01 9.1

आप०श्रौ० १.१७.१; मा०श्रौ० १.२.१.८; कौ० सू० १.३६, ५८.५
वेषि प्रपित्वे मनुषो यजत्र। ऋ०वे० १.१८९.७²
वेषि रायः पथिभिः पर्ष्य अंहः। ऋ०वे० ६.४.८²
वेषि रायो वि यासि दुछुनाः। ऋ०वे० ६.१२.६³
वेषि हव्यानि वीतये। ऋ०वे० १.७४.४²
वेषि होत्रम्‌ उत पोत्रं जनानाम्‌। (ऋ०वे० १.७६.४³, यजत्र)। ऋ०वे० १.७६.४³, १०.२.२¹; आप०श्रौ० २४.१३.३¹
वेषि ह्य्‌ अध्वरीयताम्‌। ऋ०वे० ४.९.५¹, ६.२.१०¹
वेषीद्‌ एको युधये भूयसश्‌ चित्‌। ऋ०वे० ५.३०.४²; का०सं० ८.१६²
वेषीद्‌ व्‌ अस्य दूत्यम्‌। ऋ०वे० ४.९.६¹
वेषोऽस्य्‌ उपवेषो द्विषतो ग्रीवा उप वेविड्ढि। वा०सं०(का) २.५.७. प्रतीकः वेषोऽसि। का०श्रौ० ४.२.१२ (तुल० उपवेषोपविड्ढि)
वेहतं मा मन्यमानः। अ०वे० १२.४.३७³
वैकङ्कतेनेध्मेन। अ०वे० ५.८.१¹. प्रतीकः वैकङ्कतेन। कौ० सू० ४८.८
वैकर्णयोर्‌ जनान्‌ राजा न्य्‌ अस्तः। ऋ०वे० ७.१८.११²
वैणावताय प्रतिधत्स्व शंकुम्‌ आपप्रोऽष्टमो तेति (?) पप्रद्‌ ब्रह्मणो गुप्त्यै विधृत्यै धारयात्र। ला०श्रौ० ३.१०.९
वैतहव्याः पराभवन्‌। अ०वे० ५.१८.१०⁴, १९.१⁴ (नीचे देखें– असंहेयं)
वैतहव्याँ अवातिरत्‌। अ०वे० ५.१८.११²
वैददाश्विर्‌ यथा ददत्‌। ऋ०वे० ५.६१.१०²
वैद्युत इत्य्‌ एकादश। तै०आ० १.९.२⁶
वैद्युतानां रुद्राणां (तथा वैद्युतीनां रुद्राणीनां) स्थाने स्वतेजसा भानि। तै०आ० १.१७.२
वैद्युतो यान्ति शैशिरीः। तै०आ० १.४.३⁴
वैधृत्ये नगरेषु च। कौ० सू० १४१.३९³
वैनतेय सोमं पिब। ऋ०वे०खि० ५.८७.१९¹
वैनतेयाय धीमहि। मै०सं० २.९.१², १२०.१४
वैभूवसो मूर्धन्य्‌ अघ्न्यायाः। ऋ०वे० १०.४६.३²
वैयश्व दशमं नवम्‌। ऋ०वे० ८.२४.२३²; अ०वे० २०.६६.२²
वैयश्वस्य श्रुतं नरा। ऋ०वे० ८.२६.११¹
वैयाघ्रो मणिर्‌ वीरूधाम्‌। अ०वे० ८.७.१४¹
वैरं त्सार्य्‌ अन्वविदाम कर्त्रम्‌। अ०वे० १०.१.१९²
वैरहत्याय पिशुनम्‌। वा०सं० ३०.१३; तै०ब्रा० ३.४.१.७
वैराजं साम। वा०सं० १०.१३; तै०सं० १.८.१३.२; मै०सं० २.६.१०, ६९.१७, २.७.२०, १०५.१३; का०सं० १५.७, ३९.७; श०ब्रा० ५.४.१.६
वैराजं साम प्रतिष्टित्यै। (का०सं० दष्ठित्या अन्तरिक्षम्‌; वा०सं० मै०सं०। श०ब्रा० दष्ठित्या अन्तरिक्षे)। वा०सं० १५.१३; तै०सं० ४.४.२.२; मै०सं०
२.८.९, ११४.४; का०सं० १७.८; श०ब्रा० ८.६.१.८
वैराजम्‌। (जाँचें– छन्दोऽनुप्रजायस्व)। ला०श्रौ० ३.५.५
वैराजाज्‌जमद्‌अग्निर्‌ ऋषिः। तै०सं० ४.३.२.२ (देखें–जमदग्निर्‌ ऋषिः)
वैराजाय नमः। का०सं०(अ) ११.४
वैराजी पुरुषी। (का०सं०(अ) पुरुवी) तै०सं० ५.६.२१.१; का०सं०(अ) १०.१
वैराजेन श्रिया श्रियम्‌। वा०सं० २१.२६³; मै०सं० ३.११.२³, १५९.८; का०सं० ३८.११³; तै०ब्रा० २.६.१९.२³
वैराजे सामन्न्‌ अधि मे मनीषा। तै०सं० ४.४.१२.३¹; मै०सं० ३.१६.४¹, १८८.१२; का०सं० २२.१४¹; आ०श्रौ० ४.१२.२¹
वैरूपं साम। वा०सं० १०.१२; तै०सं० १.८.१३.१; मै०सं० २.६.१०, ६९.१६, २.७.२०, १०५.८; का०सं० १५.७, ३९.७; श०ब्रा० ५.४.१.५
वैरूपं साम प्रतिष्ठित्यै। (का०सं० दष्ठित्या अन्तरिक्षम्‌; वा०सं० मै०सं०। श०ब्रा० दष्ठित्या अन्तरिक्षे)। वा०सं० १५.१२; तै०सं० ४.४.२.२; मै०सं०
२.८.९, ११३.१७; का०सं० १७.८; श०ब्रा० ८.६.१.७
वैरूपं च वैराजं चापरौ। आ०ब्रा० ८.१७.२ (तुल० वैरूपवैराजे)
वैरूपं देवा अभिसंवसानास्‌, तद्‌ आतस्त्‌(ह्‌)उस्‌ तद्‌ उ हैषां व्यारते, हिंकृत्य पुनर्‌ आ रुह्य सर्व, एवाधूनुत जरसं तनूनाम्‌। जै०ब्रा० २.३९४ (३.२८)१,२,३,४
वैरूपवैराजे अनूची। ला०श्रौ० ३.१२.६ (तुल० वैरूपं च)
वैरूपाद्‌ विश्वामित्र ऋषिः। तै०सं० ४.३.२.२ (देखें–विश्वामित्र ऋषिः)
वैरूपाय नमः। का०सं०(अ) ११.३
वैरूपेण विशौजसा। वा०सं० २१.२५³; मै०सं० ३.११.१२³, १५९.६; का०सं० ३८.११³; तै०ब्रा० २.६.१९.२³
वैरूपेण साम्ना तचछकेयम्‌। का०सं० २२.१४¹ (देखें–अगला)
वैरूपे सामन्न्‌ इह (मै०सं० अधि) तच्‌ छकेम। (मै०सं० तञ्‌ शकेयम्‌; आ०श्रौ०सू० तच्छकेयम्‌) तै०सं० ४.४.१२.२¹; मै०सं० ३.१६.४³, १८८.७;
आ०श्रौ० ४.१२.२¹ (देखें–पूर्व का)
वैरोचनीं कर्मफलेषु जुष्टाम्‌। ऋ०वे०खि० १०.१२७.१२²; तै०आ० १०.२.१²; महाना०उप०६.३²
वैलस्थानके अर्मके। ऋ०वे० १.१३३.३³
वैलस्थानं परि तृढा अशेरन्‌। ऋ०वे० १.१३३.१⁴
वैवस्वतः कृण्वद्‌ भागधेयम्‌। अ०वे० ६.११६.२¹
वैवस्वतं सङ्गमनं जनानाम्‌। ऋ०वे० १०.१४.१³; अ०वे० १८.१.४९³, ३.१३³; मै०सं० ४.१४.१६³, २४३.७; तै०आ० ६.१.१³,। निरुक्त १०.२०³ (तुल०
महाभा० १३.१०२.१६)
वैवस्वतं हि गछासि। तै०आ० ६.७.२³
वैवस्वतकुले जातौ। आ०गृ०सू० १.२.७¹ (समा० टिप्पणी)
(ओम्‌ ) वैवस्वतं तर्पयामि। बौ०ध०सू० २.५.९.११
(ओम्‌ ) वैवस्वतपार्षदांस्‌ (तथा दपार्षदीश्‌ च) तर्पयामि। बौ०ध०सू० २.५.९.११
वैवस्वतेन प्रहितान्‌ यमदूतान्‌। अ०वे० ८.२.११³
वैवस्वते राजनि तज्‌जुहोमि। अ०वे० ६.११६.१³
वैवस्वते विविच्यन्ते। तै०आ० ६.५.३¹
वैवस्वतो न तृप्यति। तै०आ० ६.५.३³; मा०श्रौ० ६.१.२³
वैवस्वतो नो अभयं कृणोतु। तै० ब्रा० ३.७.१४.४²; तै० आ० आ० १०.४५²; शा०श्रौ० ४.१६.५²; आप०श्रौ० २१.३.१२²; सा०मं०ब्रा० १.१.१५²;
पा०गृ०सू० १.५.११⁴; हि०गृ०सू० १.२८.१² (देखें–विवस्वान्‌ नो इत्यादि)
वैशन्ताभ्यो बैन्दम्‌। वा०सं० ३०.१६ (देखें–वेशन्ताभ्यो)
वैशन्तीभ्यः स्वाहा। तै०सं० ७.४.१३.१; का०सं०(अ) ४.२
वैश्रवणाय स्वाहा। ष०ब्रा० ५.६; अ० ब्रा० ६
वैश्वकर्मण एककपालः। मै०सं० १.१०.१, १४१.२; का०सं० ९.५
वैश्वकर्मणाः परि ये संबभूवुः। अ०वे० १३.१.१८²
वैश्वदेव उन्नीतः। (का०सं० उन्नीयमानः) तै०सं० ४.४.९.१; का०सं० ३४.१६ (तुल० विश्वे देवाश्‌ चमसेषून्नीतः)
वैश्वदेवं सरस्वत्या। वा०सं० १९.२६³
वैश्वदेवं हविः। (का०सं० हविर्‌ असि) तै०सं० १.२.४.१; का०सं० २.५; आप०श्रौ० १०.२२.८ (देखें–वैश्वदेवम्‌ असि)
वैश्वदेवं हविर्‌ उभये सञ्चरन्ति। कौ० सू० ७३.१४³
वैश्वदेवं तृतीयसवनम्‌। का०सं० ३४.१६
वैश्वदेवम्‌ असि। वा०सं० ४.१८, ५.३०; मै०सं० १.१.११, ६.१४, १.२.४, १३.३; श०ब्रा० ३.२.४.१४, ६.१.२६; शा०श्रौ० ४.८.२; ला०श्रौ० २.३.७;
का०श्रौ० ८.६.१४ (देखें–वैश्वदेवं हविः)
वैश्वदेवस्य हविषः। कौ० सू० ७३.१६¹
वैश्वदेवः संसन्नः। वा०सं० ३९.५
वैश्वदेवाग्निमारुते उक्थे अव्यथायै (का०सं० अव्यथाय; तै०सं० अव्यथयन्ती) स्तभ्नीतं। (मै०सं० दनुताम्‌)। वा०सं० १५.१४; तै०सं० ४.४.२.३;
मै०सं० २.८.९, ११४.८; का०सं० १७.८; श०ब्रा० ८.६.१.९
वैश्वदेवामिक्षा। का०सं० ९.४ (देखें–वैश्वदेव्य्‌ आमिक्षा)
वैश्वदेवीं वर्चस (निरुक्त सूनृताम्‌) आ रभध्वम्‌। अ०वे० १२.२.२८¹; निरुक्त ६.१२¹ (देखें– रोथ्‌, निरुक्त, लूीलहुाह, पृ० ८०). प्रतीकः वैश्वदेवीम्‌। कौ० सू० ७२.६ (तुल० वैश्वानरीं वर्चस तथा वैश्वानरीं सूनृताम्‌)
वैश्वदेवीं वाचम्‌ उद्यासं शिवाम्‌ अदस्तां जुष्टां देवेभ्यः। तै०आ० ४.१.१ (देखें–दैवीं वाचम्‌)
वैश्वदेवी पुनती देव्य्‌ आगात्‌। ऋ०वे०खि० ९.८६.२¹; वा०सं० १९.४४¹; मै०सं० ३.११.१०¹, १५६.५; का०सं० ३८.२¹; तै०ब्रा० १.४.८.२¹. प्रतीकः
वैश्वदेवी पुनती। तै० ब्रा० २.६.३.४
वैश्वदेवी ह्य्‌ उच्यसे। अ०वे० १२.५.५३¹
वैश्वदेवेन शर्मणा दैव्येन। आप०श्रौ० ४.७.२⁵
वैश्वदेवौ जानता यज्ञश्रेष्ठौ। कौ० सू० ७३.१७²
वैश्वदेवौ पिशङ्गौ तूपरौ। वा०सं० २९.५९; तै०सं० ५.५.२४.१; का०सं०(अ) ८.३
वैश्वदेवौ यथ ऋत्विजौ। कौ० सू० ७३.१३²
वैश्वदेव्य्‌ असि विश्वेभ्यः परिक्रीणाम्य्‌ अहं ततः। ऋ०वि०४.११.५
वैश्वदेव्य्‌ आमिक्षा। मै०सं० १.१०.१, १४०.९ (देखें–वैश्वदेवामिक्षा)
वैश्वानर उत विश्वदाव्यः। अ०वे० ३.२१.३²; का०सं० ४०.३² (देखें–यो वैश्वाद)
वैश्वानर उदिता सूर्यस्य। ऋ०वे० ७.६.७²
वैश्वानर ऋषयश्‌ च सर्वे। अ०वे० ८.५.१०⁴
वैश्वानर ऋषिभिः सोमगोपाः। ऋ०वे० १०.४५.१२²; वा०सं० १२.२९²; मै०सं० २.७.९², ८७.७
वैश्वानरः कुशिकेभिर्‌ युगे-युगे। ऋ०वे० ३.२६.३²
वैश्वानरः पवयान्‌ नः पवित्रैः। तै०आ० २.६.१¹ (देखें–अगला)
वैश्वानरः पविता मा पुनातु। अ०वे० ६.११९.३¹ (देखें–पूर्व का)
वैश्वानरः पृथुपाजा अमर्त्यः। ऋ०वे० ३.२.११³
वैश्वानरः प्रत्नथा नाकम्‌ आरुहत्‌। ऋ०वे० ३.२.१२¹; पं०वि०ब्रा० १.७.६¹; तै०आ० ३.१०.४¹; आप०श्रौ० १४.११.४¹. प्रतीकः वैश्वानरः। ला०श्रौ०
२.८.१०
वैश्वानरं रथ्यम्‌ अध्वराणाम्‌। ऋ०वे० ६.७.२³; सा०वे० २.४९२³
वैश्वानरं विश्वकर्मन्‌ हुवेम। मा०श्रौ० ८.२३²
वैश्वानरं विश्वहा दीदिवांसम्‌। ऋ०वे० १०.८८.१४¹
वैश्वानरं हवामहे। वा०सं०(का) २८.७¹ (देखें–ऋतावानं वैद)
वैश्वानरं कवयो यज्ञियासः। ऋ०वे० १०.८८.१३¹
वैश्वानरं केतुम्‌ अह्नाम्‌ अकृण्वन्‌। ऋ०वे० १०.८८.१२²
वैश्वानरं क्षैत्रजित्याय (तै०ब्रा० क्षेत्रद) देवाः। वा०सं० ३३.६०⁴; तै०ब्रा० २.४.६.८⁴
वैश्वानर जातवेदो महित्वा। ऋ०वे० ७.१३.२⁴; तै०सं० १.५.११.२⁴; मै०सं० ३.१६.५⁴, १९२.२
वैश्वानरज्येष्ठेभ्यः। अ०वे० ३.२१.६³; मै०सं० २.१३.१३¹, १६३.६; का०सं० ४०.५³
वैश्वानर ज्योतिर्‌ इद्‌ आर्याय। ऋ०वे० १.५९.२⁴
वैश्वानरज्योतिर्‌ भूयासम्‌। वा०सं० २०.२३³; मै०सं० ३.११.१०³, १५७.१४; का०सं० ३८.५³; तै०ब्रा० २.६.६.५³
वैश्वानर तव तत्‌ सत्यम्‌ अस्तु। ऋ०वे० १.९८.३¹
वैश्वानर तव तानि व्रतानि। ऋ०वे० ६.७.५¹
वैश्वानर तव धामान्य्‌ आ चके। ऋ०वे० ३.३.१८¹; मै०सं० ४.११.१¹, १६०.१३
वैश्वानर त्र्यरुणश्‌ चिकेत। ऋ०वे० ५.२७.१⁴
वैश्वानर त्वं अस्मासु धेहि। ऋ०वे० ६.७.३³; का०सं० ४.१६³
वैश्वानर त्वया ते नुत्ताः। तै० ब्रा० २.४.६.८³
वैश्वानर द्युमतीं जातवेदः। ऋ०वे० ७.५.८²
वैश्वानर नाभिर्‌ असि क्षितीनाम्‌। ऋ०वे० १.५९.१³
वैश्वानरं द्वादशकपालम्‌। मै०सं० ३.१५.१०, १८०.१४ (देखें–अग्नये वैश्वानराय द्वाद)
वैश्वानर पूरवे शोशुचानः। ऋ०वे० ७.५.३³
वैश्वानर प्र च तारी स्तवानः। ऋ०वे० ६.८.७⁴
वैश्वानर प्रदिवा केतुना साजूः। ऋ०वे० ५.६०.८⁴
वैश्वानर प्र रिरिचे महित्वं। ऋ०वे० १.५९.५²
वैश्वानर ब्रह्मणे विन्द गातुम्‌। ऋ०वे० ७.१३.३³; तै०सं० १.५.११.२³
वैश्वानरम्‌ अप्सुषदं स्वर्विदम्‌। ऋ०वे० ३.३.५²; आप०श्रौ० ५.१०.४²; मा०श्रौ० १.५.२.१४²; का०सं० ७.१२²
वैश्वानर महिनः शर्म यछ। ऋ०वे० ७.५.९³
वैश्वानरम्‌ उषसां केतुम्‌ अह्नाम्‌। ऋ०वे० ७.५.५⁴
वैश्वानरम्‌ ऋत आ (तै०सं० ऋताय) जातम्‌ अग्निम्‌। ऋ०वे० ६.७.१²; सा०वे० १.६७², २.४९०²; वा०सं० ७.२४², ३३.८²; तै०सं० १.४.१३.१²,
६.५.२.१; मै०सं० १.३.१५², ३६.२; का०सं० ४.५²; पं०वि०ब्रा० ४.६.२०, १४.२.३; श०ब्रा० ४.२.४.२४²
वैश्वानरं बिभ्रती भूमिर्‌ अग्निम्‌। अ०वे० १२.१.६³; मै०सं० ४.१४.११³, २३४.२
वैश्वानरं ब्रह्मणा विश्वव्यचसम्‌। मै०सं० २.१७.१६³ (तृतीयांश), १०१.२, ४, ७; का०सं० ३९.३³ (तृतीयांश)
वैश्वानरं भस्मना। वा०सं० २५.८; तै०सं० ५.७.१६.१; मै०सं० ३.१५.७, १७९.१५; का०सं०(अ) १३.६
वैश्वानरं मनसाग्निं निचाय्य। ऋ०वे० ३.२६.१¹; आ०श्रौ० ९.५.५. प्रतीकः वैश्वानरं मनसा। आ०श्रौ० ७.७.४; शा०श्रौ० १४.३.१२
वैश्वानरं मातरिश्वानम्‌ उक्थ्यम्‌। ऋ०वे० ३.२६.२²
वैश्वानरं मातरिश्वा परावतः। ऋ०वे० ६.८.४⁴; निरुक्त ७.२६⁴
वैश्वानर यत्‌ पित्रोर्‌ अदीदेः। ऋ०वे० ६.७.४⁴; सा०वे० २.४९१⁴
वैश्वानर वाजम्‌ अग्ने तवोतिभिः। ऋ०वे० ६.८.६⁴; तै०सं० १.५.११.२⁴; मै०सं० ४.११.१⁴, १६१.६; का०सं० ४.१६⁴
वैश्वानर व्रतम्‌ अग्ने सचन्त। ऋ०वे० ७.५.४²
वैश्वानरः शीतरूरे वसानः। वै० सू० १४.१³
वैश्वानर सुष्टुतो वावृधानः। ऋ०वे० ५.२७.२³
वैश्वानरस्य तेजसा। (मा०श्रौ० दसि) तै०ब्रा० १.५.५.१⁴, ३⁴, ५⁴, ७⁴; आप०श्रौ० ८.४.२⁴; मा०श्रौ० १.७.२.२३⁴
वैश्वानरस्य त्वा चक्षुषास्पतिष्ठे. मा०श्रौ० १.६.३.१८⁴ (नीचे देखें– ज्योतिषा त्वा)
वैश्वानरस्य दंष्ट्रयोः। (अ०वे० १०.५.४३¹, दंष्ट्राभ्याम्‌)। अ०वे० ४.३६.२³, १०.५.४३¹ (तुल० वैश्वानरस्यैनं)
वैश्वानरस्य दंसनाभ्यो बृहत्‌। ऋ०वे० ३.३.११¹; तै०सं० १.५.११.१¹
वैश्वानरस्य प्रतिमोपरि द्यौः। अ०वे० ८.९.६¹; वै० सू० ३३.८
वैश्वानरस्य महतो महिम्ना। अ०वे० ६.७१.३³; मै०सं० ४.११.१³, १६१.८
वैश्वानरस्य रूपम्‌। तै० ब्रा० १.२.१.१¹; आप०श्रौ० ५.१.७¹
वैश्वानरस्य विमितानि चक्षसा। ऋ०वे० ६.७.६¹
वैश्वानरस्य सुमतौ स्याम। ऋ०वे० १.९८.१¹; वा०सं० २६.७¹; तै०सं० १.५.११.३¹; मै०सं० ४.११.१¹, १६१.३, ४.१४.९, २२९.९; का०सं० ४.१६¹,
६.१०, ७.१६; आ०ब्रा०५.५.१२; आ०श्रौ० ८.८.४; निरुक्त ७.२२¹. प्रतीकः वैश्वानरस्य. मा०श्रौ० ५.१.५.३६ (तुल० बृ. दा. ३.१२९)
वैश्वानरस्य सुष्टुतिम्‌। अ०वे० २०.१२७.७³; शा०श्रौ० १२.१७.१.१³
वैश्वानरस्याधिश्रितम्‌ असि. । जै०ब्रा० १.३९ (तुल० अधिश्रितम्‌)
वैश्वानरस्यापरदिश्यस्य स्थाने स्वतेजसा भानि। तै०आ० १.१८.१
वैश्वानरस्यैनं दंष्ट्रयोर्‌ अपि दधामि। अ०वे० १६.७.३ (तुल० वैश्वानरस्य दंष्ट्‌रयोः)
वैश्वानरः समुद्रं पर्येति शुक्रः। वै० सू० १४.११ (अ०वे०सं० (पि०))
वैश्वानरः सहसा पृष्टो अग्निः। ऋ०वे० १.९८.२³; वा०सं० १८.७३³; तै०सं० १.५.११.१³; मै०सं० २.१३.११³, १६१.१६; का०सं० ४.१६³, ४०.३³;
तै०ब्रा० ३.११.६.४³
वैश्वानरः सिषिचेऽपत्यम्‌ ईप्सन्‌। गो०ब्रा० १.५.२४²
वैश्वानरात्‌ परैतारम्‌ अग्नेः। वा०सं० ३३.६०²; तै०ब्रा० २.४.६.७²
वैश्वानराय। शा० श्रौ० ९.२५.२
वैश्वानराय त्वा। वा०सं० ७.२५, २६.६ (द्वितीयांश), ७ (द्वितीयांश), ८ (द्वितीयांश); मै०सं० १.३.१५ (द्वितीयांश), ३६.४, ५; का०सं० ४.५;
श०ब्रा० ४.२.४.२४; मा०श्रौ० २.३.५.११, ११.१.१ (देखें–अग्नये त्वा वैद)
वैश्वानराय धिषणाम्‌ ऋतावृधे। ऋ०वे० ३.२.१¹; आ०ब्रा०५.२.१४; का०ब्रा० १९.९, २०.४, २१.४, २२.५, २५.९; ऐ०आ० १.५.३.११. प्रतीकः वैश्वानराय
धिषणाम्‌। आ०श्रौ० ७.७.२; शा०श्रौ० १०.४.१५
वैश्वानराय धीमहि। मै०सं० २.९.१², १२०.१० (तुल० वैश्वानराय विद्महे)
वैश्वानराय नृतमाय यह्वीः। ऋ०वे० १.५९.४⁴
वैश्वानराय पृथुपाजसे विपः। ऋ०वे० ३.३.१¹; आ०ब्रा०४.३०१०; का०ब्रा० २०.२, २१.२, २२.१; शा०श्रौ० १८.२३.२. प्रतीकः वैश्वानराय पृथुपाजसे।
आ०श्रौ० ५.२०.६; शा०श्रौ० ८.६.२
वैश्वानराय प्रति वेदयामः। (अ०वे० दमि)। अ०वे० ६.११९.२¹; तै०आ० २.६.१¹, ७.१; बौ०ध०सू० ३.७.१२ (निर्देशित जैसे– कूष्माण्ड)
वैश्वानराय मतिर्‌ नव्यसी (आ०सं० दसे) शुचिः। ऋ०वे० ६.८.१³; आ०सं० ३.८³
वैश्वानराय मीढुषे सजोषाः। ऋ०वे० ४.५.१¹
वैश्वानराय यतते मतीनाम्‌। ऋ०वे० ७.१३.१⁴
वैश्वानराय विद्महे। तै०आ० १०.१.७¹; महाना०उप०३.७¹ (तुल० वैश्वानराय धीमहि)
वैश्वानरीं वर्चसे आ रभध्वम्‌। अ०वे० ६.६२.३¹ (तुल० नीचे वैश्वदेवीं वर्चस)
वैश्वानरीं व्रातपतीम्‌। आ०श्रौ० २.१२.६¹
वैश्वानरीं सूनृताम्‌ आ रभध्वम्‌। अ०वे० ६.६२.२¹ (तुल० नीचे वैश्वदेवीं वर्चस)
वैश्वानरी शक्वरी वावृधाना। आप०श्रौ० ४.१३.४³; मा०श्रौ० १.४.३.२³
वैश्वानरे अक्रमत। अ०वे० ४.११.७³, ७⁴ (संन्देहात्मक छन्द)
वैश्वानरेण वारये। अ०वे० ६.८५.३⁴
वैश्वानरेण सयुजा सजोषाः। अ०वे० ७.१०८.२³; आप०श्रौ० ६.२१.१³
वैश्वानरे दधिरेऽग्ना वसूनि। ऋ०वे० १.५९.३²
वैश्वानरे हविर्‌ इदम्‌ जुहोमि। अ०वे० १८.४.३५¹; तै०आ० ६.६.१¹; आप०श्रौ० २.२१.७¹; कौ० सू० ८२.२२
वैश्वानरो अङ्गिरसाम्‌। (आ०श्रौ० अङ्गिरोभ्यः; अ०वे० ऽङ्गिरसाम्‌)। अ०वे० ६.३५.३¹; आ०श्रौ० ८.११.४²; शा०श्रौ० १०.९.१७¹
वैश्वानरो अजीजनत्‌। आ०ब्रा० ५.१७.१३, ७.९.१; का०ब्रा० २६.१३; आ०श्रौ० २.१५.२¹, ८.९.७; शा०श्रौ० १०.१०.८¹
वैश्वानरो अदब्धस्‌। (अ०वे० नो अदब्धस्‌; तै०आ० मेऽदब्धस्‌; मै०सं० आप०श्रौ० ऽदब्धस्‌) तनूपाः। अ०वे० ६.५३.२³; वा०सं० ४.१५⁴; मै०सं०
१.२.३³, १२.६; श०ब्रा० ३.२.२.२३; तै०आ० २.५.३⁵; आप०श्रौ० १०.१८.३³; सा०मं०ब्रा० १.६.३४³
वैश्वानरोऽग्निष्टोमः। का०सं० ३४.१६; वै० सू० १६.५
वैश्वानरोऽङ्गिरसाम्‌। (देखें– वैश्वानरो अङ्गिरसाम्‌)
वैश्वानरो जायमानो न राजा। ऋ०वे० ६.९.१³; निरुक्त २.२१³
वैश्वानरोऽदलब्धस्‌ इत्यादि। (देखें– वैश्वानरो अदलब्धस्‌)
वैश्वान दस्युम्‌ अग्निर्‌ जघन्वान्‌। ऋ०वे० १.५९.६³; निरुक्त ७.२३³
वैश्वानरोऽधिपतिः प्राणदो नः। मा०श्रौ०सू० २.८.६³ (देखें–संवत्सरोऽधिपतिः)
वैश्वानरो न आगमत्‌। अ०वे० ६.३५.२¹; आ०श्रौ० ८.११.४¹; शा०श्रौ० १०.९.१७¹ (में मन्त्र कौ० सू० ३१.५ थे ह्य्‌म्न्‌स्‌। अ०वे० ६.३५ तथा ३६
निर्देशित हैं जैसे– वैश्वानरीये (जाँचें– सूक्ते))
वैश्वानरो न ऊतये। (तै०सं० मै०सं० आप०श्रौ० मा०श्रौ० ऊत्या)। अ०वे० ६.३५.१¹; वा०सं० १८.७२¹, २६.८¹; तै०सं० १.५.११.१¹, ४.४.१२.५,
७.१५.६; मै०सं० ३.१६.४¹, १८९.१२, ३.१६.५, १९१.१८, ४.१०.१, १४१.१४, ४.११.१, १६०.१०, ४.१२.४, १८८.१३; का०सं० ४.१६¹, ११.१३, २०.१५, २२.१५; आ०ब्रा०५.२१.१६; का०ब्रा० २६.१०; श०ब्रा० ९.५.२.६; आ०श्रौ० ८.११.४¹; शा०श्रौ० २.५.३¹, ९.२७.२ (भाष्य), १०.९.१७; वै० सू० २९.५; आप०श्रौ० ८.१.४; मा०श्रौ० ५.१.१.२९, ५.१.५.२४ (निर्देशित जैसे– वैश्वानर्य ऋचः। बौ०ध०सू० ४.७.५)
वैश्वानरो नर्यापाश्‌ च। तै०आ० १.९.१³
वैश्वानरो नृतमो यह्वो अग्निः। ऋ०वे० ४.५.२⁴
वैश्वानरो नो अदब्धस्‌ इत्यादि। (देखें– वैश्वानरो अदब्धस्‌)
वैश्वानरो नो अधिपा वसिष्ठः। अ०वे० ६.११९.१³
वैश्वानरो महिना नाकम्‌ अस्पृशत्‌। ऋ०वे० ६.८.२⁴; मै०सं० ४.११.१⁴, १६१.१०
वैश्वानरो महिम्ना (तै०सं० महिना; का०श्रौ० महीनां) विश्वकृष्टिः। (तै०सं० का०श्रौ० विश्वशंभूः)। ऋ०वे० १.५९.७¹; तै०सं० ३.१.९.१²; का०श्रौ० ९.३.२१² (देखें–वैश्वानरो विश्वकृद्‌)
वैश्वानरो मेऽदब्धस्‌ इत्यादि। (देखें– वैश्वानरो अदब्धस्‌)
वैश्वानरो यतते सूर्येण। ऋ०वे० १.९८.१⁴; वा०सं० २६.७⁴; तै०सं० १.५.११.३⁴; मै०सं० ४.११.१⁴, १६१.४; का०सं० ४.१६⁴; निरुक्त ७.२२⁴, २३
वैश्वानरो यदि वा वैद्युतोऽसि। तै० ब्रा० ३.१०.५.१²
वैश्वानरो यास्व्‌ अग्निः प्रविष्टः। ऋ०वे० ७.४९.४³
वैश्वानरो रक्षतु जातवेदाः। अ०वे० ८.१.११³
वैश्वानरो रश्मिभिर्‌ मा। (अ०वे० नः) पुनातु। अ०वे० ६.६२.१¹; मै०सं० ३.११.१०¹, १५६.७; तै०ब्रा० १.४.८.३¹. प्रतीकः वैश्वानरो रश्मिभिः। कौ०
सू० ९.२, ४१.१४
वैश्वानरो रश्मिभिर्‌ वावृधानः। तै० ब्रा० ३.१०.८.९³; आप०श्रौ० १७.२३.११³; हि०गृ०सू० १.१७.४³
वैश्वानरोऽवतूतये नः। ऋ०वे० ६.९.७³
वैश्वानरो वरम्‌ आ रोदस्योः। ऋ०वे० ७.६.६³
वैश्वानरो वसुरग्निः स्वस्तये। ऋ०वे० ५.५१.१३²; मा०श्रौ०सू० २.१५.६²
वैश्वानरो वावृधानः। आ०गृ०सू० ३.६.८¹
वैश्वानरो वावृधानो वरेण। ऋ०वे० ७.५.२⁴; मा०श्रौ०सू० १.३.२³
वैश्वानरो वावृधे जागृवद्भिः। ऋ०वे० ७.५.१⁴
वैश्वानरो वि दिवो रोचना कविः। ऋ०वे० ६.७.७²
वैश्वानरो विश्वकृद्‌ (मै०सं० विश्वश्रीर्‌) विश्वशंभूः। अ०वे० ६.४७.१²; मै०सं० १.३.३६², ४२.८; का०सं० ३०.६² (देखें–वैश्वानरो महिम्ना)
वैश्वानरो विश्वम्‌ अधत्त वृष्ण्यम्‌। ऋ०वे० ६.८.३⁴
वैश्वानरो विश्वश्रीर्‌ इत्यादि। (देखें– पूर्व का लेकिन एक छो़डकर)
वैश्वानरोऽसि। तै०आ० ४.१९.१; आप०श्रौ० १५.१७.५
वैश्वानर्या समिधा दीदिहि न ऊर्जस्वत्या वर्चस्वत्या भास्वत्या रश्मिवत्या ज्योतिष्मत्या। का०सं० ७.१३ (तृतीयांश)
वैश्वमित्रीं तेऽनु ब्रवीमि। शा० गृ० २.७.११
वैश्वमित्रीं भो अनु बूहि। शा० गृ० २.७.११
वैष्णवम्‌ असि। वा०सं० ५.२१, २५; तै०सं० १.२.१३.३; मै०सं० १.२.९ (द्वितीयांश), १९.५, ११, ३.८.७, १०४.१८; का०सं० २.१० (द्वितीयांश),
२५.८; श०ब्रा० ३.५.३.२५, ४.२३; ला०श्रौ० २.३.७; का०श्रौ० ८.४.२४, ५.२६; आप०श्रौ० ११.७.३, ८.११; मा०श्रौ० २.२.२.२२, ३७
वैष्णवानि धामानि स्थ प्राजापत्यानि। मै०सं० १.१.१२, ८.४; आप०श्रौ० २.१०.४
वैष्णवा स्थ। वा०सं० ५.२५; श०ब्रा० ३.५.४.२४; का०श्रौ० ८.५.२८
वैष्णवीं लोक इह मादयन्ताम्‌। तै०आ० १०.२.१⁴
वैष्णवो यूपः। का०सं० ३४.१५
वैष्णवो वशायाम्‌। का०सं० ३४.१६
वैष्णवो वामनः। वा०सं० २४.१; मै०सं० ३.१३.२, १६८.१३
वैष्णवो वामनस्‌ त्वं। आप०श्रौ० २२.१५.१५²; मा०श्रौ० ९.४.१²
वैष्णव्या क्रियतां शिरः। आप०श्रौ० १४.३३.८³
वैहायसोऽधि भूम्याम्‌। पा०गृ०सू० २.२.१२² (देखें–विहायसो)
वोचद्‌ ब्रह्माणि (सा०वे० ब्रह्मेति) वेर्‌ उ तत्‌। ऋ०वे० २.५.३²; सा०वे० १.९४²; तै०सं० ३.३.३.३²; मै०सं० २.१३.५², १५४.४
वोचेम ब्रह्म सानसि। ऋ०वे० १.७५.२³
वोचेम शंतमं हृदे। ऋ०वे० १.४३.१³; तै०आ० १०.१७.१³; महाना०उप०१३.३³
वोचेमेद्‌ इन्द्रं मघवानम्‌ एनं। ऋ०वे० ७.२८.५¹, २९.५¹, ३०.५¹
वोचेयं ते नाभिं भुवनस्याधि मज्मनि। अ०वे० १३.१.१४³, ३७⁴ (तुल० नाभा पृथिव्या भुवनस्य)
वोचेयम्‌ अस्मा उशते शृणोतु नः। ऋ०वे० १०.९१.१३²
वोचेयुर्‌ दस्म कृष्टयः। ऋ०वे० १.४.६²; अ०वे० २०.६८.६²
वोचेस्‌ तन्‌ नो हरिवो यत्‌ ते अस्मे। ऋ०वे० १.१६५.३⁴; वा०सं० ३३.२७⁴; मै०सं० ४.११.३⁴, १६८.११; का०सं० ९.१८⁴
वोढम्‌ अश्वावतीर्‌ इषः। ऋ०वे० ८.५.१०³
वोढानड्‌वान्‌। वा०सं० २२.२२; तै०सं० ७.५.१८.१; मै०सं० ३.१२.६, १६२.८; का०सं०(अ) ५.१४; श०ब्रा० १३.१.९.४; तै०ब्रा० ३.८.१३.१ (तुल०
वोल्हारम्‌)
वोढाम्‌ अभि प्रयो हितम्‌। ऋ०वे० ८.३२.२९³, ९३.२४³
वोढुर्‌ न रश्मीन्‌ सम्‌ अयंस्त सारथिः। ऋ०वे० १.१४४.३⁴
वोल्हारम्‌ अनड्‌वाहम्‌। शा० श्रौ० ८.१८.१ (तुल० वोढानड्‌वान्‌)
वौक्‌। श०ब्रा० १०.४.१.३, ८, १४, २०
वौक्षट्‌ तथा वौक्षाट्‌। आप०श्रौ० २४.१४.११
वौज्हक्‌। श०ब्रा० २.२.३.१९ (वहीं श०ब्रा०क० वौषल्‌ प़ढता है), २५
वौषट्‌। (श०ब्रा०क० शा०श्रौ० वौषल्‌) आ०ब्रा०३.६.५; गो०ब्रा० १.५.१०, २१, २.३.२; श०ब्रा० १.५.२.१६, १०.४.१.३, १२.३.३.३; श०ब्रा०क०
२.२.३.१९ (कही श०ब्रा० में वौज्ह प़ढें); शा०श्रौ० १.१.३९; वै० सू० १९.८; मा०श्रौ० २.४.२.११, ७.२.२; आप०श्रौ० २४.१४.११ (और भी–वौषाट्‌)
व्य्‌ अंहो विमुचो नपात्‌। ऋ०वे० १.४२.१²
व्यकृड विलोहित। मै०सं० २.९.९¹, १२८.३ (देखें–विकिरिद)
व्य्‌ अकृणोत चमसं चतुर्धा। ऋ०वे० ४.३५.३¹
व्यक्ता व्य्‌ अदूदुषत्‌। ऋ०वे० १०.८६.५²; अ०वे० २०.१२६.५²
व्य्‌ अक्तून्‌ रुद्रा व्य्‌ अहानि शिक्वसः। ऋ०वे० ५.५४.४¹
व्य्‌ अक्शन्‌ इत्यादि। (देखें– व्य्‌ अख्यन्‌ इत्यादि)
व्य्‌ अख्यज्‌ जिह्वयासितः। ऋ०वे० १.४६.१०³
व्य्‌ अख्यद्‌ रोदसी उभे। ऋ०वे० ९.१०१.७⁴; सा०वे० १.५४६⁴, २.१६८⁴; का०सं० ९.१९⁴
व्य्‌ अख्यन्‌ (मै०सं० अक्शन्‌) महिषो दिवम्‌। (अ०वे० ६.३१.२³, महिषः स्वः; तै०सं० महिषः सुवः)। ऋ०वे० १०.१८९.२³; अ०वे० ६.३१.२³,
२०.४८.५³; सा०वे० २.७२७³; आ०सं० ५.५³; वा०सं० ३.७³; तै०सं० १.५.३.१³; मै०सं० १.६.१³, ८५.१२; का०सं० ७.१३³; श०ब्रा० २.१.४.२९³
व्य्‌ अख्यम्‌ अभि आयति। ऋ०वे० ८.५५ (भाग० ७).१²
व्यङ्ग भूरि यावय। अ०वे० ५.२२.६²
व्य्‌ अङ्गेभिर्‌ दिद्युतानः सधस्थे। ऋ०वे० ३.७.४³
व्यचश्‌ छन्दः। वा०सं० १५.४; तै०सं० ४.३.१२.२; मै०सं० २.८.७, १११.१३; का०सं० १७.६; श०ब्रा० ८.५.२.३
व्यचस्वतीर्‌ उर्विया वि श्रयन्ताम्‌। ऋ०वे० १०.११०.५¹; अ०वे० ५.१२.५¹; वा०सं० २९.३०¹; मै०सं० ४.१३.३¹, २०२.३; का०सं० १६.२०¹; तै०ब्रा०
३.६.३.३¹; निरुक्त ८.१०¹
व्यचस्वतीर्‌ वि प्रथन्ताम्‌ अजुर्याः। ऋ०वे० २.३.५³
व्यचस्वतिषयन्ती सुभूतिः। आ०श्रौ० ४.१२.२³; मै०सं० ३.१६.४³, १९०.२ (देखें–विश्वव्यचा इषद)
व्यचस्वती सं वसाथाम्‌। (मै०सं० वसेथाम्‌)। वा०सं० ११.३०³; तै०सं० ४.१.३.२³; मै०सं० २.७.३³, ७६.१९, ३.१.५, ६.६; का०सं० १६.३³; श०ब्रा०
६.४.१.१०
व्यचस्वन्ता न पुष्ट्‌यै। ऋ०वे० १०.१०५.५²
व्यचस्वन्ता यदि वितन्तसैते। ऋ०वे० ६.२५.६⁴
व्यचिष्ठम्‌ अन्नै (तै०सं० मै०सं० का०सं० अन्नं) रभसं दृषानम्‌। (का०सं० विदानम्‌)। ऋ०वे० २.१०.४⁴; वा०सं० ११.२३⁴; तै०सं० ४.१.२.५⁴;
मै०सं० २.७.२⁴, ७६.४; का०सं० १६.२²; श०ब्रा० ६.३.३.१९
व्यचिष्ठे बहुपाय्ये। ऋ०वे० ५.६६.६³
व्यच्यमानं सलिलस्य (वा०सं० का०सं०। श०ब्रा० सरिरस्य; तै०सं०, तै०आ० भुवनस्य) मध्ये। अ०वे० १८.४.३६²; वा०सं० १३.४९²; तै०सं० ४.२.१०.२²; का०सं० १६.१७²; मै०सं० २.७.१७², १०२.१५; श०ब्रा० ७.५.२.३४; तै०आ० ६.६.१²
व्य्‌ अञ्ञते दिवो अन्तेष्व्‌ अक्तून्‌। ऋ०वे० ७.७९.२¹
व्य्‌ अञ्ञिभिर्‌ दिव आ तास्व्‌ अद्यौत्‌। ऋ०वे० १.११३.१४¹
व्यथया सजातम्‌ उत्पिपानं बृहस्पते। अ०वे० १३.१.३१²
व्यथिर्‌ अव्यथीः कृणुत स्वगोपा। ऋ०वे० १०.३१.१०²
व्य्‌ अद्रिणा पतथ त्वेषम्‌ अर्णवम्‌। ऋ०वे० १.१६८.६⁴
व्यध्वाया दिशोऽभिदासन्त्य्‌ अस्मान्‌। अ०वे० ४.४०.६²
व्य्‌ अध्वैति पयस उस्रियायाः। ऋ०वे० १०.६१.२६⁴
व्य्‌ अनिजम्‌ अहेर्‌ विषम्‌। ऋ०वे० १०.४.१९⁴
व्य्‌ अनिनस्य धनिनः। ऋ०वे० १.१५०.२¹
व्य्‌ अन्तरिक्षं वि रजांसि धूतयः। ऋ०वे० ५.५४.४²
व्य्‌ अन्तरिक्षम्‌ अतिरः। ऋ०वे० १०.१५३.३²; अ०वे० २०.९३.६² (तुल० अगला)
व्य्‌ अन्त्रिक्षम्‌ अतिरत्‌। ऋ०वे० ८.१४.७¹; अ०वे० २०.२८.१¹, ३९.२¹; सा०वे० २.९९०¹; आ०ब्रा०६.७.३¹, २३.२; गो०ब्रा० २.५.१३¹, ६.५; आ०श्रौ०
७.२.१२; वै० सू० ३५.११ (तुल० पूर्व का)
व्य्‌ अन्तरिक्षम्‌ अमिमीत सुक्रतुः। ऋ०वे० ६.८.२³; मै०सं० ४.११.१³, १६१.१०
व्यन्ता पान्तौशिजो हुवध्यै। ऋ०वे० १.१२२.४²
व्यन्ति वार्या पुरु। ऋ०वे० ५.२३.३⁴
व्यन्तु देवस्‌ हविषो मे अस्य। मै०सं० १.४.१³, ४७.५; का०सं० ४.१४⁴, ३१.१५ (देखें–वियन्तु इत्यादि)
व्यन्तु देवीर्‌ य ऋतुर्‌ जनीनाम्‌। ऋ०वे० ५.४६.८⁴; अ०वे० ७.४९.२⁴; मै०सं० ४.१३.१०⁴, २१३.११; निरुक्त १२.४६⁴ (देखें–वियन्तु इत्यादि)
व्यन्तु ब्रह्माणि पुरुशाक वाजम्‌। ऋ०वे० ७.१९.६⁴; अ०वे० २०.३७.६⁴
व्यन्तु वयोऽक्तं (वा०सं०(का) रिप्तो) रिहाणाः। वा०सं० २.१६; वा०सं०(का) २.४.३; श०ब्रा० १.८.३.१४; का०श्रौ० ३.६.४ (नीचे देखें– अक्तं
रिहाणा)
व्यन्तो विप्राय मतिम्‌। वा०सं० ९.४²; श०ब्रा० ५.१.२.८²
व्यन्त्व्‌ (तै०ब्रा वियन्त्व्‌) आज्यस्य। वा०सं० २१.२९-४०, २८.५, ८, २८, ३१, ३४; मै०सं० ३.११.२ (र्सेइएस्‌), १४१.४, १२, १५, १४२.२, १०,
१४३.६, ४.१३.२ (द्वितीयांश), २००.१२, २०१.३; का०सं० १५.१३ (द्वितीयांश); तै०ब्रा० २.६.७.३, ५, ११.१, २ (द्वितीयांश), ३-५, ६ (द्वितीयांश), ७, ८ (द्वितीयांश), १०, ३.६.२.२ (द्वितीयांश)
व्यन्त्व्‌ इन्‌ नु येषु मन्दसानः। ऋ०वे० २.११.१५¹
व्य्‌ अन्धो अख्यद्‌ अहिम्‌ आ ददानः। ऋ०वे० ४.१९.९³
व्यंन्‌ अह द्वितातन। पं०वि०ब्रा० २४.१.९³ (देखें–विदन्न्‌ अह. तुल० लुडविग, ऋ०वे० भाग ४, २२९)
व्य्‌ अन्ये यन्तु मृत्यवः। अ०वे० ३.११.५³, ७⁴
व्य्‌ अन्यो वातु यद्‌ रपः। अ०वे० ४.१३.२⁴ (देखें–परान्यो)
व्य्‌ अब्रवीद्‌ वयुना मर्त्येभ्यः। ऋ०वे० १.१४५.५³
व्य्‌ अभ्रिया न द्युतयन्त वृष्टयः। ऋ०वे० २.३४.२²
व्य्‌ अमीवाः प्रमुञ्चन्‌ मानुषाणाम्‌। मै०सं० २.१२.५³, १४९.७ (नीचे देखें– विश्वा अमीवाः)
व्य्‌ अमीवाश्‌ (तै०ब्रा दवाङ्‌श्‌) चातयस्वा विषूचीः। ऋ०वे० २.३३.२⁴; तै०ब्रा० २.८.६.८⁴
व्य्‌ अर्केण बिभिदुर्‌ ब्रह्मणा च। ऋ०वे० ६.६५.५³
व्यर्धयामि। मा०श्रौ० ४.१.२४
व्य्‌ अर्य इन्द्र तनुहि श्रवाङ्‌सि। ऋ०वे० १०.११६.६¹
व्य्‌ अर्यमा वरुणश्‌ चेति पन्थाम्‌। ऋ०वे० ४.५५.४¹
व्यवदातानां रुद्राणां (तै०आ० १.१७.२, ददातीनां रुद्राणीनां) स्थाने स्वतेजसा भानि। तै०आ० १.१७.१, २
व्यवस्थानं तु तत्‌ सर्वम्‌। गो०ब्रा० १.५.२५³
व्यवात्‌ ते ज्योतिर्‌ अभूत्‌। अ०वे० ८.१.२१¹
व्य्‌ अव्ययं समया वारम्‌ अर्षसि। ऋ०वे० ९.८५.५²
व्य्‌ अशेम (सा. वे। वा०सं० अशेमहि) देवहितं यद्‌ आयुः। ऋ०वे० १.८९.८⁴; सा०वे० २.१२२४⁴; वा०सं० २५.२१⁴; वा०सं०(का) २७.२५⁴;
मै०सं० ४.१४.२⁴, २१७.१२; का०सं० २९.२², २⁴, ३५.१⁴; तै०आ० १.१.१⁴, २१.३⁴; आप०श्रौ० १४.१६.१⁴, १९.३.७², ७⁴; मा०श्रौ०सू० १.१.२१; नृ०उ०उप० १.१⁴, २.४⁴; नृ०उ०उप०१⁴
व्यश्नुविने स्वाहा। वा०सं० २२.३२ (देखें–व्यश्वन)
व्य्‌ अश्नुहि तर्पया कामम्‌ एषाम्‌। ऋ०वे० १.५४.९³
व्य्‌ अश्वदावन्न्‌ ईयते। ऋ०वे० ५.१८.३⁴
व्यश्वन आन्त्याय स्वाहा। का०सं० १४.१ (देखें–व्यश्नुविने)
व्यश्वस्‌ त्वा वसुविदम्‌। ऋ०वे० ८.२३.१६¹
व्यश्वान्‌ एतु सोमिनः। ऋ०वे० ८.२४.२९²
व्यश्वेभ्यः सुभगे वाजिनीवति। ऋ०वे० ८.२४.२८³
व्य्‌ अष्कभ्वो इत्यादि, व्य्‌ अष्टभ्ना इत्यादि) तथा व्य्‌ अष्टभ्नाद्‌ इत्यादि। (देखें– व्य्‌ अस्तभ्ना रोदसी विष्णव्‌)
व्यसृष्ट सुमना हिंकृणोति। कौ० सू० ६२.२१⁴
व्य्‌ असौ यो अस्मान्‌ (तै०आ० ऽस्मान्‌) द्वेष्टि यं च वयं द्विष्मः। मै०सं० ४.९.१०, १३१.१०, ४.९.१९, १३६.२; तै०आ० ४.११.६, ५.९.८. प्रतीकः व्य्‌
असौ। मा०श्रौ० ४.४.१९
व्य्‌ अस्कभ्ना। (तथा अस्कभ्नाद्‌) इत्यादि। (देखें– अगला लेकिन एक छो़डकर)
व्य्‌ अस्तभ्वोद्‌ रोदसी मित्रो अद्भुतः। ऋ०वे० ६.८.३¹
व्य्‌ अस्तभ्वो (वा०सं०। श०ब्रा० अस्कभ्ना; मै०सं० अष्कभ्ना; का०सं० अष्टभ्वो; तै०सं० अस्कभ्ना४; तै०आ० अष्टभ्नाद्‌) रोदसी विष्णव्‌
(वा०सं०(का) मै०सं० का०सं० विष्ण; तै०सं० विष्णुर्‌) एते। ऋ०वे० ७.९९.३³; वा०सं० ५.१६³; वा०सं०(का) ५.५.३³; तै०सं० १.२.१३.२³; मै०सं० १.२.९³, १९.१; का०सं० २.१०³; श०ब्रा० ३.५.३.१४³; तै०आ० १.८.३³
व्य्‌ अस्मत्‌ पाशं वरुणो मुमोचत्‌। ऋ०वे० ७.८८.७²
व्य्‌ अस्मद्‌ आ काष्ठा अर्वते वः। ऋ०वे० १.६३.५³
व्य्‌ अस्मद्‌ एतु दुर्मतिः। ऋ०वे० १०.१३४.५⁴
व्य्‌ अस्मद्‌ द्वेषो वितरं (ऋ०वे० ६.४४.१६⁴, युयवद्‌) व्य्‌ अंहः। ऋ०वे० २.३३.२³, ६.४४.१६⁴; तै०ब्रा० २.८.६.८³
व्य्‌ अस्मे अधि शर्म तत्‌। ऋ०वे० ८.४७.३¹
व्य्‌ अस्मे शर्म यछत। ऋ०वे० ८.४७.२⁴
व्य्‌ अस्य धारा असृजद्‌ वि धेनाः। ऋ०वे० ३.१.९²
व्यस्यन्ती पृतन्यतः। आ०मं०पा० १.६.५²
व्यस्यन्‌ विश्वा अनिरा अमीवाः। (तै०सं० विश्वा अमतीर्‌ अरातीः)। वा०सं० ११.४७³; तै०सं० ४.१.४.४³, ५.१.५.९; मै०सं० २.७.५³, ७९.११;
का०सं० १६.४³; श०ब्रा० ६.४.४.१६
व्य्‌ अस्य योनिं प्रति रेतो गृहाण। आ०मं०पा० १.१२.८¹ (आप०गृ० ३.८.१३) (देखें–यस्य योनिं)
व्य्‌ अस्याः परिपन्थिनम्‌। आ०श्रौ० ५.३.२२⁴
व्य्‌ अस्यै मित्रावरुणौ। अ०वे० ३.२५.६¹
व्य्‌ अहं सर्वेण पाप्मना। अ०वे० ३.३१.१³-११³ (तुल० व्यावृत्तः।
व्याकरोमि हविषाहम्‌ एतौ। अ०वे० १२.२.३२¹. प्रतीकः व्याकरोमि। वै० सू० ६.२; कौ० सू० ७०.१०, ७२.१३
व्य्‌ आ कूताय एषाम्‌ इत। अ०वे० ३.२.४¹
व्याघ्रः पुरुषो वृकः। अ०वे० ४.३.१²
व्याघ्र जम्भयामसि। अ०वे० ४.३.३²
व्याघ्रं दत्वतां वयम्‌। अ०वे० ४.३.४¹
व्याघ्रं नमसाश्विना। वा०सं० २१.३९⁴; मै०सं० ३.११.२⁴, १४२.१५; तै०ब्रा० २.६.११.८⁴
व्याघ्रप्रतीकोऽव बधस्व शत्रून्‌। अ०वे० ४.२२.७²
व्याघ्रं मङ्गीरदास गौः। वै० सू० ३४.९² (देखें–ग्राम्यमङ्कीद)
व्याघ्रः शत्रून्‌ अभि तिष्ठ सर्वान्‌। अ०वे० १९.४६.५³
व्याघ्रः श्वपदाम्‌ इव। अ०वे० ८.५.११³, १९.३९.४³
व्याघ्रस्य द्वीपिनो वर्च आददे। अ०वे० १९.४९.४²
व्याघ्रा हेतिः। (तै०सं० दघ्राः प्रहेतिः)। वा०सं० १५.१७; तै०सं० ४.४.३.२; मै०सं० २.८.१०, ११५.१; का०सं० १७.९; श०ब्रा० ८.६.१.१८
व्याघ्रेणारण्यान्‌ पशून्‌। (का०सं० दआरण्याः पशवः) तै०सं० ७.३.१४.१; का०सं० ३५.१५; का०सं०(अ) ३.४
व्याघ्रेऽह्नय्‌ अजनिष्ट वीरः। अ०वे० ६.११०.३¹
व्याग्घ्रो अधि वैयाघ्रे। अ०वे० ४.८.४¹ (देखें–व्याघ्रो वैयाघ्रे)
व्याग्घ्रो गोमताम्‌ इव। अ०वे० ४.३६.६²
व्याग्घ्रोऽयम्‌ अग्नौ चरति प्रविष्टः। तै० ब्रा० २.७.१५.१¹. प्रतीकः व्याग्घ्रोऽयम्‌ अग्नौ। आप०श्रौ० २२.२८.१० (देखें–अग्नाव्‌ अग्निश्‌)
व्याघ्रो वयः। वा०सं० १४.९; तै०सं० ४.३.५.१, ५.३.१.५; मै०सं० २.८.२, १०८.५; का०सं० १७.२, २०.१०; श०ब्रा० ८.२.४.४; आप०श्रौ० १७.१.८
व्याघ्रो वैयाघ्रे अधि। (तै०ब्रा ऽधि) का०सं० ३७.९¹; तै०ब्रा० २.७.१५.३¹. प्रतीकः व्याघ्रो वैयाघ्रे। आप०श्रौ० २२.२८.१२ (देखें–व्याघ्रो अधि)
व्याघ्रौ कृत्वा नानानम्‌। अ०वे० १२.२.४३³
व्यात्तं न सं यमत्‌। अ०वे० ६.५६.१⁴, १०.४.८²
व्यात्तम्‌ अस्य पशवः सुजम्भम्‌। तै० ब्रा० २.८.८.१³
व्यात्ते परमेष्टिनः। अ०वे० १०.५.४२³
व्याधकस्य मातरम्‌। कौ० सू० १०२.२¹
व्यान। पा०गृ०सू० १.१६.१२
व्यान उदानम्‌ अप्यगात्‌। श०ब्रा० ११.५.३.१०; का०श्रौ० २५.१०.१९; आप०श्रौ० ९.१०.४
व्यानं संधत्तम्‌। तै० ब्रा० १.१.१.३; आप०श्रौ० १२.२२.८
व्य्‌ आनज्रे के चिद्‌ उस्रा इव स्तृभिः। ऋ०वे० १.८७.१⁴
व्य्‌ आनट्‌ तुर्वणे शमि। ऋ०वे० ८.४५.२७³
व्य्‌ आनड्‌। (अ०वे० आ नल्‌) इन्द्रः पृतनाः स्वोजाः। ऋ०वे० १०.२९.८¹; अ०वे० २०.७६.८¹ (तुल० व्य्‌ आ स)
व्यानधृग्‌ असि। तै०सं० ७.५.१९.२; का०सं०(अ) ५.१५
व्यानं त उपांशुसवनः पातु। मै०सं० ४.८.७, ११५.८ (देखें–उपांशुसवनस्‌)
व्यानं त्वामृत आदधाम्य्‌ अन्नादम्‌ अन्नाद्याय गोप्तारं गुप्त्यै। आप०श्रौ० ५.१३.८
व्यानं धेहि। तै०आ० ४.२.५
व्यानम्‌ अनुवीङ्क्षस्व। ऐ०आ० ५.१.४.८
व्यानम्‌ अन्नेनाप्यायस्व। तै०आ० १०.३६.१; महाना०उप०१६.१
व्यानम्‌ उपैम्य्‌ आयुश्‌ च। शा० श्रौ० २.१३.५
व्यानं प्रपद्ये। आ०श्रौ० १.४.९
व्यानं मे तर्पयत। तै०सं० ३.१.८.१; मै०सं० १.३.२, ३०.६; का०सं० ३.१०
व्यानं मे र्दृहा। तै०सं० ७.५.१९.२; का०सं०(अ) ५.१५
व्यानं मे पाहि। वा०सं० १४.८, १७; तै०सं० ४.३.४.३, ६.२, ४.७.१; मै०सं० २.८.२, १०७.१५, २.८.३, १०८.१०; का०सं० १७.१, ३; श०ब्रा० ८.२.३.३;
आप०श्रौ० १२.२१.११
व्य्‌ आनल्‌ इन्द्रः इत्यादि। (देखें– व्य्‌ आनड्‌ इत्यादि)
व्य्‌ आनवस्य तृत्सवे गयं भाक्‌। ऋ०वे० ७.१८.१३¹
व्यानशिः पवमानोवि धावति। ऋ०वे० ९.१०३.६³
व्यानशिः (सा०वे० दशी) पवसे सोम धर्मभिः। (सा०वे० धर्मणा)। ऋ०वे० ९.८६.५³; सा०वे० २.२३८³
व्यानशी रोदसी मेहनावान्‌। ऋ०वे० ३.४९.३²
व्यानश्‌ च मेऽसुश्‌ (वा०सं०(का) ऽसु) च मे। वा०सं० १८.२; वा०सं०(का) १९.२.४; तै०सं० ४.७.१.२; मै०सं० २.११.२, १४०.१२
(देखें–अपानश्‌ च)
व्यानाच्‌ चक्षुः संतनु। मै०सं० २.१३.३, १५३.९; तै०ब्रा० १.५.७.१; आप०श्रौ० १६.३२.३ (देखें–अगला)
व्यानाद्‌ अपानं संतनु। का०सं० ३९.७ (देखें–पूर्व का)
व्यानाय त्वा। वा०सं० १.२०, ७.३; तै०सं० १.१.६.१, २.६.१, ३.५.८.१, ६.१.९.७, ७.५.१३.१; मै०सं० १.१.७, ४.५, १.३.३५, ४२.३, ४.१.७, ९.११;
का०सं० १.६, ४.१, २७.२, ३१.५; का०सं०(अ) ५.९ (द्वितीयांश); आ०ब्रा०२.२१.३; पं०वि०ब्रा० ५.६.१४; श०ब्रा० १.२.१.१९, २१, ४.१.१.२८; ऐ०आ० ५.१.४.५, १०; आ०श्रौ० ५.२.३; ला०श्रौ० ४.१.९ (द्वितीयांश); का०श्रौ० ९.४.४२; आप०श्रौ० १.२१.६ (द्वितीयांश), १०.२४.१४, १२.१३.९; मा०श्रौ०
१.२.२.२९, २.३.४.३०; बौ०ध०सू० ३.८.११. प्रतीकः व्यानाय. वृ०हा०सं० ५.२५९
व्यानाय नमः। का०सं०(अ) ११.२
व्यानाय मे वर्चोदा वर्चसे (मा०श्रौ० मे वर्चोदाः) पवस्व। वा०सं० ७.२७; वा०सं०(का) ९.१.१; श०ब्रा० ४.५.६.२. प्रतीकः व्यानाय मे। आप०श्रौ० १२.१८.२०; मा०श्रौ० २.३.७.१; व्यानाय। तै०सं० ३.२.३.१
व्यानाय स्वाहा। वा०सं० २२.२३, २३.१८; तै०सं० ७.१.१९.१, ४.२१.१; मै०सं० ३.१२.९, १६३.७, ३.१२.२०, १६६.८; का०सं०(अ) १.१०, ४.१०; श०ब्रा० १३.२.८.२; तै०ब्रा० ३.८.१८.३, ९.६.१; तै०आ० ४.५.१, १५.१, १०.३३.१, ३४.१; तै० आ० आ० १०.६९; महाना०उप०१५.८, ९; मै० उप० ६.९; प्राणा० उप० १; आप०श्रौ० १५.७.३, २०.१२.३, १७.१०; मा०श्रौ० ९.२.४
व्य्‌ आनुषक्‌ छुरुधो जीवसे धाः। ऋ०वे० १.७२.७²
व्य्‌ आनुषग्‌ जातवेदो वसूनि। ऋ०वे० ६.५.३⁴
व्य्‌ आनुषग्‌ वार्या देव ऋण्वति। ऋ०वे० १.५८.३⁴
व्य्‌ आनुषङ्‌ मर्त्याय स्वधावान्‌। ऋ०वे० ४.१२.३⁴
व्याने निविश्यामृतं हुतम्‌। महाना०उप०१६.१ (देखें–श्रद्धायां व्याने निविश्याद)
व्याने निविष्टोऽमृतं जुहोमि। तै०आ० १०.३३.१, ३४.१; महाना०उप०१५.८, ९ (देखें–श्रद्धायां व्याने निविष्टो)
व्यानो अक्ष आहतः। ऋ०वे० १०.८५.१२²; अ०वे० १४.१.१२²
व्यानोदानौ वाङ्‌ मनः। अ०वे० ११.८.४³, २६³
व्यानो मे ब्रह्मा स मोपह्वयताम्‌। ष०ब्रा० २.७
व्यानो यज्ञेन कल्पताम्‌। (वा०सं० कल्पतां स्वाहा)। वा०सं० २२.३३; तै०सं० १.७.९.२, ४.७.१०.२
व्यानोऽसि। का०सं० ४०.५
व्य्‌ आ पस्‌ तृष्णयासरन्‌। अ०वे० ३.३१.३²
व्याप्तः पूरुषः। अ०वे० २०.१३१.२०
व्यापतिर्‌ मन्‌ एधतुः। अ०वे० ११.७.२२²
व्याप्य नारायणः स्थितः। तै०आ० १०.११.२⁴; महाना०उप०११.६⁴
व्यामेनानुमेयाः। अ०वे० ६.१३७.२²
व्यायामे सहामहे। अ०वे० २.४.४⁴
व्य्‌ आर्त्या पवमानः। अ०वे० ३.३१.२¹
व्य्‌ आवर्‌ ज्योतिषा तमः। ऋ०वे० ४.५२.६²
व्य्‌ आवर्‌ देव्य्‌ आ मतिम्‌। ऋ०वे० ८.९.१६³; अ०वे० २०.१४२.१³
व्य्‌ आवृञ्ञन्तु घोषिण्यः। शा० गृ० ३.९.१²
व्यावृत्तः स पाप्‌मना। अ०वे० १०.७.४०² (तुल० व्य्‌ अहं)
व्य्‌ आशाः पर्वतानाम्‌। ऋ०वे० १.३९.३⁴
व्य्‌ आस इन्द्रः पृतनाः स्वोजाः। ऋ०वे० ७.२०.३³ (तुल० व्य्‌ आ नड्‌)
(ओम्‌ ) व्यासं तर्पयामि। बौ०ध०सू० २.५.९.१४
व्य्‌ आस्थन्‌ मृधो अभयं ते अभूत्‌। अ०वे० १३.१.५² (देखें–मृधो व्यास्थद्‌)
व्य्‌ आस्थन्‌ मृधो अशिशीत बाहू। का०सं० ३९.१²
व्याहृतयः। (जाँचें– तृप्यन्तु)। आ०गृ०सू० ३.४.१ (देखें–अगला तथा महाव्याहृतयः)
(ओम्‌ ) व्याहृतिस्‌ तर्पयामि। बौ०ध०सू० २.५.९.१४ (नीचे देखें– पूर्व का)
व्युक्षत्‌ क्रूरम्‌ उद्‌ अचन्त्व्‌ आपः। आ०मं०पा० १.१.७¹ (आप०गृ० २.४.७) (देखें– अ०वे० १४.१.३९)
व्य्‌ उछति प्रिया दिवः। ऋ०वे० १.४६.१²; सा०वे० १.१७८², २.१०७८²
व्युछन्ति दाशुषे मर्त्याय। ऋ०वे० १.११३.१८²
व्युच्छन्ती जीवम्‌ उदीरयन्ती। ऋ०वे० १.११३.८³
व्युच्छन्ती दिविष्टिषु। ऋ०वे० १.४८.९⁴
व्युच्छन्ती दुहिता दिवः। तै० ब्रा० ३.१.३.२² (देखें–उच्छन्ती इत्यादि तथा तुलना व्य्‌ उछा तथा व्य्‌ औ उछो)
व्युच्छन्ती नः सनये धियो धाः। ऋ०वे० ७.७९.५³
व्युच्छन्ती परि स्वसुः। ऋ०वे० ४.५२.१²; सा०वे० २.१०७५²
व्युच्छन्तीम्‌ उषसं मर्त्यासः। ऋ०वे० १.११३.११²; तै०सं० १.४.३३.१²; तै०आ० ३.१८.१²
व्युच्छन्ती युवतिः शुक्रवासाः। ऋ०वे० १.११३.७²
व्युच्छन्तीर्‌ अनूषसः। अ०वे० १९.४९.६⁵
व्युच्छन्ती रश्मिभिः सूर्यस्य। ऋ०वे० १.१२४.८³
व्युच्छन्तीर्‌ उषसः पर्वता ध्रुवाः। अ०वे० १७.१.३०³
व्युच्छन्ती हि रश्मिभिः। ऋ०वे० १.४९.४¹
व्युछन्त्यै स्वाहा। तै० ब्रा० ३.१.६.३; आप०श्रौ० २०.१२.१०
व्य्‌ उछा दुहितर्‌ दिवः। अ०वे० १.४८.१², ५.७९.३², ९¹; सा०वे० २.१०९२² (तुल० नीचे व्युच्छन्ती दुहिता)
व्युत्‌क्रामत। श०ब्रा० ३.९.२.१३, १२.४.२.१; का०श्रौ० ८.९.१४, २५.२.२; आप०श्रौ० ९.५.५ (तुलना भाष्य)
व्युत्‌क्राम पन्थां जरितां जवेन। मा०श्रौ०सू० १.१३.१८
व्य्‌ उ त्रितो जरिमाणं न आनट्‌। तै०सं० १.८.१०.२⁴; तै०ब्रा० १.७.४.४ (देखें–नि त्रितो)
व्य्‌ उन्दन्ति पृथिवीं मध्वो अन्धसा। ऋ०वे० ५.५४.८⁴
व्य्‌ उ प्रथते वितरं वरीयः। ऋ०वे० १.१२४.५³, १०.११०.४³; अ०वे० ५.१२.४³; वा०सं० २९.२९³; मै०सं० ४.१३.३³, २०२.२; का०सं० १६.२०³;
तै०ब्रा० ३.६.३.२³; निरुक्त ८.९³
व्य्‌ उर्वीं पृथ्वीम्‌ अमतिं सृजानः। ऋ०वे० ७.३८.२³
व्य्‌ उषा आवः पध्या जनानाम्‌। ऋ०वे० ७.७९.१¹
व्य्‌ उषा आवो दिविजा ऋतेन। ऋ०वे० ७.७५.१¹. प्रतीकः व्य्‌ उषा आवो दिविजाः। आ०श्रौ० ४.१४.२; व्य्‌ उषाः। ऋ०वि०२.२८.१ (तुल० बृ. दा.
६.१०)
व्य्‌ उषाश्‌ (सा०वे० ऊ३षाश्‌) चन्द्रा मह्य्‌ आवो अर्चिषा। ऋ०वे० १.१५७.१²; सा०वे० २.११०८²
व्युष्टां देवीं महापथाम्‌। पा०गृ०सू० ३.४.८⁴
व्युष्टायै स्वाहा। तै० ब्रा० ३.१.६.३
व्युष्टिं रूपेण। तै०सं० ५.७.१९.१; का०सं० १३.९
व्युष्टिषु शवसा शश्वतीनाम्‌। ऋ०वे० १.१७१.५²
व्युष्टिषु हवते वह्निर्‌ उक्थैः। ऋ०वे० ३.२०.१²
व्युष्टौ वाजिनीवति। ऋ०वे० १.४८.६⁴
व्युष्ट्‌यै त्वा। तै०सं० ७.५.१३.१; का०सं०(अ) ५.९ (द्वितीयांश)
व्युष्ट्‌यै स्वाहा। वा०सं० २२.३४; तै०सं० ७.२.२०.१; मै०सं० ३.१२.१५, १६४.१४; का०सं०(अ) २.१०; तै०ब्रा० ३.१.६.३, ८.१६.४ (द्वितीयांश),
१८.६; आप०श्रौ० २०.१२.१०; मा०श्रौ० ९.२.२. प्रतीकः व्युष्ट्‌यै। का०श्रौ० २०.४.३३
व्य्‌ उस्रिधो (मूल ग्रन्थ तथा भाष्य) अस्रो अद्रिर्‌ बिभेद। तै० ब्रा० २.७.१३.२⁴ (देखें–अभि स्पृध उस्रो)
व्य्‌ ऊतयो रुरुहुर्‌ इन्द्र पूर्वीः। ऋ०वे० ६.२४.३⁴
व्य्‌ ऊर्णते दाशुषे वार्याणि। ऋ०वे० ६.५०.८⁴ (तुल० अगला किन्तु एक)
व्य्‌ ऊर्णोति हृदा मतिम्‌। ऋ०वे० १.१०५.१५³
व्यू्‌र्ण्वती दाशुषे वार्याणि। ऋ०वे० ५.८०.६³ (तुल० पूर्व का. किन्तु एक)
व्यू्‌र्ण्वती दिवो अन्तां अबोधि। ऋ०वे० १.९२.११¹
व्य्‌ ऊ व्रजस्य तमसो द्वारा। ऋ०वे० ४.५१.२³
व्य्‌ ऊ३षाश्‌ चन्द्रा इत्यादि। (देखें– व्य्‌ उषाश्‌ इत्यादि)
व्यूषुष्यै स्वाहा। तै० ब्रा० ३.१.६.३
वृद्धयो या असमृद्धयो याः। अ०वे० १४.२.४९³
वृद्धया (तै०ब्रा प्रकरण, वृध्या) अपगल्भम्‌। (तै०ब्रा प्रकरण, अप्रद)। वा०सं० ३०.१७; तै०ब्रा० ३.४.१.१४
व्य्‌ ऋषन्तु दुरितं तीक्ष्णशृङ्‌ग्यः। अ०वे० ८.७.९²
व्य्‌ एतु दिद्युद्‌ द्विषाम्‌ अशेवा। ऋ०वे० ७.३४.१३¹