००६

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्

प्र कारव इत्येकादशर्चं षष्ठं सूक्तं वैश्वामित्रमाग्नेयं प्र कारव इत्यनुक्रांतत्वात् ॥ प्रातरनुवाकाश्विनशस्त्रयोः सूक्तविनियोगः पूर्वसूक्त एव प्रत्यग्निरुषसस्त्रीणीत्यनेनोक्तः ॥ आद्याग्नेये पशौ हविषो याज्या । सूत्रितं च । प्र कारवो मनना वच्यमाना एकाचेतत्सरस्वती नदीनां । आ°३. ७.। इति ॥ ऐभिरग्न इति पात्नीवतग्रहस्य याज्या । सूचितं च । आग्नीध्रः पात्नीवतस्य यजत्यैभिरग्ने सरथं याह्यर्वाङिति । आ° ५.१९.।। इति ॥

Jamison Brereton

6 (240)
Agni
Viśvāmitra Gāthina
11 verses: triṣṭubh
From its beginning, this hymn signals Agni’s dual roles as priest and ritual fire and as fire on earth and fire among the gods. The first verse contains a sustained śleṣa, a word, or in this case a gapped word, with a double sense. The gapped feminine noun is probably the juhū́, the sacrificial ladle with which the butter offerings are poured in the fire. But she can also be the tongue of the poet—not so incidentally, another meaning of the word juhū́—or even the speech of the poets. If one of the two latter, then dakṣiṇāvā́ṭ can mean not or not only “conveying to the right” but also, as Geldner suggests, “conveying the priestly gift” (dakṣiṇā) to the Hotar Agni. Similarly, in verse 2, the draft-horses are primarily the flames of Agni, but they can also be the priests of the sacrifices.
From verse 3 the poet launches into his principal theme: the position of Agni himself as the intermediary between gods and humans, himself a kind of divine śleṣa, who is simultaneously a Hotar for humans and a Hotar for the gods. The references to Heaven and Earth (vss. 3, 4) or to the “two world-halves” (vss. 5, 10) point toward his role as intermediary between earth and heaven. Similarly, in verse 7 Agni appears as both the heavenly fire, the sun, and as the earthly fire of the sacrifice. Reflecting his double manifestation, the first line of this verse could mean that Agni shines either as the earthly fire “to heaven” or as the sun “from heaven.”

01 प्र कारवो - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

प्र᳓ कारवो मनना᳓ वच्य᳓माना
देवद्री᳓चीं नयत देवय᳓न्तः
दक्षिणावा᳓ड् वाजि᳓नी प्रा᳓चि एति
हवि᳓र् भ᳓रन्ति अग्न᳓ये घृता᳓ची

02 आ रोदसी - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

आ᳓ रो᳓दसी अपृणा जा᳓यमान
उत᳓ प्र᳓ रिक्था अ᳓ध नु᳓ प्रयज्यो
दिव᳓श् चिद् अग्ने महिना᳓ पृथिव्या᳓
वच्य᳓न्तां ते व᳓ह्नयः सप्त᳓जिह्वाः

03 द्यौश्च त्वा - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

दियउ᳓श् च त्वा पृथिवी᳓ यज्ञि᳓यासो
नि᳓ हो᳓तारं सादयन्ते द᳓माय
य᳓दी वि᳓शो मा᳓नुषीर् देवय᳓न्तीः
प्र᳓यस्वतीर् ई᳓ळते शुक्र᳓म् अर्चिः᳓

04 महान्त्सधस्थे ध्रुव - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

महा᳓न् सध᳓स्थे ध्रुव᳓ आ᳓ नि᳓षत्तो
अन्त᳓र् द्या᳓वा मा᳓हिने ह᳓र्यमाणः
आ᳓स्क्रे सप᳓त्नी अज᳓रे अ᳓मृक्ते
सबर्दु᳓घे उरुगाय᳓स्य धेनू᳓

05 व्रता ते - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

व्रता᳓ ते अग्ने महतो᳓ महा᳓नि
त᳓व क्र᳓त्वा रो᳓दसी आ᳓ ततन्थ
तुवं᳓ दूतो᳓ अभवो जा᳓यमानस्
तुवं᳓ नेता᳓ वृषभ चर्षणीना᳓म्

06 ऋतस्य वा - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

ऋत᳓स्य वा केशि᳓ना योगिया᳓भिर्
घृतस्नु᳓वा रो᳓हिता धुरि᳓ धिष्व
अ᳓थ आ᳓ वह देवा᳓न् देव वि᳓श्वान्
सुअध्वरा᳓ कृणुहि जातवेदः

07 दिवश्चिदा ते - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

दिव᳓श् चिद् आ᳓ ते रुचयन्त रोका᳓
उषो᳓ विभाती᳓र् अ᳓नु भासि पूर्वीः᳓
अपो᳓ य᳓द् अग्न उश᳓धग् व᳓नेषु
हो᳓तुर् मन्द्र᳓स्य पन᳓यन्त देवाः᳓

08 उरौ वा - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

उरउ᳓ वा ये᳓ अन्त᳓रिक्षे म᳓दन्ति
दिवो᳓ वा ये᳓ रोचने᳓ स᳓न्ति देवाः᳓
ऊ᳓मा वा ये᳓ सुह᳓वासो य᳓जत्रा
आयेमिरे᳓ रथि᳓यो अग्ने अ᳓श्वाः

09 ऐभिरग्ने सरथम् - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अइ᳓भिर् अग्ने सर᳓थं याहि अर्वा᳓ङ्
नानारथं᳓ वा विभ᳓वो हि᳓ अ᳓श्वाः
प᳓त्नीवतस् त्रिंश᳓तं त्रीं᳓श् च देवा᳓न्
अनुष्वध᳓म् आ᳓ वह माद᳓यस्व

10 स होता - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

स᳓ हो᳓ता य᳓स्य रो᳓दसी चिद् उर्वी᳓
यज्ञं᳓-यज्ञम् अभि᳓ वृधे᳓ गृणीतः᳓
प्रा᳓ची अध्वरे᳓व तस्थतुः सुमे᳓के
ऋता᳓वरी ऋत᳓जातस्य सत्ये᳓

11 इळामग्ने पुरुदंसम् - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

इ᳓ळाम् अग्ने पुरुदं᳓सं सनिं᳓ गोः᳓
शश्वत्तमं᳓ ह᳓वमानाय साध
सिया᳓न् नः सूनु᳓स् त᳓नयो विजा᳓वा
अ᳓ग्ने सा᳓ ते सुमति᳓र् भूतु अस्मे᳓