15 5.15

निः पवितस्य गा मुखे। ऋ०वे० ८.३.१९४।
निंसानं जुह्वो मुखे। ऋ०वे० ८.४३.१०३; का०सं० ७.१२३।
नि कर्म मन्युं दुरेवस्य शर्धतः। ऋ०वे० २.२३.१२४; का०सं० ४.१६४।
निकषमाणाय स्वाहा। तै०सं० ७.१.१९.३; का०सं०अश्व० १.१०।
निकषिताय स्वाहा। तै०सं० ७.१.१९.३; का०अश्व० सं० १.१०।
निकषिष्यते स्वाहा। तै०सं० ७.१.१९.३; का०सं०अश्व० १.१०।
निकामम्‌ अरमणसं येन। ऋ०वे० ६.१७.१०३।
निकामासो व्य्‌ ऋण्विरे। ऋ०वे० १०.२५.५२।
निकामे-निकामे नः पर्जन्यो वर्षतु। वा०सं० २२.२२; तै०सं० ७.५.१८.१; मै०सं० ३.१२.६: १६२.१०; का०सं०अश्व० ५.१४; शत०ब्रा० १३.१९.१०;
तै०ब्रा० ३.८.१३.३।
निकायश्‌ (मै०सं०। का०सं० निकायं) छन्दः। वा०सं० १५.५; तै०सं० ४.३.१२.२; मै०सं० २.८.७: ११२.१; का०सं० १७.६; शत०ब्रा० ८.५.२.५।
नि काव्या वेधसः शश्वतस्‌ कः। ऋ०वे० १.७२.११; तै०सं० २.२.१२.११. प्रतीकः नि काव्या। तै०सं० २.३.१४.१।
निकीर्य (मा०श्रौ०सू० निगीर्य) तुभ्यम्‌ अभ्य आसम्‌ (आप० श्रौ० सू० तुभ्यं मध्ये; मा०श्रौ०सू० तुभ्यं मधवः)। वैता०सू० ३४.९३; आप० श्रौ०
सू० २१.२०.३३; मा०श्रौ०सू० ७.२.७३ देखें- निगीर्य सर्वा।
निकृत्वानस्‌ तपनास्‌ तापयिष्णवः। ऋ०वे० १०.३४.७२।
नि केतवो जनानाम्‌। ऋ०वे० १.१९१.४३‘।
नि केतुना जनानाम्‌। ऋ०वे० ५.६६.४३।
निक्रमणं निषदनं विवर्तनम्‌ (का०सं०अश्व० निवर्तनम्‌)। ऋ०वे० १.१६२.१४१; वा०सं० २५.३८१; तै०सं० ४.६.९.११; मै०सं० ३.१६.११: १८३.८;
का०सं०अश्व० ६.५१।
निक्ष दर्भ सपत्नान्‌ मे। अ०वे० १९.२९.११।
निक्ष मे द्विषतो मणे। अ०वे० १९.२९.१४।
निकष मे पृतनायतः। अ०वे० १९.२९.१२।
निक्ष मे सर्वान्‌ दुर्हार्दः। अ०वे० १९.२९.१२।
निखातं चिद्‌ यः पुरुषंभृतं वसु। ऋ०वे० ८.६६.४१।
निगदेनैव शब्द्यते। नि० १.१८२।
नि गल्गलीति धारका। वा०सं० २३.२२४। शत०ब्रा० १३.२.९.६. देखें- नि जल्गुलीति।
नि गवाम्‌ इद्‌ दधतुर्‌ वक्षणासु। ऋ०वे० ६.७२.४२।
नि गव्यता मनसा सेदुर्‌ अर्कैः। ऋ०वे० ३.३१.९१. प्रतीकः नि गव्यता। शा०श्रौ०सू० १८.९.४।
नि गव्यवोऽनवो दुह्यवश्‌ च। ऋ०वे० ७.१८.१४१।
नि गावो गोष्ठे असदन्‌। ऋ०वे० १.१९१.४१; अ०वे० ६.५२.२१।
निगीर्य तुभ्यं इत्यादि। देखें- निकीर्य।
निगीर्य सर्वा आधीः। का०श्रौ०सू० १३.३.२१३ देखें- निकीर्य।
निगृह्या कर्णकौ द्वौ। अ०वे० २०.१३३.३१; शा०श्रौ०सू० १२.२२.१.३१।
निग्राभेणाधराँ (मै०सं० ०धरँ) अकः। वा०सं० १७.६३४; तै०सं० १.१.१३.१४; ६.४.२४; ४.६.३.४४; मै०सं० १.१.१३४: ८.१४; का०सं० १.१२४;
१८.३४; शत०ब्रा० ९.२.३.२१४।
निग्राभ्या (मै०सं० ०भ्याः; का०सं० ०भ्यास्‌) स्थ देवश्रुतः (का०सं० श्रुतश्‌ शुक्रभृतः)। वा०सं० ६.३०; तै०सं० ३.१.८.१; मै०सं० १.३.२: ३०.५;
का०सं० ३.१०; शत०ब्रा० ३.९.४.७. प्रतीकः निग्राभ्या (मा०गृ०सू० मा०श्रौ०सू० निग्राभ्याः) स्थ। का०श्रौ०सू० ९.४.७; मा०श्रौ०सू०
२.३.२.३६; २.४.४.२; मा०गृ०सू० १.५.४; ब०धृ०सं० ३.८.१२।
नि ग्रामासो अविक्षत। ऋ०वे० १०.१२७.५१।
निघृष्वैर्‌ असमायुतैः। तै०आ० १.१२.३२।
निघ्नन्ति तथावेति (शा०श्रौ०सू० तथा मम)। अ०वे० २०.१३६.६४; शा०श्रौ०सू० १२.२४.२.७४।
निघ्नन्तो यं न तस्त्रिरे। अ०वे० १९.४६.३२।
नि चक्रेण रथ्या दुष्पदावृणक्‌। ऋ०वे० १.५३.९४; अ०वे० २०.२१.९४।
नि च देवीं मातरम्‌। ऋ० खि० ५.८७.१२३।
नि चिद्‌ विश्वायुः शयथे जघान। अ०वे० ६.१७.९४।
नि चिन्‌ मिषन्ता निचिरा नि चिक्यतुः। ऋ०वे० ८.२५.९३।
निचेतारो हि मरुतो गृणन्तम्‌। ऋ०वे० ७.५७.२१।
निचेरुर्‌ असि निचुम्पुणः (तै०सं०। तै०ब्रा० निचङ्‌कुण; मै०सं०। का०सं० निचुङ्‌कुणः)। वा०सं० ३.४८२; ८.२७२; २०.१८२; तै०सं० १.४.४५.२२;
मै०सं० १.३.३९२: ४५.११; का०सं० ४.१३२; ३८.५२; शत०ब्रा० २.५.२.४७२; ४.४.५.२२२; १२.९.२.४; तै०सं० २.६६.३२; ला०श्रौ०सू० २.१२.९२।
निजगन्थ हन्वोर्‌ इन्द्र तन्यतुम्‌। ऋ०वे० १.५२.६४।
निजघ्निर्‌ दूरेश्रवाः। शा०श्रौ०सू० ८.१७.१।
निजङ्घं शवलोदरम्‌। तै०आ० १.२८.१४।
नि जनान्‌ स्वापयामसि। ऋ०वे० ७.५५.७४; अ०वे० ४.५.१४।
नि जल्गुलीति धानिका। तै०सं० ७.४.१९.३४; का०सं०अश्व० ४.८४. देखें- नि गल्गलीति।
निजस्य निहितो मया। हि०गृ०सू० १.१५.६४।
नि जहुषं शिथिरे धातम्‌ अन्तः। ऋ०वे० ७.७१.५४।
नि जानुका मे न्यञ्ञलिका। तै०आ० १.६.२३।
निजो भूयासम्‌ उत्तमः। अ०वे० ३.५.२४।
निज्य गोधुग्‌ उप सीद दुग्धि। कौ०सू० ६२.२१२।
निण्यः संनद्धो। मनसा चरामि। ऋ०वे० १.१६४.३७२; अ०वे० ९.१०.१५२; नि० १४.२२।
नि तं शास्मि गार्हपत्येन विद्वान्‌। अ०वे० १२.२.९३।
नितत्नी नामासि। का०सं० ४०.४; वि०स्मृ० ६७.७. तुल०- अम्बा दुला।
नितत्न्यै स्वाहा। तै०ब्रा० ३.१.४.१।
नि तद्‌ दधिषेऽवरं परं (अ०वे० ५.२.६१, ऽवरे परे) च। ऋ०वे० १०.१२०.७१; अ०वे० ५.२.६१; २०.१०७.१०१. प्रतीकः नि तद्‌ दधिषे। कौ०सू०
१५.९,११।
नि तं पद्यासु शिश्नथः। ऋ०वे० ८.६.१६३
नि तस्मिन्‌ धत्तं वज्रम्‌ उग्रौ। अ०वे० ४.२८.६२।
नितानस्‌ त्वा मारुतो नि हन्तु। मै०सं० १.२.११३: २०.१८; ३.८.९: १०८.१; का०सं० २.१२; २५.१०; मा०श्रौ०सू० २.२.३.१६;-३.५.५. देखें- द्युतानस्‌
त्वा मारुतो मिनोतु।
नितानस्‌ त्वा मारुतो मरुद्भिर्‌ उत्तरतः पातु। मा०श्रौ०सू० ६.२.४. देखें- द्युतानस्‌ इत्यादि।
नितिक्ति यो वारणम्‌ अन्नम्‌ अत्ति। ऋ०वे० ६.४.५१।
नि तिग्मन्‌ अभ्य्‌ अंशुम्‌। ऋ०वे० ८.७२.२१।
नि तिग्मानि भ्राशयन्‌ भ्राश्यानि। ऋ०वे० १०.११६.५१।
नितुदन्तीम्‌ अराते। अ०वे० ५.७.७४।
नि तुर्वशं नि याद्वं शिशीहि। ऋ०वे० ७.१९.८३; अ०वे० २०.३७.८३।
नि तृणद्मि वचांसि च। अ०वे० १९.३२.४४।
नि ते देष्णस्य धीमहि प्ररेके। ऋ०वे० ३.३०.१९२; तै०ब्रा० २.५.४.१२।
नि ते नंसै पीप्यानेव योषा। ऋ०वे० ३.३३.१०३; नि० २.२७३ तुल०- बृहदा० ४.१०७।
नि ते मनो मनसि धाय्य्‌ अस्मे। ऋ०वे० १०.१०.३३
ने ते यामन्न्‌ अविक्ष्महि। ऋ०वे० १०.१२७.४२।
नितोशनं वृषभं चर्षणीनाम्‌। ऋ०वे० ६.१.८२; मै०सं० ४.१३.६२: २०७.४; का०सं० १८.२०२; तै०ब्रा० ३.६.१०.३२।
नित्यं रेक्णो अमर्त्य। ऋ०वे० ८.४.१८२।
नित्यं न सूनुं तनयं दधानाः। ऋ०वे० १०.३९.१४४।
नित्यं न सूनुं पित्रोर्‌ उपस्थे। ऋ०वे० १.१८५.२३; मै०सं० ४.१४.७३: २२४.१२; तै०ब्रा० २.८.४.८३।
नित्यम्‌ न सूनुं मधु बिभ्रत उप। ऋ०वे० १.१६६.२१।
नितपुष्टां करीषिणीम्‌। ऋ० खि० ५.८७.९२; तै०आ० १०.१.१०२; मा०श्रौ०सू० २.१३.६२; महाना० उप० ४.८२।
नित्यं मृजन्ति वाजिनं घृतेन। ऋ०वे० ५.१.७४।
नित्यश्‌ चाकन्यात्‌ स्वपतिर्‌ दमूनाः। ऋ०वे० १०.३१.४१।
नित्यस्तोत्रो वनस्पतिः। ऋ०वे० ९.१२.७१; सा०वे० २.५५२१।
नित्यस्य रायः पतयः स्याम। ऋ०वे० ४.४१.१०२; ७.४.७२; नि० ३.२२।
नित्यः सूनो सहसो जातवेदः। ऋ०वे० ३.२५.५२।
नित्यहोतारं त्वा कवे। मै०सं० १.१.१२१: ७.१४. प्रतीकः नित्यहोतारं त्वा। मा०श्रौ०सू० १.२.६.१०. तुल०- वितिहोत्रं।
नित्याद्‌ रायो अमंहत। ऋ०वे० ८.५६ (वा० ८).२३।
नित्यारित्रां पद्वतीं रास्य्‌ अग्ने। ऋ०वे० १.१४०.१२२।
नित्यास ईं प्रेतारो अरक्षन्‌। ऋ०वे०। १४८.५४।
नित्यास्‌ तेऽनुचरास्‌ तव। तै०आ० १.१२.३४।
नित्ये चिन्‌ नु यं सदने जघृभ्रे। ऋ०वे० १.१४८.३१।
नित्ये तोके दीदिवांसं स्वे दमे। ऋ०वे० २.२.११४।
नि त्रितो जरिमाणं न (का०सं० त्रितो नो जरिमाणम्‌) आनट्‌। मै०सं० २.६.१२४: ७१.९; ४.४.६: ५६.१४; का०सं० १५.८४।
नि त्वम्‌ इन्द्र प्रत्य्‌ आनं जघन्थ। ऋ०वे० १.५२.१५४।
नि त्वा दधीत रोदसी यजध्यै। ऋ०वे० ६.१५.१५२।
नि त्वादधे वर आ पृथिव्याः। ऋ०वे० ३.२३.४१।
नि त्वा दधे वरेण्यम्‌। ऋ०वे० ३.२७.१०१।
नि त्वा नक्ष्य विश्पते। ऋ०वे० ७.१५.७१; सा०वे० १.२६१; सा०वि०ब्रा० २.६.११. प्रतीकः नि त्वा नक्ष्य। सा०वि०ब्रा० २.८.१।
नि त्वाम्‌ अग्ने मनुर्‌ दधे। ऋ०वे० १.३६.१९१; सा०वे० १.५४१. प्रतीकः नि त्वाम्‌ अग्ने। सा०वि०ब्रा० २.८.१।
नि त्वा यज्ञस्य साधनम्‌। ऋ०वे० १.४४.१११; तै०ब्रा० २.७.१२.६१।
नि त्वा वसिष्ठा अह्वन्त वाजिनम्‌। ऋ०वे० १०.१२२.८१।
नि त्वा होतारम्‌ ऋत्विजम्‌। ऋ०वे० १.४५.७१।
नि दधाति स मृत्यवे। अ०वे० ६.७६.३४।
नि दधानीह वेह वा। ऋ०वे० १०.११९.९२; नि० १.४२।
निदं-निदं पवमान नि तारिषः। ऋ०वे० ९.७९.५३।
नि दहत्‌ पृथिवीं सर्वाम्‌। तै०आ० १.३.३३।
नि दह्यताम्‌ अघम्‌। कौ०सू० ८३.७. देखें- नि नोऽघं।
निदातारं न विन्दते। ऋ०वे० ८.७२.५२।
नि दाशुष उषसो मर्त्याय। ऋ०वे० ६.६५.३२।
नि दासं शिश्नथो हथैः। ऋ०वे० ८.७०.१०४।
नि दुरोणे अमृतो मर्त्यानाम्‌। ऋ०वे० ३.१.१८१।
नि दुर्ग इन्द्र श्नथिह्य्‌ अमित्रान्‌। ऋ०वे० ७.२५.२१।
नि दुर्योण आवृणङ्‌ मृध्रवाचः (ऋ०वे० ५.३२.८४, ०वाचम्‌)। ऋ०वे० ५.२९.१०४; ३२.८४।
नि दुर्योणे कुयवाचं मृधि श्रेत्‌। ऋ०वे० १.१७४४।
नि दूरश्रवसे वह (शा०श्रौ०सू० वहः)। अ०वे० २०.१३५.११४; शा०श्रौ०सू० १२.१६.१.४४।
नि देवीर्‌ देवेभ्यो यज्ञम्‌ अशिषन्‌। तै०सं० ३.५.६.३।
ने देवो देवेभ्यो हव्यावाट्‌। मै०सं० ४.१३.४: २०३.५; का०सं० १६.२१; तै०ब्रा० ३.६.५.१।
निदो यत्र मुमुच्‌महे। ऋ०वे० ९.२९.५३
नि द्विपादश्‌ चतुष्पादो अर्थिनः। ऋ०वे० ८.२७.१२३।
निधनपतये नमः। तै०आ० (आ०) १०.१६।
निधनपतान्तिकाय नमः। तै०आ० (आ०) १०.१६।
निधनम्‌ असि। शत०ब्रा० १४.९.३.९; बृह०उप० ६.३.९।
निधनवत आग्रयणः (मै०सं०। का०सं० आग्रा०)। वा०सं० १३.५८; तै०सं० ४.३.२.३; मै०सं० २.७.१९: १०४.१३; का०सं० १६.१९; शत०ब्रा०
८.१.२.८।
निधनेन त्वा छन्दसा सादयामि। मै०सं० २.१३.४: १५३.१६; आप० श्रौ० सू० १७.१०.१।
निधनेव तां इमि। तै०आ० १.१२.२४. देखें- नीचे अति धन्वेव तां।
निधाय भारं पुनर्‌ अस्तम्‌ एति। तै०आ० ३.१४.१४।
निधायो वा निधायो वा निधायो वा। मै०सं० ४.९.२.१: १३६.६; निधाय्योऽवापि निधाय्योऽवापि निधाय्योऽवापि। तै०आ० ४.४०.१।
निधारयन्तो दुर्यास्व्‌ आयोः। ऋ०वे० ४.२.१२२।
निधिं रक्षन्ति सर्वदा। अ०वे० १०.७.२३२।
निधिं शेवधिं परि दद्म एतम्‌। अ०वे० १२.३.४६२।
निधिदातान्नादो मतः। व०पू०ता०उप० १.७. खण्डः निधिदाता . . . अन्नादो मतः। व०पू०ता०उप० १.६।
निधिं तम्‌ अद्य को वेद। अ०वे० १०.७.२३३।
निधिं निधिपा अभ्य्‌ एनम्‌ इच्छात्‌। अ०वे० १२.३.४२१. प्रतीकः निधिं निधिपाः। कौ०सू० ६२.१०।
निधिं पणीनां परमं गुहा हितम्‌। ऋ०वे० २.२४.६२।
निधिं बिभ्रती बहुधा गुहा वसु। अ०वे० १२.१.४४१. प्रतीकः निधिं बिभ्रती। कौ०सू० २४.३९।
निधिर्‌ एष मनुष्याणाम्‌। शा०गृ०सू० १.२.८३।
निधिर्‌ हितो माध्वी रातो अस्मे। ऋ०वे० ७.६७.७२।
निधींर्‌ अदेवाम्‌ अमृणद्‌ अयास्यः। ऋ०वे० १०.१३८.४२।
निधीनां च पतिं सह। पा०गृ०सू० ३.४.८२।
निधीनां त्वा निधिपतिं हवामहे वसो मम। वा०सं० २३.१९; तै०सं० ७.४.१२.१; मै०सं० ३.१२.२०: १६६.१२; का०सं०अश्व० ४.१; तै०ब्रा० ३.९.६.१.
प्रतीकः निधीनाम्‌। का०श्रौ०सू० २०.६.१३. खण्डः वसो मम। मा०श्रौ०सू० ९.२.४।
निधीयमानम्‌ अपगूढम्‌ अप्सु। ऋ०वे० १०.३२.६१।
निधेधासि (का०सं० निधेयासि) प्रच्युतीनाम्‌ अप्रच्युतं निकामधरणं पुरुषस्पार्हं (का०सं० पुरुस्पार्हं) यशस्वत्‌। मै०सं० ४.१३.८: २११.१; का०सं० १९.१३; तै०ब्रा० ३.६.१३.१।
नि धेहि गोर्‌ अधि त्वचि। ऋ०वे० १.२८.९१।
नि धेहि यक्षद्‌ अमृतेषु भूषन्‌। तै०ब्रा० २.५.४.५३।
नि धेहि शतस्य नृणाम्‌। ऋ०वे० १.४३.७२।
नि नव्यसीष्व्‌ अवरासु धावते। ऋ०वे० १.१४१.५४।
निनित्सुश्‌ च मर्त्यः। ऋ०वे० ८.६८.१९२।
नि निवर्तन वर्तय (तै०सं०। आ०मं०पा० वर्तयेन्द्र नर्दबुद; का०सं० वर्तयेन्द्र नन्दबल)। ऋ०वे० १०.१९.८२; तै०सं० ३.३.१०.१२; का०सं० १३.९२;
आ०मं०पा० २.२२.७२. तुल०- आ निवर्त नि।
नि नेधिष्ठतमा इषः। ऋ०वे० ९.९८.५३; सा०वे० २.५८९३।
नि नोऽघं धीयातै। शत०ब्रा० १३.८.१.४. देखें- नि दह्यताम्‌।
नि नो रयिं सुभोजसं युवस्व (तै०ब्रा० युवेह)। ऋ०वे० ७.९२.३३; वा०सं० २७.२७३; तै०सं० २.२.१२.८३; मै०सं० ४.१०.६३: १५८.५; का०सं०
१०.१२३।
नि नो होता वरेण्यः। ऋ०वे० १.२६.२१।
निन्दति त्वो अनु ववन्द (का०सं० गृणाति)। मै०सं० २.७.१०३: ८८.१६; का०सं० १६.१०३ देखें- पीयति।
निन्दा च मेऽनिन्दा च मे तन्‌ म उभयं व्रतम्‌। आ०मं०पा० २.५.३(आ०गृ०सू० ४.१०.१८)।
निन्दाद्‌ यो अस्मान्‌ दिप्साच्‌ (वा०सं०। शत०ब्रा० धिप्साच्‌) च। वा०सं० ११.८०३; तै०सं० ४.१.१०.३३; मै०सं० २.७.७३; १९.१०; शत०ब्रा०
६.६.३.१०; तै०आ० २.५.२३।
निन्दाश्‌ च वा अनिन्दाश्‌ च। अ०वे० ११.८.२२१।
निन्दितारो निन्द्यासो भवन्तु। ऋ०वे० ५.२.६४।
निन्दिताश्वः प्रपथी परमज्याः। ऋ०वे० ८.१.३०३।
निपत्स्यते स्वाहा। तै०सं० ७.१.१९.२; का०सं०अश्व० १.१०।
निपद्यत उप त्वा मर्त्य प्रेतम्‌। अ०वे० १८.३.१२; तै०आ० ६.१.३२।
निपद्यमानाय स्वाहा। तै०सं० ७.१.१९.२; का०सं०अश्व० १.१०।
नि पद्वन्तो नि पक्षिणः। ऋ०वे० १०.१२७.५२।
निपन्नाय स्वाहा। तै०सं० ७.१.१९.२; का०सं०अश्व० १.१०।
नि पर्वस्तस्य मूर्धनि सदन्ता। ऋ०वे० ७.७०.३३।
नि पर्वतः साद्य्‌ अप्रयुछन्‌। ऋ०वे० २.११.८१।
नि पर्वता अद्मसदो न सेदुः। ऋ०वे० ६.३०.३३।
नि पर्वता अहासत। ऋ०वे० ८.७.२३।
नि पर्शाने विध्यतं यन्तु निस्वरम्‌। ऋ०वे० ७.१०४.५४; अ०वे० ८.४.५४।
नि पस्त्यासु त्रित स्तभूयन्‌। ऋ०वे० १०.४६.६१।
नि पातं वेदसा वयः। ऋ०वे० ८.८७.२४।
नि पाहि दुहितर्‌ दिवः। अ०वे० १९.४७.५४।
निपिष्टासः पृदाकवः। अ०वे० १०.४.१३२,२०४।
निपूतो अधि बर्हिषि। ऋ०वे० ८.१७.११२; अ०वे० २०.५.५२; सा०वे० १.१५९२; २.७५२।
नि पेदव ऊहथुर्‌ आशुम्‌ अश्वम्‌। ऋ०वे० १.११७.९२; ७.७१.५२।
निबर्हयो नमुचिम्‌ नाम मायिनम्‌। ऋ०वे० १.५३.७४; अ०वे० २०.२१.७४।
नि बर्हिषि धत्तन सोम्यासः। ऋ०वे० १०.३०.१४३।
नि बर्हिषि प्रिये सदः। ऋ०वे० ९.५५.२३; सा०वे० २.३२६३।
नि बर्हिषि प्रिये सदद्‌ अध द्विता। ऋ०वे० ८.१३.२४३।
नि बर्हिषि सदतं सोमपीतये। ऋ०वे० ५.७२.१३-३३।
नि बर्हिषि सदतना रणिष्टन। ऋ०वे० २.३६.३२; वा०सं० २६.२४२।
नि बाधते अमतिर्‌ नग्नता जसुः। ऋ०वे० १०.३३.२३।
नि बाधस्व महाँ असि। ऋ०वे० ८.६४.२२; अ०वे० २०.९३.२२; सा०वे० २.७०५२।
निभूयपूर्‌ आधवनीये। का०सं० ३४.१६।
निमङ्‌क्ष्येऽहं सलिलस्य मध्ये। ऐ०ब्रा० ८.२१.१०३ देखें- उपमङ्‌क्ष्यति।
नि मर्त्याद्‌ अघायोः। ऋ०वे० १.२७.३२; सा०वे० २.९८६२।
नि मर्त्येष्व्‌ आदधुः। ऋ०वे० ८.८४.२३; सा०वे० २.५९५३।
नि मातरा नयति रेतसे भूजे। ऋ०वे० १.१५५.३२।
नि मामृजे पुर इन्द्रः सु सर्वाः। ऋ०वे० ७.२६.३४।
नि मायावान्‌ अब्रह्मा दस्युर्‌ अर्त। ऋ०वे० ४.१६.९४।
नि मायिनस्‌ तपसा रक्षसो दह। ऋ०वे० ८.२३.१४; सा०वे० १.१०६३।
नि मायिनो दानवस्य मायाः। ऋ०वे० २.११.१०३।
नि मायिनो ममिरे रूपम्‌ अस्मिन्‌। ऋ०वे० ३.३८.७४।
निमितासो यतस्रुचः। ऋ०वे० ३.८.७२।
नि मित्रयुर्‌ अरतीन्‌ अतारीत्‌। मै०सं० २.६.१२२: ७१.८; का०सं० १५.८२. देखें- वि मित्र।
निमिषश्‌ चिज्‌ जवीयसा। ऋ०वे० ८.७३.२१; ऐ०आ० २.३.८.११।
नि मृगासो अविक्षत। ऋ०वे० १.१९१.४२; अ०वे० ६.५२.२२।
निमृदोऽसिः देखें- निम्रदोऽसि।
निमेघमाना अत्येन पाजसा। ऋ०वे० २.३४.१३३।
निमेघमानो मघवन्‌ दिवे-दिवे। ऋ०वे० ८.४.१०३।
नि मे धेहि नि ते दधे (वा०सं०का० दधौ)। वा०सं० ३.५०२; वा०सं०का०३.६.२२; तै०सं० १.८.४.१२; मै०सं० १.१०.२२: १४२.८; का०सं० ९.५२;
शत०ब्रा० २.५.३.१९२; आ० श्रौ० सू० २.१८.१३२।
निमेषाय स्वाहा। वा०सं० २२.८; मै०सं० ३.१२.३: १६१.६।
निमेषास्‌ त्रुटिभिः सह। तै०आ० १.८.१२।
निम्नं न यन्ति सिन्धवोऽभि प्रयः। ऋ०वे० ५.५१.७३।
निम्नम्‌ आपो न सध्‌्रयक्‌। ऋ०वे० ४.४७.२४; ८.३२.२३३; सा०वे० २.९७९४।
निम्रदो (आप० श्रौ० सू० निमृदो) ऽसो। मै०सं० १.५.४: ७१.५; १.५.११: ७९.१९; का०सं० ७.२.९; आप० श्रौ० सू० ६.१८.२; मा०श्रौ०सू०
१.६.२.१२।
निम्रुक्तिम्‌ अरूपेण। तै०सं० ५.७.१९.१; का०सं०अश्व० १३.९।
निम्रुक्‌ ते गोधा भवतु। अ०वे० ४.३.६३।
निम्रुचस्‌ तिस्रो व्युषो ह तिस्रः। अ०वे० १३.३.२११।
निम्रोचनु अधरान्‌ कृधि। तै०ब्रा० ३.७.६.२१४; आप० श्रौ० सू० ४.१५.१४।
निम्रोचन्‌ हन्तु रश्मिभिः। अ०वे० २.३२.१२।
नि यत्‌ सीं शिश्नथद्‌ वृषा। ऋ०वे० ४.३०.१०३; नि० ११.४७३।
नि यद्‌ आसु यजुर्‌ दधे। ऋ०वे० ८.४१.८३।
नि यद्‌ यामाय वो गिरिः। ऋ०वे० ८.७.५१।
नि यद्‌ युवेथे नियुतः सुदानू। ऋ०वे० १.१८०.६।
नि यद्‌ वृणक्षि श्वसनस्य मूर्धनि। ऋ०वे० १.५४.५१; नि० ५.१६।
नियन्ता सूनृतानाम्‌। ऋ०वे० ८.३२.१५२।
नि यं दधुर्‌ मनुष्यासु विक्षु। ऋ०वे० १.१४८.१३; मै०सं० ४.१४.१५३: २४१.१।
नि यन्‌ नियन्त्य्‌ उपरस्य निष्कृतिम्‌। अ०वे० ६.४९.३३ देखें- न्याङ्‌ नि।
नि यमते शतमूतिः। ऋ०वे० ८.२.२६३; सा०वे० २.१००९३।
नि याथो अद्वयाविनम्‌। ऋ०वे० ५.७५.५४।
नि या देवेषु यतते वसूयुः। ऋ०वे० १.१८६.११३।
नि यामञ्‌ चित्रम्‌ ऋञ्ञते। ऋ०वे० १.३७.३३; सा०वे० १.१३५३।
नि या वज्रं मिमिक्षतुः। ऋ०वे० ८.६१.१८; सा०वे० २.८०९४।
नि याहि शवसस्‌ पते। ऋ०वे० ५.३५.५४।
नियुतं राय ईमहे। ऋ०वे० १.१३८.३१।
नियुतं च प्रयुतं (का०सं० चार्बदं) च। वा०सं० १७.२; तै०सं० ४.४.११.३; का०सं० १७.१०. तुल०- प्रयुतं चा०।
नियुताय स्वाहा। तै०सं० ७.२.२०.१; का०सं०अश्व० २.१०; तै०ब्रा० ३.८.१६.२।
नियुते द्वे नव चाक्षराणि। जै०ब्रा० २.७३२. देखें- द्वे नियुते।
नियुते सीद। का०सं० ३९.६; आप० श्रौ० सू० १६.३१.१।
नियुतो दाशुषे नरा। ऋ०वे० ४.४७.४२; ६.६०.८२; सा०वे० २.३४२२; मै०सं० ४.११.१२: १५९.१५; का०सं० ४.१५२।
नियुत्वता रथेन याहि दावने। ऋ०वे० १.१३४.१६।
नियुत्वन्ता न ऊतये। ऋ०वे० ४.४७.३३; सा०वे० २.९८०३।
नियुत्वन्तो ग्रामजितो यथा नरः। ऋ०वे० ५.५४.८१; आप० श्रौ० सू० २.१३.७।
नियुत्वां इन्द्रसारथिः। ऋ०वे० ४.४६.२२; ४८.२२; ऐ०ब्रा० २.२५.५।
नियुत्वान्‌ वायव्‌ (वा०सं०का० वाय) आ गहि। ऋ०वे० २.४१.२१; आ०सं० २.६१; अ०वे० २७.२९१; वा०सं०का०२९.२९१।
नियुत्वान्‌ वृषभो रणत्‌। ऋ०वे० ८.९३.२०२; तै०ब्रा० २.४.५.१२; ७.१३.१२।
नियुत्वान्‌ सोमपीतये। ऋ०वे० २.४१.१३; वा०सं० २७.३२३
नियुभिर्‌ यातम्‌ अवमाभिर्‌ अर्वाक्‌। ऋ०वे० ६.६२.११२।
नियुद्भिर्‌ वायव्‌ (वा०सं०का०। मै०सं०। का०सं० वाय) इष्टये दुरोणे। ऋ०वे० ७.९२.३२; वा०सं० २७.२७२; वा०सं०का०२९.२६२; तै०सं० २.२.१२.८२; मै०सं० ४.१०.६२: १५८.४; का०सं० १०.१२२।
नियुद्भिर्‌ वायव्‌ (वा०सं०का०। मै०सं० वाय) इह वि मुञ्च। वा०सं० २७.३३४; वा०सं०का०२९.२८४; मै०सं० ४.६.२४: ७९.६; शत०ब्रा० ४.४.१.१५४, १७; तै०आ० १.११.८४; आप० श्रौ० सू० ५.१८.५४; शा०श्रौ०सू० ८.३.१०४; आप० श्रौ० सू० १३.१३.१२. देखें- वियुग्भिर्‌।
नियुद्भिश्‌ चर्षणीनाम्‌। ऋ०वे० ४.३१.४३।
नियुद्भिश्‌ च सजोषसा युवाना। ऋ०वे० ३.५८.७२।
नि युध्यामधिम्‌ अशिशाद्‌ अभीके। ऋ०वे० ७.१८.२४४।
नियुवाना नियुत स्पार्हवीराः। ऋ०वे० ७.९१.५१।
नि येन मुष्टिहत्यया। ऋ०वे० १.८.२१; अ०वे० २०.१७.१८१।
नि ये रिणन्त्य्‌ ओजसा। ऋ०वे० ५.५६.४१।
नि यो गृभं पौरुषेयीम्‌ उवोच। ऋ०वे० ७.४.३३।
निर्‌ अंहतिभ्यो मरुतो गृणानाः। ऋ०वे० ५.५५.१०२; का०सं० ८.१७२।
निर्‌ अंहसः पिपृता (तै०ब्रा० पिपृतान्‌) निर्‌ अवद्यात्‌। ऋ०वे० १.११५.६२; वा०सं० ३३.४२२; मै०सं० ४.१४.४२: २२०.११; तै०ब्रा० २.८.७.२२।
निर्‌ अंहस तमस स्पर्तम्‌ अत्रिम्‌। ऋ०वे० ७.७१.५३।
निर्‌ अक्षान्‌ निर्‌ उपानसात्‌। अ०वे० २.१४.२२।
निर्‌ अग्नयो रुरुचुर्‌ निर्‌ उ सूर्यः। ऋ०वे० ८.३.२०१।
निर्‌ अत्रसन्‌ तमिषीचीर्‌ अभैषुः। ऋ०वे० ८.४८.११२।
निर्‌ अन्तरिक्षाद्‌ अधमो महाम्‌ अहिम्‌। ऋ०वे० ८.३.२०३।
निर्‌ अन्यतश्‌ चिद्‌ आरत। ऋ०वे० १.४.५२; अ०वे० २०.६८.५२।
निर्‌ अभागं भजामः। तै०ब्रा० ३.७.५.९; आप० श्रौ० सू० ४.११.१।
निर्‌ अमित्रान्‌ अक्ष्णुह्य्‌ अस्य सर्वान्‌। अ०वे० ४.२२.१३।
निर्‌ अमुं नुद ओकसः। अ०वे० ६.७५.११; तै०ब्रा० ३.३.११.३१; आप० श्रौ० सू० ३.१४.२१. प्रतीकः निर्‌ अमुं नुदे कौ०सू० ४७.१०; निर्‌ अमुम्‌
कौ०सू० ४८.२९।
निर्‌ अमुं भज योऽमित्रो अस्य। तै०ब्रा० २.४.७.७२. देखें- निस्‌ टं भज।
निर्‌ अरणिम्‌ सविता साविषत्‌ पदोः। अ०वे० १.१८.२१
निर्‌ अरत्नौ मधवा तं दधाति। ऋ०वे० १०.१६०३
निर्‌ अरातिं सुवामसि। अ०वे० १.१८.१२. तुल०- अगला।
निर्‌ अरातिं अजामसि। अ०वे० १२.२.३२. तुल०- पूर्व।
निर्‌ अर्बदस्य मृगयस्या मायिनः। ऋ०वे० ८.३.१९३।
निर्‌ अवोचम्‌ अहं यक्ष्मम्‌। अ०वे० ५.३०.८३।
निर्‌ अवोचम्‌ अहं विषम्‌। अ०वे० ४.६.४४,५४।
निर्‌ अवोचम्‌ अहं त्वत्‌। अ०वे० ९.८.१०४-१२४, १९४,२०४
निर्‌ अव्रताँ अधमो रोदस्योः। ऋ०वे० १.३३.५४।
निर्‌ अष्टविषम्‌ (आप० श्रौ० सू० अष्ठ०) अस्मृतम्‌। गो०ब्रा० १.२.७२; वै०सू० १२.८२; आप० श्रौ० सू० १०.१३.११२।
निरस्तः पराग्‌वसुः (मा०श्रौ०सू० परावसुः) सह पाप्मना। आप० श्रौ० सू० ३.१८.४; २४.१३.१; मा०श्रौ०सू० ५.२.१५.५; कौ०सू० ३.६; १३७.३८.
देखें- अगला।
निरस्तः परावसुः। शत०ब्रा० १.५.२३; आप० श्रौ० सू० १.३.३१; शा०श्रौ०सू० १६.६; ला०श्रौ०सू० २.४.५; ४.९.१६; गो०गृ०सू० १.६.१४. देखें-
पूर्व।निरस्तः पाप्मा। वा०सं०का०२.३.३।