सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्
’ प्रदक्षिणित् ’ इति तृचमेकादशं सूक्तं गार्त्समदं जागतम् । तथा चानुक्रान्तं-’ प्रदक्षिणिज्जागतं मध्येऽतिशक्वर्यष्टिर्वा ’ इति । द्वितीयातिशक्वरी अष्टिर्वा । इतरे जगत्यौ । कपिञ्जलरूपीन्द्रो देवता । वयसाममनोज्ञां वाचं श्रुत्वा ’ प्रदक्षिणित् ’ इति सूक्तं जपेत् । सूत्रं प्रागेवोदाहृतम् ।।
Jamison Brereton
43 (234)
Omen-Bird
Gr̥tsamada
3 verses: jagatī 1, 3, atiśakvarī or aṣṭi 2
See the remarks on II.42.
Jamison Brereton Notes
Omen-bird This hymn seems late enough to allow terms like sāma(n) √gā, gāyatrá-, and traiṣṭubha- to have their full technical ritual meanings, and I have so rendered them.
01 प्रदक्षिणिदभि गृणन्ति - जगती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
प्रदक्षिनि᳓द् अभि᳓ गृणन्ति कार᳓वो
व᳓यो व᳓दन्त ऋतुथा᳓ शकु᳓न्तयः
उभे᳓ वा᳓चौ वदति सामगा᳓ इव
गायत्रं᳓ च त्रइ᳓ष्टुभं चा᳓नु राजति
मूलम् ...{Loading}...
प्र॒द॒क्षि॒णिद॒भि गृ॑णन्ति का॒रवो॒ वयो॒ वद॑न्त ऋतु॒था श॒कुन्त॑यः ।
उ॒भे वाचौ॑ वदति साम॒गा इ॑व गाय॒त्रं च॒ त्रैष्टु॑भं॒ चानु॑ राजति ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः (कपिंजलरूपी)
- ऋषिः - गृत्समद (आङ्गिरसः शौनहोत्रः पश्चाद्) भार्गवः शौनकः
- छन्दः - जगती
Thomson & Solcum
प्रदक्षिनि᳓द् अभि᳓ गृणन्ति कार᳓वो
व᳓यो व᳓दन्त ऋतुथा᳓ शकु᳓न्तयः
उभे᳓ वा᳓चौ वदति सामगा᳓ इव
गायत्रं᳓ च त्रइ᳓ष्टुभं चा᳓नु राजति
Vedaweb annotation
Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons
Pāda-label
popular
popular
popular
popular
Morph
abhí ← abhí (invariable)
gr̥ṇanti ← √gr̥̄- 1 (root)
{number:PL, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
kārávaḥ ← kārú- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
pradakṣiṇít ← pradakṣiṇít (invariable)
r̥tuthā́ ← r̥tuthā́ (invariable)
śakúntayaḥ ← śakúnti- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
vádantaḥ ← √vadⁱ- (root)
{case:NOM, gender:M, number:PL, tense:PRS, voice:ACT}
váyaḥ ← ví- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
iva ← iva (invariable)
sāmagā́ḥ ← sāmagā́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
ubhé ← ubhá- (pronoun)
{case:NOM, gender:F, number:DU}
vā́cau ← vā́c- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:DU}
vadati ← √vadⁱ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
ánu ← ánu (invariable)
ca ← ca (invariable)
ca ← ca (invariable)
gāyatrám ← gāyatrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
rājati ← √rāj- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
traíṣṭubham ← traíṣṭubha- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
पद-पाठः
प्र॒ऽद॒क्षि॒णित् । अ॒भि । गृ॒ण॒न्ति॒ । का॒रवः॑ । वयः॑ । वद॑न्तः । ऋ॒तु॒ऽथा । श॒कुन्त॑यः ।
उ॒भे इति॑ । वाचौ॑ । व॒द॒ति॒ । सा॒म॒ऽगाःऽइ॑व । गा॒य॒त्रम् । च॒ । त्रैस्तु॑भम् । च॒ । अनु॑ । रा॒ज॒ति॒ ॥
Hellwig Grammar
- pradakṣiṇid ← pradakṣiṇit
- [adverb]
- abhi
- [adverb]
- “towards; on.”
- gṛṇanti ← gṛ
- [verb], plural, Present indikative
- “praise.”
- kāravo ← kāravaḥ ← kāru
- [noun], nominative, plural, masculine
- “poet; singer.”
- vayo ← vayaḥ ← vi
- [noun], nominative, plural, masculine
- “vi; bird; vi.”
- vadanta ← vadante ← vad
- [verb], plural, Present indikative
- “describe; teach; speak; tell; say; call; name; enumerate; declare; diagnose; address; say; pronounce; express; instruct; order.”
- ṛtuthā
- [adverb]
- “seasonably.”
- śakuntayaḥ ← śakunti
- [noun], nominative, plural, masculine
- “bird.”
- ubhe ← ubh
- [noun], accusative, dual, feminine
- “both(a).”
- vācau ← vāc
- [noun], accusative, dual, feminine
- “speech; statement; voice; voice; speech; language; vāc [word]; word; literary composition; conversation; sound; Sarasvati; cry; assurance; spell.”
- vadati ← vad
- [verb], singular, Present indikative
- “describe; teach; speak; tell; say; call; name; enumerate; declare; diagnose; address; say; pronounce; express; instruct; order.”
- sāmagā ← sāma ← sāman
- [noun], neuter
- “Sāman; Sama-Veda; song; sāman [word]; hymn.”
- sāmagā ← gāḥ ← gā
- [noun], nominative, singular, masculine
- iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- gāyatraṃ ← gāyatram ← gāyatra
- [noun], accusative, singular, neuter
- “Gāyatrī; Gāyatra.”
- ca
- [adverb]
- “and; besides; then; now; even.”
- traiṣṭubhaṃ ← traiṣṭubham ← traiṣṭubha
- [noun], accusative, singular, neuter
- “Triṣṭubh.”
- cānu ← ca
- [adverb]
- “and; besides; then; now; even.”
- cānu ← anu
- [adverb]
- “subsequently; behind; along; towards; because.”
- rājati ← rāj
- [verb], singular, Present indikative
- “govern; shine; glitter; direct.”
सायण-भाष्यम्
शकुन्तयः कपिञ्चलाः ऋतुथा कालेकालेवयोन्नंवदन्तःसूचयन्तः कारवः स्तोतारइव प्रदक्षि णित् प्रदक्षिणंअभिगृणन्तिअभिवदन्तु बहुवचनम्पूजार्थं किञ्च उभेवाचौ गानञ्च श्रौतञ्च सामगा इव गयत्रञ्च त्रैष्टुभञ्च सामनीवशकुन्तिर्वदति अनुराजतिच श्रृण्वतोनुरक्तान् करोतीत्यर्थः ॥ १ ॥
Wilson
English translation:
“Let the birds in quest of their food, according to the season, proclaim their circumambulations like the celebrators (of sacred rites); he utters both notes, as the chanter of the sāma recites the gayatrī and tṛṣṭubh, and delights (the hearers).”
Jamison Brereton
Turning toward the right the bards sing welcome—the birds speaking at their proper season, the birds of omen.
It speaks both speeches like a sāman-singer: it regulates both gāyatrī and triṣṭubh meters.
Jamison Brereton Notes
Again as in II.42.3, pradakṣiṇít might refer to ‘south’, rather than ‘right’, though the idiom prá + dakṣiṇá- seems more limited to the traditional circumambulation of the fire with the right side facing inward.
Pāda c is somewhat oddly phrased. The vocalizer is identified as a sāmansinger, but is said to speak (both) speech(es). This raises several questions: does a singer speak? and what are “both speeches”? It is tempting to equate the two speeches with the two entities in pāda d, gāyatrám and traiṣṭubham, but I am not certain that is correct. I think it’s possible that “both speeches” refers to the words and the melody. As for the question of singing versus speech, I wonder if the simile sāmagā́iva should go rather with d than with c: “It speaks both speeches. Like a sāman-singer it regulates both Gāyatrī and Triṣṭubh meters.” Unfortunately this hymn is so isolated in the RV that we have no points of comparison.
Griffith
HERE on the right sing forth chanters of hymns of praise, even the winged birds that in due season speak.
He, like: a Sama-chanter utters both the notes, skilled in the mode of Trstup and of Gayatri.
Geldner
Die Weissagevögel antworten wie die Sänger nach rechts gewandt zur rechten Zeit ihre Stimme erhebend. Beide Reden redet er wie der Samasänger, die Gyatri- und die Tristubhweise beherrscht er.
Grassmann
Zu rechter Hand singen die Sänger, so auch die ^akunti- Vögel, welche zu rechter Zeit die Stimme erschallen lassen, wie der Säraasänger singt er die beiden Lieder, und richtet sich nach dem Versmass der Trischtubh und der Gäjatri.
Elizarenkova
(Словно) певцы, обращенные направо, в нужное время
Подымая голос, издают звуки вещие птицы.
Обе речи ведет она, словно исполнитель самана:
Она владеет и (речью) размером гаятри и (речью) размером триштубх.
अधिमन्त्रम् (VC)
- कपिञ्जलइवेन्द्रः
- गृत्समदः शौनकः
- जगती
- निषादः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
अब तीन चावाले तेतालीसवें सूक्त का आरम्भ है, उसके प्रथम मन्त्र में फिर उपदेशक के गुणों को कहते हैं।
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - जैसे (तुथा) तुओं में (वदन्तः) बोलते हुए (शकुन्तयः) शक्तिमान् (वयः) पक्षी कहते हैं वैसे (कारवः) कारुकजन (उभे) ऐहिक और पारमार्थिक सुख सिद्ध करनेवाली (वाचौ) वाणियों का (अभि,गृणन्ति) सब ओर से उपदेश करते हैं जो (प्रदक्षिणित्) प्रदक्षिणा को प्राप्त होनेवाला (सामगाइव) सामगान गानेवाले के समान (गायत्रम्) गायत्री (च) और उष्णिहादि (त्रैष्टुभम्) त्रिष्टुभ को (च) और जगती आदि को भी (वदति) कहता है वह ऐहिक पारमार्थिक दोनों वाणियों को (अनु,राजति) अनुकूलता से प्रकाशित करता है ॥१॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है। जैसे पक्षी तु-तु में नाना प्रकार के शब्दों का उच्चारण करते हैं, वैसे शिल्पिजन डर को छोड़कर अनेक विद्या के प्रकाशक शब्दों को कहें ॥१॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: यथर्तुथा वदन्तो शकुन्तयो वयो वदन्ति तथा कारव उभे वाचावभिगृणन्ति यः प्रदक्षिणित् सामगाइव गायत्रं च त्रैष्टुभं च वदति स उभे वाचावनुराजति ॥१॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनरुपदेशकगुणानाह।
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (प्रदक्षिणित्) यः प्रदक्षिणामेति सः अत्र व्यत्ययेनैकवचनम् (अभि) आभिमुख्ये (गृणन्ति) उपदिशन्ति (कारवः) कारुकाः (वयः) पक्षिणः (वदन्तः) (तुथा) तुषु (शकुन्तयः) शक्तिमन्तः (उभे) ऐहिकपारमार्थिकसुखसाधिके (वाचौ) (वदति) (सामगाइव) यः सामानि गायति तद्वत् (गायत्रम्) गायत्रीम् (च) उष्णिहादीनि (त्रैष्टुभम्) त्रिष्टुभम् (च) जगत्यादीनि (अनु) (राजति) प्रकाशयति ॥१॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः। यथा पक्षिण तुमृतुं प्रति नानाशब्दानुच्चारयन्ति तथा शिल्पिनो भयन्त्यक्त्वाऽनेकविद्याप्रकाशकान् शब्दान् वदन्तु ॥१॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - विषयः
या सूक्तात उपदेशकाच्या गुणांचे वर्णन असल्यामुळे या सूक्ताच्या अर्थाची मागील सूक्ताच्या अर्थाबरोबर संगती जाणावी. ॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. जसे पक्षी निरनिराळ्या ऋतूत निरनिराळ्या शब्दांचे उच्चारण करतात तसे शिल्पीजनांनी निर्भयतेने अनेक विद्या प्रकट करणाऱ्या वाणीचा उपयोग करावा. ॥ १ ॥
02 उद्गातेव शकुने - अतिशक्वर्यष्टिर्वा
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
उद्गाते᳓व शकुने सा᳓म गायसि
ब्रह्मपुत्र᳓ ऽव° स᳓वनेषु शंससि
वृ᳓षेव वाजी᳓ शि᳓शुमतीर् अपी᳓तिया
सर्व᳓तो नः शकुने भद्र᳓म् आ᳓ वद
विश्व᳓तो नः शकुने पु᳓ण्यम् आ᳓ वद
मूलम् ...{Loading}...
उ॒द्गा॒तेव॑ शकुने॒ साम॑ गायसि ब्रह्मपु॒त्र इ॑व॒ सव॑नेषु शंससि ।
वृषे॑व वा॒जी शिशु॑मतीर॒पीत्या॑ स॒र्वतो॑ नः शकुने भ॒द्रमा व॑द वि॒श्वतो॑ नः शकुने॒ पुण्य॒मा व॑द ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः (कपिंजलरूपी)
- ऋषिः - गृत्समद (आङ्गिरसः शौनहोत्रः पश्चाद्) भार्गवः शौनकः
- छन्दः - अतिशक्वर्यष्टिर्वा
Thomson & Solcum
उद्गाते᳓व शकुने सा᳓म गायसि
ब्रह्मपुत्र᳓ ऽव° स᳓वनेषु शंससि
वृ᳓षेव वाजी᳓ शि᳓शुमतीर् अपी᳓तिया
सर्व᳓तो नः शकुने भद्र᳓म् आ᳓ वद
विश्व᳓तो नः शकुने पु᳓ण्यम् आ᳓ वद
Vedaweb annotation
Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons
Pāda-label
popular
popular
popular
popular
popular
Morph
gāyasi ← √gā(y)- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
iva ← iva (invariable)
śakune ← śakuni- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
sā́ma ← sā́man- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}
udgātā́ ← udgātár- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
brahmaputráḥ ← brahmaputrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
iva ← iva (invariable)
śaṁsasi ← √śaṁs- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
sávaneṣu ← sávana- 1 (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:PL}
apī́tya ← √i- 1 (root)
{non-finite:CVB}
iva ← iva (invariable)
śíśumatīḥ ← śíśumant- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}
vājī́ ← vājín- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
vŕ̥ṣā ← vŕ̥ṣan- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}
ā́ ← ā́ (invariable)
bhadrám ← bhadrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
śakune ← śakuni- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
sarvátas ← sarvátas (invariable)
vada ← √vadⁱ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
ā́ ← ā́ (invariable)
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
púṇyam ← púṇya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
śakune ← śakuni- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
vada ← √vadⁱ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
viśvátas ← viśvátas (invariable)
पद-पाठः
उ॒द्गा॒ताऽइ॑व । श॒कु॒ने॒ । साम॑ । गा॒य॒सि॒ । ब्र॒ह्म॒पु॒त्रःऽइ॑व । सव॑नेषु । शं॒स॒सि॒ ।
वृषा॑ऽइव । वा॒जी । शिशु॑ऽमतीः । अ॒पि॒ऽइत्य॑ । स॒र्वतः॑ । नः॒ । श॒कु॒ने॒ । भ॒द्रम् । आ । व॒द॒ । वि॒श्वतः॑ । नः॒ । श॒कु॒ने॒ । पुण्य॑म् । आ । व॒द॒ ॥
Hellwig Grammar
- udgāteva ← udgātā ← udgātṛ
- [noun], nominative, singular, masculine
- “Udgātṛ; udgātṛ [word].”
- udgāteva ← iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- śakune ← śakuni
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Śakuni; bird; large bird; Śakuni.”
- sāma ← sāman
- [noun], accusative, singular, neuter
- “Sāman; Sama-Veda; song; sāman [word]; hymn.”
- gāyasi ← gā
- [verb], singular, Present indikative
- “sing; praise; jap; recite; describe.”
- brahmaputra ← brahma ← brahman
- [noun], masculine
- “Brahma; Brahmin; dhak; Brahman; brahman [word]; Brahman; Brahmin; Brahmapurāṇa; Vishnu; Brihaspati.”
- brahmaputra ← putraḥ ← putra
- [noun], nominative, singular, masculine
- “son; putra [word]; male child; Putra; Bodhisattva.”
- iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- savaneṣu ← savana
- [noun], locative, plural, neuter
- “yajña; savana [word]; Snāna; Soma sacrifice; press.”
- śaṃsasi ← śaṃs
- [verb], singular, Present indikative
- “recommend; tell; praise; approve; communicate; recite; commend; bode; name; agree.”
- vṛṣeva ← vṛṣā ← vṛṣan
- [noun], nominative, singular, masculine
- “bullocky; potent; powerful; strong; manly; aroused; potent; much(a); male; large.”
- vṛṣeva ← iva
- [adverb]
- “like; as it were; somehow; just so.”
- vājī ← vājin
- [noun], nominative, singular, masculine
- “horse; bird; seven; hero; achiever; aphrodisiac.”
- śiśumatīr ← śiśumatīḥ ← śiśumat
- [noun], accusative, plural, feminine
- apītyā ← apītya ← apī ← √i
- [verb noun]
- “repair to; approach.”
- apītyā ← ā
- [adverb]
- “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”
- sarvato ← sarvatas
- [adverb]
- “about; everywhere; from all sides; always; in every direction; thoroughly; anywhere.”
- naḥ ← mad
- [noun], accusative, plural
- “I; mine.”
- śakune ← śakuni
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Śakuni; bird; large bird; Śakuni.”
- bhadram ← bhadra
- [noun], accusative, singular, neuter
- “auspicious; lovely; good; happy; bhadra [word]; lucky; fine-looking; beautiful.”
- ā
- [adverb]
- “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”
- vada ← vad
- [verb], singular, Present imperative
- “describe; teach; speak; tell; say; call; name; enumerate; declare; diagnose; address; say; pronounce; express; instruct; order.”
- viśvato ← viśvatas
- [adverb]
- “everywhere; around; about.”
- naḥ ← mad
- [noun], accusative, plural
- “I; mine.”
- śakune ← śakuni
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Śakuni; bird; large bird; Śakuni.”
- puṇyam ← puṇya
- [noun], accusative, singular, neuter
- “auspicious; holy; pleasant; good; right; puṇya [word]; good; consecrated; correct.”
- ā
- [adverb]
- “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”
- vada ← vad
- [verb], singular, Present imperative
- “describe; teach; speak; tell; say; call; name; enumerate; declare; diagnose; address; say; pronounce; express; instruct; order.”
सायण-भाष्यम्
शकुने हेकपिञ्चल उद्गातेवसाय यथोद्गातसामगायति तथात्वङ्गायसि गानस्वनङ्करोषि ब्रह्म पुत्रइव यथाब्राह्मणाच्छंसीसवनेषुशस्त्राणिशंसति तथात्वङ्कालेषुशंससि श्रौतस्वरङ्करोषि वृषेववा जी सेचनसमर्थोश्वः शिशुमतीर्वडवाअपीत्यअभिगत्ययथाशब्दङ्करोति तथात्वमपिवद शिष्टं स्पष्टम् ॥ २ ॥
Wilson
English translation:
“You sing, Bird, like the udgatā chanting the sāma; you murmur like the brahmaputra at sacrifices; like a horse (neighing) when approaching a mare do you proclaim (aloud) to us good fortune from every quarter; proclaim aloud prosperity to us from every direction.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
Brahmaputra: the same as the brāhmaṇāccaṃsi one of the sixteen priests, who ‘sastram śaṃsati, recites the mantra that is not to be sun or chanted
Jamison Brereton
Like the Udgātar, o omen-bird, you sing the sāman. Like the Son of the Sacred Formulation, you recite at the pressings.
Like a bullish prize-winner [=stallion] when he has approached (mares) with young, speak auspiciously to us in every way, omen-bird—
speak pleasantly to us in all ways, omen-bird.
Jamison Brereton Notes
As Holland & van Nooten Rig Veda edition remark in their metrical comm., although the Anukramaṇī identifies the meter of this vs. as Atiśakvarī or Aṣṭi, it appears simply to consist of 5 Jagatī pādas. That the fifth pāda is a simple variant of the fourth makes it likely that the vs. is just a version of Jagatī.
The “son of the formulation” (brahmaputrá-) is presumably the formulator (brahmán-) himself, as the standard tr. take it.
Griffith
Thou like the chanter-priest chantest the Sama, Bird; thou singest at libations like a Brahman’s son.
Even as a vigorous horse when he comes near the mare, announce to us good forturue, Bird, on every side, proclaim in all directions happy luck, O Bird.
Geldner
Du singst, o Vogel, wie der Udgatri seine Weise; du redest feierlich wie der Sohn des Brahman bei den Somaopfern. Wie ein brünstiger Bulle brüllt, wenn er zu den Mutterkühen kommt, so verkünde du uns von allen Seiten Glück, o Vogel, von überall her verkünde uns Gutes, o Vogel!
Grassmann
Wie ein Sänger stimmst du, o (^‘akunivogel, dein Lied an, sagst her den Spruch bei den Opferfesten wie ein Brahmanensohn, wie ein brünstiger Bull, wenn er die Kuh belegt, lass, o ^^akunivogel, ertönen überall den glücklichen Ruf, überall lass, o ^akuni, ertönen den günstigen Ruf.
Elizarenkova
О вещая птица, ты поешь напев, как удгатар,
Ты торжественно произносишь, словно сын брахмана на выжиманиях (сомы).
Как ярый бык (ревет), приближаясь к коровам с телятами,
(Так) провозгласи нам со всех сторон счастье, о вещая птица,
Повсюду провозгласи нам добро, о вещая птица!
अधिमन्त्रम् (VC)
- कपिञ्जलइवेन्द्रः
- गृत्समदः शौनकः
- भुरिगतिशक्वरी
- पञ्चमः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर उसी विषय को कहते हैं।
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे (शकुने) पखेरू के समान सामर्थ्यवाले ! जो तुम (उद्गातेव) ऊर्ध्व स्वर से वेद को गाते हुए के समान (साम) सामवेद का (गायसि) गान करते हो (ब्रह्मपुत्र इव) चारों वेदों के ज्ञाता का जैसे कोई पुत्र हो वैसे (सवनेषु) यज्ञ सम्बन्ध में प्रातःकाल की क्रिया आदि में (शंससि) स्तुति करते सो तुम (वृषेव) महाबली बैल के समान (वाजी) बलवान् (शिशुमतीः) प्रशंसित बालकोंवाली स्त्रियों को (अपीत्य) निश्चय से प्राप्त होकर (नः) हम लोगों के लिये (सर्वतः) सब ओर से (भद्रम्) कल्याण का (आवद) उपदेश कर, हे (शकुने) कहने की शक्ति से युक्त पुरुष ! तू सब ओर विद्या का उपदेश कर, हे (शकुने) सब ओर से शक्तिमान् ! (नः) हम लोगों के लिये (विश्वतः) सब ओर से (पुण्यम्) पुण्य का (आवद) उपदेश कर ॥२॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - जैसे वेदवक्ता विद्वान् जन नियम से पाठ और वेदोक्त आचार को करते हैं, वैसे उपदेश करनेवाले स्त्रीपुरुष सबकी उन्नति के लिये सर्वदा सत्योपदेश करें, जिससे सबके सुख सब ओर से बढ़ें ॥२॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे शकुने यस्त्वमुद्गातेव साम गायसि ब्रह्मपुत्र इव सवनेषु शंससि स त्वं वृषेव वाजी शिशुमतीरपीत्य नः सर्वतो भद्रमावद हे शकुने त्वं सर्वतो विद्यामावद। हे शकुने त्वं नो विश्वतः पुण्यमावद ॥२॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनस्तमेव विषयमाह।
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (उद्गातेव) यथोद्गाता तथा (शकुने) पक्षिवच्छक्तिमन् (साम) (गायसि) (ब्रह्मपुत्र इव) ब्रह्माणश्चतुर्वेदवेत्तुः पुत्रस्तथा (सवनेषु) यज्ञसम्बन्धे प्रातःक्रियादिषु (शंससि) स्तौषि (वृषेव) महाबलिष्ठ वृषभवत् (वाजी) बलवान् (शिशुमतीः) प्रशस्ताः शिशवो विद्यन्ते यासां ताः (अपीत्य) निश्चयेन प्राप्य। अत्र संहितायामिति दीर्घः (सर्वतः) (नः) अस्मभ्यम् (शकुने) वक्तृत्वशक्तियुक्त (भद्रम्) (आवद) (विश्वतः) सर्वतः (नः) अस्मभ्यम् (शकुने) (पुण्यम्) (आ) (वद) ॥२॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - अत्रोपमालङ्कारः। यथा वेदविदो नियमेन पाठं वेदोक्ताचारं च कुर्वन्ति तथोपदेशकाः स्त्रीपुरुषाः सर्वेषामुन्नतये सर्वदा सत्योपदेशान् कुर्वन्तु येन सर्वेषां सुखानि सर्वतो वर्द्धेरन् ॥२॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - (या मंत्रात उपमालंकार आहे. ) जसे वेदविद् विद्वान नियमाने (वेद) पाठ करतात व वेदोक्त आचरण करतात तसे उपदेश करणाऱ्या स्त्री-पुरुषांनी सर्वांच्या उन्नतीसाठी सदैव सत्योपदेश करावा, ज्यामुळे सर्वांचे सुख सगळीकडून वाढावे. ॥ २ ॥
03 आवदंस्त्वं शकुने - जगती
विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...
आव᳓दंस् त्वं᳓ शकुने भद्र᳓म् आ᳓ वद
तूष्णी᳓म् आ᳓सीनः सुमतिं᳓ चिकिद्धि नः
य᳓द् उत्प᳓तन् व᳓दसि कर्करि᳓र् यथा
बृह᳓द् वदेम विद᳓थे सुवी᳓राः
मूलम् ...{Loading}...
आ॒वदँ॒स्त्वं श॑कुने भ॒द्रमा व॑द तू॒ष्णीमासी॑नः सुम॒तिं चि॑किद्धि नः ।
यदु॒त्पत॒न्वद॑सि कर्क॒रिर्य॑था बृ॒हद्व॑देम वि॒दथे॑ सु॒वीराः॑ ॥
सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
अधिमन्त्रम् - sa
- देवता - इन्द्रः (कपिंजलरूपी)
- ऋषिः - गृत्समद (आङ्गिरसः शौनहोत्रः पश्चाद्) भार्गवः शौनकः
- छन्दः - जगती
Thomson & Solcum
आव᳓दंस् त्वं᳓ शकुने भद्र᳓म् आ᳓ वद
तूष्णी᳓म् आ᳓सीनः सुमतिं᳓ चिकिद्धि नः
य᳓द् उत्प᳓तन् व᳓दसि कर्करि᳓र् यथा
बृह᳓द् वदेम विद᳓थे सुवी᳓राः
Vedaweb annotation
Strata
Popular for linguistic reasons, and possibly also for non-linguistic reasons
Pāda-label
popular
popular
popular
popular;; repeated line
Morph
ā́ ← ā́ (invariable)
āvádan ← √vadⁱ- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
bhadrám ← bhadrá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
śakune ← śakuni- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}
tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}
vada ← √vadⁱ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}
ā́sīnaḥ ← √ās- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:PASS}
cikiddhi ← √cit- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRF, voice:ACT}
naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}
sumatím ← sumatí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}
tūṣṇī́m ← tūṣṇī́m (invariable)
karkaríḥ ← karkarí- (nominal stem)
{case:NOM, gender:F, number:SG}
utpátan ← √pat- 1 (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}
vádasi ← √vadⁱ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}
yát ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
yathā ← yathā (invariable)
br̥hát ← br̥hánt- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}
suvī́rāḥ ← suvī́ra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}
vadema ← √vadⁱ- (root)
{number:PL, person:1, mood:OPT, tense:PRS, voice:ACT}
vidáthe ← vidátha- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}
पद-पाठः
आ॒ऽवद॑न् । त्वम् । श॒कु॒ने॒ । भ॒द्रम् । आ । व॒द॒ । तू॒ष्णीम् । आसी॑नः । सु॒ऽम॒तिम् । चि॒कि॒द्धि॒ । नः॒ ।
यत् । उ॒त्ऽपत॑न् । वद॑सि । क॒र्क॒रिः । य॒था॒ । बृ॒हत् । व॒दे॒म॒ । वि॒दथे॑ । सु॒ऽवीराः॑ ॥
Hellwig Grammar
- āvadaṃs ← āvadan ← āvad ← √vad
- [verb noun], nominative, singular
- tvaṃ ← tvam ← tvad
- [noun], nominative, singular
- “you.”
- śakune ← śakuni
- [noun], vocative, singular, masculine
- “Śakuni; bird; large bird; Śakuni.”
- bhadram ← bhadra
- [noun], accusative, singular, neuter
- “happiness; bhadra; deodar; Bhadra; Bhadra; bhadra [word]; Bhadra; Bhadrāsana; prosperity; good fortune; benefit.”
- ā
- [adverb]
- “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”
- vada ← vad
- [verb], singular, Present imperative
- “describe; teach; speak; tell; say; call; name; enumerate; declare; diagnose; address; say; pronounce; express; instruct; order.”
- tūṣṇīm
- [adverb]
- “mutely.”
- āsīnaḥ ← ās
- [verb noun], nominative, singular
- “sit; stay; sit down; dwell; lie; lie; exist.”
- sumatiṃ ← sumatim ← sumati
- [noun], accusative, singular, feminine
- “benevolence; favor; Sumati.”
- cikiddhi ← cit
- [verb], singular, Perfect imperative
- “notice; observe; attend to; intend.”
- naḥ ← mad
- [noun], dative, plural
- “I; mine.”
- yad ← yat
- [adverb]
- “once [when]; because; that; if; how.”
- utpatan ← utpat ← √pat
- [verb noun], nominative, singular
- “soar; arise; originate; rise; get up.”
- vadasi ← vad
- [verb], singular, Present indikative
- “describe; teach; speak; tell; say; call; name; enumerate; declare; diagnose; address; say; pronounce; express; instruct; order.”
- karkarir ← karkariḥ ← karkari
- [noun], nominative, singular, feminine
- yathā
- [adverb]
- “equally; as; so that; like; how; yathā [word]; that; wherein.”
- bṛhad ← bṛhat
- [noun], accusative, singular, neuter
- “large; great; loud; high; much(a); exalted; abundant; intensive; strong; huge.”
- vadema ← vad
- [verb], plural, Present optative
- “describe; teach; speak; tell; say; call; name; enumerate; declare; diagnose; address; say; pronounce; express; instruct; order.”
- vidathe ← vidatha
- [noun], locative, singular, neuter
- “meeting; wisdom; council.”
- suvīrāḥ ← su
- [adverb]
- “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”
- suvīrāḥ ← vīrāḥ ← vīra
- [noun], nominative, plural, masculine
- “hero; man; Vīra; vīra; vīra [word]; Vīra.”
सायण-भाष्यम्
श्कुनेहेकपिञ्चल आवदन् शब्दङ्कुर्वन् त्वम्भद्रमावद मङ्गलंवद तूष्णीमासीनः तूष्णीन्तिष्ठन्न पिनोस्माकंसुमतिञ्चिकिद्धिबुद्भ्यस्वयद्यदाउत्पतन् वदसितदा कर्करिर्यथाकर्करिर्वदति कर्करिर्वाद्य विशॆषः अन्यद्भ्याख्यातचरम् ॥ ३ ॥ ॥ अथतृतीयम्मण्डलम् ॥वैश्वामित्रेतृतीयेमण्डलेपञ्चानुवाकाः तत्रप्रथमेनुवाके द्वादशसूक्तानि तत्रसोमस्यमेतित्रयो- विंशत्यृचम्प्रथमंसूक्तं तथाचानुक्रान्तं—सोमस्यत्र्यधिकेति अस्यमण्डलस्यद्रष्टाविश्वामित्रऋषिः अनु क्तत्वान्त्रिष्टुप् छन्दः मण्डलादिष्वाग्नेयमितिपरिभाषयाग्निर्देवता प्रातरनुवाकाश्विनशस्त्रयोस्त्रैष्टुभे छन्दसिविनियोगः तथाचसूत्रम्—सोमस्यमातवसम्प्रत्यग्निरितित्रीणीति ।
Wilson
English translation:
“When uttering your cry, O Bird, proclaim good fortune; when sitting silently cherish kind thoughts towards us; when you cry as you are flying, let the sound be like that of a lute; so that, blessed with excellent descendants, we may worthily praise you at this sacrifice.”
Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya
Like that of a lute: karkarir yathā: the karkari is a musical instrumental ument: vādya viśeṣaḥ
Jamison Brereton
When you are speaking, omen-bird, speak auspiciously; when you are sitting silently, take note of our good thought.
When, as you fly up, you speak like a lute… – May we speak loftily at the ritual distribution, in possession of good heroes.III
Jamison Brereton Notes
The provision of sitting silently reminds us of the actions and role of the Brāhmaṇa priest in later śrauta ritual: associated (secondarily) with the AV, he silently observes the proceedings for errors and omissions. But that development may be too late for even a late RVic hymn.
Griffith
When singing here, O Bird. announce good luck to us, and when thou sittest still think on us with kind thoughts.
Geldner
Wenn du dich ankündigst, so künde uns Glück, o Vogel; wenn du schweigend sitzest, dann sinne Wohlwollen für uns; wenn du auffliegend wie eine Laute erklingst - Wir möchten das große Wort führen als die Meister in der Weisheit.
Grassmann
Wenn du uns anschreist, o ^‘akuni, so lasse glücklichen Ruf erschallen, wenn du still sitzest, so achte auf unsern Lobgesang, und wenn du auffliegend gleich der Laute erklingst; im Männerchor lasst laut uns singen beim Gottesdienst.
Elizarenkova
Провозглашая, счастье ты нам провозгласи, о вещая птица!
Сидя молча, направь на нас (свою) благожелательность!
Когда, взлетая, ты звучишь, как лютня, –
Мы хотим провозгласить жертвенную раздачу, (чтобы иметь) прекрасных мужей!
अधिमन्त्रम् (VC)
- कपिञ्जलइवेन्द्रः
- गृत्समदः शौनकः
- निचृज्जगती
- निषादः
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
फिर उसी विषय को कहते हैं।
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - हे (शकुने) शक्तिमान् पक्षी के समान वर्त्तमान ! तू (आवदन्) सब ओर से उपदेश करता हुआ (भद्रम्) कल्याण करने योग्य प्रस्ताव का (आवद) अच्छे प्रकार उपदेश कर (तूष्णीम्) मौन को आलम्बन कर (आसीनः) बैठे हुए योग का अभ्यास करता हुआ (नः) हम लोगों की (सुमतिम्) शुभ बुद्धि (चिकिद्धि) समझ (उत्पतन्) ऊपर को उड़ते के समान जिस (भद्रम्) कल्याण करने योग्य काम को (यथा) जैसे (कर्करिः) निरन्तर करनेवाला हो वैसे (वदसि) कहते हो इसी से (सुवीराः) सुन्दर वीरोंवाले हम लोग (विदथे) संग्राम में (बृहत्) बहुत कुछ (वदेम) कहें ॥३॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है। जो विद्याओं को सुनकर मनन करते हुए पढ़ाते और सत्य को जानकर औरों को उपदेश करते हैं, वे सबके कल्याण करनेवाले होते हैं ॥३॥ इस सूक्त में उपदेशकों के गुणों का वर्णन होने से इस सूक्त के अर्थ की पिछले सूक्त के अर्थ के साथ संगति जाननी चाहिये ॥ यह तेतालीसवाँ सूक्त बारहवाँ वर्ग चौथा अनुवाक और दूसरा मण्डल समाप्त हुआ ॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - अन्वयः
अन्वय: हे शकुने त्वमावदन् सन् भद्रमावद तूष्णीमासीनो योगाभ्यासं कुर्वन् नः सुमतिं चिकिद्धि उत्पतन्निव यद्भद्रं यथा कर्करिस्तथा वदसि अनेनैव सुवीराः सन्तो वयं विदथे बृहद्वदेम ॥३॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - विषयः
पुनस्तमेव विषयमाह।
दयानन्द-सरस्वती (हि) - पदार्थः
पदार्थान्वयभाषाः - (आवदन्) समन्तादुपदिशन् (त्वम्) (शकुने) शक्तिमत्पक्षिवद्वर्त्तमान (भद्रम्) भन्दनीयं वचः (आ) (वद) (तूष्णीम्) मौनमालम्ब्य (आसीनः) उपविष्टस्सन् (सुमतिम्) शोभनां प्रज्ञाम् (चिकिद्धि) ज्ञापय (नः) अस्मान् (यत्) (उत्पतन्) ऊर्ध्वमुड्डीयमान इव (वदसि) (कर्करिः) भृशं कुर्वन् (यथा) (बृहत्) (वदेम) (विदथे) (सुवीराः) ॥३॥
दयानन्द-सरस्वती (हि) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः। ये विद्याः श्रुत्वा मन्वाना अध्यापयन्तस्सन्तः सत्यं विज्ञायाऽन्यानुपदिशन्ति ते सर्वेषां कल्याणकरा भवन्तीति ॥३॥ अत्रोपदेशकगुणवर्णनादेतदर्थस्य पूर्वसूक्तार्थेन सह संगतिर्वेद्या ॥ इति त्रिचत्वारिंशत्तमं सूक्तं द्वादशो वर्गश्चतुर्थोऽनुवाको द्वितीयं मण्डलं च समाप्तम् ॥
सविता जोशी ← दयानन्द-सरस्वती (म) - भावार्थः
भावार्थभाषाः - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. जे विद्येचे श्रवण करून मनन करून शिकवितात व सत्य जाणून इतरांना उपदेश करतात, ते सर्वांचे कल्याणकर्ते असतात. ॥ ३ ॥