०४७

• देवता - वायुः
• ऋषिः - वामदेवो गौतमः
• छन्दः - अनुष्टुप्

वा᳓यो शुक्रो᳓ अयामि ते
म᳓ध्वो अ᳓ग्रं दि᳓विष्टिषु
आ᳓ याहि सो᳓मपीतये
स्पार्हो᳓ देव नियु᳓त्वता

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
ayāmi ← √yam- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:PASS}

śukráḥ ← śukrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

vā́yo ← vāyú- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

ágram ← ágra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

díviṣṭiṣu ← díviṣṭi- (nominal stem)
{case:LOC, gender:F, number:PL}

mádhvaḥ ← mádhu- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}

ā́ ← ā́ (invariable)

sómapītaye ← sómapīti- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:SG}

yāhi ← √yā- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

deva ← devá- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

niyútvatā ← niyútvant- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}

spārháḥ ← spārhá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

वायो॒ इति॑ । शु॒क्रः । अ॒या॒मि॒ । ते॒ । मध्वः॑ । अग्र॑म् । दिवि॑ष्टिषु ।
आ । या॒हि॒ । सोम॑ऽपीतये । स्पा॒र्हः । दे॒व॒ । नि॒युत्व॑ता ॥

• vāyo ← vāyu
• [noun], vocative, singular, masculine
• “wind; Vayu; vāta; prāṇa (coll.); air; air; fart; breath; northwest; draft; vāyu [word]; Vāyu; Marut.”

• śukro ← śukraḥ ← śukra
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Venus; Uśanas; Jeth; Agni; śukra [word]; śukra; Soma.”

• ayāmi ← yam
• [verb], singular, Aorist passive
• “concentrate; grant; restrain; cause; control; offer; cover; raise.”

• te ← tvad
• [noun], dative, singular
• “you.”

• madhvo ← madhvaḥ ← madhu
• [noun], genitive, singular, neuter
• “honey; alcohol; sweet; nectar; madhu [word].”

• agraṃ ← agram ← agra
• [noun], nominative, singular, neuter
• “tip; beginning; peak; end; front; top; beginning; battlefront; agra [word]; acme; fingertip; top; best; optimum; climax; matter; glans.”

• diviṣṭiṣu ← diviṣṭi
• [noun], locative, plural, feminine

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• yāhi ← yā
• [verb], singular, Present imperative
• “go; enter (a state); travel; disappear; reach; come; campaign; elapse; arrive; drive; reach; leave; run; depart; ride.”

• somapītaye ← soma
• [noun], masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• somapītaye ← pītaye ← pīti
• [noun], dative, singular, feminine
• “drinking; haritāla.”

• spārho ← spārhaḥ ← spārha
• [noun], nominative, singular, masculine
• “desirable.”

• deva
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

• niyutvatā ← niyutvat
• [noun], instrumental, singular, masculine

हे वायो ते तुभ्यं शुक्रः व्रतचर्यादिना दीप्तोऽहं मध्वः मधुरं सोमरसम् ॥ कर्मणि षष्ठी ॥ अग्रम् इतरेभ्यः पूर्वम् अयामि आययामि॥ अयतिरन्तर्भावितण्यर्थः ॥ किमर्थम् । दिविष्टिषु दिवो द्युलोकस्यैषणेषु सत्सु हे देव वायो स्पार्हः स्पृहणीयस्त्वं नियुत्वता । नियुत् वायोः प्रतिनियतोऽश्वः । तेन साधनेन आ याहि सोमपीतये सोमपानाय ॥

English translation:

“Purified (by holy acts) I bring to you, Vāyu, the Soma, first (offered to you at sacrifices) that seek to gain heaven; deity, who are ever longed over, come with your Niyut steeds to drink the Soma juice.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Yajus. 27.30; purified by holy acts: śukraḥ vratacaryādinā dīpto aham, illustrious by observing vows; I bring to you the Soma, first offered: ayāmi te madhvo agram: madhvoḥ = madhum;

Ayāmi = prāpayāmi;

Agram = itarebhyaḥ pūrvam; alternative reading: may the cup (śukra graha) come to you, ayāni, āgacchatu, which is the essence of the Soma, agram sārabhūtaḥ madhunaḥ rasasya].

Vāyu, the clear (soma) has been held out to you, the foremost of the honey, at the rituals of daybreak.
(Since you are) craved, drive here to drink the soma, o god, (on a
chariot) with a team.

Vayu, the bright is offered thee, best of the meath at holy rites.
Come thou to drink the Soma juice, God, longed-for, on thy team-drawn car.

Vayu! Der geklärte Soma ist dir dargereicht, die Blume des Süßtrankes bei den Morgenopfern. Komm zum Somatrunk begehrt, o Gott, mit dem niyutbespannten Wagen!

Dir, Vaju, ward der helle Trank, der süsse Seim beim Fest gereicht; Zum Somatrunke komme her mit Vielgespann, begehrter Gott.

О Ваю, чистый сок поднесен тебе,
Лучший сладкий (сок) на жертвоприношениях, ищущих неба.
Приезжай для питья сомы,
Желанный, о бог, с упряжками (-дарами)!

• वायु:
• वामदेवो गौतमः
• अनुष्टुप्
• गान्धारः

अब चार ऋचावाले सैंतालीसवें सूक्त का आरम्भ है, उसके प्रथम मन्त्र में वायुसादृश्य से विद्वानों के गुणों को कहते हैं ॥१॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (देव) विद्वन् (वायो) वायु के सदृश वर्त्तमान ! (स्पार्हः) ईप्सा करने योग्य (शुक्रः) शुद्ध स्वभाववाला मैं (दिविष्टिषु) प्रकाश के बीच जो स्थित क्रिया उनमें (नियुत्वता) समर्थ राजा के साथ (सोमपीतये) उत्तम रस के पान के लिये (ते) आपके (मध्वः) मधुर रस के (अग्रम्) अग्रभाग को जैसे (अयामि) प्राप्त होता हूँ, वैसे आप (आ, याहि) प्राप्त होओ ॥१॥

भावार्थभाषाः - जो वायु के सदृश सर्वत्र विहार करके विद्या का ग्रहण करते हैं, वे सर्वत्र ईप्सा करने योग्य होते हैं ॥१॥

अन्वय: हे देव वायो ! स्पार्हः शुक्रोऽहं दिविष्टिषु नियुत्वता सह सोमपीतये ते मध्वोऽग्रं यथायामि तथा त्वमायाहि ॥१॥

अथ वायुसादृश्येन विद्वद्गुणानाह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (वायो) (शुक्रः) शुद्धस्वभावः (अयामि) प्राप्नोमि (ते) तव (मध्वः) मधुरस्य (अग्रम्) (दिविष्टिषु) प्रकाशे स्थितासु क्रियासु (आ) (याहि) (सोमपीतये) उत्तमरसपानाय (स्पार्हः) स्पर्हणीयः (देव) (नियुत्वता) प्रभुणा राज्ञा सह ॥१॥

भावार्थभाषाः - ये वायुवत्सर्वत्र विहृत्य विद्याग्रहणं कुर्वन्ति ते सर्वत्र स्पर्हणीया जायन्ते ॥१॥

या सूक्तात विद्वान राजा व अमात्याच्या गुणांचे वर्णन असल्यामुळे या सूक्ताच्या अर्थाची मागच्या सूक्ताच्या अर्थाबरोबर संगती जाणावी.

भावार्थभाषाः - जे वायूप्रमाणे सर्वत्र विहार करून विद्या ग्रहण करतात, ते सर्वत्र वांछनीय असतात. ॥ १ ॥

• देवता - इन्द्रवायू
• ऋषिः - वामदेवो गौतमः
• छन्दः - अनुष्टुप्

इ᳓न्द्रश् च वायव् एषां᳐
सो᳓मानाम् पीति᳓म् अर्हथः
युवां᳓ हि᳓ य᳓न्ति इ᳓न्दवो
निम्न᳓म् आ᳓पो न᳓ सध्रि᳓अक्

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
ca ← ca (invariable)

eṣām ← ayám (pronoun)
{case:GEN, gender:M, number:PL}

índraḥ ← índra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

vāyo ← vāyú- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

arhathaḥ ← √arh- (root)
{number:DU, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

pītím ← pītí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

sómānām ← sóma- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:PL}

hí ← hí (invariable)

índavaḥ ← índu- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

yánti ← √i- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

yuvā́m ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:DU}

ā́paḥ ← áp- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

ná ← ná (invariable)

nimnám ← nimná- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

sadhryàk ← sadhryàñc- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

इन्द्रः॑ । च॒ । वा॒यो॒ इति॑ । ए॒षा॒म् । सोमा॑नाम् । पी॒तिम् । अ॒र्ह॒थः॒ ।
यु॒वाम् । हि । यन्ति॑ । इन्द॑वः । नि॒म्नम् । आपः॑ । न । स॒ध्र्य॑क् ॥

• indraś ← indraḥ ← indra
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• ca
• [adverb]
• “and; besides; then; now; even.”

• vāyav ← vāyo ← vāyu
• [noun], vocative, singular, masculine
• “wind; Vayu; vāta; prāṇa (coll.); air; air; fart; breath; northwest; draft; vāyu [word]; Vāyu; Marut.”

• eṣāṃ ← eṣām ← idam
• [noun], genitive, plural, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• somānām ← soma
• [noun], genitive, plural, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• pītim ← pīti
• [noun], accusative, singular, feminine
• “drinking; haritāla.”

• arhathaḥ ← arh
• [verb], dual, Present indikative
• “should; may; rate; can; can; equal; necessitate.”

• yuvāṃ ← yuvām ← tvad
• [noun], accusative, dual
• “you.”

• hi
• [adverb]
• “because; indeed; for; therefore; hi [word].”

• yantīndavo ← yanti ← i
• [verb], plural, Present indikative
• “go; travel; enter (a state); return; walk; continue; reach; ask.”

• yantīndavo ← indavaḥ ← indu
• [noun], nominative, plural, masculine
• “moon; Soma; drop; anusvāra; one; Candra; silver; camphor; point; juice.”

• nimnam ← nimna
• [noun], accusative, singular, neuter
• “depression; depth.”

• āpo ← āpaḥ ← ap
• [noun], nominative, plural, feminine
• “water; body of water; water; ap [word]; juice; jala.”

• na
• [adverb]
• “not; like; no; na [word].”

• sadhryak ← sadhryañc
• [noun], accusative, singular, neuter

हे वायो त्वम् इन्द्रश्च एषां गृहीतानां सोमानां पीतिं पानम् अर्हथः । युवां हि खलु इन्दवः सोमाः यन्ति प्राप्नुवन्ति । निम्नं खातप्रदेशम् आपो न सध्र्यक् उदकानि यथा सहैव गच्छन्ति तद्वत् सर्वे सोमा युवां हि यन्ति ।

English translation:

“Indra and Vāyu, you are fit for the drinking of these Soma libations, for the drops flow towards you as waters (run) together in a deep plural ce.”

O Indra and Vāyu, you two have the right to the drinking of these soma drinks,
for the drops go to you like waters, converging, to the deep.

O Vayu, thou and Indra are meet drinkers of these Soma-draughts,
For unto you the drops proceed as waters gather to the vale.

Indra und Vayu! Ihr habt ein Anrecht auf den Trunk dieser Soma´s, denn zu euch kommen diese Säfte wie die Gewässer vereint zum Tale.

O Indra-Vaju, euch gebührt der Trunk der Somasäfte hier; Denn Indutränke gehn zu euch, wie alles Wasser rinnt zu Thal.

О Индра и Ваю, вы имеете право
На питье этих соков сомы.
К вам ведь катятся капли (сомы)
Словно воды в низину – (все) в одну сторону!

• इन्द्रवायू
• वामदेवो गौतमः
• भुरिगुष्णिक्
• ऋषभः

फिर उसी विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (वायो) बल से युक्त ! आप (च) और (इन्द्रः) अत्यन्त ऐश्वर्यवान् (युवाम्) आप दोनों (आपः) जैसे जल (निम्नम्) नीचे के स्थल के (न) वैसे जिस प्रकार (इन्दवः) मिलनेवाले और सत्कार करने योग्य जन और (सध्र्यक्) एक साथ सत्कार करनेवाला ये सब (यन्ति) प्राप्त होते हैं (हि) उसी प्रकार आप दोनों (एषाम्) इन (सोमानाम्) ओषधियों से उत्पन्न हुए रसों के (पीतिम्) पान के (अर्हथः) योग्य हैं ॥२॥

भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में उपमा और वाचकलुप्तोपमालङ्कार हैं। जैसे यज्ञ जलों को प्राप्त होते हैं, वैसे ही विद्वान् विद्याव्यवहार के योग्य होते हैं ॥२॥

अन्वय: हे वायो ! त्वमिन्द्रश्च युवामापो निम्नं न यथेन्दवः सध्र्यक् यन्ति तथा हि युवामेषां सोमानां पीतिमर्हथः ॥२॥

पुनस्तमेव विषयमाह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (इन्द्रः) परमैश्वर्य्यवान् (च) (वायो) बलयुक्त (एषाम्) (सोमानाम्) ओषध्युत्पन्नानां रसानाम् (पीतिम्) पानम् (अर्हथः) (युवाम्) (हि) (यन्ति) (इन्दवः) सङ्गन्तारः पूजनीयाः। इन्दुरिति यज्ञनामसु पठितम्। (निघं०३.१७) (निम्नम्) (आपः) (न) इव (सध्र्यक्) यः सहाञ्चति ॥२॥

भावार्थभाषाः - अत्रोपमावाचकलुप्तोपमालङ्कारौ। यथा यज्ञा अपो गच्छन्ति तथैव विद्वांसो विद्याव्यवहारमर्हन्ति ॥२॥

भावार्थभाषाः - या मंत्रात उपमा व वाचकलुप्तोपमालंकार आहेत. जसे यज्ञामुळे जल प्राप्त होते, तसेच विद्वान विद्याव्यवहारासाठी योग्य असतात. ॥ २ ॥

• देवता - इन्द्रवायू
• ऋषिः - वामदेवो गौतमः
• छन्दः - अनुष्टुप्

वा᳓यव् इ᳓न्द्रश् च शुष्मि᳓णा
सर᳓थं शवसस् पती
नियु᳓त्वन्ता न ऊत᳓य
आ᳓ यातं सो᳓मपीतये

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
ca ← ca (invariable)

índraḥ ← índra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

śuṣmíṇā ← śuṣmín- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:DU}

vā́yo ← vāyú- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

patī ← páti- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:DU}

sarátham ← sarátha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

śavasaḥ ← śávas- (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

niyútvantā ← niyútvant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:DU}

ūtáye ← ūtí- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:SG}

ā́ ← ā́ (invariable)

sómapītaye ← sómapīti- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:SG}

yātam ← √yā- 1 (root)
{number:DU, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

वायो॒ इति॑ । इन्द्रः॑ । च॒ । शु॒ष्मिणा॑ । स॒ऽरथ॑म् । श॒व॒सः॒ । प॒ती॒ इति॑ ।
नि॒युत्व॑न्ता । नः॒ । ऊ॒तये॑ । आ । या॒त॒म् । सोम॑ऽपीतये ॥

• vāyav ← vāyo ← vāyu
• [noun], vocative, singular, masculine
• “wind; Vayu; vāta; prāṇa (coll.); air; air; fart; breath; northwest; draft; vāyu [word]; Vāyu; Marut.”

• indraś ← indraḥ ← indra
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• ca
• [adverb]
• “and; besides; then; now; even.”

• śuṣmiṇā ← śuṣmin
• [noun], nominative, dual, masculine
• “strong; hotheaded.”

• sarathaṃ ← sa
• [adverb]
• “with; little; together.”

• sarathaṃ ← ratham ← ratha
• [noun], accusative, singular, masculine
• “chariot; warrior; ratha [word]; Dalbergia oojeinensis; rattan.”

• śavasas ← śavasaḥ ← śavas
• [noun], genitive, singular, neuter
• “strength; power; superiority.”

• patī ← pati
• [noun], nominative, dual, masculine
• “husband; overlord; king; deity; īśvara; ruler; pati [word]; commanding officer; leader; owner; mayor; lord.”

• niyutvantā ← niyutvat
• [noun], nominative, dual, masculine

• na ← naḥ ← mad
• [noun], accusative, plural
• “I; mine.”

• ūtaya ← ūtaye ← ūti
• [noun], dative, singular, feminine
• “aid; favor; ūti [word].”

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• yātaṃ ← yātam ← yā
• [verb], dual, Present imperative
• “go; enter (a state); travel; disappear; reach; come; campaign; elapse; arrive; drive; reach; leave; run; depart; ride.”

• somapītaye ← soma
• [noun], masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• somapītaye ← pītaye ← pīti
• [noun], dative, singular, feminine
• “drinking; haritāla.”

हे वायो त्वम् इन्द्रश्च हे शवसस्पती बलस्य पती शुष्मिणा बलवन्तौ नियुत्वन्ता नियुत्संज्ञकाश्ववन्तौ युवां सरथं समानमेव रथमारुह्येति शेषः। न ऊतये रक्षणाय सोमपीतये सोमपानायात्र आ यातम् आगच्छतम् । यद्वा । सरथमधितिष्ठतम् आरुह्य चायातमिति च वाक्यद्वयम् ॥

English translation:

“Indra and Vāyu, who are lords of strength, vigorous and drawn by the Niyut steeds, come (riding in) the same car; drink the Soma for our protection.”

O Vāyu and Indra, tempestuous ones, lords of power, on the same chariot,
provided with teams, drive here to help us, to drink the soma.

Of the two pāda-final qualifiers, śuṣmínā (a) and śavasas patī (b), the first is nom., the 2nd voc. It is not clear to me why, since, save for the accent, nom. and voc. would be identical.

O Indra-Vayu, mighty Twain, speeding together, Lords of Strength,
Come to our succour with your team, that ye may drink the Soma juice.

Vayu und Indra, die zwei Ungestümen, kommet auf dem gleichen Wagen, ihr Herren der Kraft, mit den Niyutgespannen, um uns die Gunst zu erweisen, zum Somatrunk!

O Indra-Vaju, muthbegabt, auf gleichem Wagen, Herrn der Kraft, Mit Vielgespannen kommt zu uns, zur Labung und zum Somatrunk.

О Ваю и Индра, двое неистовых,
На одной колеснице, о повелители силы,
С упряжками (-дарами) приезжайте
К нам на помощь, на питье сомы!

• इन्द्रवायू
• वामदेवो गौतमः
• अनुष्टुप्
• गान्धारः

अब राजा और अमात्य के गुणों को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (शुष्मिणा) बलयुक्त और (शवसः) बल के (पती) पालन करनेवाले (नियुत्वन्ता) स्वामी और समर्थ (वायो) बड़े बल से युक्त (इन्द्रः, च) और राजा (नः) हम लोगों के (ऊतये) रक्षण आदि के और (सोमपीतये) ऐश्वर्य्य के पालन के लिये (सरथम्) समान वाहन को (आ, यातम्) प्राप्त होओ ॥३॥

भावार्थभाषाः - हे मनुष्यो ! जो राजा के मन्त्री जन बल के बढ़ानेवाले सामर्थ्य युक्त और न्यायकारी होवें, वे आप लोगों के पालन करनेवाले हों ॥३॥

अन्वय: हे शुष्मिणा शवसस्पती नियुत्वन्ता वायविन्द्रश्च न ऊतये सोमपीतये सरथमायातम् ॥३॥

अथ राजामात्यगुणानाह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (वायो) महाबल (इन्द्रः) राजा (च) (शुष्मिणा) बलिष्ठौ (सरथम्) समानं यानम् (शवसः) बलस्य (पती) पालकौ (नियुत्वन्ता) प्रभुसमर्थौ (नः) अस्माकम् (ऊतये) रक्षणाय (आ) (यातम्) (सोमपीतये) ऐश्वर्य्यपालनाय ॥३॥

भावार्थभाषाः - हे मनुष्या ! ये राज्ञोऽमात्याश्च बलवर्द्धिनः समर्था न्यायकारिणः स्युस्ते युष्माकं पालकाः सन्तु ॥३॥

भावार्थभाषाः - हे माणसांनो ! जे राजाचे मंत्री बल वाढविणारे, सामर्थ्ययुक्त व न्यायी असतील त्यांनी तुमचे पालन करावे. ॥ ३ ॥

• देवता - इन्द्रवायू
• ऋषिः - वामदेवो गौतमः
• छन्दः - अनुष्टुप्

या᳓ वां स᳓न्ति पुरुस्पृ᳓हो
नियु᳓तो दाशु᳓षे नरा
अस्मे᳓ ता᳓ यज्ञवाहसा
इ᳓न्द्रवायू नि᳓ यछतम्

Strata
Strophic

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
puruspŕ̥haḥ ← puruspŕ̥h- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

sánti ← √as- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

vām ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:DU}

yā́ḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

dāśúṣe ← dāśváṁs- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

narā ← nár- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:DU}

niyútaḥ ← niyút- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

asmé ← ahám (pronoun)
{case:DAT, number:PL}

tā́ḥ ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:PL}

yajñavāhasā ← yajñavāhas- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:DU}

índravāyū ← indra-vāyú- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:DU}

ní ← ní (invariable)

yachatam ← √yam- (root)
{number:DU, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

याः । वा॒म् । सन्ति॑ । पु॒रु॒ऽस्पृहः॑ । नि॒ऽयुतः॑ । दा॒शुषे॑ । न॒रा॒ ।
अ॒स्मे इति॑ । ताः । य॒ज्ञ॒ऽवा॒ह॒सा॒ । इन्द्र॑वायू॒ इति॑ । नि । य॒च्छ॒त॒म् ॥

• yā ← yāḥ ← yad
• [noun], nominative, plural, feminine
• “who; which; yat [pronoun].”

• vāṃ ← vām ← tvad
• [noun], genitive, dual
• “you.”

• santi ← as
• [verb noun], accusative, plural
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• puruspṛho ← puruspṛhaḥ ← puruspṛh
• [noun], nominative, plural, feminine
• “coveted; desirous.”

• niyuto ← niyutaḥ ← niyut
• [noun], nominative, plural, feminine
• “gift; team.”

• dāśuṣe ← dāś
• [verb noun], dative, singular
• “sacrifice; give.”

• narā ← nṛ
• [noun], vocative, dual, masculine
• “man; man; nṛ [word]; crew; masculine.”

• asme ← mad
• [noun], locative, plural
• “I; mine.”

• tā ← tāḥ ← tad
• [noun], accusative, plural, feminine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• yajñavāhasendravāyū ← yajña
• [noun], masculine
• “yajña; religious ceremony; Vishnu; yajña [word]; Yajña; Shiva.”

• yajñavāhasendravāyū ← vāhasā ← vāhas
• [noun], vocative, dual, masculine

• yajñavāhasendravāyū ← indra
• [noun], masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• yajñavāhasendravāyū ← vāyū ← vāyu
• [noun], vocative, dual, masculine
• “wind; Vayu; vāta; prāṇa (coll.); air; air; fart; breath; northwest; draft; vāyu [word]; Vāyu; Marut.”

• ni
• [adverb]
• “back; down.”

• yacchatam ← yam
• [verb], dual, Present imperative
• “concentrate; grant; restrain; cause; control; offer; cover; raise.”

हे नरा नेतारौ हे यज्ञवाहसा यज्ञवाहकौ ‘इन्द्रवायू याः पुरुस्पृहः बहुभिः स्पृहणीयाः नियुतः सन्ति अस्मे अस्मभ्यं दाशुषे हविर्दत्तवते यजमानाय मदर्थं ताः नियुतः नि यच्छतम् ॥ ॥ २३ ॥

English translation:

“Leaders (of rites), conveyers of sacrifices, Indra and Vāyu, give to us for the offer (of the oblation), those Niyuts who are your (steeds), and are desired of many.”

Your teams, craved by many, which are for the pious, o men,
stop them by us, o Indra and Vāyu, you whose vehicle is the sacrifice.

The qualifier of the teams, puruspṛ́haḥ ‘craved by many’, reprises 1d spārháḥ, used of Vāyu, again a faint sign of ring composition. For the syntax see comm. ad VI.60.8.

The longed-for teams which ye possess, O Heroes, for the worshipper,
Turn to us, Indra-Vayu, ye to whom the sacrifice is paid.

Eure vielbegehrten Gespanne und Gaben, die ihr für den Opfernden habt, ihr Herren, die haltet bei uns fest, Indra und Vayu, durch das Opfer hergeführt!

Die Vielgespanne, die ihr habt, dem Frommen, Männer, vielbegehrt, Die euch zum Opfer fahren stets, die, Indra-Vaju, lenkt zu uns.

Те многожеланные упряжки (-дары),
Что есть у вас для (вашего) почитателя, о двое мужей,
Удержите их для нас, о Индра-Ваю,
О те, кого привозят жертвы!

• इन्द्रवायू
• वामदेवो गौतमः
• निचृदनुष्टुप्
• गान्धारः

फिर उसी विषय को अगले मन्त्र में कहते हैं ॥

पदार्थान्वयभाषाः - हे (यज्ञवाहसा) यज्ञ को प्राप्त करानेवाले (नरा) नायक (इन्द्रवायू) धनी और विद्वान् तथा राजा और मन्त्री जनो ! (वाम्) आप दोनों की (याः) जो (नियुतः) निश्चित (पुरुस्पृहः) बहुतों से ईप्सा करने योग्य क्रिया (दाशुषे) दाता जन के लिये (सन्ति) हैं (ताः) उन क्रियाओं को (अस्मे) हम लोगों के लिये (नि, यच्छतम्) अतिशय करके दीजिये ॥४॥

भावार्थभाषाः - हे राजा और मन्त्री जनो ! आप लोगों को चाहिये कि हम प्रजा जनों की इच्छा पूर्ण करें, जिससे हम लोग आप लोगों का पूर्ण काम करें ॥४॥ इस सूक्त में विद्वान् राजा और अमात्य के गुणों का वर्णन होने से इस सूक्त के अर्थ की पिछिले सूक्त के अर्थ के साथ सङ्गति है, यह जानना चाहिये ॥४॥ यह सैंतालीसवाँ सूक्त और तेईसवाँ वर्ग समाप्त हुआ ॥

अन्वय: हे यज्ञवाहसा नरेन्द्रवायू ! वां या नियुतः पुरुस्पृहो दाशुषे सन्ति ता अस्मे नि यच्छतम् ॥४॥

पुनस्तमेव विषयमाह ॥

पदार्थान्वयभाषाः - (याः) (वाम्) युवयोः (सन्ति) (पुरुस्पृहः) बहुभिः स्पर्हणीयाः क्रियाः (नियुतः) निश्चितः (दाशुषे) दात्रे (नरा) नायकौ (अस्मे) अस्मभ्यम् (ताः) (यज्ञवाहसा) यज्ञप्रापकौ (इन्द्रवायू) धनिविद्वांसौ राजामात्यौ (नि) (यच्छतम्) नितरां दद्यातम् ॥४॥

भावार्थभाषाः - हे राजाऽमात्या ! युष्माभिरस्माकं प्रजाजनानामिच्छाः पूर्णाः कार्य्या यतो वयं युष्माकमलं कामं कुर्य्याम ॥४॥ अत्र विद्वद्राजामात्यगुणवर्णनादेतदर्थस्य पूर्वसूक्तार्थेन सह सङ्गतिरस्तीति बोध्यम् ॥४॥ इति सप्तचत्वारिंशत्तमं सूक्तं त्रयोविंशो वर्गश्च समाप्तः ॥

भावार्थभाषाः - हे राजा व मंत्र्यांनो ! तुम्ही प्रजेची इच्छा पूर्ण करा. ज्यामुळे आम्ही तुमचे पूर्ण कार्य करू. ॥ ४ ॥