०२२

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्

‘ अयं सः’ इति पञ्चर्चं दशमं सूक्तम् । अत्रेयमनुक्रमणिका - अयं स उपान्त्यानुष्टुप् पुरीष्येभ्योऽग्निभ्यः’ इति । ऋषिः कौशिको गाथी। पञ्चचितिरूपा अग्नयो देवता । चतुर्थ्यनुष्टुप् शिष्टाः त्रिष्टुभः । प्रातरनुवाकाश्विनशस्त्रयोरुक्तः सूक्तविनियोगः । अग्निचयने इष्टकाप्रणयने ’ पुरीष्यासः’ इत्येषानुवचनीया । ‘ प्रेषितः पुरीष्यचितयेऽन्वाह ’ इत्युपक्रम्य ’ पुरीष्यासो अग्नय इति त्रिरुपांशु सप्रणवम् ’ ( आश्व. श्रौ. ४. ८) इति सूत्रितम् ॥

Jamison Brereton

22 (256)
Purıs̄ya Agnis ̣
Gāthin Kauśika
5 verses: triṣṭubh, except anuṣṭubh 4
Like the surrounding hymns, the Anukramaṇī attributes this hymn to Gāthin, although, as Geldner notes, TS V.2.3.3 names Viśvāmitra as the poet. Verse 5 is the frequent final verse in the Viśvāmitra hymns (cf. III.1.23, 5.11, 6.11, 7.11, 15.7, 23.5).
Both the Black and White Yajurvedic traditions employ the hymn in the Agnicayana rite (TS IV.2.4.2, VS XII.47–50) at the consecration and laying of the bricks of the fire altar. Geldner suggests that this application of the hymn may have resulted from a misunderstanding of the phrase puriṣyā̀so agnáyaḥ in verse 4, here translated “the fires from their overflowing source,” but traditionally interpreted in the context of the Agnicayana to mean “the fires of the mud” (cf. ŚB VI.3.2.9 pr̥thivyā́ḥ sadhásthād agníṃ purīṣyàm…ā́bhara “From the dwelling place of the earth, bring the Agni Purīṣya”).
Hoffmann (1975: 50) cites verse 3 of this hymn as one of the few clear instances of a heavenly ocean, and he is quite likely right. In verses 2–4, however, the image of an ocean of waters is overlaid with that of an ocean of light. In verse 2 Agni’s luster is “glittering, undulating radiance watching men,” a likely reference to the sun or the brightness of the sky more generally. The “undulating sea” to which Agni goes in verse 3, therefore, might not be a sea of waters, or rather, not only a sea of water, but also a sea of light. In verse 4 both the fires and the waters cascade downward. The fires could be in the waters, but they might also be light, which, like rain, pours down from heaven.

01 अयं सो - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अयं᳓ सो᳓ अग्नि᳓र् य᳓स्मिन् सो᳓मम् इ᳓न्द्रः
सुतं᳓ दधे᳓ जठ᳓रे वावशानः᳓
सहस्रि᳓णं वा᳓जम् अ᳓त्यं न᳓ स᳓प्तिं
ससवा᳓न् स᳓न् स्तूयसे जातवेदः

02 अग्ने यत्ते - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अ᳓ग्ने य᳓त् ते दिवि᳓ व᳓र्चः पृथिव्यां᳓
य᳓द् ओ᳓षधीषु अप्सु᳓ आ᳓ यजत्र
ये᳓नान्त᳓रिक्षम् उरु᳓ आतत᳓न्थ
त्वेषः᳓ स᳓ भानु᳓र् अर्णवो᳓ नृच᳓क्षाः

03 अग्ने दिवो - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अ᳓ग्ने दिवो᳓ अ᳓र्णम् अ᳓छा जिगासि
अ᳓छा देवाँ᳓ ऊचिषे धि᳓ष्णिया ये᳓
या᳓ रोचने᳓ पर᳓स्तात् सू᳓रियस्य
या᳓श् चाव᳓स्ताद् उपति᳓ष्ठन्त आ᳓पः

04 पुरीष्यासो अग्नयः - अनुष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

पुरीषि᳓यासो अग्न᳓यः
प्रावणे᳓भिः सजो᳓षसः
जुष᳓न्तां यज्ञ᳓म् अद्रु᳓हो
अनमीवा᳓ इ᳓षो महीः᳓

05 इळामग्ने पुरुदंसम् - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

इ᳓ळाम् अग्ने पुरुदं᳓सं सनिं᳓ गोः᳓
शश्वत्तमं᳓ ह᳓वमानाय साध
सिया᳓न् नः सूनु᳓स् त᳓नयो विजा᳓वा
अ᳓ग्ने सा᳓ ते सुमति᳓र् भूतु अस्मे᳓