०४७

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्

॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ यस्य निःश्वसितं वेदा यो वेदेभ्योऽखिलं जगत् ।

निर्ममे तमहं वन्दे विद्यातीर्थमहेश्वरम् ॥

अथ प्रथमाष्टके चतुर्थोऽध्याय आरभ्यते । अयं वाम्’ इति नवमानुवाकस्य चतुर्थं सूक्तं दशर्चम् । अत्रानुक्रान्तम्– अयं दश प्रागाथं तु ’ इति । ‘ऋषिश्चान्यस्मादृषेः’ इति परिभाषितत्वात् कण्वपुत्रः प्रस्कण्व ऋषिः । तथा पूर्वत्र ‘ आश्विनं तु ’ इत्युक्तत्वात् तुह्यादिपरिभाषया इदमपि सूक्तमश्विदेवताकम् । अनयैव परिभाषया इदमुत्तरं च प्रागाथम् । अतः प्रथमातृतीयाद्या अयुजो बृहत्यः । द्वितीयाचतुर्थ्याद्या युजः सतोबृहस्यः । प्रातरनुवाके आश्विने क्रतौ बार्हते छन्दस्येतत्सूक्तम् । “ अथाश्विनः ’ इति खण्डे सूत्रितम् - ‘इमा उ वामयं वाम् ’ ( आश्व. श्रौ. ४. १५) इति । आश्विनशस्त्रेऽप्येतत्सूक्तं, ‘प्रातरनुवाकन्यायेन ’ ( आश्व. श्रौ. ६. ५) इत्यतिदिष्टत्वात् ।।

Jamison Brereton

47
Aśvins
Praskaṇva Kāṇva
10 verses: br̥hatī alternating with satobr̥hatī, arranged in pragāthas
The hymn is dominated by imperatives, which appear in every verse except the last. These imperatives command the Aśvins to attend to the poet (e.g., 2d), to come to the sacrifice (e.g., 2b, 3d, 7c, 8b, 8d, 9a), to drink the soma (e.g., 1c, 3b), and especially to bestow prosperity on the sacrificer (e.g., 1d, 5c, 6b, 6d). The last verse summarizes the desire of the poet to bring the Aśvins, together with many goods, by means of the “recitations and chants” of those performing the sacrifice.
Like I.34 the hymn also associates a number of triplets with the Aśvins: their “triply turning chariot with its three standing places” (vs. 2) and the ritual grass “on which are three seats” (vs. 4). These triplets likely have ritual reference, although it is not clear what the reference might be. The “three turns” of the Aśvins’ chariot may describe the three pressings of a soma sacrifice. Compare X.52.4d = 124.1b, which speaks of the sacrifice with its páñcayāmaṃ trivŕ̥taṃ
saptátantum “five courses, three turns, seven threads.” The term trivandhurá “with three standing places” is only used to describe the chariot of the Aśvins, but never with much indication about its referent. Geldner suggests that “the three seats” of triṣadhasthá might be for the two Aśvins and Sūryā or that they are simply three because the Aśvins are regularly associated with triplets. But there are other pos
sibilities. Although triṣadhasthá characterizes various gods, in X.61.14 and V.11.2 it describes the three seats of Agni, the three fires, and perhaps it refers to these in this context as well. In that case, the three seats are not actually on the ritual grass but rather at or near it.
In the first verse the reference to the “day-old” soma places this hymn in the morning of the day following the pressing day in an Atirātra or “overnight” soma ritual. The soma offerings in the morning are a continuation of the offerings of the Third Pressing. If recited at the end of the rite, it is no wonder that the poet emphasizes the goods that he hopes that the Aśvins will bring on their chariot (3c, 6a, 9bc)—the chariot that is both the vehicle on which the Aśvins ride and the sacrifice itself. These are the goods that should come to the sacrificers as a result of their completed sacrifice.
In verse 7 the poet calls on the Aśvins to come whether they are far away or with Turvaśa. The Kaṇva poets of the VIIIth maṇḍala suggest their alliance with the Turvaśa and Yadu tribes (e.g., VIII.4.1 and 4.7; 7.18; 9.14; 10.5; 45.27). Since our poet is a Kaṇva as well, Turvaśa represents an ally, perhaps the people of the sacrifi cer for whom the hymn was composed. The point is therefore that the Aśvins should come to this sacrifice whether are far away or close by, among this very people.

44-49 ...{Loading}...
Jamison Brereton Notes

For illuminating remarks on the rhetorical and grammatical connections among these hymns, see Jesse Lundquist 2014 (25th UCLA IE Conf., Proceedings).

01 अयं वाम् - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अयं᳓ वाम् म᳓धुमत्तमः
सुतः᳓ सो᳓म ऋतावृधा
त᳓म् अश्विना पिबतं तिरो᳓अह्नियं
धत्तं᳓ र᳓त्नानि दाशु᳓षे

02 त्रिवन्धुरेण त्रिवृता - सतो बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

त्रिवन्धुरे᳓ण त्रिवृ᳓ता सुपे᳓शसा
र᳓थेना᳓ यातम् अश्विना
क᳓ण्वासो वाम् ब्र᳓ह्म कृण्वन्ति अध्वरे᳓
ते᳓षां सु᳓ शृणुतं ह᳓वम्

03 अश्विना मधुमत्तमम् - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अ᳓श्विना म᳓धुमत्तमम्
पातं᳓ सो᳓मम् ऋतावृधा
अ᳓थाद्य᳓ दस्रा व᳓सु बि᳓भ्रता र᳓थे
दाश्वां᳓सम् उ᳓प गछतम्

04 त्रिषधस्थे बर्हिषि - सतो बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

त्रिषधस्थे᳓ बर्हि᳓षि विश्ववेदसा
म᳓ध्वा यज्ञ᳓म् मिमिक्षतम्
क᳓ण्वासो वां सुत᳓सोमा अभि᳓द्यवो
युवां᳓ हवन्ते अश्विना

05 याभिः कण्वमभिष्थिभिः - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

या᳓भिः क᳓ण्वम् अभि᳓ष्टिभिः
प्रा᳓वतं युव᳓म् अश्विना
ता᳓भिः षु᳓ अस्माँ᳓ अवतं शुभस् पती
पातं᳓ सो᳓मम् ऋतावृधा

06 सुदासे दस्रा - सतो बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

सुदा᳓से दस्रा व᳓सु बि᳓भ्रता र᳓थे
पृ᳓क्षो वहतम् अश्विना
रयिं᳓ समुद्रा᳓द् उत᳓ वा दिव᳓स् प᳓रि
अस्मे᳓ धत्तम् पुरुस्पृ᳓हम्

07 यन्नासत्या परावति - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

य᳓न् नासत्या पराव᳓ति
य᳓द् वा स्थो᳓ अ᳓धि तुर्व᳓शे
अ᳓तो र᳓थेन सुवृ᳓ता न आ᳓ गतं
साकं᳓ सू᳓र्यस्य रश्मि᳓भिः

08 अर्वाञ्चा वाम् - सतो बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

अर्वा᳓ञ्चा वां स᳓प्तयो अध्वरश्रि᳓यो
व᳓हन्तु स᳓वने᳓द् उ᳓प
इ᳓षम् पृञ्च᳓न्ता सुकृ᳓ते सुदा᳓नव
आ᳓ बर्हिः᳓ सीदतं नरा

09 तेन नासत्या - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

ते᳓न नासतिया᳓ गतं
र᳓थेन सू᳓रियत्वचा
ये᳓न श᳓श्वद् ऊह᳓थुर् दाशु᳓षे व᳓सु
म᳓ध्वः सो᳓मस्य पीत᳓ये

10 उक्थेभिरर्वागवसे पुरूवसू - सतो बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

उक्थे᳓भिर् अर्वा᳓ग् अ᳓वसे पुरूव᳓सू
अर्कइ᳓श् च नि᳓ ह्वयामहे
श᳓श्वत् क᳓ण्वानां स᳓दसि प्रिये᳓ हि᳓ कं
सो᳓मम् पप᳓थुर् अश्विना