०३७

• देवता - द्रविणोदाः
• ऋषिः - गृत्समद (आङ्गिरसः शौनहोत्रः पश्चाद्) भार्गवः शौनकः
• छन्दः - जगती

म᳓न्दस्व होत्रा᳓द् अ᳓नु जो᳓षम् अ᳓न्धसो
अ᳓ध्वर्यवः स᳓ पूर्णां᳓ वष्टि आसि᳓चम्
त᳓स्मा एत᳓म् भरत तद्वशो᳓ ददि᳓र्
होत्रा᳓द् सो᳓मं द्रविणोदः पि᳓ब र्तु᳓भिः

Strata
Normal

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
ándhasaḥ ← ándhas- 2 (nominal stem)
{case:GEN, gender:N, number:SG}

ánu ← ánu (invariable)

hotrā́t ← hotrá- (nominal stem)
{case:ABL, gender:N, number:SG}

jóṣam ← jóṣa- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

mándasva ← √mand- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}

ádhvaryavaḥ ← adhvaryú- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:PL}

āsícam ← āsíc- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

pūrṇā́m ← √pr̥̄- 1 (root)
{case:ACC, gender:F, number:SG, non-finite:PPP}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

vaṣṭi ← √vaś- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

bharata ← √bhr̥- (root)
{number:PL, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

dadíḥ ← dadí- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

etám ← eṣá (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

tadvaśáḥ ← tadvaśá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

tásmai ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

draviṇodaḥ ← draviṇodas- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

hotrā́t ← hotrá- (nominal stem)
{case:ABL, gender:N, number:SG}

píba ← √pā- 2 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

r̥túbhiḥ ← r̥tú- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

sómam ← sóma- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

मन्द॑स्व । हो॒त्रात् । अनु॑ । जोष॑म् । अन्ध॑सः । अध्व॑र्यवः । सः । पू॒र्णाम् । व॒ष्टि॒ । आ॒ऽसिच॑म् ।
तस्मै॑ । ए॒तम् । भ॒र॒त॒ । त॒त्ऽव॒शः । द॒दिः । हो॒त्रात् । सोम॑म् । द्र॒वि॒णः॒ऽदः॒ । पिब॑ । ऋ॒तुऽभिः॑ ॥

• mandasva ← mand
• [verb], singular, Present imperative
• “rejoice; exhilarate.”

• hotrād ← hotrāt ← hotra
• [noun], ablative, singular, neuter
• “yajña; sacrifice.”

• anu
• [adverb]
• “subsequently; behind; along; towards; because.”

• joṣam ← joṣa
• [noun], accusative, singular, masculine

• andhaso ← andhasaḥ ← andhas
• [noun], genitive, singular, neuter
• “Soma; drink; amṛta.”

• ‘dhvaryavaḥ ← adhvaryavaḥ ← adhvaryu
• [noun], vocative, plural, masculine
• “Adhvaryu; adhvaryu [word]; Yajur-Veda.”

• sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• pūrṇāṃ ← pūrṇām ← pṛ
• [verb noun], accusative, singular
• “fill; elapse; pull back; fill; satisfy; bestow; meet; stuff; load; mix; complete.”

• vaṣṭy ← vaṣṭi ← vaś
• [verb], singular, Present indikative
• “desire; agree; call; care; like; love.”

• āsicam ← āsic
• [noun], accusative, singular, feminine
• “pouring.”

• tasmā ← tasmai ← tad
• [noun], dative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• etam ← etad
• [noun], accusative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); etad [word].”

• bharata ← bhṛ
• [verb], plural, Present imperative
• “bring; hold; fill; support; wear; possess; carry; nourish; keep; hire; have; satiate; follow; bear.”

• tadvaśo ← tad
• [noun]
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• tadvaśo ← vaśaḥ ← vaśa
• [noun], nominative, singular, masculine
• “control; dominion; influence; power; Vaśa; vaśa [word]; will; authority; control; wish; supervision.”

• dadir ← dadiḥ ← dadi
• [noun], nominative, singular, masculine
• “giving; big.”

• hotrāt ← hotra
• [noun], ablative, singular, neuter
• “yajña; sacrifice.”

• somaṃ ← somam ← soma
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• draviṇodaḥ ← draviṇaḥ ← draviṇas
• [noun], neuter
• “property.”

• draviṇodaḥ ← daḥ ← dā
• [noun], vocative, singular, masculine
• “giving.”

• piba ← pā
• [verb], singular, Present imperative
• “drink; gulp; soak; drink; suck; inhale.”

• ṛtubhiḥ ← ṛtu
• [noun], instrumental, plural, masculine
• “season; turn; menstruation; ṛtu [word]; time period; order; six.”

यस्यनिःश्वसितंवेदाभ्योखिलञ्जगत् । निर्ममेतमहंवन्देविद्यातीर्थमहेश्वरम् ॥ १ ॥अथद्वितीयाष्टकस्याष्टमोध्यायआरभ्यते द्वितीयमण्डलस्यचतुर्थेनुवाकेमन्दस्वेतिषळृचम्पञ्चमंसूक्तं गार्त्समदं मन्दस्वेत्यनुक्रान्तं पूर्वत्रऋतव्यन्तुजागतन्त्वितितुशब्दप्रयोगादिदमपिजागतमृतव्यं तत्रा द्याश्चतस्रऋचोद्रविणोदोदेवताकाः पञ्चम्याश्विनी पष्ठ्याग्नेयी दशरात्रेषष्ठेहनिऋतुयाजेषुप्रैषानृक् शिरस्कान् कृत्वातैः प्रैषैः प्रेषितव्यंयष्टव्यञ्च तत्रसप्तमादीनाम्प्रैषाणामुपरिष्टात् मन्दस्वेत्याद्याःषळृ चः क्रमेणप्रक्षेपणीयाः सूत्रन्तुपूर्वमेवोदाहृतम् ।हेद्रविणोदः द्रविणसोधनस्यदातः एतन्नामकदेव अन्धसः देवानामन्नरूपस्य सोमस्य सोमेन होत्रात् होतृकर्तृकाद्यागात् अनुजोषं प्रीतिमनुमन्दस्व हर्षम्प्राप्नुहि हेअध्वर्यवः सद्रविणोदाः—पूर्णां सम्पूर्णां आसिचं आसिच्यमानाहुतिं वष्टि कामयते अतस्तस्मैद्रविणोदसेग्नये एतंसोमम्भरत प्रापयत तद्वशस्तत्कामोद्रविणोदाःददिर्दाता युष्माकमभीष्टफलस्यदाताभवतीतिशेषः किञ्च हेद्र विणोदः होत्रात् होतुर्यागात् ऋतुभिः इषमासाभिमानिभिः ऋतुदेवैः सहसोमम्पिब ॥ १ ॥

English translation:

“Be gratified, Draviṇodas, by the sacrificial food presented as the offering of the Hotā; he desires, priests, a fall libation; present it to him, and influenced (by it, he will be your) benefactor; drink, Draviṇodas, along with the Ṛtus, the Soma, the offering of the Hotā.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Drink, Draviṇodas, along with the Ṛtus: somam draviṇodaḥ piba ṛtubhiḥ: this is the refrain of the next two hymns also and of the last hymn;

Ṛtus = the seasons, deities presiding over the months, in series: iṣa, urjja, sahas, tapasya

Become exhilarated on the stalk, from the Hotar’s cup at your pleasure. O Adhvaryu, he desires a full outpouring.
Bring this to him. Such is the desire of the giver. The soma from the Hotar’s cup, o Wealth-Giver—drink it at your turns.

As noted above ad II.36.3 the VP mándasva … ándhasaḥ repeats the same phrase there; our ánu jóṣam echoes the part. jujuṣāṇáḥ there.

Enjoy thy fill of meath out of the Hotar’s cup: Adhvaryus he desires a full draught poured for him.
Bring it him: seeking this he gives. Granter of Wealth, drink Sorna with the Rtus from the Hotar’s cup.

Berausche dich nach Lust an dem Trank aus dem Becher des Hotri! Adhvaryu´s! Er wünscht voll eingeschenkt. Ihm bringet diesen! Er verlangt darnach, er pflegt zu schenken. Trink, o Dravinodas, den Soma aus dem Becher des Hotri zu den Zeiten!

Erfreu nach Lust aus Priesters Schale dich am Kraut, o Opfrer, er verlangt die Schale ganz gefüllt, Ihm bringt den Trunk, das will er, trink den Soma denn, Schatzgeber aus des Priesters Napf zur Opferzeit.

Опьяняйся по желанию соком (сомы) из кубка хотара!
Адхварью! Он хочет, чтобы налили полно!
Поднесите ему его! Он этого хочет, даритель.
О Дравинодас, пей сому из кубка хотара в (свое) время!

• द्रविणोदाः
• गृत्समदः शौनकः
• निचृज्जगती
• निषादः

अब छः चा वाले सैंतीसवें सूक्त का आरम्भ है, उसके प्रथम मन्त्र में विद्वानों के गुणों का उपदेश करते हैं।

पदार्थान्वयभाषाः - हे (द्रविणोदः) धन देनेवाले आप (होत्रात्) लेने से (अन्धसः) अन्न की (जोषम्) प्रीति का (अनु, मन्दस्व) अनुमोदन करो और जैसे (सः) वह विद्वान् (पूर्णाम्) पूर्ण वृष्टि को (आसिचम्) अच्छे प्रकार सींचनेवाले की (वष्टि) कामना करता है वैसे, हे (अध्वर्यवः) अपने को यज्ञ की इच्छा करनेवाले तुम (तस्मै) उसके लिये (एतम्) उसकी इच्छावान् (ददिः) दाता आप (तुभिः) वसन्तादि तुओं के साथ (होत्रात्) देनेवाले से (सोमम्) ओषधियों के रस को (पिब) पिओ ॥१॥

भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है। मनुष्यों को परस्पर के लिये विद्या धन और धान्य आदि पदार्थ देकर निरन्तर आनन्द करना चाहिये ॥१॥

अन्वय: हे द्रविणोदस्त्वं होत्रादन्धसो जोषमनु मन्दस्व। यथा स विद्वान् पूर्णामासिचं वष्टि तथा हे अध्वर्यवो यूयं तस्मा एतं भरत। हे द्रविणोदस्तद्वशो ददिस्त्वमृतुभिः सह होत्रात्सोमं पिब ॥१॥

अथ विद्वद्गुणानाह।

पदार्थान्वयभाषाः - (मन्दस्व) आनन्द (होत्रात्) आदानात् (अनु) (जोषम्) प्रीतिम् (अन्धसः) अन्नस्य (अध्वर्यवः) य आत्मानमध्वरमिच्छवस्ते (सः) (पूर्णाम्) (वष्टि) कामयते (आसिचम्) समन्तात्सेचकम् (तस्मै) (एतम्) (भरत) धरत। अत्र बहुलं छन्दसीति शपः श्लुर्न (तद्वशः) तदिच्छः (ददिः) दाता (होत्रात्) दातुः (सोमम्) (द्रविणोदः) यो द्रविणो ददाति तत्सम्बुद्धौ (पिब) (तुभिः) वसन्तादिभिः ॥१॥

भावार्थभाषाः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः। मनुष्यैः परस्परेभ्यो विद्याधनधान्यादीनि दत्वा सततमानन्दितव्यम् ॥१॥

या सूक्तात विद्वानाच्या गुणांचे वर्णन असल्यामुळे या सूक्ताच्या अर्थाची मागच्या सूक्ताच्या अर्थाबरोबर संगती जाणली पाहिजे.

भावार्थभाषाः - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. माणसांनी परस्परांसाठी विद्या, धन व धान्य इत्यादी पदार्थ देऊन निरंतर आनंद प्राप्त केला पाहिजे. ॥ १ ॥

• देवता - द्रविणोदाः
• ऋषिः - गृत्समद (आङ्गिरसः शौनहोत्रः पश्चाद्) भार्गवः शौनकः
• छन्दः - जगती

य᳓म् उ पू᳓र्वम् अ᳓हुवे त᳓म् इदं᳓ हुवे
से᳓द् उ ह᳓व्यो ददि᳓र् यो᳓ ना᳓म प᳓त्यते
अध्वर्यु᳓भिः प्र᳓स्थितं सोमिय᳓म् म᳓धु
पोत्रा᳓त् सो᳓मं द्रविणोदः पि᳓ब र्तु᳓भिः

Strata
Normal

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
áhuve ← √hū- (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:AOR, voice:MED}

huve ← √hū- (root)
{number:SG, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

idám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

pū́rvam ← pū́rva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

tám ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

u ← u (invariable)

yám ← yá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

dadíḥ ← dadí- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

hávyaḥ ← hávya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ít ← ít (invariable)

nā́ma ← nā́man- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

pátyate ← √pat- 2 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

u ← u (invariable)

yáḥ ← yá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

adhvaryúbhiḥ ← adhvaryú- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

mádhu ← mádhu- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

prásthitam ← √sthā- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

somyám ← somyá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

draviṇodaḥ ← draviṇodas- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

píba ← √pā- 2 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

potrā́t ← potrá- (nominal stem)
{case:ABL, gender:N, number:SG}

r̥túbhiḥ ← r̥tú- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

sómam ← sóma- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

यम् । ऊं॒ इति॑ । पूर्व॑म् । अहु॑वे । तम् । इ॒दम् । हु॒वे॒ । सः । इत् । ऊं॒ इति॑ । हव्यः॑ । द॒दिः । यः । नाम॑ । पत्य॑ते ।
अ॒ध्व॒र्युऽभिः॑ । प्रऽस्थि॑तम् । सो॒म्यम् । मधु॑ । पो॒त्रात् । सोम॑म् । द्र॒वि॒णः॒ऽदः॒ । पिब॑ । ऋ॒तुऽभिः॑ ॥

• yam ← yad
• [noun], accusative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• u
• [adverb]
• “ukāra; besides; now; indeed; u.”

• pūrvam
• [adverb]
• “earlier; first; once; previously; ahead.”

• ahuve ← hvā
• [verb], singular, Imperfect
• “raise; call on; call; summon.”

• tam ← tad
• [noun], accusative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• idaṃ ← idam
• [noun], accusative, singular, neuter
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• huve ← hvā
• [verb], singular, Present indikative
• “raise; call on; call; summon.”

• sed ← sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• sed ← id
• [adverb]
• “indeed; assuredly; entirely.”

• u
• [adverb]
• “ukāra; besides; now; indeed; u.”

• havyo ← havyaḥ ← hvā
• [verb noun], nominative, singular
• “raise; call on; call; summon.”

• dadir ← dadiḥ ← dadi
• [noun], nominative, singular, masculine
• “giving; big.”

• yo ← yaḥ ← yad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• nāma ← nāman
• [noun], accusative, singular, neuter
• “name; appellation; nāman [word]; nāmakaraṇa; surname; noun; word.”

• patyate ← paty
• [verb], singular, Present indikative
• “own; have; master.”

• adhvaryubhiḥ ← adhvaryu
• [noun], instrumental, plural, masculine
• “Adhvaryu; adhvaryu [word]; Yajur-Veda.”

• prasthitaṃ ← prasthitam ← prasthā ← √sthā
• [verb noun], nominative, singular
• “depart; give; depart; go; stay; proceed.”

• somyam ← somya
• [noun], nominative, singular, neuter
• “saumya.”

• madhu
• [noun], nominative, singular, neuter
• “honey; alcohol; sweet; nectar; madhu [word].”

• potrāt ← potra
• [noun], ablative, singular, neuter

• somaṃ ← somam ← soma
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• draviṇodaḥ ← draviṇaḥ ← draviṇas
• [noun], neuter
• “property.”

• draviṇodaḥ ← daḥ ← dā
• [noun], vocative, singular, masculine
• “giving.”

• piba ← pā
• [verb], singular, Present imperative
• “drink; gulp; soak; drink; suck; inhale.”

• ṛtubhiḥ ← ṛtu
• [noun], instrumental, plural, masculine
• “season; turn; menstruation; ṛtu [word]; time period; order; six.”

हेद्रविणोदः यमु यन्त्वामेवपूर्वंहोतृकर्तृकेसोमयागेहुवे आहुतवानस्मि इदंसम्प्रति तं तमेव पोतृ कर्तृकेसोमयागेहुवे आह्वयामि सेत् सएवद्रविणोदाः हव्यः ह्वातव्यः उइतिपूरणे ददिरभीष्ट फलस्यदातायोनाम यः खलुपत्यते देवतात्वेनेष्टे तस्मैद्रविणोदसे सोम्यंसोमात्मकं मधुअध्वर्युभिः प्रस्थितम्प्रणीतमासीत् हेद्रविणोदः पोत्रात् पोतुर्यागात् ऋतुभिः ऊर्जसञ्ज्ञकैः सहसोमम्पिब ॥ २ ॥

English translation:

“He, whom I formerly invoked and whom I now invoke, is verily worthy of invocation, for he is renowned as a benefactor; the Soma libation has been brought by the priests; drink, Draviṇodās, along with the Ṛtus, the Soma, the offering of the Potā.”

The one I invoked previously, him I invoke right now. Just he is to be invoked, who owns the name “Giver.”
The somian honey has been set forth by the Adhvaryus. The soma from the Potar’s cup, o Wealth-Giver—drink it at your turns.

The nom. dadíḥ must be part of the rel. cl., specifying acc. nā́ma. dadíḥ is nominative because it is a quotation of the name.

He whom of old I called on, him I call on now. He is to be invoked; his name is He who Gives,
Here brought by priests is Soma meath. Granter of Wealth, drink Soma with the Rtus from the Potar’s cup.

Ich rufe jetzt den, den ich früher rief. Er ist anzurufen, der den Namen Geber besitzt. Die somische Süßigkeit ist von den Adhvaryu´s vorgesetzt; trinke, o Dravinodas, den Soma aus dem Becher des Potri zu den Zeiten!

Ihn, den ich sonst auch angerufen, ruf’ ich jetzt, er ist zu rufen, der des Gebers Namen führt; Das Somasüss ist hingestellt, so trink es denn Schatzgeber aus des Läutrers Napf zur Opferzeit.

Я зову сейчас того, кого я и раньше звал.
Только тот достоин призывов, кто имеет имя “даритель”.
Сладость сомы предложена (жрецами-) адхварью.
О Дравинодас, пей сому из кубка потара в (свое) время!

• द्रविणोदाः
• गृत्समदः शौनकः
• जगती
• निषादः

फिर उसी विषय को अगले मन्त्र में कहा है।

पदार्थान्वयभाषाः - हे (द्रविणोदः) धन देनेवाले जैसे (यः) जो (ददिः) देनेवाला (हव्यः) ग्रहण करने योग्य मैं (यम्, उ) जिसको (पूर्वम्) प्रथम (अहुवे) होमता हूँ (सः) सो मैं (तम्) उस (इदम्) इसको (नाम) प्रसिद्ध (इत्) ही (उ) तर्क-वितर्क के साथ (पत्यते) पति करने अर्थात् रक्षक की इच्छा करनेवाले के लिये (हुवे) ग्रहण करता हूँ। और (अध्वर्युभिः) अपने को हिंसा न चाहनेवाले जनों तथा (तुभिः) वसन्तादि तुओं के साथ वर्त्तमान जैसे मैं (प्रस्थितम्) ओषधियों से निकाले हुए (सोम्यम्) सोम के योग्य (मधु) मधुर गुणयुक्त रस को पीता हूँ वैसे (पोत्रात्) पवित्र करनेवाले से (सोमम्) महौषधियों के रस को तू (पिब) पी ॥२॥

भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है। जो अविद्वान् पुरुष विद्वानों के साथ सङ्गति कर अन्न पान आदि की अच्छी परीक्षा करके उसको सेवते हैं, वे सुखी होते हैं ॥२॥

अन्वय: हे द्रविणोदो यथा यो ददिर्हव्योऽहं यमु पूर्वमहुवे सोऽहं तमिदं नामेदु पत्यते हुवे। अध्वर्युभिरृतुभिस्सह वर्त्तमानो यथाऽहं प्रस्थितं सोम्यं मधु पिबामि तथा पोत्रात्सोमं त्वं पिब ॥२॥

पुनस्तमेव विषयमाह।

पदार्थान्वयभाषाः - (यम्) (उ) वितर्के (पूर्वम्) (अहुवे) जुहोमि, अत्र बहुलं छन्दस्यमाङ्योगेऽपीत्यडागमः (तम्) (इदम्) (हुवे) गृह्णामि (सः) (इत्) एव (उ) (हव्यः) ग्रहीतुमर्हः (ददिः) दाता (यः) (नाम) (पत्यते) पतिं कुर्वते (अध्वर्युभिः) आत्मनोऽहिंसामनिच्छुभिः (प्रस्थितम्) ओषधिभ्यो निष्पादितम् (सोम्यम्) सोमार्हम् (मधु) मधुरगुणयुक्तम् (पोत्रात्) पवित्रकर्त्तुः (सोमम्) महौषधिरसम् (द्रविणोदः) धनप्रद (पिब) (तुभिः) ॥२॥

भावार्थभाषाः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः। येऽविद्वांसो विद्वद्भिः सह सङ्गत्यान्नपानादिकं सुपरीक्ष्य सेवन्ते ते सुखिनो भवन्ति ॥२॥

भावार्थभाषाः - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. जे अविद्वान पुरुष विद्वानांबरोबर संगती करून अन्न व पाणी यांची परीक्षा करून त्याचे सेवन करतात, ते सुखी होतात. ॥ २ ॥

• देवता - द्रविणोदाः
• ऋषिः - गृत्समद (आङ्गिरसः शौनहोत्रः पश्चाद्) भार्गवः शौनकः
• छन्दः - जगती

मे᳓द्यन्तु ते व᳓ह्नयो ये᳓भिर् ई᳓यसे
अ᳓रिषण्यन् वीळयस्वा वनस्पते
आयू᳓या धृ᳓ष्णो अभिगू᳓रिया तुवं᳓
नेष्ट्रा᳓त् सो᳓मं द्रविणोदः पि᳓ब र्तु᳓भिः

Strata
Normal

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
ī́yase ← √i- 2 (root)
{number:SG, person:2, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

médyantu ← √med- (root)
{number:PL, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

váhnayaḥ ← váhni- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

yébhiḥ ← yá- (pronoun)
{case:INS, gender:M, number:PL}

áriṣaṇyan ← áriṣaṇyant- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

vanaspate ← vánaspáti- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

vīḷayasva ← √vīḍ- ~ √vīḷ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}

abhigū́rya ← √gr̥̄- 1 (root)
{non-finite:CVB}

āyū́ya ← √yu- 1 (root)
{non-finite:CVB}

dhr̥ṣṇo ← dhr̥ṣṇú- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

tvám ← tvám (pronoun)
{case:NOM, number:SG}

draviṇodaḥ ← draviṇodas- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

neṣṭrā́t ← neṣṭrá- (nominal stem)
{case:ABL, gender:N, number:SG}

píba ← √pā- 2 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

r̥túbhiḥ ← r̥tú- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

sómam ← sóma- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

मेद्य॑न्तु । ते॒ । वह्न॑यः । येभिः॑ । ईय॑से । अरि॑षण्यन् । वी॒ळ॒य॒स्व॒ । व॒न॒स्प॒ते॒ ।
आ॒ऽयूय॑ । धृ॒ष्णो॒ इति॑ । अ॒भि॒ऽगूर्य॑ । त्वम् । ने॒ष्ट्रात् । सोम॑म् । द्र॒वि॒णः॒ऽदः॒ । पिब॑ । ऋ॒तुऽभिः॑ ॥

• medyantu ← med
• [verb], plural, Present imperative
• “boom.”

• te ← tvad
• [noun], genitive, singular
• “you.”

• vahnayo ← vahnayaḥ ← vahni
• [noun], nominative, plural, masculine
• “fire; digestion; Plumbago zeylanica; Agni; vahni; draft horse; three; sacrificial fire; Vahni; gold; southeast; citron; charioteer; leader.”

• yebhir ← yebhiḥ ← yad
• [noun], instrumental, plural, masculine
• “who; which; yat [pronoun].”

• īyase ← ī ← √i
• [verb], singular, Present indikative
• “beg; solicit.”

• ‘riṣaṇyan ← a
• [adverb]
• “not; akāra; a [taddhita]; a [word]; a; a.”

• ‘riṣaṇyan ← riṣaṇyan ← riṣaṇy ← √riṣ
• [verb noun], nominative, singular
• “riṣaṇy [verb].”

• vīḍayasvā ← vīḍayasva ← vīḍay ← √vīḍ
• [verb], singular, Present imperative
• “solidify; strengthen.”

• vanaspate ← vanaspati
• [noun], vocative, singular, masculine
• “tree; banyan; vanaspati [word]; vanaspativarga; vaṭādi.”

• āyūyā ← āyūya ← āyu ← √yu
• [verb noun]

• dhṛṣṇo ← dhṛṣṇu
• [noun], vocative, singular, masculine
• “brave; ferocious; strong.”

• abhigūryā ← abhigūrya ← abhigur ← √gur
• [verb noun]

• tvaṃ ← tvam ← tvad
• [noun], nominative, singular
• “you.”

• neṣṭrāt ← neṣṭra
• [noun], ablative, singular, neuter

• somaṃ ← somam ← soma
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• draviṇodaḥ ← draviṇaḥ ← draviṇas
• [noun], neuter
• “property.”

• draviṇodaḥ ← daḥ ← dā
• [noun], vocative, singular, masculine
• “giving.”

• piba ← pā
• [verb], singular, Present imperative
• “drink; gulp; soak; drink; suck; inhale.”

• ṛtubhiḥ ← ṛtu
• [noun], instrumental, plural, masculine
• “season; turn; menstruation; ṛtu [word]; time period; order; six.”

हेद्रविणोदः येभिर्यैःवाहैः ईयसेप्राप्नोषि तेतव वह्नयोवोढारइतियास्केनोक्तत्वात् तेमेद्यन्तु तृप्यन्तु हेवनस्पतेवनानाम्पते अरिषण्यन् अहिंसन् वीळयस्व दृढीभव हेधृष्णोधर्षकत्वं आयूय आगत्य अभिगूर्य उद्यम्य नेष्ट्रात् नेष्टुर्यागात् ऋतुभिः सहः सञ्ज्ञकैः सहसोमम्पिब ॥ ३ ॥

English translation:

“May these your bearers, by whom you are borne along, be satisfied; lord of the forest, be firm, doing no injury, steadfast of resolve; come and being gracious, drink, Draviṇodas, along with the Ṛtus, the Soma, the offering of the Neṣṭā.”

Let your draft-animals become fat, with which you go speeding.
Allowing no harm to befall, make yourself firm, o lord of the forest [=chariot].

Having drawn it to you, bold one, having greeted it: the soma from the Neṣṭar’s cup, o Wealth-Giver—drink it at your turns.

Although the default referent of the voc. vanaspate in a ritual context might be assumed to be the sacrificial post (cf. III.8.1, 3, 6, 11), the contents of ab – both the draught animals of a and vīḍayasvā in b – point rather to the chariot. See VI.47.26 cited by both Geldner and Renou Why the chariot is addressed and identified with the wealth-giver is not clear to me, save for the fact that in the later ritual the Ṛtugraha libations take place in the cart shed (see, e.g., Eggeling, SBE 26.319-20).

Note that the havirdhāna carts are the subject of the last tṛca of nearby II.41 (vss. 19- 21).

Fat may the horses be wherewith thou specdest on: Lord of the Wood, unharming, strengthen thou thyself.
Drawing and seizing, Bold One, thou who grantest wealth, drink Soma with the Rtus from the Nestar’s cup.

Deine Zugtiere sollen feist werden, mit denen du fährst. Sei dauerhaft, ohne Unfall, o Baum! Ihn an dich ziehend, lobend, du Mutiger, trink, o Dravinodas, den Soma aus dem Becher des Nestri zu den Zeiten!

Die Schar der Rosse werde feist, mit der du fährst, o säume nicht und stärke dich, o Waldesherr, Ergreif den Soma, Kühner, nimm ihn, trinke ihn, Schatzgeber, aus des Führers Napf zur Opferzeit.

Пусть жиреют упряжные животные, на которых ты ездишь!
Будь крепким, не испытывая повреждений, о лесное дерево!
Удерживая (его для себя), о дерзкий, превознося, ты,
О Дравинодас, пей сому из кубка нештара в (свое) время!

• द्रविणोदाः
• गृत्समदः शौनकः
• विराड्जगती
• निषादः

फिर उसी विषय को अगले मन्त्र में कहा है।

पदार्थान्वयभाषाः - हे (द्रविणोदः) धन के देने और (वनस्पते) किरणसमूह की रक्षा करनेवाले (धृष्णो) प्रगल्भ आप जैसे (वह्नयः) पदार्थ पहुँचानेवाले (ते) आपके (सोमम्) ओषध्यादि रस को (मेद्यन्तु) सचिक्कन अपने को चाहें वा (येभिः) जिनके साथ आप (ईयसे) प्राप्त होते हो वैसे उनके साथ (अरिषण्यन्) धन की न काङ्क्षा करते हुए (वीळयस्व) स्तुति कीजिये (अभिगूर्य) और सब ओर से उद्यम कर (आयूय) और मेलकर (नेष्ट्रात्) प्राप्ति से (त्वम्) आप (तुभिः) वसन्तादि तुओं के साथ (सोमम्) ओषध्यादि के रस को (पिब) पिओ ॥३॥

भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है। किसी को बिना उद्यम के न रहना चाहिये और तुओं के प्रति अनुकूल व्यवहार करके सुख बढ़ाना चाहिये ॥३॥

अन्वय: हे द्रविणोदो वनस्पते धृष्णो त्वं यथा वह्नयस्ते सोमं मेद्यन्तु येभिः सहेयसे तथा तैः सहाऽरिषण्यन् वीळयस्व, अभिगूर्यायूय नेष्ट्रात्त्वमृतुभिः सह सोमं पिब ॥३॥

पुनस्तमेव विषयमाह।

पदार्थान्वयभाषाः - (मेद्यन्तु) आत्मनो मेदं स्नेहमिच्छन्तु (ते) तव (वह्नयः) वोढारः। वह्नयो वोढार इति यास्कः। निरु० ८। ३। (येभिः) यैः (ईयसे) प्राप्नोषि (अरिषण्यन्) द्रविणमनिच्छुः (वीळयस्व) स्तुहि। अत्राऽन्येषामपीति दीर्घः (वनस्पते) वनस्य किरणसमूहस्य पालक (आयूय) संमेल्य। अत्र निपातस्य चेति दीर्घः (धृष्णो) प्रगल्भ (अभिगूर्य) अभित उद्यमं कृत्वा, अत्रापि पूर्ववद्दीर्घः (त्वम्) (नेष्ट्रात्) प्रापणात् (सोमम्) रसम् (द्रविणोदः) धनस्य दातः (पिब) (तुभिः) वसन्तादिभिः सह ॥३॥

भावार्थभाषाः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः। नहि केनचिदनुद्यमिना स्थातव्यमृतून् प्रत्यनुकूलं व्यवहारं कृत्वा सुखं वर्द्धनीयम् ॥३॥

भावार्थभाषाः - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. कुणीही उद्योगाशिवाय न राहता ऋतूनुसार व्यवहार करून सुख वाढविले पाहिजे. ॥ ३ ॥

• देवता - द्रविणोदाः
• ऋषिः - गृत्समद (आङ्गिरसः शौनहोत्रः पश्चाद्) भार्गवः शौनकः
• छन्दः - जगती

अ᳓पाद् धोत्रा᳓द् उत᳓ पोत्रा᳓द् अमत्त
उत᳓ नेष्ट्रा᳓द् अजुषत प्र᳓यो हित᳓म्
तुरी᳓यम् पा᳓त्रम् अ᳓मृक्तम् अ᳓मर्तियं
द्रविणोदाः᳓ पिबतु द्राविणोदसः᳓

Strata
Normal

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
amatta ← √mad- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:MED}

ápāt ← √pā- 2 (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:ACT}

hotrā́t ← hotrá- (nominal stem)
{case:ABL, gender:N, number:SG}

potrā́t ← potrá- (nominal stem)
{case:ABL, gender:N, number:SG}

utá ← utá (invariable)

ajuṣata ← √juṣ- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:AOR, voice:MED}

hitám ← √dhā- 1 (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

neṣṭrā́t ← neṣṭrá- (nominal stem)
{case:ABL, gender:N, number:SG}

práyaḥ ← práyas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

utá ← utá (invariable)

ámartyam ← ámartya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

ámr̥ktam ← ámr̥kta- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

pā́tram ← pā́tra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

turī́yam ← turī́ya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

draviṇodā́ḥ ← draviṇodā́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

drāviṇodasáḥ ← drāviṇodasá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

pibatu ← √pā- 2 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

अपा॑त् । हो॒त्रात् । उ॒त । पो॒त्रात् । अ॒म॒त्त॒ । उ॒त । ने॒ष्ट्रात् । अ॒जु॒ष॒त॒ । प्रयः॑ । हि॒तम् ।
तु॒रीय॑म् । पात्र॑म् । अमृ॑क्तम् । अम॑र्त्यम् । द्र॒वि॒णः॒ऽदाः । पि॒ब॒तु॒ । द्रा॒वि॒णः॒ऽद॒सः ॥

• apāddhotrād ← apa
• [adverb]
• “away.”

• apāddhotrād ← āt
• [adverb]
• “then.”

• apāddhotrād ← hotrāt ← hotra
• [noun], ablative, singular, neuter
• “yajña; sacrifice.”

• uta
• [adverb]
• “and; besides; uta [indecl.]; similarly; alike; even.”

• potrād ← potrāt ← potra
• [noun], ablative, singular, neuter

• amattota ← amatta ← mad
• [verb], singular, Root aorist (Ind.)
• “rut; intoxicate; delight; revel; rejoice; drink; ramp; exult.”

• amattota ← uta
• [adverb]
• “and; besides; uta [indecl.]; similarly; alike; even.”

• neṣṭrād ← neṣṭrāt ← neṣṭra
• [noun], ablative, singular, neuter

• ajuṣata ← juṣ
• [verb], singular, Thematic aorist (Ind.)
• “enjoy; endow; possess; frequent; accompany; induce; consume; approve; affect; attend; befit; blend; contract.”

• prayo ← prayaḥ ← prayas
• [noun], accusative, singular, neuter
• “food; dainty; enjoyment.”

• hitam ← dhā
• [verb noun], accusative, singular
• “put; give; cause; get; hold; make; provide; lend; wear; install; have; enter (a state); supply; hold; take; show.”

• turīyam ← turīya
• [noun], accusative, singular, neuter
• “fourth.”

• pātram ← pātra
• [noun], accusative, singular, neuter
• “vessel; pātra [word]; authority; receptacle; pātra; vessel; cup; bowl; basket.”

• amṛktam ← amṛkta
• [noun], accusative, singular, neuter
• “new; undamaged; complete.”

• amartyaṃ ← amartyam ← amartya
• [noun], accusative, singular, neuter
• “immortal.”

• draviṇodāḥ ← draviṇaḥ ← draviṇas
• [noun], neuter
• “property.”

• draviṇodāḥ ← dāḥ ← dā
• [noun], nominative, singular, masculine
• “giving.”

• pibatu ← pā
• [verb], singular, Present imperative
• “drink; gulp; soak; drink; suck; inhale.”

• drāviṇodasaḥ ← drāviṇodasa
• [noun], nominative, singular, masculine

अच्छावाकस्येयं योद्रविणोदाः होत्रात् होतुर्यागात् सोममपात् पीतवान् उत किञ्च पोत्रा त्पोतुर्यागात् अमत्त सोमम्पीत्वाअमाद्यत् उतअपिच नेष्ट्रात् नेष्टुर्यागात् हितन्दत्तम्पयः देवानामन्न रूपं सोमंअजुषत असेविष्ट सद्राविणोदसः हवीरूपद्रविणस्य प्रदातृभ्यऋत्विग्भ्योहितः ऋत्वि जोत्रद्रविणोदसउच्यन्ते हविषोदातारस्तेचैनञ्जनयन्तीतियास्केनोक्तत्वात् तादृशोद्रविणोदाः अमृ क्तन्दशापवित्रेणामृष्टं अमर्त्यं अमरणसाधनन्तुरीयम्पात्रं चतुर्थपात्रस्थंसोमम्पिबतु ॥ ४ ॥

English translation:

“Whether he has drunk the Soma from the offering of the Hotā; whether he has been exhilarated by the offering of the Potā; whether he has been plural ased with the (sacrificial) food presented as the act of the Neṣṭā; still let Draviṇodās quaff the unstrained ambrosial cup, the fourth offered by the priest.”

Commentary by Sāyaṇa: Ṛgveda-bhāṣya

Offered by the priest: pātram dravino.dāḥ pibatu draviṇodāsaḥ = let draviṇodāsa drink the cup of Draviṇodāsa; but in the second plural ce the word is explained ṛtvij, a priest

He has drunk from the Hotar’s cup, and from the Potar’s he has become exhilarated, and from the Neṣṭar’s he has enjoyed the pleasurable
offering set out.
The fourth cup, indestructible and immortal, let the Wealth-Giver,
descendant of the Wealth-Giver, drink.

From Hotar’s cup and Potar’s he hath drunk and joyed: the proffered food hath pleased him from the Nestar’s bowl.
The fourth cup undisturbed, immortal, let him drink who giveth wealth, the cup of the wealth-giving God.

Er hat aus dem Becher des Hotri getrunken und aus dem Becher des Potri gezecht und aus dem Becher des Nestri das vorgesetzte Labsal gekostet. Den vierten Becher, den ungeschmälerten, unsterblichen, soll Dravinodas trinken, der Sohn des Dravinodas.

Aus Priesters Napf und Läuterers, berauscht’ er sich, aus Führers Napf genoss die liebe Speise er; Den vierten Napf, den unverletzten, ewigen des Schätzegebers trink der Schätzegeber aus.

Он испил из кубка хотара и опьянился из кубка потара,
И насладился из кубка нештара помещенной (туда) жертвенной усладой.
Четвертый кубок, неприкосновенный, бессмертный,
Пусть выпьет Дравинодас (как кубок?) Дравинодаса!

• द्रविणोदाः
• गृत्समदः शौनकः
• भुरिक्त्रिष्टुप्
• धैवतः

फिर उसी विषय को अगले मन्त्र में कहा है।

पदार्थान्वयभाषाः - हे मनुष्यो ! जैसे (द्रविणोदाः) धन देनेवाला (होत्रात्) हवन से (उत) और (पोत्रात्) पवित्र व्यवहार से (प्रयः) मनोहर अन्नादि पदार्थ (हितम्) जो कि सुख करनेवाला है उसको (अपात्) पीये (अमत्त) हर्ष को प्राप्त हो (उत) और (नेष्ट्रात्) पदार्थ प्राप्ति से (अजुषत) प्रसन्न हो वैसे (द्रविणोदसः) जो धन को भोगता उस त्विज् का मनोहर अन्नादि पदार्थ जो सुख करनेवाला (तुरीयम्) चतुर्थ (अमर्त्यम्) नष्ट होनेपन से रहित (अमृक्तम्) अकोमल (पात्रम्) जो पीने योग्य है उसको (पिबतु) पिओ ॥४॥

भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में वाचकलुप्तोपमालङ्कार है। जो हवन और अपवित्र को पवित्र करनेवाली प्राप्ति से हित साध सकते हैं, वे प्रीतिमान् होते हैं ॥४॥

अन्वय: हे मनुष्या यथा द्रविणोदा होत्रादुत पोत्रात्प्रयो हितमपादमत्त उत नेष्ट्रादजुषत तथा द्रविणोदसः प्रयो हितं तुरीयममर्त्यममृक्तं पात्रं पिबतु ॥४॥

पुनस्तमेव विषयमाह।

पदार्थान्वयभाषाः - (अपात्) पिबेत् (होत्रात्) हवनात् (उत) (पोत्रात्) पवित्रात् (अमत्त) हृष्यतु (उत) (नेष्ट्रात्) (अजुषत) (प्रयः) कमनीयमन्नादिकम् (हितम्) सुखकरम् (तुरीयम्) चतुर्थम् (पात्रम्) दातुं योग्यम् (अमृक्तम्) अकोमलम् (अमर्त्यम्) मरणधर्मरहितम् (द्रविणोदाः) यो द्रविणं ददाति सः (पिबतु) (द्रविणोदसः) यो द्रविणमत्ति तस्य। त्विजोऽत्र द्रविणोदस उच्यन्ते हविषो दातारस्ते चैनं जनयन्ति। निरु० ८। २ ॥४॥

भावार्थभाषाः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः। ये हवनेन पवित्रीकरणेन प्रापणेन हितं साद्धुं शक्नुवन्ति ते प्रीतिमन्तो जायन्ते ॥४॥

भावार्थभाषाः - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. जे हवनाद्वारे पवित्रता प्राप्त करून हित साधतात, ते प्रेमळ असतात. ॥ ४ ॥

• देवता - अश्विनौ
• ऋषिः - गृत्समद (आङ्गिरसः शौनहोत्रः पश्चाद्) भार्गवः शौनकः
• छन्दः - जगती

अर्वा᳓ञ्चम् अद्य᳓ ययि᳓यं नृवा᳓हणं
र᳓थं युञ्जाथाम् इह᳓ वां विमो᳓चनम्
पृङ्क्तं᳓ हवीं᳓षि म᳓धुना᳓ हि᳓ कं गत᳓म्
अ᳓था सो᳓मम् पिबतं वाजिनीवसू

Strata
Normal

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
adyá ← adyá (invariable)

arvā́ñcam ← arvā́ñc- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

nr̥vā́haṇam ← nr̥vā́haṇa- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

yayyàm ← yayī́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

ihá ← ihá (invariable)

rátham ← rátha- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

vām ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:DU}

vimócanam ← vimócana- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

yuñjāthām ← √yuj- (root)
{number:DU, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:MED}

ā́ ← ā́ (invariable)

gatám ← √gam- (root)
{number:DU, person:2, mood:IMP, tense:AOR, voice:ACT}

havī́ṁṣi ← havís- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:PL}

hí ← hí (invariable)

kam ← kam (invariable)

mádhunā ← mádhu- (nominal stem)
{case:INS, gender:N, number:SG}

pr̥ṅktám ← √pr̥c- (root)
{number:DU, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

átha ← átha (invariable)

pibatam ← √pā- 2 (root)
{number:DU, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

sómam ← sóma- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

vājinīvasū ← vājínīvasu- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:DU}

अ॒र्वाञ्च॑म् । अ॒द्य । य॒य्य॑म् । नृ॒ऽवाह॑नम् । रथ॑म् । यु॒ञ्जा॒था॒म् । इ॒ह । वा॒म् । वि॒ऽमोच॑नम् ।
पृ॒ङ्क्तम् । ह॒वींषि । मधु॑ना । आ । हि । क॒म् । ग॒तम् । अथ॑ । सोम॑म् । पि॒ब॒त॒म् । वा॒जि॒नी॒व॒सू॒ इति॑ वाजिनीऽवसू ॥

• arvāñcam ← arvāñc
• [noun], accusative, singular, masculine
• “approaching; facing; less.”

• adya
• [adverb]
• “now; today; then; nowadays; adya [word].”

• yayyaṃ ← yayyam ← yayya
• [noun], accusative, singular, masculine

• nṛvāhaṇaṃ ← nṛvāhaṇam ← nṛvāhaṇa
• [noun], accusative, singular, masculine

• rathaṃ ← ratham ← ratha
• [noun], accusative, singular, masculine
• “chariot; warrior; ratha [word]; Dalbergia oojeinensis; rattan.”

• yuñjāthām ← yuj
• [verb], dual, Present imperative
• “mix; use; endow; yoke; accompany; to practice Yoga; connect; hire; administer; compound; affect; add; concentrate; unite; join; prosecute; combine; supply; compound; attach to; appoint; fill; process; mobilize; mount; complement; eat; join; treat; coincide; affect; challenge.”

• iha
• [adverb]
• “here; now; in this world; now; below; there; here; just.”

• vāṃ ← vām ← tvad
• [noun], genitive, dual
• “you.”

• vimocanam ← vimocana
• [noun], nominative, singular, neuter

• pṛṅktaṃ ← pṛṅktam ← pṛc
• [verb], dual, Present imperative
• “mix; unite.”

• havīṃṣi ← havis
• [noun], accusative, plural, neuter
• “Havya; offering; ghee; havis [word].”

• madhunā ← madhu
• [noun], instrumental, singular, neuter
• “honey; alcohol; sweet; nectar; madhu [word].”

• hi
• [adverb]
• “because; indeed; for; therefore; hi [word].”

• kaṃ ← kam ← kaṃ
• [adverb]
• “kaṃ [word].”

• gatam ← gam
• [verb], dual, Aorist imperative
• “go; situate; enter (a state); travel; disappear; [in]; elapse; leave; reach; vanish; love; walk; approach; issue; hop on; gasify; get; come; die; drain; spread; transform; happen; discharge; ride; to be located; run; detect; refer; go; shall; drive.”

• athā ← atha
• [adverb]
• “now; then; furthermore; now; then.”

• somam ← soma
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• pibataṃ ← pibatam ← pā
• [verb], dual, Present imperative
• “drink; gulp; soak; drink; suck; inhale.”

• vājinīvasū ← vājinīvasu
• [noun], vocative, dual, masculine

हेअश्विनौ अद्यास्मिन्नहनि यय्यंययिङ्गन्तारं नृवाहणं न्त्रोर्युवयोर्वोढारं इहयज्ञे वांयुवयोर्वि मोचनं विमोचयितारं रथंअर्वाञ्चं यथार्वाग्भवति तथा युञ्चाथां किञ्च मधुनास्वादुरसेन हवींषि पृङ्क्तं संयोजयतं अथच आगतं आगच्छतं हिकमितिपूरणे अथानन्तरं हेवाजिनीवसूवाजएववा जिनी अन्नेनवासयितारौ बलवर्धनौवा सोमम्पिबतम् ॥ ५ ॥

English translation:

“Yoke today, Aśvins, your rolling car conveying (you), the leaders (of the rite); and setting yu down before us; mix the oblations with the sweet juice; come you are affluent with (abundant) food, and drink the Soma.”

You two, today yoke your coursing, man-conveying chariot in our direction: here is your unhitching.
Mix the oblations with honey. Come hither! Then drink the soma, you who possess prizewinning mares. [=Aśvins]

Another ex. of hí with the first of two imperatives, providing the grounds for the second action. See II.36.3. Note also that although hí is found deep in its pāda, it is actually in 2nd position, since a new clause begins with ā́. For the curious behavior of hí kam see comm. ad VI.51.14.

Yoke, O ye Twain, to-day your hero-bearing car, swift-moving hitherward: your loosing-place is here.
Mix the oblations, then come hither with the meath, and drink the Soma, ye rich in abundant strength.

Schirret beide heute den eilenden, männerführenden Wagen an, daß er die Richtung zu uns nehme! Hier ist euer Ausspann. Durchtränket die Opfergaben mit Süßigkeit, kommt darum her und trinket den Soma, ihr Gewinnreiche!

Auf, rüstet euch den Wagen, der euch Ritter fährt, der schnell sich nahet, hier ist eure Einkehr heut; Benetzt mit Meth die Speisen, denn ihr kommt herbei, und trinkt den Soma, die ihr reich an Gütern seid.

Запрягайте вы двое сегодня быструю колесницу, везущую мужей,
Чтоб она ехала к нам! Здесь вы (ее) распрягайте!
Ведь вы же кропите жертвоприношения медом – поезжайте
И пейте сому, о двое несущих награду!

• अश्विनौ
• गृत्समदः शौनकः
• निचृज्जगती
• निषादः

• देवता - अग्निः
• ऋषिः - गृत्समद (आङ्गिरसः शौनहोत्रः पश्चाद्) भार्गवः शौनकः
• छन्दः - जगती

जो᳓षि अग्ने समि᳓धं जो᳓षि आ᳓हुतिं
जो᳓षि ब्र᳓ह्म ज᳓नियं जो᳓षि सुष्टुति᳓म्
वि᳓श्वेभिर् वि᳓श्वाँ ऋतु᳓ना वसो मह᳓
उश᳓न् देवाँ᳓ उशतः᳓ पायया हविः᳓

Strata
Normal

Pāda-label
genre M
genre M
genre M
genre M

Morph
agne ← agní- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

ā́hutim ← ā́huti- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

jóṣi ← √juṣ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, voice:ACT}

jóṣi ← √juṣ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, voice:ACT}

samídham ← samídh- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

bráhma ← bráhman- (nominal stem)
{case:ACC, gender:N, number:SG}

jányam ← jánya- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

jóṣi ← √juṣ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, voice:ACT}

jóṣi ← √juṣ- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, voice:ACT}

suṣṭutím ← suṣṭutí- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:SG}

maháḥ ← máh- (nominal stem)
{case:ACC, number:PL}

r̥túnā ← r̥tú- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:SG}

vaso ← vásu- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

víśvān ← víśva- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

víśvebhiḥ ← víśva- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

devā́n ← devá- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

havíḥ ← havís- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

pāyaya ← √pā- 2 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

uśán ← √vaś- (root)
{tense:PRS, voice:ACT}

uśatáḥ ← √vaś- (root)
{case:ACC, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}

जोषि॑ । अ॒ग्ने॒ । स॒म्ऽइध॑म् । जोषि॑ । आऽहु॑तिम् । जोषि॑ । ब्रह्म॑ । जन्य॑म् । जोषि॑ । सु॒ऽस्तु॒तिम् ।
विश्वे॑भिः । विश्वा॑न् । ऋ॒तुना॑ । व॒सो॒ इति॑ । म॒हः । उ॒शन् । दे॒वान् । उ॒श॒तः । पा॒य॒य॒ । ह॒विः ॥

• joṣy ← joṣi ← juṣ
• [verb], singular, Aorist conj./subj.
• “enjoy; endow; possess; frequent; accompany; induce; consume; approve; affect; attend; befit; blend; contract.”

• agne ← agni
• [noun], vocative, singular, masculine
• “fire; Agni; sacrificial fire; digestion; cautery; Plumbago zeylanica; fire; vahni; agni [word]; agnikarman; gold; three; jāraṇa; pyre; fireplace; heating.”

• samidhaṃ ← samidham ← samidh
• [noun], accusative, singular, feminine
• “firewood; kindling; fuel; fire.”

• joṣy ← joṣi ← juṣ
• [verb], singular, Aorist conj./subj.
• “enjoy; endow; possess; frequent; accompany; induce; consume; approve; affect; attend; befit; blend; contract.”

• āhutiṃ ← āhutim ← āhuti
• [noun], accusative, singular, feminine
• “āhuti; offering.”

• joṣi ← juṣ
• [verb], singular, Aorist conj./subj.
• “enjoy; endow; possess; frequent; accompany; induce; consume; approve; affect; attend; befit; blend; contract.”

• brahma ← brahman
• [noun], accusative, singular, neuter
• “brahman; mantra; prayer; spell; Veda; Brahmin; sacred text; final emancipation; hymn; brahman [word]; Brāhmaṇa; study.”

• janyaṃ ← janyam ← janya
• [noun], accusative, singular, neuter

• joṣi ← juṣ
• [verb], singular, Aorist conj./subj.
• “enjoy; endow; possess; frequent; accompany; induce; consume; approve; affect; attend; befit; blend; contract.”

• suṣṭutim ← suṣṭuti
• [noun], accusative, singular, feminine
• “hymn; praise.”

• viśvebhir ← viśvebhiḥ ← viśva
• [noun], instrumental, plural, masculine
• “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

• viśvāṃ ← viśvān ← viśva
• [noun], accusative, plural, masculine
• “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

• ṛtunā ← ṛtu
• [noun], instrumental, singular, masculine
• “season; turn; menstruation; ṛtu [word]; time period; order; six.”

• vaso ← vasu
• [noun], vocative, singular, masculine
• “good; good; benign; vasu [word].”

• maha ← mahaḥ ← mah
• [noun], accusative, plural, masculine
• “great; great; distinguished; much(a); adult; long; high.”

• uśan ← vaś
• [verb noun], nominative, singular
• “desire; agree; call; care; like; love.”

• devāṃ ← deva
• [noun], accusative, plural, masculine
• “Deva; Hindu deity; king; deity; Indra; deva [word]; God; Jina; Viśvedevās; mercury; natural phenomenon; gambling.”

• uśataḥ ← vaś
• [verb noun], accusative, plural
• “desire; agree; call; care; like; love.”

• pāyayā ← pāyaya ← pāyay ← √pā
• [verb], singular, Present imperative
• “make to drink; temper; suckle.”

• haviḥ ← havis
• [noun], accusative, singular, neuter
• “Havya; offering; ghee; havis [word].”

हेअग्ने समिधं जोषिजुषस्व आहुतिं जोषिजुषस्व ब्रह्मशस्त्रञ्जन्यं जनेभ्योहितं जोषि जुषस्व सुष्टुतिंशोभनस्तोत्रं जोषिजुषस्व किञ्च वसो सर्वेषामावासभूत हेअग्ने उशतःकामयमानान् महः महतः विश्वान् सर्वान् देवान् उशन् कामयमानस्त्वं ऋतुनातपस्यसञ्ज्ञकेनसह तथा विश्वेभिः सर्वैः देवैः सहहविः हवीरूपंसोमम्पायय ॥ ६ ॥उदुष्यइत्येकादशर्चंषष्ठंसूक्तङ्गार्त्समदन्त्रैष्टुभंसवितृदेवताकं अत्रानुक्रमणिका उदुष्यएकादशसावि- त्रमिति व्यूढेदशरात्रेषष्ठेहनिवैशदेवशस्त्रीतत्सूक्तंसावित्रनिविद्धानीयं व्यूढश्चेदितिखण्डेसूत्रितम्— षष्ठस्योदुष्यदेवइतिगार्त्समदमिति ।

English translation:

“Be plural ased, Agni, with the fuel; be plural ased with the oblation; be plural ased with the sacred prayer that is good for man; be plural ased with holy praise, asylum of all; Agni, willing (to accept oblations), render all the great gods desirous (of the same), and with them all, and with the Ṛtu drink the oblation.”

Enjoy the kindling, Agni; enjoy the oblation; enjoy the sacred
formulation stemming from your people; enjoy the lovely praise.
With all (the gods?), good one, eagerly make all the great gods eagerly drink the oblation in their turn.

Agni, accept the fuel and our offered gift: accept the prayer of man, accept our eulogy,
Do thou with all, with Rtu, O thou Excellent, fain, make the great Gods all fain taste the gift we bring.

Laß dir, Agni, das Brennholz, laß dir die Opferspende gefallen, laß dir den für das Volk gesprochenen Segen, laß dir das Preislied gefallen! Mit allen Göttern gib allen großen Göttern zu ihrer Zeit gern den verlangenden die Opfergabe zu trinken, du Guter!

Nimm an das Brennholz, Agni, und den Opferguss nimm an die Andacht, nimm das schöne Loblied an; Mit allem, Guter, tränk die grossen Götter du, zur Zeit mit Opfer willig du die willigen.

Наслаждайся, о Агни, дровами, наслаждайся возлиянием,
Наслаждайся молитвой людской, наслаждайся прекрасным восхвалением!
Со всеми (богами) всех богов в (свое) время, о Васу,
Желающий – желающих, мощно напои жертвенным возлиянием!

• अग्निः
• गृत्समदः शौनकः
• भुरिक्त्रिष्टुप्
• धैवतः