१६२

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
Jamison Brereton

162
Praise of a Horse (Aśvastuti)
Dīrghatamas Aucathya
22 verses: triṣṭubh, except jagatī 3, 6
The first of the two Aśvamedha hymns focuses on the actual sacrifice, with an almost cinematic treatment of the proceedings and an unflinching look at the gory details. The hymn begins with the parading of the horse on the day of sacrifice: the year-long preliminaries in the classical Aśvamedha are not mentioned here, and it is not easy to tell how much elaboration accreted to this ritual in the post-R̥gvedic period—though it seems likely that the R̥gvedic version was a much simpler affair.
After an initial verse calling on an array of gods to bear witness to the celebra tion of the horse, there follow three verses (2–4) devoted to the goat that is led in front of the horse and that is itself sacrificed before the killing of the horse. The goat is the only sacrificial animal mentioned in the hymn besides the horse, in contrast to the classical version of the rite in which a multitude of wild and domestic animals are, at least theoretically, bound for sacrifice (and in general then released). In verses 5–6 a variety of priests (5) and minor ritual functionaries (6; see also the cooks in vs. 12) are mentioned—the priests being urged, somewhat shockingly, to “fill your bellies” on the sacrifice. This group of officiants seems to correspond on the human level to the gods assembled in verse 1, and all are thus implicated in the performance of the sacrifice, as are the poet himself and his fel
low seers in verse 7.
The gaze then turns to the sacrifice proper (vss. 8–17) and to the equipment asso ciated with the horse (vss. 8, 14, 16), the equipment for cooking the oblation (vs. 13), and, most dramatically, the physical evidence of the slaughter: the fly-blown flesh and the sticky blood and guts (vs. 9), the bloated belly and the smell of the butchered animal (vs. 10), the cooking juices running off the skewered beast on344 I.162
the fire (vs. 11). All of the mentioned paraphernalia and the gore are meant to accompany the horse itself to the gods. This section of the hymn gains much of its power from a dual focus: the gritty reality of an actual sacrifice competes with the reverential attitude to the victim, regularly addressed in the 2nd person—such that the horse is endowed almost with personhood while at the same time being dismem
bered, cooked, and consumed. For this reason, in 3rd-person contexts we use the pronouns “he, him, his” for the horse, rather than “it,” et cetera: the poet will not allow us to objectify or neuter-ize the animal and requires us to come to terms with what “we” are doing to “him.”
The description of the dismembering becomes more detailed beginning in verse 18, where the axe approaches the horse’s ribs. Although this carving up logically precedes some of the sacrificial actions treated before—especially the cooking of the already butchered horse—there is a reason for its positioning here. We are entering the third and last part of the hymn, in which the horse is sent on his journey to the gods. The emphasis in these carving verses (18–20) is on the proper order of the cut
ting and the patterned positioning of the pieces of the horse, so that he can make its own way on his “undamaged” legs (vss. 18, 20). The pieces of the horse are arranged to re-form the actual body of the horse, and this reconstituted body is complemented by the lifebreath (ātman) that is also making the journey to the gods (vs. 20). The climax is reached in verse 21, where the horse is assured that he is not dead or injured and that his journey to the gods will be made easily, in company with the mounts of the gods. The hymn ends (vs. 22) with the hope that the sacrificed horse will bring us good things, and with an unemphatic prayer for our “guiltlessness,” presumably because of the potential guilt associated with the killing of the horse.
To those who know the classical śrauta version of the Aśvamedha the most strik ing omission in this hymn is any mention of the sexual intercourse (or simulated inter course) of the chief wife of the king and sacrificer with the just slaughtered horse. If our interpretation of X.86, the Vr̥ṣākapi hymn, is correct—that it is a burlesqued ver sion of an Aśvamedha with a randy monkey as victim—the missing sexual element in our hymn here was omitted out of delicacy rather than being unknown to the R̥gveda.

Jamison Brereton Notes

Praise of a horse (Aśvastuti)

01 मा नो - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

मा᳓ नो मित्रो᳓ व᳓रुणो अर्यमा᳓यु᳓र्
इ᳓न्द्र ऋभुक्षा᳓ मरु᳓तः प᳓रि ख्यन्
य᳓द् वाजि᳓नो देव᳓जातस्य स᳓प्तेः
प्रवक्ष्या᳓मो विद᳓थे वीरि᳓याणि

02 यन्निर्णिजा रेक्णसा - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

य᳓न् निर्णि᳓जा रे᳓क्णसा प्रा᳓वृतस्य
रातिं᳓ गृभीता᳓म् मुखतो᳓ न᳓यन्ति
सु᳓प्राङ् अजो᳓ मे᳓मियद् विश्व᳓रूप
इन्द्रापूष्णोः᳓ प्रिय᳓म् अ᳓प्य् एति पा᳓थः

03 एष च्छागः - जगती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

एष᳓ छा᳓गः पुरो᳓ अ᳓श्वेन वाजि᳓ना
पूष्णो᳓ भागो᳓ नीयते विश्व᳓देवियः
अभिप्रि᳓यं य᳓त् पुरोळा᳓शम् अ᳓र्वता
त्व᳓ष्टे᳓द् एनं सौश्रवसा᳓य जिन्वति

04 यद्धविष्यमृतुशो देवयानम् - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

य᳓द् धविष्य᳡म् ऋतुशो᳓ देवया᳓नं
त्रि᳓र् मा᳓नुषाः प᳓रि अ᳓श्वं न᳓यन्ति
अ᳓त्रा पूष्णः᳓ प्रथमो᳓ भाग᳓ एति
यज्ञं᳓ देवे᳓भ्यः प्रतिवेद᳓यन्न् अजः᳓

05 होताध्वर्युरावया अग्निमिन्धो - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

हो᳓ताध्वर्यु᳓र् आ᳓वया अग्निमिन्धो᳓
ग्रावग्राभ᳓ उत᳓ शं᳓स्ता सु᳓विप्रः
ते᳓न यज्ञे᳓न सु᳓अरंकृतेन
सु᳓इष्टेन वक्ष᳓णा आ᳓ पृणध्वम्

06 यूपव्रस्का उत - जगती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

यूपव्रस्का᳓ उत᳓ ये᳓ यूपवाहा᳓श्
चषा᳓लं ये᳓ अश्वयूपा᳓य त᳓क्षति
ये᳓ चा᳓र्वते प᳓चनं सम्भर᳓न्ति
उतो᳓ ते᳓षाम् अभि᳓गूर्तिर् न इन्वतु

07 उप प्रागात्सुमन्मेऽधायि - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

उ᳓प प्रा᳓गात् स्म᳓न्° मे अधायि म᳓न्म
देवा᳓नाम् आ᳓शा उ᳓प वीत᳓पृष्ठः
अ᳓न्व् एनं वि᳓प्रा ऋ᳓षयो मदन्ति
देवा᳓नाम् पुष्टे᳓ चकृमा सुब᳓न्धुम्

08 यद्वाजिनो दाम - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

य᳓द् वाजि᳓नो दा᳓म संदा᳓नम् अ᳓र्वतो
या᳓ शीर्षण्या᳡ रशना᳓ र᳓ज्जुर् अस्य
य᳓द् वा घास्य प्र᳓भृतम् आसि᳓ये तृ᳓णं
स᳓र्वा ता᳓ ते अ᳓पि देवे᳓षु अस्तु

09 यदश्वस्य क्रविषो - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

य᳓द् अ᳓श्वस्य क्रवि᳓षो म᳓क्षिका᳓श
य᳓द् वा स्व᳓रौ स्व᳓धितौ रिप्त᳓म् अ᳓स्ति
य᳓द् ध᳓स्तयोः शमितु᳓र् य᳓न् नखे᳓षु
स᳓र्वा ता᳓ ते अ᳓पि देवे᳓षु अस्तु

10 यदूवध्यमुदरस्यापवाति य - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

य᳓द् ऊ᳓वध्यम् उद᳓रस्यापवा᳓ति
य᳓ आम᳓स्य क्रवि᳓षो गन्धो᳓ अ᳓स्ति
सुकृता᳓ त᳓च् छमिता᳓रः कृण्वन्तु
उत᳓ मे᳓धं शृतपा᳓कम् पचन्तु

11 यत्ते गात्रादग्निना - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

य᳓त् ते गा᳓त्राद् अग्नि᳓ना पच्य᳓मानाद्
अभि᳓ शू᳓लं नि᳓हतस्यावधा᳓वति
मा᳓ त᳓द् भू᳓म्याम् आ᳓ श्रिषन् मा᳓ तृ᳓णेषु
देवे᳓भ्यस् त᳓द् उश᳓द्भ्यो रात᳓म् अस्तु

12 ये वाजिनम् - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

ये᳓ वाजि᳓नम् परिप᳓श्यन्ति पक्वं᳓
य᳓ ईम् आहुः᳓ सुरभि᳓र् नि᳓र् हरे᳓ति
ये᳓ चा᳓र्वतो मांसभिक्षा᳓म् उपा᳓सत
उतो᳓ ते᳓षाम् अभि᳓गूर्तिर् न इन्वतु

13 यन्नीक्षणं माँस्पचन्या - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

य᳓न् नी᳓क्षणम् मांस्प᳓चन्या उखा᳓या
या᳓ पा᳓त्राणि यूष्ण᳓ आसे᳓चनानि
ऊष्मणि᳓या अपिधा᳓ना चरूणा᳓म्
अङ्काः᳓ सूनाः᳓ प᳓रि भूषन्ति अ᳓श्वम्

14 निक्रमणं निषदनम् - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

निक्र᳓मणं निष᳓दनं विव᳓र्तनं
य᳓च् च प᳓ड्बीशम् अ᳓र्वतः
य᳓च् च पपउ᳓ य᳓च् च घासिं᳓ जघा᳓स
स᳓र्वा ता᳓ ते अ᳓पि देवे᳓षु अस्तु

15 मा त्वाग्निर्ध्वनयीद्धूमगन्धिर्मोखा - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

मा᳓ तुवाग्नि᳓र् ध्वनयीद् धूम᳓गन्धिर्
मो᳓खा᳓ भ्रा᳓जन्ति अभि᳓ विक्त ज᳓घ्रिः
इष्टं᳓ वीत᳓म् अभि᳓गूर्तं व᳓षट्कृतं
तं᳓ देवा᳓सः प्र᳓ति गृभ्णन्ति अ᳓श्वम्

16 यदश्वाय वास - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

य᳓द् अ᳓श्वाय वा᳓स उपस्तृण᳓न्ति
अधीवासं᳓ या᳓ हि᳓रण्यानि अस्मै
संदा᳓नम् अ᳓र्वन्तम् प᳓ड्बीशम्
प्रिया᳓ देवे᳓षु आ᳓ यामयन्ति

17 यत्ते सादे - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

य᳓त् ते सादे᳓ म᳓हसा शू᳓कृतस्य
पा᳓र्ष्णिया वा क᳓शया वा तुतो᳓द
स्रुचे᳓व ता᳓ हवि᳓षो अध्वरे᳓षु
स᳓र्वा ता᳓ ते ब्र᳓ह्मणा सूदयामि

18 चतुस्त्रिंशद्वाजिनो देवबन्धोर्वङ्क्रीरश्वस्य - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

च᳓तुस्त्रिंशद् वाजि᳓नो देव᳓बन्धोर्
व᳓ङ्क्रीर् अ᳓श्वस्य स्व᳓धितिः स᳓म् एति
अ᳓छिद्रा गा᳓त्रा वयु᳓ना कृणोत
प᳓रुष्-परुर् अनुघु᳓ष्या वि᳓ शस्त

19 एकस्त्वष्थुरश्वस्या विशस्ता - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

ए᳓कस् त्व᳓ष्टुर् अ᳓शुवस्या विशस्ता᳓
दुवा᳓ यन्ता᳓रा भवतस् त᳓थ र्तुः᳓
या᳓ ते गा᳓त्राणाम् ऋतुथा᳓ कृणो᳓मि
ता᳓-ता पि᳓ण्डानाम् प्र᳓ जुहोमि अग्नउ᳓

20 मा त्वा - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

मा᳓ त्वा तपत् प्रिय᳓ आत्मा᳓पिय᳓न्तम्
मा᳓ स्व᳓धितिस् तन्व᳡ आ᳓ तिष्ठिपत् ते
मा᳓ ते गृध्नु᳓र् अविशस्ता᳓तिहा᳓य
छिद्रा᳓ गा᳓त्राणि असि᳓ना मि᳓थू कः

21 न वा - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

न᳓ वा᳓ उ एत᳓न् म्रियसे न᳓ रिष्यसि
देवाँ᳓ इ᳓द् एषि पथि᳓भिः सुगे᳓भिः
ह᳓री ते यु᳓ञ्जा पृ᳓षती अभूताम्
उ᳓पास्थाद् वाजी᳓ धुरि᳓ रा᳓सभस्य

22 सुगव्यं नो - त्रिष्टुप्

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

सुग᳓वियं नो वाजी᳓ सुअ᳓श्वियम्
पुंसः᳓ पुत्राँ᳓ उत᳓ विश्वापु᳓षं रयि᳓म्
अनागास्त्वं᳓ नो अ᳓दितिः कृणोतु
क्षत्रं᳓ नो अ᳓श्वो वनतां हवि᳓ष्मान्