०४०

सर्वाष् टीकाः ...{Loading}...
सायण-भाष्यम्

’ उत्तिष्ठ ’ इत्यष्टर्चं पञ्चमं सूक्तं कण्वस्य आर्षं बार्हतम् । युज सतोबृहत्यः । अयुजो बृहत्यः । ब्रह्मणस्पतिदेवताकम् । अनुक्रम्यते च-’ उत्तिष्ठाष्टौ ब्राह्मणस्पत्यम् ’ इति । सूक्त विनियोगो लैङ्गिकः । चतुर्विंशेऽहनि मरुत्वतीये प्राकृतात् ब्राह्मणस्पत्यात् प्रगाथात् पूर्वम् ’ उत्तिष्ठ ब्रह्मणस्पते ’ इत्ययं प्रगाथः । ’ मरुत्वतीये ’ इति खण्डे सूत्रितं - प्रैतु ब्रह्मणस्पतिरुत्तिष्ठ ब्रह्मणस्पत इति ब्राह्मणस्पत्यावावपते पूर्वौ नित्यात् ’ ( आश्व श्रौ. ७. ३) इति । आद्या तु प्रवर्ग्येऽप्यभिष्टवे विनियुक्ता । ’ उत्तिष्ठ ब्रह्मणस्पत इत्येतामुक्त्वावतिष्ठते ’ ( आश्व. श्रौ. ४. ७) इति सूत्रितत्वात् ।।

Jamison Brereton

40
Brahmaṇaspati
Kaṇva Ghaura
8 verses: br̥hatī alternating with satobr̥hatī, arranged in pragāthas
Brahmaṇaspati, “Lord of the Sacred Formulation,” is addressed in this hymn, but this divine figure with his transparent name is only a means to accomplish other ends. As the patron deity of ritual speech, Brahmaṇaspati will make the poet’s speech effective enough to bring the other gods, especially Indra, to our sacrifice (vss. 1–2). In the second pragātha (vss. 3–4) the poet seeks Brahmaṇaspati’s indirect help. If the poet’s efforts on behalf of the sacrifice are successful, his patron stands to gain (see esp. vs. 4cd), and the patron then should give liberal rewards to the singer (vs. 4a). It is striking that the patron is here called a “hero” and promised, in the famous inherited phrase, “imperishable fame”—not for his exploits on the battlefield, but for his generosity to his poet.
The test comes in the following pragātha (vss. 5–6): the new mantra under the patronage of Brahmaṇaspati is pronounced both by Brahmaṇaspati and by the human actors at the ritual. If it is a properly formulated mantra, it will bring the desired success. Judging from the final pragātha (vss. 7–8), ritual success was achieved, and this success is expressed in strikingly sexual terms: both the patron’s dwelling place and his power to rule are infused with productive sexuality (vss. 7d, 8a). He also gains the gods as his allies (8a), and, most surprising of all, becomes identified as the god Indra himself (8cd), via the very last word in the hymn, vajrín “wielder of the mace,” a qualifier otherwise only of Indra.

Jamison Brereton Notes

Brahmaṇaspati

01 उत्तिष्ट ब्रह्मणस्पते - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

उ᳓त् तिष्ठ ब्रह्मणस् पते
देवय᳓न्तस् तुवेमहे
उ᳓प प्र᳓ यन्तु मरु᳓तः सुदा᳓नव
इ᳓न्द्र प्राशू᳓र् भवा स᳓चा

02 त्वामिद्धि सहसस्पुत्र - सतो बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

तुवा᳓म् इ᳓द् धि᳓ सहसस् पुत्र म᳓र्तिय
उपब्रूते᳓ ध᳓ने हिते᳓
सुवी᳓रियम् मरुत आ᳓ सुअ᳓श्वियं
द᳓धीत यो᳓ व आचके᳓

03 प्रैतु ब्रह्मणस्पतिः - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

प्र᳓ एतु ब्र᳓ह्मणस् प᳓तिः
प्र᳓ देवी᳓ एतु सूनृ᳓ता
अ᳓छा वीरं᳓ न᳓रियम् पङ्क्ति᳓राधसं
देवा᳓ यज्ञं᳓ नयन्तु नः

04 यो वाघते - सतो बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

यो᳓ वाघ᳓ते द᳓दाति सून᳓रं व᳓सु
स᳓ धत्ते अ᳓क्षिति श्र᳓वः
त᳓स्मा इ᳓ळां सुवी᳓राम् आ᳓ यजामहे
सुप्र᳓तूर्तिम् अनेह᳓सम्

05 प्र नूनम् - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

प्र᳓ नून᳓म् ब्र᳓ह्मणस् प᳓तिर्
म᳓न्त्रं वदति उक्थि᳓यम्
य᳓स्मिन्न् इ᳓न्द्रो व᳓रुणो मित्रो᳓ अर्यमा᳓
देवा᳓ ओ᳓कांसि चक्रिरे᳓

06 तमिद्वोचेमा विदथेषु - सतो बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

त᳓म् इ᳓द् वोचेमा विद᳓थेषु शम्भु᳓वम्
म᳓न्त्रं देवा अनेह᳓सम्
इमां᳓ च वा᳓चम् प्रतिह᳓र्यथा नरो
वि᳓श्वे᳓द् वामा᳓ वो अश्नवत्

07 को देवयन्तमश्नवज्जनम् - बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

को᳓ देवय᳓न्तम् अश्नवज्
ज᳓नं को᳓ वृक्त᳓बर्हिषम्
प्र᳓-प्र दाशुवा᳓न् पस्ति᳓याभिर् अस्थित
अन्तर्वा᳓वत् क्ष᳓यं दधे

08 उप क्षत्रम् - सतो बृहती

विश्वास-प्रस्तुतिः ...{Loading}...

उ᳓प क्षत्र᳓म् पृञ्चीत᳓ ह᳓न्ति रा᳓जभिर्
भये᳓ चित् सुक्षितिं᳓ दधे
ना᳓स्य वर्ता᳓ न᳓ तरुता᳓ महाधने᳓
न᳓ अ᳓र्भे अस्ति वज्रि᳓णः