequence; consequence; benefit; recompense; testis; enjoyment; fetus; success; seed; nutmeg; phala [word]; phalaka; phal; scrotum; blade; reward.”

suphalāsasi ← asasi ← as
[verb], singular, Present conjunctive (subjunctive)
“be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

सायण-भाष्यम्

हे सुभगे सीते त्वम् अर्वाची अर्वागञ्चना भव । त्वा त्वां वन्दामहे स्तुवीमहि । यथा नः सुभगाससि शोभनधना भवसि । यथा नः सुफलाससि तथा वन्दामहे ॥

Wilson

English translation:

“Auspicious Sītā, be present, we glorify you; that you may be propitious to us, that you may yield us abundant fruit.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Yajus. 12.69-72;

Sītā = a furrow; a person nification of the deity; the wood supporting the furrow, sītādhārakāṣṭham, which Indra is to take hold of, indra gṛhṇatu; if kāṣṭha is a quarter of the horizon, sītā may mean the sky, sa, she, is interpreted as dyau, the sky

Jamison Brereton

Become inclined our way, well-portioned Furrow. We will extol you, so that you will be well-portioned for us, so that you will be well-fruited for us.

Griffith

Auspicious Sita, come thou near: we venerate and worship thee
That thou mayst bless and prosper us and bring us fruits abundantly.

Geldner

Sei geneigt, du holde Furche; wir loben dich, auf daß du uns hold seiest; auf daß du uns gute Frucht bringest.

Grassmann

reiche Furche, sei du uns nahe, wir verehren dich, damit du uns segensreich, damit du uns fruchtreich seiest.

Elizarenkova

Приблизься к нам, о борозда,
Приносящая счастье! Мы хотим славить тебя,
Чтоб была для вас приносящей счастье,
Чтоб была ты для нас очень плодородной!

अधिमन्त्रम् (VC)

सीता
वामदेवो गौतमः
अनुष्टुप्
गान्धारः

07 इन्द्रः सीताम् - अनुष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

इन्द्रः॒ सीतां॒ नि गृ॑ह्णातु॒ तां पू॒षानु॑ यच्छतु ।
सा नः॒ पय॑स्वती दुहा॒मुत्त॑रामुत्तरां॒ समा॑म् ॥

मूलम् ...{Loading}...

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - सीता
ऋषिः - वामदेवो गौतमः
छन्दः - अनुष्टुप्

Thomson & Solcum

इ꣡न्द्रः सी꣡तां नि꣡ गृह्णातु
ता꣡म् पूषा꣡ अ꣡नु यछतु
सा꣡ नः प꣡यस्वती दुहाम्
उ꣡त्तराम्-उत्तरां स꣡माम्

Vedaweb annotation

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular;; epic anuṣṭubh (424)
popular;; epic anuṣṭubh (424)
popular;; epic anuṣṭubh (424)
popular;; epic anuṣṭubh (424)

Morph
gr̥hṇātu ← √gr̥hⁱ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

índraḥ ← índra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ní ← ní (invariable)
{}

sī́tām ← sī́tā- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

ánu ← ánu (invariable)
{}

pūṣā́ ← pūṣán- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

tā́m ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

yachatu ← √yam- (root)
{number:SG, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

duhām ← √duh- (root)
{number:SG, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

páyasvatī ← páyasvant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

sā́ ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:SG}

sámām ← sámā- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

úttarām-uttarām ← úttara- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

पद-पाठः

इन्द्रः॑ । सीता॑म् । नि । गृ॒ह्णा॒तु॒ । ताम् । पू॒षा । अनु॑ । य॒च्छ॒तु॒ ।
सा । नः॒ । पय॑स्वती । दु॒हा॒म् । उत्त॑राम्ऽउत्तराम् । समा॑म् ॥

Hellwig Grammar

indraḥ ← indra
[noun], nominative, singular, masculine
“Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

sītāṃ ← sītām ← sītā
[noun], accusative, singular, feminine
“Sita; Sītā; furrow; sītā [word]; Devi.”

ni
[adverb]
“back; down.”

gṛhṇātu ← grah
[verb], singular, Present imperative
“take; grasp; take out; extract; perceive; pick; assume; include; accept; understand; use; learn; possess; keep; choose; accept; afflict; suck; paralyze; mention; mistake; eat; wear; embrace; fill into; capture; eclipse; get; collect; hand down; marry; heed; touch.”

tām ← tad
[noun], accusative, singular, feminine
“this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

pūṣānu ← pūṣā ← pūṣan
[noun], nominative, singular, masculine
“Pushan; pūṣan [word]; sun.”

pūṣānu ← anu
[adverb]
“subsequently; behind; along; towards; because.”

yacchatu ← yam
[verb], singular, Present imperative
“concentrate; grant; restrain; cause; control; offer; cover; raise.”

sā ← tad
[noun], nominative, singular, feminine
“this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

naḥ ← mad
[noun], dative, plural
“I; mine.”

payasvatī ← payasvat
[noun], nominative, singular, feminine
“sappy; watery; milk(a).”

duhām ← duh
[verb], singular, Present imperative
“milk.”

uttarām ← uttara
[noun], accusative, singular, feminine
“northern; following; upper; additional; better; more(a); last; concluding; superior; later(a); uttara [word]; prevailing; future; left; northerly; northerly; higher; second; dominant; excellent; chief(a).”

uttarāṃ ← uttarām ← uttara
[noun], accusative, singular, feminine
“northern; following; upper; additional; better; more(a); last; concluding; superior; later(a); uttara [word]; prevailing; future; left; northerly; northerly; higher; second; dominant; excellent; chief(a).”

samām ← samā
[noun], accusative, singular, feminine
“year; samā [word]; Devi.”

सायण-भाष्यम्

इन्द्रः देवः सीतां सीताधारकाष्ठं नि गृह्णातु । तां सीतां पूषा देवः अनु यच्छतु नियमयतु । सा द्यौः पयस्वती उदकवती" दुहां दुह्यात् । कदेति तदुच्यते। उत्तरामुत्तरां समाम् उत्तरमुत्तरं संवत्सरम् ॥

Wilson

English translation:

“May Indra take hold of Sītā; may Pūṣan guide her; may she, well stored with water, yield it as milk, year after year.”

Jamison Brereton

Let Indra lay down the Furrow; let Pūṣan extend her straight.
Let her, full of milk, yield milk to us, summer after summer.

Griffith

May Indra press the furrow down, may Pusan guide its course aright.
May she, as rich in milk, be drained for us through each succeeding year.

Geldner

Indra soll die Ackerfurche festlegen, Pusan soll sie einhalten. Sie soll uns milchreich auch jedes weitere Jahr Milch geben.

Grassmann

Es möge Indra in die Furche hineingreifen, die Richtung gebe ihr Puschan; sie möge uns nahrungsreich strömen in jedem Jahr, das folgen mag.

Elizarenkova

Индра пусть вдавит борозду!
Пушан пусть направит ее!
Богатая молоком, пусть доится она для нас
Каждый следующий год!

अधिमन्त्रम् (VC)

सीता
वामदेवो गौतमः
अनुष्टुप्
गान्धारः

08 शुनं नः - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

शु॒नं नः॒ फाला॒ वि कृ॑षन्तु॒ भूमिं॑ शु॒नं की॒नाशा॑ अ॒भि य॑न्तु वा॒हैः ।
शु॒नं प॒र्जन्यो॒ मधु॑ना॒ पयो॑भिः॒ शुना॑सीरा शु॒नम॒स्मासु॑ धत्तम् ॥

मूलम् ...{Loading}...

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...

अधिमन्त्रम् - sa

देवता - शुनासीरौ
ऋषिः - वामदेवो गौतमः
छन्दः - त्रिष्टुप्

Thomson & Solcum

शुनं꣡ नः फा꣡ला वि꣡ कृषन्तु भू꣡मिं
शुनं꣡ कीना꣡शा अभि꣡ यन्तु वाहइः꣡
शुन꣡म् पर्ज꣡न्यो म꣡धुना प꣡योभिः
शु꣡नासीरा शुन꣡म् अस्मा꣡सु धत्तम्

Vedaweb annotation

Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons

Pāda-label
popular
popular
popular
popular

Morph
bhū́mim ← bhū́mi- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

kr̥ṣantu ← √kr̥ṣ- (root)
{number:PL, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

phā́lāḥ ← phā́la- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

śunám ← śuná- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

ví ← ví (invariable)
{}

abhí ← abhí (invariable)
{}

kīnā́śāḥ ← kīnā́śa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

śunám ← śuná- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

vāhaíḥ ← vāhá- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

yantu ← √i- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

mádhunā ← mádhu- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

parjányaḥ ← parjánya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

páyobhiḥ ← páyas- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:PL}

śunám ← śuná- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

asmā́su ← ahám (pronoun)
{case:LOC, number:PL}

dhattam ← √dhā- 1 (root)
{number:DU, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

śunám ← śuná- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

śúnāsīrā ← śunāsīra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:DU}

पद-पाठः

शु॒नम् । नः॒ । फालाः॑ । वि । कृ॒ष॒न्तु॒ । भूमि॑म् । शु॒नम् । की॒नाशाः॑ । अ॒भि । य॒न्तु॒ । वा॒हैः ।
शु॒नम् । प॒र्जन्यः॑ । मधु॑ना । पयः॑ऽभिः । शुना॑सीरा । शु॒नम् । अ॒स्मासु॑ । ध॒त्त॒म् ॥

Hellwig Grammar

śunaṃ ← śunam ← śuna
[noun], accusative, singular, neuter
“well-being; success.”

naḥ ← mad
[noun], genitive, plural
“I; mine.”

phālā ← phālāḥ ← phāla
[noun], nominative, plural, masculine
“plowshare.”

vi
[adverb]
“apart; away; away.”

kṛṣantu ← kṛṣ
[verb], plural, Present imperative
“plow; drag; pull; dry; irritate.”

bhūmiṃ ← bhūmim ← bhūmi
[noun], accusative, singular, feminine
“floor; earth; Earth; real property; region; pṛthivī; location; Earth; place; bhūja; floor; pit; bhūmi [word]; one; hole; shop; distance; country; space; land; territory; topographic point.”

śunaṃ ← śunam ← śuna
[noun], accusative, singular, neuter
“well-being; success.”

kīnāśā ← kīnāśāḥ ← kīnāśa
[noun], nominative, plural, masculine
“plowman; Yama.”

abhi
[adverb]
“towards; on.”

yantu ← i
[verb], plural, Present imperative
“go; travel; enter (a state); return; walk; continue; reach; ask.”

vāhaiḥ ← vāha
[noun], instrumental, plural, masculine
“horse; draft horse; carrier.”

śunam ← śuna
[noun], accusative, singular, neuter
“well-being; success.”

parjanyo ← parjanyaḥ ← parjanya
[noun], nominative, singular, masculine
“cloud; Parjanya; Indra; nimbus.”

madhunā ← madhu
[noun], instrumental, singular, neuter
“honey; alcohol; sweet; nectar; madhu [word].”

payobhiḥ ← payas
[noun], instrumental, plural, neuter
“milk; milky juice; water; fluid; juice; payas [word]; drink.”

śunāsīrā ← śunāsīra
[noun], accusative, dual, masculine
“śunāsīra [word]; Indra.”

śunam ← śuna
[noun], accusative, singular, neuter
“well-being; success.”

asmāsu ← mad
[noun], locative, plural
“I; mine.”

dhattam ← dhā
[verb], dual, Present imperative
“put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”

सायण-भाष्यम्

नः भूमिं फालाः भूमिविदारककाष्ठाः शुनं वि कृषन्तु । शुनं यथा भवति तथा कीनाशाः बलीवर्दरक्षकाः वाहैः बलीवर्दैः अभि यन्तु अभिगच्छन्तु । शुनं यथा भवति तथा पर्जन्यो मधुना मधुरैः पयोभिः उदकैः सिञ्चतु । हे शुनासीरा इन्द्रवायू वाय्वादित्यौ वा शुनं सुखम् अस्मासु धत्तं धारयतम् ॥ ॥ ९ ॥

Wilson

English translation:

“May the plural ugh shares break up our land happily; may the plural ughman go happily with the oxen; may Parjanya (water the earth) with sweet showers happily; grant, Śuna and Sīra, prosperity to us.”

Jamison Brereton

For prosperity let our plowshares till through the earth; for prosperity let our plowmen advance with their draft-animals.
Prosperity (let) Parjanya (be) with his honey and milk drinks. O
Prosperity and Plow, place prosperity in us.

Griffith

Happily let the shares turn up the ploughland, happily go the ploughers with the oxen.
With meath and milk Parjanya make us happy. Grant us prosperity, Suna and Sira.

Geldner

Zum Glück sollen unsere Pflugscharen die Erde umpflügen, zum Glück die Pflüger mit ihren Zugtieren kommen. Glück soll Parjanya durch Honig und Milch bringen; Glück bringet uns, Suna und Sira!

Grassmann

Zum Gedeihn möge die Pflugschar das Land durchpflügen, zum Gedeihen die Pflliger schreiten mit den Zugstieren; zum Gedeihen ströme die Wetterwolke mit Milch und Honig; Gedeihen gebt uns beide, o Pflug und Lenker.

Elizarenkova

На счастье наши лемехи пусть взрезают землю!
На счастье пусть выйдут пахари с тягловыми животными!
На счастье Парджанья (пусть оросит) медом (и) молоком!
О Шуна и Сира, дайте нам счастье!

अधिमन्त्रम् (VC)

शुनासीरौ
वामदेवो गौतमः
त्रिष्टुप्
धैवतः