००६

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्

‘ ऊर्ध्व ऊ षु णः’ इत्येकादशर्चं षष्ठं सूक्तं वामदेवस्यार्षं त्रैष्टुभमाग्नेयम् । ‘ ऊर्ध्व ऊ ष्वेकादश ’ इत्यनुकान्तम् । प्रातरनुवाकाश्विनशस्त्रयोराग्नेये क्रतौ त्रैष्टुभे छन्दसीदम् । सूत्रितं च — उर्ध्व ऊ षु णः ससस्य यद्वियुतेति पञ्च ’ ( आश्व. श्रौ. ४. १३ ) इति ।।

Jamison Brereton

6 (302)
Agni
Vāmadeva Gautama
11 verses: triṣṭubh
This hymn is not at the same level of complexity as the previous Agni hymns in Maṇḍala IV; it does, however, contain some difficult hapaxes (see vss. 7, 8, 10) in

its second half. The hymn in quite ritually focused, particularly in its first half (vss. 1–5). The mention of the post (vs. 3) and Agni’s circumambulation (vss. 3–5) identi fies the ritual in question in these verses, an animal sacrifice: as we know from later detailed accounts of the ritual, the animals were tethered to the post before sacri
fice, and fire was carried around them. See III.8, dedicated to the sacrificial post. The subject of the second half is less clear, the ritual references both less precise and more poetically enigmatic. It is perhaps simply the kindling of fire at dawn, as so often, with striking and shifting descriptions of its birth and of its resulting flames. The most difficult part of the hymn is the first half of verse 7, and its trans lation here is speculative.
Although the hymn seems to fall into two halves, there is no reason to suppose that it is not a unitary composition. The exact ritual references of the first part simply open out to a general treatment of the ritual fire, by way of a transition (vss. 5–6) mentioning the fearsome aspects of Agni, perhaps suggested by the associa
tion with animal sacrifice.

01 ऊर्ध्व ऊ - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

ऊर्ध्व᳓ ऊ षु᳓ णो अध्वरस्य होतर्
अ᳓ग्ने ति᳓ष्ठ देव᳓ताता य᳓जीयान्
तुवं᳓ हि᳓ वि᳓श्वम् अभि᳓ अ᳓सि म᳓न्म
प्र᳓ वेध᳓सश् चित् तिरसि मनीषा᳓म्

02 अमूरो होता - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अ᳓मूरो हो᳓ता नि᳓ असादि विक्षु᳓
अग्नि᳓र् मन्द्रो᳓ विद᳓थेषु प्र᳓चेताः
ऊर्धुव᳓म् भानुं᳓ सविते᳓व अश्रेन्
मे᳓तेव धूमं᳓ स्तभायद् उ᳓प द्या᳓म्

03 यता सुजूर्णि - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

यता᳓ सुजूर्णी᳓ राति᳓नी घृता᳓ची
प्रदक्षिणि᳓द् देव᳓तातिम् उराणः᳓
उ᳓द् उ स्व᳓रुर् · नवजा᳓ न᳓ अक्रः᳓
पश्वो᳓ अनक्ति सु᳓धितः सुमे᳓कः

04 स्तीर्णे बर्हिषि - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

स्तीर्णे᳓ बर्हि᳓षि समिधाने᳓ अग्ना᳓
ऊर्ध्वो᳓ अध्वर्यु᳓र् जुजुषाणो᳓ अस्थात्
प᳓रि अग्निः᳓ पशुपा᳐᳓ न᳓ हो᳓ता
त्रिविष्टि᳓ एति प्रदि᳓व उराणः᳓

05 परि त्मना - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

प᳓रि त्म᳓ना मित᳓द्रुर् एति हो᳓ता
अग्नि᳓र् मन्द्रो᳓ म᳓धुवचा ऋता᳓वा
द्र᳓वन्ति अस्य वाजि᳓नो न᳓ शो᳓का
भ᳓यन्ते वि᳓श्वा भु᳓वना य᳓द् अ᳓भ्राट्

06 भद्रा ते - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

भद्रा᳓ ते अग्ने सुअनीक संदृ᳓ग्
घोर᳓स्य सतो᳓ वि᳓षुणस्य चा᳓रुः
न᳓ य᳓त् ते शोचि᳓स् त᳓मसा व᳓रन्त
न᳓ ध्वस्मा᳓नस् तनु᳓वी रे᳓प आ᳓ धुः

07 न यस्य - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

न᳓ य᳓स्य सा᳓तुर् ज᳓नितोर् अ᳓वारि
न᳓ मात᳓रापित᳓रा नू᳓ चिद् इष्टउ᳓
अ᳓धा मित्रो᳓ न᳓ सु᳓धितः पवाको᳓+
अग्नि᳓र् दीदाय मा᳓नुषीषु विक्षु᳓

08 द्विर्यं पञ्च - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

द्वि᳓र् य᳓म् प᳓ञ्च जी᳓जनन् संव᳓सानाः
स्व᳓सारो अग्नि᳓म् मा᳓नुषीषु विक्षु᳓
उषर्बु᳓धम् अथरि᳓यो न᳓ द᳓न्तं
शुक्रं᳓ सुआ᳓सम् परशुं᳓ न᳓ तिग्म᳓म्

09 तव त्ये - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

त᳓व त्ये᳓ अग्ने हरि᳓तो घृतस्ना᳓
रो᳓हितास ऋजुअ᳓ञ्चः सुअ᳓ञ्चः
अरुषा᳓सो वृ᳓षण ऋजुमुष्का᳓
आ᳓ देव᳓तातिम् अहुवन्त दस्माः᳓

10 ये ह - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

ये᳓ ह त्ये᳓ ते स᳓हमाना अया᳓सस्
त्वेषा᳓सो अग्ने अर्च᳓यश् च᳓रन्ति
श्येना᳓सो न᳓ दुवसना᳓सो अ᳓र्थं
तुविष्वण᳓सो मा᳓रुतं न᳓ श᳓र्धः

11 अकारि ब्रह्म - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अ᳓कारि ब्र᳓ह्म समिधान तु᳓भ्यं
शं᳓साति उक्थं᳓ य᳓जते वि᳓ ऊ धाः
हो᳓तारम् अग्नि᳓म् म᳓नुषो नि᳓ षेदुर्
नमस्य᳓न्त उशि᳓जः शं᳓सम् आयोः᳓