०१६

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - मेधातिथिः काण्वः
• छन्दः - गायत्री

आ᳓ त्वा वहन्तु ह᳓रयो
वृ᳓षणं सो᳓मपीतये
इ᳓न्द्र त्वा सू᳓रचक्षसः

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
ā́ ← ā́ (invariable)

hárayaḥ ← hári- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}

vahantu ← √vah- (root)
{number:PL, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

sómapītaye ← sómapīti- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:SG}

vŕ̥ṣaṇam ← vŕ̥ṣan- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

índra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

sū́racakṣasaḥ ← sū́racakṣas- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}

आ । त्वा॒ । व॒ह॒न्तु॒ । हर॑यः । वृष॑णम् । सोम॑ऽपीतये ।
इन्द्र॑ । त्वा॒ । सूर॑ऽचक्षसः ॥

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• tvā ← tvad
• [noun], accusative, singular
• “you.”

• vahantu ← vah
• [verb], plural, Present imperative
• “transport; bring; marry; run; drive; vāhay; drive; run; pull; nirvāpay; blow; transport; discharge; assume; remove.”

• harayo ← harayaḥ ← hari
• [noun], nominative, plural, masculine
• “Vishnu; monkey; Krishna; horse; lion; Indra; Hari; Surya; Hari; haritāla; Hari; snake; frog.”

• vṛṣaṇaṃ ← vṛṣaṇam ← vṛṣan
• [noun], accusative, singular, masculine
• “bull; Indra; stallion; Vṛṣan; man.”

• somapītaye ← soma
• [noun], masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• somapītaye ← pītaye ← pīti
• [noun], dative, singular, feminine
• “drinking; haritāla.”

• indra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• tvā ← tvad
• [noun], accusative, singular
• “you.”

• sūracakṣasaḥ ← sūra
• [noun], masculine
• “sun.”

• sūracakṣasaḥ ← cakṣasaḥ ← cakṣas
• [noun], nominative, plural, masculine
• “eye; look; radiance.”

हे इन्द्र वृषणं कामानां वर्षितारं त्वां सोमपीतये सोमपानार्थं हरयः त्वदीया अश्वाः आ वहन्तु अस्मिन् कर्मण्यानयन्तु । तथा सूरचक्षसः सूर्यसमानप्रकाशयुक्ता ऋत्विजस्त्वां मन्त्रैः प्रकाशयन्त्विति शेषः ॥ हरन्तीति हरयः । ‘इन् सर्वधातुभ्यः’ (उ. सू. ४. ५५७ ) इति इन्। नित्त्वादाद्युदात्तः । वृषणम् ।’ कनिन्युवृषितक्षि° ’ ( उ. सू. १. १५४) इत्यादिना कनिन् । कित्त्वात् लघूपधगुणाभावः ।’ वा षपूर्वस्य निगमे ’ ( पा. सू. ६. ४. ९) इति विकल्पितमुपधादीर्घत्वम् । सोमपीतये । ऐभिरग्ने ’ ( ऋ. सं. १. १४. १) इत्यत्रोक्तम् । सूरचक्षसः ।’ चक्षिङ् व्यक्तायां वाचि’। सर्वधातुभ्योऽसुन्’ ।’ चक्षिङः ख्याञ् ( पा. सू. २. ४. ५४ ) इति न भवति • अनसोः प्रतिषेधो वक्तव्यः’ ( पा. सू. २. ४. ५४. १० ) इति निषेधात् । ‘षू प्रेरणे’। सुवतीति सूरः । ‘सुसूधागृधिभ्यः क्रन्’ ( उ. सू. २. १८२ ) इति क्रन् । कित्त्वाद्गुणाभावः । नित्त्वादाद्युदात्तः । सूरवत् ख्यानं प्रकाशो येषाम् । बहुव्रीहौ पूर्वपदप्रकृतिस्वरत्वम् ॥

English translation:

“Indra, let your coursers hither bring you, bestower of desires, to drink the Soma juice; may (the priests), radiant as the Sun, (make you manifest).”

Let the fallow bays convey you here, the bull to drink the soma— those with the eye of the sun (convey) you, Indra.

It’s not clear why Indra’s horses are called sū́racakṣas- ‘having the eye of the sun’, a word otherwise (3x) used of gods. The awkward doubling of the enclitic tvā (found in both a and c, as object of the same verb) might suggest that the c pāda was borrowed from elsewhere. And indeed this hymn gives the impression of being assembled from ready-made formulae; the proportion of repeated pādas is fairly high (see Bloomfield, Rig-Veda Repetitions), not to mention sub-pāda repetitions. Jesse Lundquist suggests, however, that the repeated tvā might not be the result of careless doubling, but rather the stranded object of a gapped repetition of vahantu in pāda a.

LET thy Bay Steeds bring thee, the Strong, hither to drink the Soma draught–
Those, Indra, who are bright as suns.

Dich den Bullen sollen die Falben zum Somatrunk herfahren, dich, Indra, die sonnenaugigen.

Die Füchse mögen, Indra, dich herfahren zu dem Somatrunk, Den Stier die sonnenäugigen.

Пусть привезут тебя буланые кони,
Быка – для питья сомы,
О Индра, тебя – светлые, как солнце!

• इन्द्र:
• मेधातिथिः काण्वः
• गायत्री
• षड्जः

अब सोलहवें सूक्त का आरम्भ है। उसके प्रथम मन्त्र में सूर्य्य के गुणों का उपदेश किया है-

पदार्थान्वयभाषाः - हे (इन्द्र) विद्वन् ! जिस (वृषणम्) वर्षा करनेहारे सूर्य्यलोक को (सोमपीतये) जिस व्यवहार में सोम अर्थात् ओषधियों के अर्क खिंचे हुए पदार्थों का पान किया जाता है, उसके लिये (सूरचक्षसः) जिनका सूर्य्य में दर्शन होता है, (हरयः) हरण करनेहारे किरण प्राप्त करते हैं, (त्वा) उसको तू भी प्राप्त हो, जिसको सब कारीगर लोग प्राप्त होते हैं, उसको सब मनुष्य (आवहन्तु) प्राप्त हों। हे मनुष्यो ! जिसको हम लोग जानते हैं (त्वा) उसको तुम भी जानो॥१॥

भावार्थभाषाः - जो सूर्य्य की प्रत्यक्ष दीप्ति सब रसों के हरने सबका प्रकाश करने तथा वर्षा करनेवाली हैं, वे यथायोग्य अनुकूलता के साथ सेवन करने से मनुष्यों को उत्तम-उत्तम सुख देती हैं॥१॥

अन्वय: हे इन्द्र ! यं वृषणं सोमपीतये सूरचक्षसो हरयः सर्वतो वहन्ति त्वा तं त्वमपि वह, यं सर्वे शिल्पिनो वहन्ति तं सर्वे वहन्तु, हे मनुष्या ! यं वयं विजानीमस्त्वा तं यूयमपि विजानीत॥१॥

तत्रेन्द्रगुणा उपदिश्यन्ते।

पदार्थान्वयभाषाः - (आ) समन्तात् (त्वा) तं सूर्य्यलोकम् (वहन्तु) प्रापयन्तु (हरयः) हरन्ति ये ते किरणाः। हृपिषिरुहि० (उणा०४.१२४) इति ‘हृ’धातोरिन् प्रत्ययः (वृषणम्) यो वर्षति जलं स वृषा तम्। कनिन्युवृषि० (उणा०१.१५४) इति कनिन् प्रत्ययः। वा षपूर्वस्य निगमे। (अष्टा०६.४.९) इति विकल्पाद् दीर्घाभावः। (सोमपीतये) सोमानां सुतानां पदार्थानां पीतिः पानं यस्मिन् व्यवहारे तस्मै। अत्र सह सुपा इति समासः। (इन्द्र) विद्वन् (त्वा) तं पूर्वोक्तम् (सूरचक्षसः) सूरे सूर्य्ये चक्षांसि दर्शनानि येषां ते॥१॥

भावार्थभाषाः - याः सूर्य्यस्य दीप्तयस्ताः सर्वरसाहारकाः सर्वस्य प्रकाशिका वृष्टिकराः सन्ति ता यथायोग्यमानुकूल्येन मनुष्यैः सेविता उत्तमानि सुखानि जनयन्तीति॥१॥

ऋतूचे संपादक जे सूर्य व वायू इत्यादी पदार्थ आहेत, त्यांच्या यथायोग्य प्रतिपादनाने सोळाव्या सूक्ताच्या अर्थाबरोबर पूर्वीच्या पंधराव्या सूक्ताच्या अर्थाची संगती जाणली पाहिजे.

भावार्थभाषाः - जी सूर्याची दीप्ती (किरणे) सर्व रसांना खेचून सर्वांचा प्रकाश करणारी व वृष्टी करविणारी आहेत, त्यांचे अनुकूलतेने सेवन केल्यास ती माणसांना उत्तम सुख देतात. ॥ १ ॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - मेधातिथिः काण्वः
• छन्दः - गायत्री

इमा᳓ धाना᳓ घृतस्नु᳓वो
ह᳓री इहो᳓प वक्षतः
इ᳓न्द्रं सुख᳓तमे र᳓थे

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
dhānā́ḥ ← dhānā́- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

ghr̥tasnúvaḥ ← ghr̥tasnú- (nominal stem)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

imā́ḥ ← ayám (pronoun)
{case:ACC, gender:F, number:PL}

hárī ← hári- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:DU}

ihá ← ihá (invariable)

úpa ← úpa (invariable)

vakṣataḥ ← √vah- (root)
{number:DU, person:3, mood:SBJV, tense:AOR, voice:ACT}

índram ← índra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

ráthe ← rátha- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

sukhátame ← sukhátama- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

इ॒माः । धा॒नाः । घृ॒त॒ऽस्नुवः॑ । हरी॒ इति॑ । इ॒ह । उप॑ । व॒क्ष॒तः॒ ।
इन्द्र॑म् । सु॒खऽत॑मे । रथे॑ ॥

• imā ← imāḥ ← idam
• [noun], accusative, plural, feminine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• dhānā ← dhānāḥ ← dhānā
• [noun], accusative, plural, feminine
• “Dhānā; Coriander; corn; grain.”

• ghṛtasnuvo ← ghṛtasnuvaḥ ← ghṛtasnu
• [noun], accusative, plural, feminine

• harī ← hari
• [noun], nominative, dual, masculine
• “Vishnu; monkey; Krishna; horse; lion; Indra; Hari; Surya; Hari; haritāla; Hari; snake; frog.”

• ihopa ← iha
• [adverb]
• “here; now; in this world; now; below; there; here; just.”

• ihopa ← upa
• [adverb]
• “towards; on; next.”

• vakṣataḥ ← vah
• [verb], dual, Aorist conj./subj.
• “transport; bring; marry; run; drive; vāhay; drive; run; pull; nirvāpay; blow; transport; discharge; assume; remove.”

• indraṃ ← indram ← indra
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• sukhatame ← sukhatama
• [noun], locative, singular, masculine

• rathe ← ratha
• [noun], locative, singular, masculine
• “chariot; warrior; ratha [word]; Dalbergia oojeinensis; rattan.”

हरिशब्द इन्द्ररथस्य वोढारौ अश्वौ आचष्टे । तथा च श्रुत्यन्तरं - ‘हर्योः स्थाता’ इति, ‘हरिभ्यां त्वेन्द्रो देवतां गमयतु’ (तै. सं. १. ४. २८. १; १. ६. ४. ३.) इति च । एतदेवाभिप्रेत्य निघण्टुकार आह - हरी इन्द्रस्य’ (नि. १. १५.१) इति । तादृशौ हरी इमाः यागार्थं वेद्याम् आसादितत्वेन पुरोवर्तिनीः धानाः भ्रष्टयवतण्डुलानुद्दिश्य सुखतमे रथे इन्द्रम् अवस्थाप्य इह अस्मिन् कर्मणि उप वक्षतः वेदिसमीपे वहताम् । कीदृशीर्धानाः घृतस्नुवः अलंकरणोपस्तरणाभिधारणेन घृतस्राविणीः ॥ धीयन्ते इति धानाः। ‘धापॄवस्यजतिभ्यो नः’ (उ. सू. ३. २८६ ) इति नः । प्रत्ययस्वरः। घृतस्नुवः। घृतं स्नुवन्तीति घृतस्नुवः । क्विपि तुगभावश्छान्दसः । धातुस्वरः । समासे कृदुत्तरपदप्रकृतिस्वरत्वम् । स्नोः संयोगपूर्वत्वेन यणभावात् उवङादेशः। हरी । ‘हृञ् हरणे’। ‘सर्वधातुभ्य इन्। नित्त्वादाद्युदात्तः। प्रगृह्यत्वात् संहितायां प्रकृतिभावः । वक्षतः । प्रार्थनाख्ये लिङर्थे लेट् । तस्य प्रथमपुरुषद्विवचनं तस् । ‘ लेटोऽडाटौ’ ( पा. सू. ३. ४.९४) इति अडागमः । शपि प्राप्त ‘ सिब्बहुलं लेटि’ ( पा. सू. ३. १. ३४ ) इति सिप् । ढत्वकत्वषत्वानि । तिङ्ङतिङः’ इति निघातः । सुखतमे । गतम् ॥

English translation:

“Let his coursers convey Indra in an easy moving chariot hither, where these grains (of parched barley), steeped in clarified butter, are strewn (upon the altar).”

Here are the roasted grains, bathing in ghee; the fallow bay pair will convey Indra here right to them
in the best-naved chariot.

Here are the grains bedewed with oil: hither let the Bay Coursers bring
Indra upon his easiest car.

Zu diesen schmalztriefenden Malzkörnern sollen die beiden Falben Indra hierher fahren auf leichtlaufendstem Wagen.

Hier sind die Körner fettdurchtränkt; den Jndra fahr das Füchsepaar Auf schnellstem Wagen zu uns her.

К этим ячменным зернам, смоченным жиром,
Сюда, пусть привезет Индру
Пара буланых коней на самой быстроходной колеснице

• इन्द्र:
• मेधातिथिः काण्वः
• गायत्री
• षड्जः

फिर भी अगले मन्त्र में सूर्य्यलोक के गुणों का ही उपदेश किया है-

पदार्थान्वयभाषाः - (हरी) जो पदार्थों को हरनेवाले सूर्य्य के कृष्ण वा शुक्ल पक्ष हैं, वे (इह) इस लोक में (इमाः) इन (धानाः) दीप्तियों को तथा (इन्द्रम्) सूर्य्यलोक को (सुखतमे) जो बहुत अच्छी प्रकार सुखहेतु (रथे) रमण करने योग्य विमान आदि रथों के (उप) समीप (वक्षतः) प्राप्त कराते हैं॥२॥

भावार्थभाषाः - जो इस संसार में रात्रि और दिन शुक्ल तथा कृष्णपक्ष दक्षिणायन और उत्तरायण हरण करनेवाले कहलाते हैं, उनसे सूर्य्यलोक आनन्दरूप व्यवहारों को प्राप्त कराता है॥२॥

अन्वय: हरी कृष्णशुक्लपक्षाविहेमा घृतस्नुवो धाना इन्द्रं सुखतमे रथ उपवक्षत उपगतं वहतः प्रापयतः॥१२॥

पुनस्तद्गुणा उपदिश्यन्ते।

पदार्थान्वयभाषाः - (इमाः) प्रत्यक्षाः (धानाः) धीयन्ते यासु ता दीप्तयः। धापृवस्य० (उणा०३.६) इति नः प्रत्ययः। (घृतस्नुवः) घृतमुदकं स्नुवन्ति प्रस्रवन्ति यास्ताः (हरी) हरति याभ्यां तौ। कृष्णशुक्लपक्षौ वा पूर्वपक्षापरपक्षौ वा इन्द्रस्य हरी ताभ्यां हीदं सर्वं हरति (षड्विंश ब्रा०.१.१) (इह) अस्मिन्संसारे (उप) सामीप्ये (वक्षतः) वहतः। अत्र लडर्थे लेट्। (इन्द्रम्) सूर्य्यलोकम् (सुखतमे) अतिशयेन सुखहेतौ (रथे) रमयति येन तस्मिन्। हनिकुषिनीरमि० (उणा०२.२) इति क्थन् प्रत्ययः॥२॥

भावार्थभाषाः - यावस्मिन्संसारे रात्रिदिवसौ शुक्लकृष्णपक्षौ दक्षिणायनोत्तरायणौ हरीसंज्ञौ स्तस्ताभ्यां सूर्य्यः सर्वानन्दव्यवहारान् प्रापयति॥२॥

भावार्थभाषाः - या संसारात रात्र व दिवस, शुक्ल व कृष्णपक्ष, दक्षिणायन व उत्तरायण हरण करविणारे म्हणविले जातात, त्यांच्याकडून सूर्यलोक आनंदरूपी व्यवहार प्राप्त करतो. ॥ २ ॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - मेधातिथिः काण्वः
• छन्दः - गायत्री

इ᳓न्द्रम् प्रात᳓र् हवामह
इ᳓न्द्रम् प्रयति᳓ अध्वरे᳓
इ᳓न्द्रं सो᳓मस्य पीत᳓ये

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
havāmahe ← √hū- (root)
{number:PL, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

índram ← índra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

prātár ← prātár (invariable)

adhvaré ← adhvará- (nominal stem)
{case:LOC, gender:M, number:SG}

índram ← índra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

prayatí ← √i- 1 (root)
{case:LOC, gender:M, number:SG, tense:PRS, voice:ACT}

índram ← índra- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

pītáye ← pītí- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:SG}

sómasya ← sóma- (nominal stem)
{case:GEN, gender:M, number:SG}

इन्द्र॑म् । प्रा॒तः । ह॒वा॒म॒हे॒ । इन्द्र॑म् । प्र॒ऽय॒ति । अ॒ध्व॒रे ।
इन्द्र॑म् । सोम॑स्य । पी॒तये॑ ॥

• indram ← indra
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• prātar
• [adverb]
• “at dawn; early.”

• havāmaha ← havāmahe ← hvā
• [verb], plural, Present indikative
• “raise; call on; call; summon.”

• indram ← indra
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• prayaty ← prayati ← pre ← √i
• [verb noun], locative, singular
• “die; proceed; advance; continue; begin; depart.”

• adhvare ← adhvara
• [noun], locative, singular, masculine
• “yajña; ceremony; adhvara [word].”

• indraṃ ← indram ← indra
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• somasya ← soma
• [noun], genitive, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• pītaye ← pīti
• [noun], dative, singular, feminine
• “drinking; haritāla.”

प्रातः कर्मारभ्भे प्रातःसवने इन्द्रं हवामहे आह्वयामः । तथैव अध्वरे सोमयागे प्रयति प्रगच्छति प्रारभ्य वर्तमाने सति माध्यंदिने सवने तम् इन्द्रं हवामहे । तथा यज्ञसमाप्त्यवसरे तृतीयसवने सोमस्य पीतये सोमपानार्थं हवामहे ॥ प्रातः । स्वरादिषु अन्तोदात्तो निपातितः । हवामहे । ह्वेञो लटि शपि परतो “ ह्रः संप्रसारणम्’ इत्यनुवृत्तौ ‘ बहुलं छन्दसि’ इति संप्रसारणं परपूर्वत्वं गुणावादेशौ । प्रयति । ‘ इण् गतौ’। लटः शतृ ।’ अदिप्रभृतिभ्यः शपः’ इति शपो लुक् । शतुर्ङित्त्वाद्गुणाभावः । प्रादिसमासः । ‘ कृद्ग्रहणे गतिकारकपूर्वस्यापि ग्रहणम् ’ ( परिभा. २८ ) इति वचनात् ‘ प्रत्ययग्रहणे ’ इति नियमाभावात् ‘शतुरनुमो नद्यजादी’ ( पा. सू. ६. १. १७३ ) इति विभक्तेरुदात्तत्वम् । अध्वरे । उक्तम्। संहितायाम् ‘उदात्तस्वरितयोर्यणः स्वरितोऽनुदात्तस्य ’ ( पा. सू. ८. २. ४ ) इति अकारस्य स्वरितत्वम् । पीतये । ‘पा पाने ‘। क्तिनि छान्दसमन्तोदात्तत्वम् ॥

English translation:

“We invoke Indra at the morning rite, we invoke him at the succeeding sacrifice, we invoke Indra to drink the Soma juice.”

Indra we invoke early in the morning, Indra as the ceremony advances, Indra to drink of the soma.

Indra at early morn we call, Indra in course of sacrifice,
Indra to drink the Soma juice.

Indra rufen wir am Morgen, Indra, wenn das Opfer beginnt, Indra zum Trunk des Soma.

Den Indra rufen Morgens wir, den Indra in des Fests Verlauf, Den Indra zu dem Somatrunk.

Индру мы призываем поутру,
Индру – в ходе обряда,
Индру – на питье сомы.

• इन्द्र:
• मेधातिथिः काण्वः
• पिपीलिकामध्यानिचृद्गायत्री
• षड्जः

अब अगले मन्त्र में इन्द्र शब्द से तीन अर्थों का उपदेश किया है-

पदार्थान्वयभाषाः - हम लोग (प्रातः) नित्यप्रति (इन्द्रम्) परम ऐश्वर्य्य देनेवाले ईश्वर का (प्रयत्यध्वरे) बुद्धिप्रद उपासनायज्ञ में (हवामहे) आह्वान करें। हम लोग (प्रयति) उत्तम ज्ञान देनेवाले (अध्वरे) क्रिया से सिद्ध होने योग्य यज्ञ में (प्रातः) प्रतिदिन (इन्द्रम्) उत्तम ऐश्वर्य्यसाधक विद्युत् अग्नि को (हवामहे) क्रियाओं में उपदेश कह सुनके संयुक्त करें, तथा हम लोग (सोमस्य) सब पदार्थों के सार रस को (पीतये) पीने के लिये (प्रातः) प्रतिदिन यज्ञ में (इन्द्रम्) बाहरले वा शरीर के भीतरले प्राण को (हवामहे) विचार में लावें और उसके सिद्ध करने का विचार करें॥३॥

भावार्थभाषाः - मनुष्यों को परमेश्वर प्रतिदिन उपासना करने योग्य है और उसकी आज्ञा के अनुकूल वर्त्तना चाहिये। बिजुली तथा जो प्राणरूप वायु है, उसकी विद्या से पदार्थों का भोग करना चाहिये॥३॥

अन्वय: वयं प्रातः प्रतिदिनमिन्द्रं परमैश्वर्य्यप्रदातारमीश्वरं प्रयत्यध्वरे हवामहे। वयं प्रयत्यध्वरे प्रातः प्रतिदिनमिन्द्रं विद्युदाख्यमग्निं हवामहे। वयं प्रयत्यध्वरे सोमस्य पीतये प्रातः प्रतिदिनमिन्द्रं वायुं हवामहे॥३॥

अथेन्द्रशब्देन त्रयोऽर्था उपदिश्यन्ते।

पदार्थान्वयभाषाः - (इन्द्रम्) परमेश्वरम् (प्रातः) प्रतिदिनम् (हवामहे) आह्वयेम। बहुलं छन्दसि इति सम्प्रसारणम्। (इन्द्रम्) परमैश्वर्य्यसाधकं भौतिकमग्निम्। (प्रयति) प्रैति प्रकृष्टं ज्ञानं ददातीति प्रयत् तस्मिन्। इण् गतौ इत्यस्माल्लटः स्थाने शतृप्रत्ययः। (अध्वरे) उपासनाक्रियासाध्ये यज्ञे (इन्द्रम्) बाह्याभ्यन्तरस्थं वायुम् (सोमस्य) सूयते सर्वेभ्यः पदार्थेभ्यो रसस्तस्य (पीतये) पानाय। अत्र ‘पा’धातोर्बाहुलकात्तिः प्रत्ययः॥३॥

भावार्थभाषाः - मनुष्यैः परमेश्वरः प्रतिदिनमुपासनीयस्तदाज्ञायां वर्त्तितव्यं च। प्रतियज्ञं विद्युदाख्योऽग्निर्योजनीयः प्राणविद्यया पदार्थभोगश्च कार्य्य इति॥३॥

भावार्थभाषाः - माणसांनी प्रत्येक दिवशी परमेश्वराची उपासना करावी. त्याच्या आज्ञेप्रमाणे वागावे. विद्युत व प्राणवायूच्या विद्येने पदार्थांचा भोग केला पाहिजे. ॥ ३ ॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - मेधातिथिः काण्वः
• छन्दः - गायत्री

उ᳓प नः सुत᳓म् आ᳓ गहि
ह᳓रिभिर् इन्द्र केशि᳓भिः
सुते᳓ हि᳓ त्वा ह᳓वामहे

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
ā́ ← ā́ (invariable)

gahi ← √gam- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:AOR, voice:ACT}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

sutám ← √su- (root)
{case:ACC, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

úpa ← úpa (invariable)

háribhiḥ ← hári- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

keśíbhiḥ ← keśín- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

hávāmahe ← √hū- (root)
{number:PL, person:1, mood:IND, tense:PRS, voice:MED}

hí ← hí (invariable)

suté ← √su- (root)
{case:LOC, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}

उप॑ । नः॒ । सु॒तम् । आ । ग॒हि॒ । हरि॑ऽभिः । इ॒न्द्र॒ । के॒शिऽभिः॑ ।
सु॒ते । हि । त्वा॒ । हवा॑महे ॥

• upa
• [adverb]
• “towards; on; next.”

• naḥ ← mad
• [noun], genitive, plural
• “I; mine.”

• sutam ← suta
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Soma.”

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• gahi ← gam
• [verb], singular, Aorist imperative
• “go; situate; enter (a state); travel; disappear; [in]; elapse; leave; reach; vanish; love; walk; approach; issue; hop on; gasify; get; come; die; drain; spread; transform; happen; discharge; ride; to be located; run; detect; refer; go; shall; drive.”

• haribhir ← haribhiḥ ← hari
• [noun], instrumental, plural, masculine
• “Vishnu; monkey; Krishna; horse; lion; Indra; Hari; Surya; Hari; haritāla; Hari; snake; frog.”

• indra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• keśibhiḥ ← keśin
• [noun], instrumental, plural, masculine
• “haired.”

• sute ← suta
• [noun], locative, singular, masculine
• “Soma.”

• hi
• [adverb]
• “because; indeed; for; therefore; hi [word].”

• tvā ← tvad
• [noun], accusative, singular
• “you.”

• havāmahe ← hvā
• [verb], plural, Present indikative
• “raise; call on; call; summon.”

हे इन्द्र केशिभिः केसरयुक्तैः हरिभिः अश्वैस्त्वं नः अस्मदीयं सुतम् अभिषुतं सोमं प्रति उप समीपे आ गहि आगच्छ । सुते अभिषुते सोमे निमित्तभूते सति यस्मात् कारणात् त्वा हवामहे त्वामाह्वयामः तस्मादागच्छेति पूर्वत्रान्वयः ॥ गहि । गमेर्लोटः सेर्हिः। शपः’ इत्यनुवृत्तौ ‘बहुलं छन्दसि ’ इति शपो लुक् । ’ इषुगमियमां छः ’ ( पा. सू. ७. ३. ७७ ) इति छत्वं न भवति; ‘न लुमताङ्गस्य’ इति प्रतिषेधात् ।’ अनुदात्तोपदेश° ’ ( पा. सू. ६. ४. ३७ ) इत्यादिना अनुनासिकलोपः । तस्य असिद्धवदत्रा भात् ’ ( पा. सू. ६. ४. २२ ) इत्यसिद्धत्वात् ‘ अतो हेः’ इति हेर्लुक् न भवति । केशिभिः । ‘ क्लिशेरन लो लोपश्च ’ ( उ. सू. ५, ७११ ) इति अन् । मत्वर्थीय इनिः । प्रत्ययस्वरः । हवामहे । ‘ह्वः’ इत्यनुवृत्तौ ‘बहुलं छन्दसि’ इति संप्रसारणम् । शपः पित्त्वादनुदात्तत्वम् । तिङश्च लसार्वधातुकस्वरेण धातुस्वर एव । ‘ तिङ्ङतिङः’ इति न निघात; • हि च । इति प्रतिषेधात् ॥

English translation:

“Come, Indra, to our libation with our long-maned steeds; the libation being poured out, we invoke you.”

Come up here to our pressed soma, Indra, with your shaggy fallow bays, for when it is pressed we invoke you.

Come hither, with thy long-maned Steeds, O Indra, to the draught we pour
We call thee when the juice is shed.

Komm, Indra, her zu unserem Preßtrank mit den mähnigen Falben, denn wir laden dich zum Preßtrank.

Komm, Indra, her zu unserm Trank mit dem bemähnten Füchsepaar; Dich rufen wir beim Somasaft.

Примчись же к нашему выжатому (соме),
О Индра, на пышногривых буланых конях –
Ведь мы приглашаем тебя к выжатому (соме)!

• इन्द्र:
• मेधातिथिः काण्वः
• गायत्री
• षड्जः

अब अगले मन्त्र में इन्द्र शब्द से वायु के गुणों का उपदेश किया है-

पदार्थान्वयभाषाः - (हि) जिस कारण यह (इन्द्र) वायु (केशिभिः) जिनके बहुत से केश अर्थात् किरण विद्यमान हैं, वे (हरिभिः) पदार्थों के हरने वा स्वीकार करनेवाले अग्नि, विद्युत् और सूर्य्य के साथ (नः) हमारे (सुतम्) उत्पन्न किये हुए होम वा शिल्प आदि व्यवहार के (उपागहि) निकट प्राप्त होता है, इससे (त्वा) उसको (सुते) उत्पन्न किये हुए होम वा शिल्प आदि व्यवहारों में हम लोग (हवामहे) ग्रहण करते हैं॥४॥

भावार्थभाषाः - जो पदार्थ हम लोगों को शिल्प आदि व्यवहारों में उपकारयुक्त करने चाहियें, वे अग्नि विद्युत् और सूर्य वायु ही के निमित्त से प्रकाशित होते तथा जाते आते हैं॥४॥

अन्वय: हि यतोऽयमिन्द्रो वायुः केशिभिर्हरिभिः सह नोऽस्माकं सुतमुपागह्युपागच्छति तस्मात्त्वा तं सुते वयं हवामहे॥४॥

अथेन्द्रशब्देन वायुगुणा उपदिश्यन्ते।

पदार्थान्वयभाषाः - (उप) निकटार्थे (नः) अस्माकम् (सुतम्) उत्पादितम् (आ) समन्तात् (गहि) गच्छति। अत्र व्यत्ययो लडर्थे लोट्। बहुलं छन्दसि इति शपो लुक्। वा छन्दसि इति हेरपित्वादनुनासिकलोपश्च। (हरिभिः) हरणाहरणशीलैर्वेगवद्भिः किरणैः (इन्द्र) वायुः (केशिभिः) केशा बह्व्यो रश्मयो विद्यन्ते येषामग्निविद्युत्सूर्य्याणां तैः सह। क्लिशेरन् लो लोपश्च। (उणा०५.३३) अनेन ‘क्लिश’ धातोरन् प्रत्ययो लकारलोपश्च। ततो भूम्न्यर्थ इनिः। केशी केशा रश्मयस्तैस्तद्वान् भवति काशनाद्वा प्रकाशनाद्वा केशीदं ज्योतिरुच्यते। (निरु०१२.२५) (सुते) उत्पादिते होमशिल्पादिव्यवहारे (हि) यतः (त्वा) तम् (हवामहे) आदद्मः॥४॥

भावार्थभाषाः - येऽस्माभिः शिल्पव्यवहारादिषूपकर्त्तव्याः पदार्थाः सन्ति, तेऽग्निविद्युत्सूर्य्या वायुनिमित्तेनैव प्रज्वलन्ति गच्छन्त्यागच्छन्ति च॥४॥

भावार्थभाषाः - जे पदार्थ आम्हाला शिल्प इत्यादी व्यवहारात उपकारक आहेत, ते अग्नी, विद्युत व सूर्य आणि वायूच्याच निमित्ताने प्रकाशित होतात व येत जात राहतात. ॥ ४ ॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - मेधातिथिः काण्वः
• छन्दः - गायत्री

से᳓मं᳓ न स्तो᳓मम् आ᳓ गहि
उ᳓पेदं᳓ स᳓वनं सुत᳓म्
गौरो᳓ न᳓ तृषितः᳓ पिब

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
ā́ ← ā́ (invariable)

gahi ← √gam- (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:AOR, voice:ACT}

imám ← ayám (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

stómam ← stóma- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

idám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

sávanam ← sávana- 1 (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

sutám ← √su- (root)
{case:NOM, gender:N, number:SG, non-finite:PPP}

úpa ← úpa (invariable)

gauráḥ ← gaurá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ná ← ná (invariable)

piba ← √pā- 2 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

tr̥ṣitáḥ ← √tr̥ṣ- (root)
{case:NOM, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

सः । इ॒मम् । नः॒ । स्तोम॑म् । आ । ग॒हि॒ । उप॑ । इ॒दम् । सव॑नम् । सु॒तम् ।
गौ॒रः । न । तृ॒षि॒तः । पि॒ब॒ ॥

• semaṃ ← sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• semaṃ ← imam ← idam
• [noun], accusative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• na ← mad
• [noun], genitive, plural
• “I; mine.”

• stomam ← stoma
• [noun], accusative, singular, masculine
• “hymn; Stoma; stoma [word].”

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• gahy ← gahi ← gam
• [verb], singular, Aorist imperative
• “go; situate; enter (a state); travel; disappear; [in]; elapse; leave; reach; vanish; love; walk; approach; issue; hop on; gasify; get; come; die; drain; spread; transform; happen; discharge; ride; to be located; run; detect; refer; go; shall; drive.”

• upedaṃ ← upa
• [adverb]
• “towards; on; next.”

• upedaṃ ← idam
• [noun], accusative, singular, neuter
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• savanaṃ ← savanam ← savana
• [noun], accusative, singular, neuter
• “yajña; savana [word]; Snāna; Soma sacrifice; press.”

• sutam ← su
• [verb noun], accusative, singular
• “press out; su.”

• gauro ← gauraḥ ← gaura
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Gaura; Gaura; downy grislee; Gaura.”

• na
• [adverb]
• “not; like; no; na [word].”

• tṛṣitaḥ ← tṛṣita
• [noun], nominative, singular, masculine
• “thirsty.”

• piba ← pā
• [verb], singular, Present imperative
• “drink; gulp; soak; drink; suck; inhale.”

हे इन्द्र स त्वं नः अस्मदीयम् इमं स्तोमं स्तुतिं प्रति आ गहि आगच्छ । आगमने हेतुरुच्यते । उप देवयजनसमीपे सुतम् अभिषुतसोमयुक्तम् इदम् इदानीमनुष्ठीयमानं सवनं प्रातःसवनादिरूपं कर्म वर्तते । तस्मात् गौरो न गौरमृग इव तृषितः सन् इमं सोमं पिब ॥ सः इमम् इत्यत्र संहितायां: सोऽचि लोपे चेत्पादपूरणम् ’ ( पा. सू. ६. १. १३४ ) इति सुलोपः । गहि । गतम् । सवनम् । सूयतेऽस्मिन् सोम इत्यधिकरणे ल्युट् ।’ लिति’ इति प्रत्ययात्पूर्वस्योदात्तत्वम् । ल्युडन्तात् सप्तम्याः ‘सुपां सुपो भवन्तीति वक्तव्यम्’ (पा. म. ७. १. ३९ ) इति वचनात् द्वितीया । अभिषुतसोमयुक्तमिदं सवनमिति कर्मण्येव वा द्वितीया । तदा सुतशब्दात् अर्शआदित्वादच् (पा. सू. ५, २. १२७ )। तृषितः । ‘ञितृष पिपासायाम् । निष्ठा’ इति क्तः । प्रत्ययस्वरेणोदात्तः । पश्चात् इट: ‘ आगमा अनुदात्ताः’ इत्यनुदात्तत्वम् ॥ ॥ ३० ॥

English translation:

“Do you accept this our praise, and come to this our sacrifice, for which the libation is prepared; drink like a thirsty stag (gaura).”

Come here to this praise of ours, up to this pressing here when it is pressed.
Drink like a thirsty buffalo.

Come thou to this our song of praise, to the libation poured for thee
Drink of it like a stag athirst.

Komm du her zu unserem Loblied, zu dieser ausgepreßten Trankspende; trink wie ein durstiger Büffel!

Komm her zu unserm Lobgesang, zu diesem ausgepressten Saft, Und wie ein durst’ger Büffel trink.

Приди на это наше восхваление,
На этот праздник выжатого (сомы)!
Пей, как бык, мучимый жаждой!

• इन्द्र:
• मेधातिथिः काण्वः
• निचृद्गायत्री
• षड्जः

फिर भी अगले मन्त्र में इन्द्र के गुणों का उपदेश किया है-

पदार्थान्वयभाषाः - जो उक्त सूर्य्य (नः) हमारे (इमम्) अनुष्ठान किये हुए (स्तोमम्) प्रशंसनीय यज्ञ वा (सवनम्) ऐश्वर्य प्राप्त करानेवाले क्रियाकाण्ड को (न) जैसे (तृषितः) प्यासा (गौरः) गौरगुणविशिष्ट हरिन (उपागहि) समीप प्राप्त होता है, वैसे (सः) वह (इदम्) इस (सुतम्) उत्पन्न किये ओषधि आदि रस को (पिब) पीता है॥५॥

भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में उपमालङ्कार है। जैसे अत्यन्त प्यासे मृग आदि पशु और पक्षी वेग से दौड़कर नदी तालाब आदि स्थान को प्राप्त होके जल को पीते हैं, वैसे ही यह सूर्य्यलोक अपनी वेगवती किरणों से ओषधि आदि को प्राप्त होकर उसके रस को पीता है। सो यह विद्या की वृद्धि के लिये मनुष्यों को यथावत् उपयुक्त करना चाहिये॥५॥

अन्वय: य इन्द्रो नोऽस्माकमिमं स्तोमं सवनं तृषितो गौरो मृगो न इवोपागह्युपागच्छति, स इदं स्तुतमुत्पन्नमोषध्यादिरसं पिब पिबति॥५॥

पुनरिन्द्रगुणा उपदिश्यन्ते।

पदार्थान्वयभाषाः - (सः) इन्द्रः (इमम्) अनुष्ठीयमानम् (नः) अस्माकम् (स्तोमम्) स्तूयते गुणसमूहो यस्तं यज्ञम् (आ) समन्तात् (गहि) गच्छति। अत्र व्यत्ययो लडर्थे लोट् बहुलं छन्दसि इति शपो लुक् च। (उप) सामीप्ये (इदम्) प्रत्यक्षम् (सवनम्) सुवन्त्यैश्वर्य्यं प्राप्नुवन्ति येन तत् क्रियाकाण्डम् (सुतम्) ओषध्यादिरसम् (गौरः) गौरगुणविशिष्टो मृगः (न) जलाशयं प्राप्य जलं पिबतीव (तृषितः) यस्तृष्यति पिपासति सः (पिब) पिबति। अत्र व्यत्ययो लडर्थे लोट् च॥५॥

भावार्थभाषाः - अत्रोपमालङ्कारः। यथाऽत्यन्तं तृषिता मृगादयः पशुपक्षिणो वेगेन धावनं कृत्वोदकाशयं प्राप्य जलं पिबन्ति तथैवैष इन्द्रो वेगवद्भिः किरणैरोषध्यादिकं प्राप्यैतेषां रसं पिबति, मनुष्यैः सोऽयं विद्यावृद्धये यथावदुपयोक्तव्यः॥५॥

भावार्थभाषाः - या मंत्रात उपमालंकार आहे. जसे अत्यंत तहानेने व्याकुळ झालेले हरिण इत्यादी पशू-पक्षी वेगाने पळतात व नदी किंवा तलावाजवळ जाऊन पाणी पितात, तसेच हा सूर्यलोक आपल्या गतिमान किरणांनी औषधी वगैरे प्राप्त क्रून त्याचा रस पितो. त्यामुळे ही विद्या वाढविण्यासाठी माणसांनी त्याचा उपयोग करून घेतला पाहिजे. ॥ ५ ॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - मेधातिथिः काण्वः
• छन्दः - गायत्री

इमे᳓ सो᳓मास इ᳓न्दवः
सुता᳓सो अ᳓धि बर्हि᳓षि
ताँ᳓ इन्द्र स᳓हसे पिब

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
imé ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

índavaḥ ← índu- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

sómāsaḥ ← sóma- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

ádhi ← ádhi (invariable)

barhíṣi ← barhís- (nominal stem)
{case:LOC, gender:N, number:SG}

sutā́saḥ ← √su- (root)
{case:NOM, gender:M, number:PL, non-finite:PPP}

indra ← índra- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

piba ← √pā- 2 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

sáhase ← sáhas- (nominal stem)
{case:DAT, gender:N, number:SG}

tā́n ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:PL}

इ॒मे । सोमा॑सः । इन्द॑वः । सु॒तासः॑ । अधि॑ । ब॒र्हिषि॑ ।
तान् । इ॒न्द्र॒ । सह॑से । पि॒ब॒ ॥

• ime ← idam
• [noun], nominative, plural, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• somāsa ← somāsaḥ ← soma
• [noun], nominative, plural, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• indavaḥ ← indu
• [noun], nominative, plural, masculine
• “moon; Soma; drop; anusvāra; one; Candra; silver; camphor; point; juice.”

• sutāso ← sutāsaḥ ← suta
• [noun], nominative, plural, masculine
• “Soma.”

• adhi
• [adverb]
• “on; from; accordingly.”

• barhiṣi ← barhis
• [noun], locative, singular, neuter
• “Barhis; barhis [word].”

• tāṃ ← tad
• [noun], accusative, plural, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• indra
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• sahase ← sahas
• [noun], dative, singular, neuter
• “force; strength; might; sahas [word]; conquest.”

• piba ← pā
• [verb], singular, Present imperative
• “drink; gulp; soak; drink; suck; inhale.”

इन्दुशब्दः ‘उन्दी क्लेदने’ इति धातोरुत्पन्नः । इन्दवः क्लेदनयुक्ताः इमे वेद्यामवस्थिताः सोमासः तत्तत्पात्रगताः सोमाः बर्हिषि यज्ञे अधि आधिक्येन सुतासः अभिषुताः । हे इन्द्र सहसे बलार्थं तान् सोमान् पिब ॥ सोमासः । ‘ आजसेरसुक्’ (पा. सू. ७. १. ५० ) इति जसोऽसुगागमः । इन्दवः । उक्तम् । सुतासः । पूर्ववत् असुक् । संहितायां ‘ प्रकृत्यान्तःपादमव्यपरे इति प्रकृतिभावात् परपूर्वत्वं न भवति । बर्हिषि । बृहेर्नलोपश्च’ ( उ. सू. २. २६६ ) इति इस् । प्रत्ययस्वरः । ‘ ताँ इन्द्र ’ इत्यत्र ‘ दीर्घादटि समानपादे’ इति रुत्वम् । यत्वयलोपौ । अनुनासिकः । सहसे । ’ षह मर्षणे ’ । असुनन्तो नित्त्वादाद्युदात्तः ॥ .

English translation:

“These dripping Soma juices are effused upon the sacred grass; drink them, Indra, (to recruit your) vigour.”

Here are the pressed soma drops on the ritual grass.
Drink them, Indra, for might.

Here are the drops of Soma juice expressed on sacred grass: thereof
Drink, Indra, to increase thy might.

Diese ausgepreßten Somasäfte sind auf dem Barhis, die trink zur Stärke, Indra!

Die Somatropfen stehen hier gepresst, o Indra, auf der Streu, Zu deiner Stärkung trinke sie.

Эти соки сомы, выжатые
Капли – на жертвенной соломе.
Пей их, Индра, для силы!

• इन्द्र:
• मेधातिथिः काण्वः
• गायत्री
• षड्जः

अब वायु किसलिये किसमें किन पदार्थों के रस को पीता है, इस विषय का उपदेश अगले मन्त्र में किया है-

पदार्थान्वयभाषाः - अधि बर्हिषि) जिसमें सब पदार्थ वृद्धि को प्राप्त होते हैं, उस अन्तरिक्ष में (इमे) ये (सोमासः) जिनसे सुख उत्पन्न होते हैं, (इन्दवः) और सब पदार्थों को गीला करनेवाले रस हैं, वे (सहसे) बल आदि गुणों के लिये ईश्वर ने (सुतासः) उत्पन्न किये हैं, (तान्) उन्हीं को (इन्द्र) वायु क्षण-क्षण में (पिब) पिया करता है॥६॥

भावार्थभाषाः - ईश्वर ने इस संसार में प्राणियों के बल आदि वृद्धि के लिये जितने मूर्तिमान् पदार्थ उत्पन्न किये हैं, सूर्य्य से छिन्न-भिन्न किये हुए उनको पवन अपने निकट करके धारण करता है, उसके संयोग से प्राणी और अप्राणी बल पराक्रमवाले होते हैं॥६॥

अन्वय: येऽधिबर्हिषीश्वरेणेमे सोमास इन्दवः सहसे सुतास उत्पादितास्तानिन्द्रो वायुः प्रतिक्षणे पिबति॥६॥

अथ वायुः कस्मै कस्मिन् कान् पिबतीत्युपदिश्यते।

पदार्थान्वयभाषाः - (इमे) प्रत्यक्षाः (सोमासः) सूयन्त उत्पद्यन्ते सुखानि येभ्यस्ते (इन्दवः) उन्दन्ति स्नेहयन्ति सर्वान् पदार्थान् ये ते रसाः। उन्देरिच्चादेः। (उणा०१.१२) इत्युः प्रत्ययः, आदेरिकारादेशश्च। (सुतासः) ईश्वरेणोत्पादिताः (अधि) उपरिभावे (बर्हिषि) बृंहन्ति वर्धन्ते सर्वे पदार्था यस्मिन्नन्तरिक्षे तस्मिन्। बृंहेर्नलोपश्च। (उणा०२.१०९) अनेन इसिः प्रत्ययो नकारलोपश्च। (तान्) उक्तान् (इन्द्र) वायुः (सहसे) बलाय। सह इति बलनामसु पठितम्। (निघं०२.९) (पिब) पिबति। अत्र व्यत्ययो लडर्थे लोट् च॥६॥

भावार्थभाषाः - ईश्वरेणास्मिन् जगति प्राणिनां बलादिवृद्धये यावन्तो मूर्त्ताः पदार्था उत्पादितास्तान् सूर्य्येण छेदितान् वायुः स्वसमीपस्थान् कृत्वा धरति तस्य संयोगेन प्राण्यप्राणिनो बलयन्ति॥६॥

भावार्थभाषाः - ईश्वराने या संसारात प्राण्यांच्या बलवृद्धीसाठी प्रत्यक्ष पदार्थ उत्पन्न केलेले आहेत. सूर्याने नष्ट भ्रष्ट केलेल्या पदार्थांना वायू धारण करतो. त्याच्या संयोगाने प्राणी व अप्राणी बलवान बनतात. ॥ ६ ॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - मेधातिथिः काण्वः
• छन्दः - गायत्री

अयं᳓ ते स्तो᳓मो अग्रियो᳓
हृदिस्पृ᳓ग् अस्तु शं᳓तमः
अ᳓था सो᳓मं सुत᳓म् पिब

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
agriyáḥ ← agriyá- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

ayám ← ayám (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

stómaḥ ← stóma- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

te ← tvám (pronoun)
{case:DAT, number:SG}

astu ← √as- 1 (root)
{number:SG, person:3, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

hr̥dispŕ̥k ← hr̥dispŕ̥ś- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

śáṁtamaḥ ← śáṁtama- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

átha ← átha (invariable)

piba ← √pā- 2 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

sómam ← sóma- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

sutám ← √su- (root)
{case:ACC, gender:M, number:SG, non-finite:PPP}

अ॒यम् । ते॒ । स्तोमः॑ । अ॒ग्रि॒यः । हृ॒दि॒ऽस्पृक् । अ॒स्तु॒ । शम्ऽत॑मः ।
अथ॑ । सोम॑म् । सु॒तम् । पि॒ब॒ ॥

• ayaṃ ← ayam ← idam
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• te ← tvad
• [noun], genitive, singular
• “you.”

• stomo ← stomaḥ ← stoma
• [noun], nominative, singular, masculine
• “hymn; Stoma; stoma [word].”

• agriyo ← agriyaḥ ← agriya
• [noun], nominative, singular, masculine

• hṛdispṛg ← hṛdispṛś
• [noun], nominative, singular, masculine

• astu ← as
• [verb], singular, Present imperative
• “be; exist; become; originate; happen; result; be; dwell; be born; stay; be; equal; exist; transform.”

• śantamaḥ ← śaṃtama
• [noun], nominative, singular, masculine
• “beneficent.”

• athā ← atha
• [adverb]
• “now; then; furthermore; now; then.”

• somaṃ ← somam ← soma
• [noun], accusative, singular, masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• sutam ← su
• [verb noun], accusative, singular
• “press out; su.”

• piba ← pā
• [verb], singular, Present imperative
• “drink; gulp; soak; drink; suck; inhale.”

हे इन्द्र अयम् अस्माभिः क्रियमाणः स्तोमः स्तोत्रविशेषः अग्रियः श्रेष्ठः सन् ते तव हृदिस्पृक् मनस्यङ्गीकृतः शंतमः सुखतमः अस्तु । अथ स्तुतेरनन्तरं सुतम् अभिषुतं सोमं पिब ॥ अग्रियः । ‘ अग्रात् ’ इत्यनुवृत्तौ ‘ घच्छौ च ’ (पा. सू. ४. ४. ११७) इति घच् । चित्त्वादन्तोदात्तः । हृदि स्पृशतीति हृदिस्पृक्। ‘स्पृशोऽनुदके क्विन्’ (पा. सू. ३. २. ५८)। तत्पुरुषे कृति बहुलम् । (पा. सू. ६. ३. १४ ) इति अलुक् । ‘ क्विन्प्रत्ययस्य कुः ’ ( पा. सू. ८. २. ६२ ) इति शकारस्य कुत्वम् । कृदुत्तरपदप्रकृतिस्वरत्वम् । शंतमः । सुखकरद्रव्यवचनोऽत्र शंशब्दः । ततस्तमप् । अत्र सुखप्रकर्षस्य गुणद्वारा गुणनिष्ठद्रव्ये संक्रान्तत्वात् ’ अद्रव्यप्रकर्षे’ इति निषेधात् ’ किमेत्तिङव्यय° ’ ( पा. सू. ५. ४. ११) इत्यादिना आम् न भवति, द्रव्यस्य स्वतः प्रकर्षाभावात् । ईदृगर्थं एव हि स निषेधः । अथा सोमम् । संहितायां • निपातस्य ’ इति दीर्घः ॥

English translation:

“May this our excellent hymn, touching your heart, be grateful to you, and thence drink the effused libation.”

Here is the foremost praise for you; let it be most availing, touching your heart.
So drink the pressed soma.

Welcome to thee be this our hymn, reaching thy heart, most excellent:
Then drink the Soma juice expressed.

Dieses vorzüglichste Loblied soll dein Herz rühren, dir recht zusagen. Dann trink den ausgepreßten Soma!

Zuerst sei sehr willkommen dir dies Loblied und ergreif dein Herz, Dann trink den ausgepressten Trank.

Это замечательное восхваление
Пусть коснется твоего сердца, самое благодатное!
Так пей же выжатого сому!

• इन्द्र:
• मेधातिथिः काण्वः
• गायत्री
• षड्जः

उक्त वायु कैसे गुणवाला है, इस विषय का उपदेश अगले मन्त्र में किया है-

पदार्थान्वयभाषाः - मनुष्यों को जैसे यह वायु प्रथम (सुतम्) उत्पन्न किये हुए (सोमम्) सब पदार्थों के रस को (पिब) पीता है, (अथ) उसके अनन्तर (ते) जो उस वायु का (अग्रियः) अत्युत्तम (हृदिस्पृक्) अन्तःकरण में सुख का स्पर्श करानेवाला (स्तोमः) उसके गुणों से प्रकाशित होकर क्रियाओं का समूह विदित (अस्तु) हो, वैसे काम करने चाहियें॥७॥

भावार्थभाषाः - मनुष्यों के लिये उत्तमगुण तथा शुद्ध किया हुआ यह पवन अत्यन्त सुखकारी होता है॥७॥

अन्वय: मनुष्यैर्यथाऽयं वायुः पूर्वं सुतं सोमं पिबाथेत्यनन्तरं ते तस्याग्रियो हृदिस्पृक् शंतमः स्तोमो भवेत् तथाऽनुष्ठातव्यम्॥७॥

स कीदृग्गुणोऽस्तीत्युपदिश्यते।

पदार्थान्वयभाषाः - (अयम्) अस्माभिरनुष्ठितः (ते) तस्यास्य (स्तोमः) गुणप्रकाशसमूहक्रियः (अग्रियः) अग्रे भवोऽत्युत्तमः। घच्छौ च। (अष्टा०४.४.११७) अनेनाग्रशब्दाद् घः प्रत्ययः। (हृदिस्पृक्) यो हृद्यन्तःकरणे सुखं स्पर्शयति सः (अस्तु) भवेत्। अत्र लडर्थे लोट्। (शन्तमः) शं सुखमतिशयितं यस्मिन्सः। शमिति सुखनामसु पठितम्। (निघं०३.६) (अथ) आनन्तर्य्ये निपातस्य च इति दीर्घः। (सोमम्) सर्वपदार्थाभिषवम् (सुतम्) उत्पन्नम् (पिब) पिबति। अत्र व्यत्ययो लडर्थे लोट् च॥७॥

भावार्थभाषाः - मनुष्यैः शोधित उत्कृष्टगुणोऽयं पवनोऽत्यन्तसुखकारी भवतीति बोध्यम्॥७॥

भावार्थभाषाः - माणसांसाठी शुद्ध व उत्कृष्ट गुणयुक्त वायू अत्यंत सुखकारक असतो. ॥ ७ ॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - मेधातिथिः काण्वः
• छन्दः - गायत्री

वि᳓श्वम् इ᳓त् स᳓वनं सुत᳓म्
इ᳓न्द्रो म᳓दाय गछति
वृत्रहा᳓ सो᳓मपीतये

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
ít ← ít (invariable)

sávanam ← sávana- 1 (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

sutám ← √su- (root)
{case:NOM, gender:N, number:SG, non-finite:PPP}

víśvam ← víśva- (nominal stem)
{case:NOM, gender:N, number:SG}

gachati ← √gam- (root)
{number:SG, person:3, mood:IND, tense:PRS, voice:ACT}

índraḥ ← índra- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

mádāya ← máda- (nominal stem)
{case:DAT, gender:M, number:SG}

sómapītaye ← sómapīti- (nominal stem)
{case:DAT, gender:F, number:SG}

vr̥trahā́ ← vr̥trahán- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

विश्व॑म् । इत् । सव॑नम् । सु॒तम् । इन्द्रः॑ । मदा॑य । ग॒च्छ॒ति॒ ।
वृ॒त्र॒ऽहा । सोम॑ऽपीतये ॥

• viśvam ← viśva
• [noun], accusative, singular, neuter
• “all(a); whole; complete; each(a); viśva [word]; completely; wholly.”

• it ← id
• [adverb]
• “indeed; assuredly; entirely.”

• savanaṃ ← savanam ← savana
• [noun], accusative, singular, neuter
• “yajña; savana [word]; Snāna; Soma sacrifice; press.”

• sutam ← su
• [verb noun], accusative, singular
• “press out; su.”

• indro ← indraḥ ← indra
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Indra; leader; best; king; first; head; self; indra [word]; Indra; sapphire; fourteen; guru.”

• madāya ← mada
• [noun], dative, singular, masculine
• “drunkenness; mada; estrus; excitement; sexual arousal; alcohol; musth; mad; mada; ecstasy; pride; drink; joy; arrogance; vivification.”

• gacchati ← gam
• [verb], singular, Present indikative
• “go; situate; enter (a state); travel; disappear; [in]; elapse; leave; reach; vanish; love; walk; approach; issue; hop on; gasify; get; come; die; drain; spread; transform; happen; discharge; ride; to be located; run; detect; refer; go; shall; drive.”

• vṛtrahā ← vṛtrahan
• [noun], nominative, singular, masculine
• “Indra.”

• somapītaye ← soma
• [noun], masculine
• “Soma; moon; soma [word]; Candra.”

• somapītaye ← pītaye ← pīti
• [noun], dative, singular, feminine
• “drinking; haritāla.”

वृत्रहा शत्रुघातकः इन्द्रः सोमपीतये सोमपानाय मदाय तत्पानजन्यहर्षाय च विश्वमित् सर्वमपि सुतम् अभिषुतसोमयुक्तं सवनं प्रातःसवनादिरूपं कर्म गच्छति ॥ विश्वम् । ‘अशिप्रुषि’ इत्यादिना क्वन् । नित्त्वादाद्युदात्तः। सवनं सुतम् । पूर्ववत् । मदाय । ‘ मदोऽनुपसर्गे ( पा. सू. ३. ३. ६७ ) इति अप्प्रत्ययः । पित्त्वात् धातुस्वरः । गच्छति । इषुगमियमां छः ‘(पा. सू. ७. ३. ७७ )। वृत्रहा। वृत्रं हतवान् । “ ब्रह्मभ्रूणवृत्रेषु क्विप्’ ( पा. सू. ३. २. ८७ )। इन्हन् ’ इत्यादिना निवृत्तं दीर्घत्वं ‘ सौ च ’ ( पा. सू. ६. ४. १२-१३ ) इति प्रतिप्रसवात् भवति । कृदुत्तरपदप्रकृतिस्वरत्वम् । सोमपीतये । व्यधिकरणबहुव्रीहिः इत्युक्तम् । तत्पुरुषे वा दासीभारादित्वात् ( पा. सू. ६. २. ४२ ) पूर्वपदप्रकृतिस्वरत्वम् ॥

English translation:

“Indra, the destroyer of enemies, repairs assuredly to every ceremony where the libation is poured out, to drink the Soma juice for (his) exhilaration.”

To every pressing when it is pressed Indra goes for exhilaration,
the Vr̥tra-smasher, to drink the soma.

To every draught of pressed-out juice Indra, the Vrtra-slayer, comes,
To drink the Soma for delight.

Zu jeder ausgepreßten Trankspende kommt Indra, um sich zu berauschen, der Vritratöter zum Somatrunk.

Zu jedem ausgepressten Saft kommt Indra zu berauschen sich, Der Vritrafeind zum Somatrunk.

На каждый праздник выжатого сомы
Индра идет для опьянения,
Убийца Вритры – для питья сомы.

• इन्द्र:
• मेधातिथिः काण्वः
• गायत्री
• षड्जः

फिर अगले मन्त्र में उसी के गुणों का उपदेश किया है-

पदार्थान्वयभाषाः - यह (वृत्रहा) मेघ को हनन करनेवाला (इन्द्रः) वायु (सोमपीतये) उत्तम-उत्तम पदार्थों का पिलानेवाला तथा (मदाय) आनन्द के लिये (इत्) निश्चय करके (सवनम्) जिससे सब सुखों को सिद्ध करते हैं, जिससे (सुतम्) उत्पन्न हुए (विश्वम्) जगत् को (गच्छति) प्राप्त होते हैं॥८॥

भावार्थभाषाः - वायु आकाश में अपने गमनागमन से सब संसार को प्राप्त होकर मेघ की वृष्टि करने वा सब से वेगवाला होकर सब प्राणियों को सुखयुक्त करता है। इसके विना कोई प्राणी किसी व्यवहार को सिद्धि करने को समर्थ नहीं हो सकता॥८॥

अन्वय: अयं वृत्रहेन्द्रः सोमपीतये मदायेदेव सवनं सुतं विश्वं गच्छति प्राप्नोति॥८॥

पुनस्तद्गुणा उपदिश्यन्ते।

पदार्थान्वयभाषाः - (विश्वम्) जगत् (इत्) एव (सवनम्) सर्वसुखसाधनम् (सुतम्) उत्पन्नम् (इन्द्रः) वायुः (मदाय) आनन्दाय (गच्छति) प्राप्नोति (वृत्रहा) यो वृत्रं मेघं हन्ति सः। ब्रह्मभ्रूणवृत्रेषु क्विप्। (अष्टा०३.२.८७) अनेन ‘हन’धातोः क्विप्। (सोमपीतये) सोमानां पीतिः पानं यस्मिन्नानन्दे तस्मै। अत्र सह सुपा इति समासः॥८॥

भावार्थभाषाः - वायुः स्वर्गमनागमनैः सकलं जगत्प्राप्य वेगवान् मेघहन्ता सन् सर्वान् प्राणिनः सुखयति, नैवैतेन विना कश्चित्कंचिदपि व्यवहारं साधितुमलं भवतीति॥८॥

भावार्थभाषाः - वायू आपल्या गमनागमनाने सर्व जगाला प्राप्त होणारा असून, वेगवान बनून मेघांद्वारे वृष्टी करवितो व सर्व प्राण्यांना सुखी करतो. त्याच्याशिवाय कोणताही प्राणी कोणताही व्यवहार सिद्ध करू शकत नाही. ॥ ८ ॥

• देवता - इन्द्रः
• ऋषिः - मेधातिथिः काण्वः
• छन्दः - गायत्री

से᳓मं᳓ नः का᳓मम् आ᳓ पृण
गो᳓भिर् अ᳓श्वैः शतक्रतो
स्त᳓वाम त्वा सुआधि᳓यः

Strata
Normal

Pāda-label
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).
genre M;; Oldenberg’s gāyatrī-corpus, cf. Oldenberg (1888: 9f.).

Morph
ā́ ← ā́ (invariable)

imám ← ayám (pronoun)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

kā́mam ← kā́ma- (nominal stem)
{case:ACC, gender:M, number:SG}

naḥ ← ahám (pronoun)
{case:ACC, number:PL}

pr̥ṇa ← √pr̥̄- 1 (root)
{number:SG, person:2, mood:IMP, tense:PRS, voice:ACT}

sá ← sá- ~ tá- (pronoun)
{case:NOM, gender:M, number:SG}

áśvaiḥ ← áśva- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

góbhiḥ ← gáv- ~ gó- (nominal stem)
{case:INS, gender:M, number:PL}

śatakrato ← śatákratu- (nominal stem)
{case:VOC, gender:M, number:SG}

stávāma ← √stu- (root)
{number:PL, person:1, mood:SBJV, tense:PRS, voice:ACT}

svādhyàḥ ← svādhī́- (nominal stem)
{case:NOM, gender:M, number:PL}

tvā ← tvám (pronoun)
{case:ACC, number:SG}

सः । इ॒मम् । नः॒ । काम॑म् । आ । पृ॒ण॒ । गोभिः॑ । अश्वैः॑ । श॒त॒क्र॒तो॒ इति॑ शतऽक्रतो ।
स्तवा॑म । त्वा॒ । सु॒ऽआ॒ध्यः॑ ॥

• semaṃ ← sa ← tad
• [noun], nominative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); respective(a); that; nominative; then; particular(a); genitive; instrumental; accusative; there; tad [word]; dative; once; same.”

• semaṃ ← imam ← idam
• [noun], accusative, singular, masculine
• “this; he,she,it (pers. pron.); here.”

• naḥ ← mad
• [noun], genitive, plural
• “I; mine.”

• kāmam ← kāma
• [noun], accusative, singular, masculine
• “wish; desire; sexual love; sexual desire; desire; Kama; sensuality; love; purpose; sexual arousal; pleasure; enjoyment; licentiousness; kāma [word]; sexual intercourse; thorn apple; wish.”

• ā
• [adverb]
• “towards; ākāra; until; ā; since; according to; ā [suffix].”

• pṛṇa ← pṛṇ
• [verb], singular, Present imperative
• “satisfy.”

• gobhir ← gobhiḥ ← go
• [noun], instrumental, plural
• “cow; cattle; go [word]; Earth; bull; floor; milk; beam; sunbeam; leather; hide; horn; language; bowstring; earth; ox; Svarga.”

• aśvaiḥ ← aśva
• [noun], instrumental, plural, masculine
• “horse; aśva [word]; Aśva; stallion.”

• śatakrato ← śatakratu
• [noun], vocative, singular, masculine
• “Indra.”

• stavāma ← stu
• [verb], plural, Present conjunctive (subjunctive)
• “laud; praise; declare; stu.”

• tvā ← tvad
• [noun], accusative, singular
• “you.”

• svādhyaḥ ← su
• [adverb]
• “very; well; good; nicely; beautiful; su; early; quite.”

• svādhyaḥ ← ādhyaḥ ← ādhī
• [noun], nominative, plural, masculine
• “longing.”

हे शतक्रतो सः त्वं नः अस्मदीयम् इमं कामं काम्यमानं फलं गोभिरश्वैः च सह आ पृण सर्वतः पूरय । वयमपि स्वाध्यः सुष्ठु सर्वतो ध्यानयुक्ताः सन्तः त्वा त्वां स्तवाम ॥ सेमम् । संहितायां: सोऽचि लोपे चेत्पादपूरणम्’ इति सुलोपः। कामम् । कमेर्घञि ‘ कर्षत्वतो घञोऽन्त उदात्तः ’ ( पा. सू. ६. १. १५९ ) इत्यन्तोदात्तत्वे प्राप्ते वृषादिषु पाठादाद्युदात्तत्वम् । पृण । ‘पृण प्रीणने ‘। लोटः सेर्हिः। ‘ तुदादिभ्यः शः’ । तस्य ङित्वाद्गुणाभावः । अतो हेः’ इति हेर्लुक् । गोभिः। ‘सावेकाचः’ इति प्राप्तं विभक्तेरुदात्तत्वं ‘ न गोश्वन्साववर्ण° । इति प्रतिषिध्यते । अश्वैः । क्वनन्त इत्युक्तम् । असामर्थ्यात् न पराङ्गवद्भावः । स्तवाम । ष्टुञ् स्तुतौ ‘। ‘धात्वादेः षः सः’ । लोडुत्तमबहुवचनस्य ‘ लोटो लङ्वत्’ इति लङ्वद्भावात् ’ नित्यं ङितः ’ ( पा. सू. ३. ४. ९९ ) इति सकारस्य लोपः। ‘ आडुत्तमस्य पिच्च’ ( पा. सू. ३. ४. ९२) इति आडागमः । प्रत्ययस्य पित्त्वादनुदात्तत्वम् । धातुस्वर एव । स्वाध्यः। ‘ध्यै चिन्तायाम्। स्वाङोरुपसर्गयोः प्राक्प्रयोगः । ‘ अन्येभ्योऽपि दृश्यते ’ ( पा. सू. ३. २. १७८) इति क्विप् । दृशिग्रहणस्य विध्यन्तरोपसंग्रहणार्थत्वात् अत्र संप्रसारणे सति परपूर्वत्वम् ।’ हलः ’ ( पा. सू. ६. ४. २ ) इति दीर्घः । जसि ‘ एरनेकाचः ’ ( पा. सू. ६. ४. ८२ ) इति यणादेशः । ‘ गतिकारकोपपदात्कृत्’ इत्युत्तरपदप्रकृतिस्वरत्वम् । उदात्तयणो हल्पूर्वात्’ (पा, सू. ६. १. १७४ ) इति जस उदात्तत्वं न भवति, तत्र ‘ असर्वनामस्थानम् ’ इत्यनुवृत्तेः । अतः ‘ उदात्तस्वरितयोर्यणः स्वरितोऽनुदात्तस्य ’ ( पा. सू. ८. २. ४ ) इति स्वरितत्वमेव भवति ॥ ॥ ३१ ॥

English translation:

“Do you, Śatakratu, accomplish our desire with (the gift of) cattle and horse; profoundly meditating, we praise you.”

Fulfill this desire of ours with cows and horses, o you of a hundred resolves.
Very attentive, we will praise you.

Fulfil, O Satakratu, all our wish with horses and with kine:
With holy thoughts we sing thy praise.

Erfülle du diesen unseren Wunsch durch Rinder, Rosse, du Ratreicher! Wir wollen dich mit gutem Bedacht preisen.

Erfülle unsre Wünsche du durch Rind und Ross, vielwirkender, Dich woll’n wir loben andachtsvoll.

Исполни ты это наше желание –
Дай коров, коней, о стосильный!
Мы хотим прославить тебя прекрасной молитвой.

• इन्द्र:
• मेधातिथिः काण्वः
• विराड्गायत्री
• षड्जः