13 4.13

तिरः पुरू चिद्‌ अर्णवं जगन्वान्‌ (सा०वे० ०वाँ जगम्याः)। ऋ०वे० १०.१०.१२; अ०वे० १८.१.१२; सा०वे० १.३४०२.
तिरः पुरू चिद्‌ अश्विना रजांसि। ऋ०वे० ३.५८.५१.
तिरश्चता पार्श्वान्‌ निर्‌ गमाणि। ऋ०वे० ४.१८.२२.
तिरश्‌ चित्तानि (का०सं० चित्ता) वसवो जिघांसति। ऋ०वे० ७.५९.८२; अ०वे० ७.७७.२२; मै०सं० ४.१०.५२: १५४.९; का०सं० २१.१३२. देखें-
तिरः सत्यानि।
तिरश्‌ चिद्‌ अंहः सुपथा नयन्ति। ऋ०वे० ७.६०.६४.
त्रिश्‌ चिद्‌ अर्यं सवनानि वृत्रहन्‌। ऋ०वे० ८.३३.१४३
तिरश्‌ चिद्‌ अर्यः सवना पुरूणि (ऋ०वे० ८.६६.१२३, सवाना वसो गहि)। ऋ०वे० ४.२९.१३; ८.६६.१२३
तिरश्‌ चिद्‌ अर्यया परि। ऋ०वे० ५.७५.७३; नि० ३.२०.
तिरश्‌ चिद्‌ अर्ये रुशमे परीरवि। ऋ०वे० ८.५१ (भाग० ३).९३; सा०वे० २.९५९३; वा०सं० ३३.८२३
तिरश्चिराजिना सर्पाः। का०सं० ३५.१५.
तिरश्चिराजी रक्षिता। अ०वे० ३.२७.२. देखें- अगला परन्तु एक।
तिरश्चिराजेर्‌ असितात्‌। अ०वे० ७.५६.११. प्रतीकः तिरश्चिराजेः। कौशि०सू० ३२.५.
तिरश्चीनराजी रक्षित। मै०सं० २.१३.२१: १६६.१६. देखें- पूर्व का एक छो़डकर।
तिरश्चीनाघ्न्या रक्षतु जातवेदाः। अ०वे० १९.१६.२१; २७.१५१
तिरश्चीनार्थ उत मर्मजन्ते। कौशि०सू० १२४.४२.
तिरश्चीनो विततो रश्मिर्‌ एषाम्‌। ऋ०वे० १०.१२९.५१; वा०सं० ३३.७४१; तै०ब्रा० २.८.९.५१.
तिरः शोचिषा ददृशे पावकः। ऋ०वे० ६.१०.४४.
तिरस्‌ तमांसि दर्शतः (ऋ०वे० ८.७४.५२, दर्शतम्‌)। ऋ०वे० ३.२७. १३२; ८.७४.५२; अ०वे० २०.१०२.१२; सा०वे० २.८८८२; तै०ब्रा० ३.५.२.२२;
शत०ब्रा० १.४.१.२९; शा०श्रौ०सू० ८.२४.१.
तिरस्‌ तमो ददृश ऊर्म्यास्व्‌ आ। ऋ०वे० ६.४८.६३
तिरस्‌ तमो ददृशे राम्याणाम्‌। ऋ०वे० ७.९.२४.
तिर स्तवान विश्पते। ऋ०वे० ३.४०.३३; अ०वे० २०.६.३३
तिरः सत्यानि मरुतो जिघांसात्‌। तै०सं० ४.३.१३.३२. देखें- तिरश्‌ चित्तानि।
तिरः समुद्रम्‌ अति रोचसेऽर्णवम्‌। अ०वे० १३.१.३६३
तिरः समुद्रम्‌ अर्णवम्‌। ऋ०वे० १.१९.७२; मै०सं० ४.११.२२: १६७.६. देखें- अगला।
तिरः समुद्रम्‌ ओजसा। ऋ०वे० १.१९.८२. देखें- सार
तिरो अरातिं पर्य्‌ आप आयोः। ऋ०वे० ४.३८.४४.
तिरो अर्यो हवनानि श्रुतं नः। ऋ०वे० ७.६८.२३
तिरो अह्नियान्‌ सोमान्‌ प्रस्थितान्‌ प्रेष्य। आप०श्रौ०सू० १४.४.८. देखें- अश्विभ्यां तिरोह्‌न्यान्‌।
तिरो अह्निया मा सुहुता आ विशन्तु। तै०सं० ७.३.१३.१३; का०सं० अश्व० ३.३३
तिरोध एहि। अ०वे० ८.१०.२८.
तिरो धन्वातिरोचते। ऋ०वे० १०.१८७.२२; अ०वे० ६.३४.३२; अ०वे० ६.३४२; नि० ५.५.
तिरोधा भुवः (तै०आ० १.३१.४, भुवः स्वाहा)। तै०आ० १.३१.३,४.
तिरोधा भूः (तै०आ० १.३१.४, भूः स्वाहा)। तै०आ० १.३१.३,४.
तिरोधा भूर्‌ भुवः स्वः (तथा स्वः स्वाहा)। तै०आ० १.३१.४. (द्वितीयांश)।
तिरोधायैऽत्य्‌ असितं वसानः। तै०सं० ३.२.२.२३
तिरोधा स्वः (तथा.. स्वः स्वाहा)। तै०आ० १.३१.४ (द्वितीयांश) .
तिरो धेहि सपत्नान्‌ नः। तै०आ० १.३१.१३
तिरो मर्तस्य कस्य चित्‌ परिह्वृतिम्‌। ऋ०वे० ९.७९.२३
तिरो महीम्‌ अरमतिं दधन्विरे। ऋ०वे० १०.९२.५२.
तिरो मा सन्तम्‌ आयुर्‌ मा प्र हासीत्‌ (आप०श्रौ०सू० सन्तं मा प्र हासीः)। तै०ब्रा० १.२.१.२७३; २.५.८.७३; आप०श्रौ०सू० २.५.७३; आप०श्रौ०सू०
६.२५.२३
देखें- तिरो मे यज्ञ।
तिरो मृत्युं दधतां (तै०आ० । आप०श्रौ०सू० १४.२२.३४, दध्महे) पर्वतेन। अ०वे० १२.२.२३४; तै०ब्रा० ३.७.११.३४; तै०आ० ६.१०.२४;
आप०श्रौ०सू० ९.१२.४४; १४.२२.३४; आ०मं०पा० २.२२.२४४. प्रतीकः तिरो मृत्युम्‌। कौशि०सू० ७२.२. देखें- अन्तर्‌ मृत्युं।
तिरो मे यज्ञ आयुर्‌ मा प्रहासीत्‌ (पाण्डुलिपियाँ ०सीः)। मा०श्रौ०सू० १.६.३.१८३ देखें- तिरो मा।
तिरो रजांसि धारया। ऋ०वे० ९.३.७२; सा०वे० २.६१२२.
तिरो रजांस्य्‌ अश्विना शतोतिः। ऋ०वे० ७.६८.३२.
तिरो रजांस्य्‌ अस्पृतः (ऋ०वे० ८.८२.९२, अस्पृतम्‌; सा०वे० अस्तृतः)। ऋ०वे० ८.८२.९२; ९.३.८२; सा०वे० २.६१३२.
तिरो रोम पवते अद्रिदुग्धः। ऋ०वे० ९.९७.११२; सा०वे० २.३७०२.
तिरो रोमाण्य्‌ अव्यया। ऋ०वे० ९.६२.८२. देखें- तिरो वाराण्य्‌।
तिरो वर्पांसि दुहितुर्‌ दधान। ऋ०वे० ९.९७.४७२.
तिरो वाराण्य्‌ अव्यया। ऋ०वे० ९.६७.४२; १०७.१०२; सा०वे० १.५१३२; २.३३०२,१०३९२. देखें- तिरो रोमाण्य्‌।
तिरो विश्वा अहं सना। ऋ०वे० ५.७५.२२; सा०वे० २.१०९४२.
तिरो विश्वाँ अर्चतो याह्य्‌ अर्वाङ्‌। ऋ०वे० १०.८९.१६४.
तिरो विश्वानि दुरिता न्यन्ति। ऋ०वे० ६.५१.१०२.
तिरो वैशन्तम्‌ अति पान्तम्‌ उग्रम्‌। ऋ०वे० ७.३३.२२.
तिर्यग्‌ ऊर्ध्वम्‌ अधःशयी। तै०आ० १०.११.२१.
तिर्यग्‌बिलश्‌ चमस ऊर्ध्वबुध्नः। अ०वे० १०.८.९१; नि० १२.३८१. देखें- अर्वाग्‌बिलश्‌।
तिर्यञ्ञो घ्नन्ति पुरुषस्य कामान्‌। शत०ब्रा० १४.९.३.२२; बृह०उप० ६.३.२२.
तिलदेऽव पद्यस्व। हि०गृ०सू० २.३.३१; आ०मं०पा० २.११.१९१ (आ०गृ०सू० ६.१४.१५).
तिलमिश्राः स्वधावतीः। अ०वे० १८.३.६९२; ४.२६२,४३२.
तिलवत्सा उप तिष्ठन्तु त्वात्र। अ०वे० १८.४.३३४.
तिलवत्सा ऊर्जम्‌ अस्मै दुहानाः। अ०वे० १८.४.३४३; तै०आ० ६.७.१३
तिलस्य तिलपिञ्ञ्या। अ०वे० २.८.३३
तिलाः कृष्णास्‌ तिलाः श्वेताः। तै०आ० (आ०) १०.६४१; महाना० उप० १९.११.
तिलाः पुनन्तु मे पापम्‌। तै०आ० (आ०) १०.६४३; महाना० उप० १९.१३
तिलान्‌ जुहोमि सरसां सपिष्टान्‌ गन्धार मम चित्ते रमन्तु स्वाहा। तै०आ० (आ०) १०.६३.
तिलाः शान्तिं कुर्वन्तु स्वाहा। महाना० उप० १९.१४.
तिलाः सौम्या वशानुगाः। तै०आ० (आ०) १०.६४२; महाना० उप० १९.१२.
तिलैः प्रछाद्य वासोभिः। वि०स्मृ० ८७.८३
तिलोऽसि सोमदेवत्यः। आ०गृ०सू० ४.७.१११. प्रतीकः तिलोऽसि। औ०ध०शा० ५.३८; बृ०पा०सं० ५.१९४. तुल०- आ०गृ०सू० के अनुवाद में
स्टेन्ज्लर की टिप्पणी, पृ० १३३.
तिल्पिञ्ञं दण्डनं नडम्‌। अ०वे० १२.२.५४२.
तिल्वलास्ताम्‌ इरावतीम्‌। आ०गृ०सू० २.८.१६२; तिल्विला स्थाजिरावती। शा०गृ०सू० ३.३.१२; तिल्वला स्थिरावती। मा०श्रौ०सू० २.११.२२; तिल्विला स्याद्‌ इरावती। आ०मं०पा० २.१५.३२.
तिल्विलायध्वम्‌ उषसो विभातीः। ऋ०वे० ७.७८.५३
तिल्विला स्था० (तथा तिल्विला स्याद्‌) इत्यादि। देखें- नीचे तिलवला०।
तिष्ठं वनस्य मध्य आ। ऋ०वे० ८.३४.१८३
तिष्ठतेलयता सु कम्‌। ऋ०वे० १.१९१.६४; अ०वे० १.१७.४३
तिष्ठते स्वाहा। तै०सं० ७.४.२२.१; का०सं० अश्व० ५.१.
तिष्ठतो वा चरतो जातवेदः। अ०वे० ७.१०८.२२.
तिष्ठद्‌ धरी अध्य्‌ अस्तेव गर्ते। ऋ०वे० ६.२०.९३
तिष्ठद्‌ धरी धृषता मृष्ट वाजान्‌। ऋ०वे० १.१७४.४४.
तिष्ठद्‌ रघुष्यदं सदा। ऋ०वे० ५.७३.५२.
तिष्ठद्‌ रथं नो धुर्षदं वनर्षदम्‌। ऋ०वे० १०.१३२.७२।
तिष्ठन्तः प्रक्रामन्तः। अ०वे० १२.१.२८२.
तिष्ठन्तं सलिले वेद। अ०वे० १०.७.४१२.
तिष्ठन्तम्‌ अग्न उत वा चरन्तम्‌। ऋ०वे० १०.८७.६२; अ०वे० ८.३.५२.
तिष्ठन्तम्‌ अव गूहति। अ०वे० २०.१३३.४२. देखें- तिष्ठन्न्‌ एवाव।
तिष्ठन्ति स्वादुरातयः। ऋ०वे० ८.६८.१४३
तिष्ठन्ति स्वारुहो यथा। तै०सं० १.६.१२.२२. देखें- रोहन्ति पूर्व्या।
तिष्ठन्ति हतवर्त्मनः। नि० ३.४४. देखें- तिष्ठन्तु।
तिष्ठन्ती गर्भम्‌ आदधे। आ०मं०पा० १.१२.४२. देखें- नीचे उत्ताना गर्भम्‌।
तिष्ठन्तीभ्यः स्वाहा। वा०सं० २२.२५.
तिष्ठन्तु हतवर्चसः। अ०वे० १.१७.१४. देखें- तिष्ठन्ति हत०।
तिष्ठन्न्‌ आसीनो यदि वा स्वपन्न्‌ अपि। शत०ब्रा० १२.३.२.७२. देखें- चरत्व्‌।
तिष्ठन्न्‌ एवाव्‌ गूहसि। शा०श्रौ०सू० १२.२२.१.४२. देखें- तिष्ठन्तम्‌ अव।
तिष्ठन्‌ वत्सस्य मातरः सनीडाः। ऋ०वे० १०.१२३.३२.
तिष्ठमानस्य तद्विदः। शत०ब्रा० १४.६.९.३४१; बृह०उप० ३.९.३४१
तिष्ठाति वज्री मघवा विरप्शी। ऋ०वे० ४.२०.२३; वा०सं० २०.४९३
तिष्ठाद्‌ इद्‌ धमनिर्‌ मही। अ०वे० १.१७.२४.
तिष्ठा देवो न सविता। ऋ०वे० १.३६.१३२; सा०वे० १.५७२; वा०सं० ११.४२२; तै०सं० ४.१.४.२२; का०सं० १५.१२२; १६.४२; मै०सं० २.७.४२:
७८.१३; ऐ०ब्रा० २.२.१४; शत०ब्रा० ६.४.३.१०; तै०ब्रा० ३.६.१.२२; महाना० उप० २०.६२.
तिष्ठाद्‌ रोगो अयं तव। अ०वे० ६.४४.१४.
तिष्ठ रथम्‌ (तै०ब्रा० । आप०श्रौ०सू० रथे) अधि तं (वा०सं०। शत०ब्रा० यं; तै०ब्रा० यद्‌) वज्रहस्त (तै०ब्रा० ०तः)। ऋ०वे० ५.३३.३३; वा०सं० १०.२२३; शत०ब्रा० ५.४.३.१४३; तै०ब्रा० २.७.१६.२१। प्रतीकः तिष्ठा रथे। आप०श्रौ०सू० २२.२८.२०.
तिष्ठावरे तिष्ठ परे। अ०वे० १.१७.२१.
तिष्ठा वातस्य सुयुजो वहिष्ठान्‌। ऋ०वे० १.१२१.१२२.
तिष्ठा वृक्ष इव स्थाम्नि। अ०वे० ४.७.५३
तिष्ठा सु कं मघवन्‌ मा परा गाः। ऋ०वे० ३.५३.२१; आप०श्रौ०सू० ६.११.११; प्रतीकः तिष्ठा सु कम्‌। शा०श्रौ०सू० ८.८.१.
तिष्ठा हरी रथ आ युज्यमाना। ऋ०वे० ३.३५.११; ऐ०ब्रा० ५.२०.१३; कौ०ब्रा० २०.४; २६.१६; तै०ब्रा० २.७.१३.११; आप०श्रौ०सू० ६.४.१०. प्रतीकः
तिष्ठा हरी। आप०श्रौ०सू० ८.७.२३; ९.७.२३.३०; शा०श्रौ०सू० ९.१५४; १०.११.६; ११.६.३; १४.२९.७; ५७.१६; आप०श्रौ०सू० २२.२७.१५.
तिष्यः पुरस्ताद्‌ उत मध्यतो नः। तै०ब्रा० ३.१.१.५१.
तिष्यं नक्षत्रम्‌ अभि संबभूव। तै०ब्रा० ३.१.१.५२.
तिष्याय स्वाहा। तै०ब्रा० ३.१.४.६.
तिष्यो नक्षत्रम्‌। तै०सं० ४.४.१०.१; मै०सं० २.१३.२०: १६५.१६; का०सं० ३९.१३.
तिसृभिर्‌ अस्तुवत। वा०सं० १४.२८; तै०सं० ४.३.१०.१; मै०सं० २.८.६: ११०.६; का०सं० १७.५; शत०ब्रा० ८.४.३.४.
तिसृभिर्‌ घर्मो विभाति। मै०सं० ४.९.१३१: १३४.७. देखें- त्रिशुग्‌, त्रिश्रुद्‌, तथा घर्मस्‌ त्रिशुग्‌.
तिसृभिश्‌ च वहसे त्रिंशता च। अ०वे० ७.४.१३; वा०सं० २७.३३३; मै०सं० ४.६.२३: ७९.६; शत०ब्रा० ४.४.१.१५३; तै०आ० १.११.८३; आप०श्रौ०सू०
५.१८.५३; शा०श्रौ०सू० ८.३.१०३
तिसॄणां सप्ततीनाम्‌। ऋ०वे० ८.१९.३७३
तिस्तिरे बर्हिर्‌ आनुषक्‌। ऋ०वे० ३.४१.२२; अ०वे० २०.२३.२२.
तिस्र आजानीर्‌ उषसस्‌ ते अग्ने। ऋ०वे० ३.१७.३२; तै०सं० ३.२.११.२२; मै०सं० ४.११.१२: १६१.१२; का०सं० २.१५२.
तिस्र इडा सरस्वती। वा०सं० २१.१९१; का०सं० ३८.१०१; तै०सं० २.६.१८.३१. देखें- तिस्रो देवीर्‌ इडा।
तिस्र इमाः पृथिवीर्‌ उत। अ०वे० १९.३२.४२. तुल०- नीचे- इमा यास्‌ तिस्रः।
तिस्र उ ते तन्वो (तै०सं० तनुवो) देववाताः। ऋ०वे० ३.२०.२३; तै०सं० ३.२.११.१३; मै०सं० २.४.४३: ४२.११; का०सं० ९.१९३
तिस्रः कृष्णा वशा वारुण्यः। तै०सं० ५.६.११.१; का०सं० अश्व० ९.१.
तिस्रः क्षपस्‌ (तै०आ० क्षपास्‌) त्रिर्‌ अहातिव्रजद्‌भिः। ऋ०वे० १.११६.४१; तै०आ० १.१०.३१.
तिस्रः पष्ठौह्यो विश्वेषां देवानाम्‌। तै०सं० ५.६.१७.१; का०सं० अश्व० ९.७.
तिस्रः पृथिवीर्‌ अधो अस्तु विश्वाः। ऋ०वे० ७.१०४.११२; अ०वे० ८.४.११२.
तिस्रः पृथिवीर्‌ उपरि प्रवा दिवः। ऋ०वे० १.३४.८३
तिस्रः प्रजा आर्या ज्योतिरग्राः। ऋ०वे० ७.३३.७२; जै०ब्रा० २.२३६ (२४१)२. तुल०- तिस्रो वाचः।
तिस्रश्‌ च मे त्रयस्त्रिंशच्‌ च मे। का०सं० १८.१२.
तिस्रश्‌ च मे त्रिंशच्च मे। अ०वे० ५.१५.३१.
तिस्रश्‌ च मे पञ्च च मे। वा०सं० १८.२४.
तिस्रश्‌ चम्वः सुपूर्णाः। ऋ०वे० ८.२.८२.
तिस्रश्‌ च राजबन्धवीः (हि०गृ०सू० ०वैः)। हि०गृ०सू० २.१६.८४; आ०मं०पा० २.१७.२६४. देखें- प्रजाः सर्वाश्‌, तथा सर्वाश्‌ च राज०।
तिस्रः शिल्पा वशा वैश्वदेव्यः। तै०सं० ५.६.१३.१; का०सं० अश्व० ९.३.
तिस्रः श्यामा वशाः पौष्णियः (का०सं० ०ष्ण्यिः)। तै०सं० ५.६.१२.१; का०सं० अश्व० ९.२.
तिस्रः श्येनीः परमेष्ठिने। तै०सं० ५.६.१३.१; का०सं० अश्व० ९.३.
तिस्रः श्वेता वशाः सौर्यः। तै०सं० ५.६.११.१; का०सं० अश्व० ९.३.
तिस्रः श्वेता वशाः सौर्यः। तै०सं० ५.६.११.१; का०सं० अश्व० ९.१.
तिस्रस्‌ तुर्यौह्यः साध्यानाम्‌। तै०सं० ५.६.१७.१; का०सं० अश्व० ९.७.
तिस्रस्‌ ते जिह्वा ऋतजाता पूर्वीः। ऋ०वे० ३.२०.२२; तै०सं० ३.२.११.१२; मै०सं० २.४.४२: ४२.१०; का०सं० ९.१९२.
तिस्रस्‌ त्रिवृद्‌भिर्‌ मिथुनाः प्रजात्यै। तै०ब्रा० १.२.१.८४; आप०श्रौ०सू० ५.६.१४.
तिस्रस्‌ त्रेधा सरस्वती। वा०सं० २०.६३१; मै०सं० ३.११.३१: १४४.७; का०सं० ३८.८१; तै०ब्रा० २.६.१२.४१.
तिस्रः सरस्वतीर्‌ अदुः। अ०वे० ६.१००.१३
तिस्रः सिध्मा वशा वैश्वकर्मण्यः। तै०सं० ५.६.१४.१; का०सं० अश्व० ९.४.
तिस्रोऽजा मल्हा इन्द्राण्यै। तै०सं० ५.६.१९.१; का०सं० अश्व० ९.९.
तिस्रो जिह्वस्य (विपरीत पाठन यह्वस्य) समिधः परिज्मनः। मै०सं० १.३.३५१: ४२.६. प्रतीकः तिस्रो जिह्वस्य (विपरीत पाठन यह्वस्य)।
मा०श्रौ०सू० २.३.२.३३. देखें- तिस्रो यह्वस्य।
तिस्रो जिह्वा वरुणस्य। अ०वे० १०.१०.२८१.
तिस्रो दधुर्‌ (का०सं० ददुर्‌) देवताः संरराणाः। ऋ०वे० १९.८१२; मै०सं० ३.११.९२: १५३.३; का०सं० ३८.३२; तै०ब्रा० २.६.४.१२.
तिस्रो दिवः पृथिवीस्‌ तिस्र इन्वति। ऋ०वे० ४.५३.५३
तिस्रो दिवः प्रति मह्ना स्वर्चिः। ऋ०वे० २.३.२२.
तिस्रो दिवस्‌ तिस्रः पृथिवीः। अ०वे० ४.२०.२१; अ०वे० १९.२७.३१. तुल०- नीचे- इमा यास्‌ तिस्रः।
तिस्रो दिवो अत्यतृणत्‌। अ०वे० १९.३२.४१.
तिस्रो देवीर्‌ अग्न (मै०सं० अग्ना) आज्यस्य व्यन्तु (मै०सं० व्यन्तु स्वाहा)। मै०सं० ४.१०.३: १४९.५; का०सं० २०.१५; आप०श्रौ०सू० २.६.१९;
शा०श्रौ०सू० ३.१३.२०.
तिस्रो देवीर्‌ इडा मही। मै०सं० ३.११.१११: १५८.१२. देखें- तिस्र इडा।
तिस्रो देवीर्‌ बर्हिर्‌ इदं वरीयः। ऋ०वे० १०.७०.८१.
तिस्रो देवीर्‌ बर्हिर्‌ एदं सदन्तु (अ०वे० सदन्ताम्‌)। ऋ०वे० ३.४.८४; ७.२.८४; अ०वे० ५.२७.९१; वा०सं० २७.१९१; तै०सं० ४.१.८.२१; का०सं०
१८.१७१. देखें- अगला।
तिस्रो देवीर्‌ बर्हिर्‌ एदं स्योनम्‌। ऋ०वे० १०.११०.८३; अ०वे० ५.१२.८३; वा०सं० २९.३३३; मै०सं० २.१२.६१: १५०.१४, ४.१३.३३, २०२.१०;
का०सं० १६.२०३; तै०ब्रा० ३.६.३.४३; नि० ८.१३३ देखें- पूर्व।
तिस्रो देवीर्‌ मयोभूवः। ऋ०वे० १.१३.९२; ५.५.८२.
तिस्रो देवीर्‌ महि नः शर्म यछत। अ०वे० ५.३.७१; का०सं० ४०.१०१.
तिस्रो देवीर्‌ हविषा वर्धमानाः। वा०सं० २०.४३१; मै०सं० ३.११.११: १४०.१०; का०सं० ३८.६१; तै०ब्रा० २.६.८.३१.
तिस्रो देवीर्‌ हिरण्ययीः (तै०ब्रा० हिरण्मयीः)। वा०सं० २८.३१२; तै०ब्रा० २.६.१७.६२.
तिस्रो देवीः सुपेशसः। ऋ०वे० ९.५.८४.
तिस्रो देवीः स्वधया बर्हिर्‌ एदम्‌। ऋ०वे० २.३.८३
तिस्रो देष्ट्राय र्निऋतीर्‌ उपासते। ऋ०वे० १०.११४.२१.
तिस्रो द्यावस्‌ त्रेधा सस्रुर्‌ आपः। ऋ०वे० ७.१०१.४२.
तिस्रो द्यावः सवितुर्‌ द्वा उपस्था। ऋ०वे० १.३५.६१.
तिस्रो द्यावो निहिता अन्तर्‌ अस्मिन्‌। ऋ०वे० ७.८७.५१.
तिस्रो धात्रे पृषोदरा ऐन्द्रापौष्णाः (का०सं० अश्व० पृषोदराः पौष्णाः) श्येतललामास्‌ तूपराः। तै०सं० ५.६.१४.१; का०सं० अश्व० ९.४.
तिस्रो धेनवो राकायै। तै०सं० ५.६.१८.१; का०सं० अश्व० ९.८.
तिस्रो नासत्वा रथ्या परावतः। ऋ०वे० १.३४.७३
तिस्रो भूमीर्‌ अधिक्षिताः। ऋ०वे० ८.४१.९२.
तिस्रो भूमीर्‌ उपराः षड्विधानाः। ऋ०वे० ७.८७.५२.
तिस्रो भूमीर्‌ धारयन्‌ (मै०सं० ०यंस्‌) त्रींर्‌ उत द्यून्‌। ऋ०वे० २.२७.८१; तै०सं० २.१.११.५१; मै०सं० ४.१४.१४१: २३९.२; का०सं० ११.१२१;
आप०श्रौ०सू० ३.८.१. प्रतीकः तिस्रो भूमीर्‌ धारयन्‌। तै०ब्रा० २.८.१.६.
तिस्रो भूमीर्‌ नृपते त्रीणि रोचना। ऋ०वे० १.१०२.८२.
तिस्रो महीर्‌ उपरास्‌ तस्थुर्‌ अत्याः। ऋ०वे० ३.५६.२३
तिस्रो मातृस्‌ त्रिन्‌ पितॄन्‌ बिभ्रद्‌ एकः। ऋ०वे० १.१६४.१०१; अ०वे० ९.९.१०१.
तिस्रो मात्रा गन्धर्वाणाम्‌। अ०वे० ३.२४.६१.
तिस्रो मेष्य आदित्याः। तै०सं० ५.६.१९.१; का०सं० अश्व० ९.९.
तिस्रो यद्‌ अग्ने शरदस्‌ त्वाम्‌ इत्‌। ऋ०वे० १.७२.३१; तै०ब्रा० २.४.५.६१.
तिस्रो यह्वस्य समिधः परिज्मनः। ऋ०वे० ३.२.९१; आप०श्रौ०सू० १२.७.१०१. प्रतीकः तिस्रो यह्वस्य। आप०श्रौ०सू० १२.७.१३. देखें- तिस्रो
जिह्वस्व।
तिस्रो रात्रीः सुरासुता। वा०सं० १९.१४४.
तिस्रोऽरुणा दित्योह्यस्‌ ता रुद्राणाम्‌। तै०सं० ५.६.१५.१; का०सं० अश्व० ९.५.
तिस्रो रोहिणीर्‌ वशा मैत्रैयः (का०सं० अश्व० रौहिण्यो वशा मैर्त्यः)। तै०सं० ५.६.१२.१; का०सं० अश्व० ९.२.
तिस्रो रोहिणीस्‌ (का०सं० अश्व० ओण्यस्‌) त्र्यव्यस्‌ ता वसूनाम्‌। तै०सं० ५.६.१५.१; का०सं० अश्व० ९.५.
तिस्रो वहन्ति साधुया। ऋ०वे० १०.३३.५२.
तिस्रो वाच ईरयति प्र वह्निः। ऋ०वे० ९.९७.३४१; सा०वे० १.५२५१; २.२०९१; पं०वि०ब्रा० १२.३.६; नि० १४.१४१.
तिस्रो वाच उद्‌ ईरते। ऋ०वे० ९.३३.४१; सा०वे० १.४७११; २.२१९१; पं०वि०ब्रा० १२.५.१; सा०वि०ब्रा० १.४.४.
तिस्रो वाचः प्र वद ज्योतिरग्राः। ऋ०वे० ७.१०१.११. तुल०- बृहदा० ६.२५; ऋ० वि० २.३०.१. तुल०- तिस्रः प्रजा।
तिस्रो वाचो निहिता अन्तर्‌ अस्मिन्‌। अ०वे० ७.४३.१३
तिस्रो वाचो मखस्युवः। ऋ०वे० ९.५०.२२; सा०वे० २.५५६२.
तिस्रो ह प्रजा अत्यायम्‌ आयन्‌ (जै०ब्रा० ईयुः)। अ०वे० १०.८.३१; जै०ब्रा० २.२२९ (२२४)१. देखें- प्रजा ह तिस्रो।
तीक्ष्णदंष्ट्राय धीमहि। तै०आ० १०.१.६२.
तीक्ष्णशृङ्गाय विद्महे। महाना० उप० ३.१११.
तीक्ष्णशृङ्गाः स्वाशवः। अ०वे० १९.५०.२२.
तीक्ष्णशृङ्गि व्य्‌ ऋषतु। अ०वे० ४.३७.६२.
तीक्ष्णशृङ्गोदृषन्न्‌ इहि। ऋ०वे० १०.१५५.२४.
तीक्ष्णीयांसः परशोः। अ०वे० ३.१९.४१.
तीक्ष्णेन क्षुरभृष्टिना। अ०वे० १२.५.६६२.
तीक्ष्णेनाग्ने चक्षुषा रक्ष यज्ञम्‌। ऋ०वे० १०.८७.९१; अ०वे० ८.३.९१.
तीक्ष्णेषवोऽबलधन्वनो हत। अ०वे० ३.१९.७३
तीक्ष्णेषवो ब्राह्मणा हेतिमन्तः। अ०वे० ५.१८.९१.
तीक्ष्णो राजा विषासहिः। अ०वे० १९.३३.४१.
तीरेण यमुने तव। आ०मं०पा० २.११.१२४.
तीरेणासौ तव। आ०मं०पा० २.११.१३४. देखें- अगला।
तीरे तुभ्यम्‌ असौ (हि०गृ०सू० तुभ्यं गाङ्गे)। पा०गृ०सू० १.१५.८४; हि०गृ०सू० २.१.३४. देखें- पूर्व।
तीर्त्वा तमांसि बहुधा महान्ति (अ०वे० ९.५.३४, विपश्यन्‌)। अ०वे० ९.५.१३,३४.
तीर्थं मे देहि याचितः। तै०आ० १०.१.१२२; महाना० उप० ४.११.२; बौ०ध०सू० २.५.८.३२.
तीर्थे न दस्मम्‌ उप यन्त्य्‌ ऊमाः। ऋ०वे० १०.३१.३२.
तीर्थे नाछा तातृषाणम्‌ ओकः। ऋ०वे० १.१३७.११३
तीर्थे नार्यः पौंस्यानि तस्थुः। ऋ०वे० १.१६९.६४.
तीर्थेभ्य आन्दम्‌। वा०सं० ३०.१६; तै०ब्रा० ३.४.१.१२.
तीर्थे सिन्धूनां रथः। ऋ०वे० १.४६.८२.
तीर्थे सिन्धोर्‌ अधि स्वरे। ऋ०वे० ८.७२.७३
तीर्थैस्‌ तरन्ति प्रवतो महीर्‌ इति। अ०वे० १८.४.७१.
तीव्रः किलायं रसवाँ उतायम्‌। ऋ०वे० ६.४७.१२; अ०वे० १८.१.४८२.
तीव्रं वाजासः सवनं मदाय। ऋ०वे० ४.३५.६२.
तीव्रं सुतं पञ्चदशं नि षिञ्चम्‌। ऋ०वे० १०.२७.२४.
तीव्रं सोमं पिबति गोसखायम्‌। ऋ०वे० ५.३७.४२.
तीव्रं दुहन्त्य्‌ अद्रिभिः। ऋ०वे० ९.६५.१५२.
तीव्रं परिस्रुता सोमम्‌। वा०सं० २०.६३३; मै०सं० ३.११.३३: १४४.८; का०सं० ३८.८३; तै०ब्रा० २.६.१२.४३
तीव्रस्याभिवयसो अस्य पाहि। ऋ०वे० १०.१६०.११; अ०वे० २०.९६.११; ऐ०आ० ५.१.१.६; वैता०सू० ३४.२०. प्रतीकः तीव्रस्याभिवयसः। आप०श्रौ०सू०
९.७.३२; शा०श्रौ०सू० १४.२१.३. तुल०- बृहदा० ८.६४.
तीव्रः सधस्थम्‌ आसदः। ऋ०वे० ९.१७.८२.
तीव्रा अरुणा लोहिनीस्‌ ताम्रधूम्राः। अ०वे० १०.२.११३
तीव्रा अस्मे सुतासः। ऋ०वे० ८.२.१०२.
तीव्रा इन्द्रम्‌ अममन्दुः सुतासः। ऋ०वे० ५.३०.१३३
तीव्रान्‌ घोषान्‌ कृण्वते वृषपाणयः। ऋ०वे० ६.७५.७१; वा०सं० २९.४४१; तै०सं० ४.६.६.३१; मै०सं० ३.१६.३१: १८६.५; का०सं० अश्व० ६.११;
आप०श्रौ०सू० २०.१६.१०. प्रतीकः तीव्रान्‌ घोषान्‌ कृण्वते। मा०श्रौ०सू० ९.२.३.
तीव्रान्‌ सोमां आसुनोति प्रयस्वान्‌। ऋ०वे० १०.४२.५२.
तीव्रास्‌ तिष्ठन्ति पीतये युवभ्याम्‌। आप०श्रौ०सू० ६.५.२४२.
तीव्राः सोमा बहुलान्तास इन्द्रम्‌। ऋ०वे० १०.४२.८२; अ०वे० २०.८९.८२.
तीव्राः सोमास आ गहि। ऋ०वे० १.२३.११; ८.८२.२१; आप०श्रौ०सू० ७.६.२; शा०श्रौ०सू० १०.३.५. तुल०- बृ०दे० ३.९४.
तीव्रैः सोमैः परिषिक्तेभिर्‌ अर्वाक्‌। ऋ०वे० १.१०८.४३
तीव्रैः सोमैः सपर्यतः। ऋ०वे० ८.६२.५३
तीव्रो रसो मधुपृचाम्‌ अरंगमः। अ०वे० ३.१३.५३; तै०सं० ५.६.१.३३; मै०सं० २.१३.१३: १५२.१७; का०सं० ३५.३३; ३९.२३
तीव्रो रेणुर्‌ अपायत। ऋ०वे० १०.७२.६४.
तीव्रो वो मधुमां अयम्‌। ऋ०वे० २.४१.१४१.
तुग्रं कुत्साय स्मदिभं च रन्धयम्‌। ऋ०वे० १०.४९.४२.
तुग्रस्य सूनुम्‌ ऊहथू रजोभिः। ऋ०वे० ६.६२.६२.
तुग्रो ह भुज्युम्‌ अश्विनोदमेघे। ऋ०वे० १.११६.३१; तै०आ० १.१०.२१.
तुचे तनाय (सा०वे०। सा०वि०ब्रा० तुनाय) तत्‌ सु नः। ऋ०वे० ८.१८.१८१; स्‌व्‌.१.३९५१; सा०वि०ब्रा० २.१.१०.
तुछ्‌यान्‌ कामान्‌ करति सिष्‌विदानः। ऋ०वे० ५.४२.१०४.
तुछ्‌येनाभ्व्‌ अपिहितं यद्‌ आसीत्‌। ऋ०वे० १०.१२९.३३; तै०ब्रा० २.८.९.४३
तुजन्न्‌ ईशानस्‌ तुजता कियेधाः। ऋ०वे० १.६१.६४; अ०वे० २०.३५.६४.
तुजे जना (आ०सं० जने) वनं स्वः। अ०वे० ६.३३.१२; आ०सं० १.३.२. देखें- तुजो।
तुजे नस्‌ तने पर्वताः सन्तु। ऋ०वे० ५.४१.९१.
तुजे राये विमोचन। ऋ०वे० ८.४.१५४.
तुजो युजो वनं (शा०श्रौ०सू० बलं) सहः। ऐ०आ० ५.२.१.२२; शा०श्रौ०सू० १८.३.२२. देखें- तुजे जना।
तुज्यमानास आविषुः। ऋ०वे० १.११.५४; सा०वे० २.६०१४.
तुञ्ञाते वृष्‌ण्यं पयः। ऋ०वे० १.१०५.२३
तुञ्ञे-तुञ्ञे य उत्तरे। ऋ०वे० १.७.७१; अ०वे० २०.७०.१३१; नि० ६.१८१.
तुण्डेलम्‌ उत शालुडम्‌। अ०वे० ८.६.१७४.
तुथो मा विश्ववेदा ब्रह्मणः पुत्रोऽनुजानातु। सा०मं०ब्रा० २.४.६.
तुथो वो विश्ववेदा विभजतु। वा०सं० ७.४५; वा०सं०का०९.२.६; शत०ब्रा० ४.३.४.१५. देखें- अगला।
तुथो वो विश्ववेदा विभजतु वर्षिष्ठे अधि (का०सं० ऽधि) नाके (मै०सं० नाके पृथिव्याः)। तै०सं० १.४.४३.२; मै०सं० १.३.३७: ४३.११; का०सं०
४.९. प्रतीकः तुथो वो विश्ववेदा विभजतु। तै०सं० ६.६.१.२; मै०सं० ४.८.२: १०८.११; का०सं० २८.४; आप०श्रौ०सू० १३.५.११; मा०श्रौ०सू० २.४.५.७. देखें- पूर्व।
तुथोऽसि जनधायाः (पं०वि०ब्रा० ०यः)। मै०सं० १.३.१२ (द्वितीयांश): ३४.८,९; ४.६.३ (द्वितीयांश): ८२.४,६; का०सं० ४.४ (द्वितीयांश); २७.८ (द्वितीयांश); पं०वि०ब्रा० १.४.३; मा०श्रौ०सू० २.४.१.६ (द्वितीयांश)। प्रतीकः तुथः (प्रकरण अशुद्ध, स्तुतः)। ला०श्रौ०सू० २.२.१२.
तुथोऽसि विश्ववेदाः। वा०सं० ५.३१; तै०सं० १.३.३.१; मै०सं० १.२.१२: २१.१२; का०सं० २.१३; पं०वि०ब्रा० १.४.७; शा०श्रौ०सू० ६.१२.१७. प्रतीकः तुथः। ला०श्रौ०सू० २.२.१८.
तुदद्‌ अहिं हरिशिप्रो य आयसः। ऋ०वे० १०.९६.४३; अ०वे० २०.३०.४३
तुभ्यं यज्ञो वि तायते। अ०वे० १७.१.१८३
तुभ्यं वर्षन्त्व्‌ अमृतान्य आपः। अ०वे० ८.१.५२.
तुभ्यं वा घा परिष्कृतः। ऋ०वे० ३.२८.२२.
तुभ्यं वातः पवतां मातरिश्वा। अ०वे० ८.१.५१.
तुभ्यं वाता अभिप्रियः। ऋ०वे० ९.३१.३१.
तुभ्यं शुक्रासः शुचयस्‌ तुरण्यवः। ऋ०वे० १.१३४.५१.
तुभ्यं श्चोतन्त्य्‌ अध्रिगो शचीवः। ऋ०वे० ३.२१.४१; मै०सं० ४.१३.५१: २०४.१४; का०सं० १६.२११; ऐ०ब्रा० २.१२.१४१; तै०ब्रा० ३.६.७.२१; नि०
५.११.
तुभ्यं सर्वाः प्रजा इमाः। अ०वे० ११.४.१९२.
तुभ्यं सुतास उद्‌भिदः। ऋ०वे० १.१३९.६३
तुभ्यं सुतासः सोमाः। सा०वे० १.२१३१. देखें- तुभ्यं सोमाः।
तुभ्यं सुतास्‌ तुभ्यम्‌ उ सोत्वासः। ऋ०वे० १०.१६०.२१; अ०वे० २०.९६.२१.
तुभ्यं सुतो मघवन्‌ तुभ्यम्‌ आभृतः (ऋ०वे० १०.११६.७३, पक्वः)। ऋ०वे० २.३६.५३; १०.११६.७३; अ०वे० २०.६७.६३
तुभ्यं सोमाः सुता इमे। ऋ०वे० ८.९३.२५१. देखें- तुभ्यम्‌ सुतासः।
तुभ्यं स्तोका घृतश्चुतः। ऋ०वे० ३.२१.३१; मै०सं० ४.१३.५१: २०४.१२; का०सं० १६.२११; ऐ०ब्रा० २.१२.१२१; तै०ब्रा० ३.६.७.२१.
तुभ्यं स्थातर्‌ हरीणाम्‌। ऋ०वे० ८.३३.१२४.
तुभ्यं हव्यानि सिस्रते। ऋ०वे० ३.५२.२३
तुभ्यं हिन्वानो वसिष्ठ गा आपः। ऋ०वे० २.३६.११; आप०श्रौ०सू० ८.१.८. प्रतीकः तुभ्यं हिन्वानः। शा०श्रौ०सू० १०.७.८; वृ०हा०सं० ८.५६.तुल०-
बृहदा० ४.९१.
तुभ्यं हि पूर्वपीतये। ऋ०वे० १.१३५.१४.
तुभ्यं कन्याम्‌ अलंकृताम्‌। वा०ध०सू० १७.१७२.
तुभ्यं क्षरन्ति दिव्या आपो वृधे। अ०वे० ११.२.२४४.
तुभ्यं खाता अवता अद्रिदुघाः। ऋ०वे० ४.५०.३३; अ०वे० २०.८८.३३
तुभ्यं गावो घृतं पयः। ऋ०वे० ९.३१.५१.
तुभ्यं गिरो विप्रवीरा इयानाः। ऋ०वे० १०.१०४.१३
तुभ्यं घेत्‌ ते जना इमे। ऋ०वे० ८.४३.२९१.
तुभ्यं च संवननम्‌। हि०गृ०सू० १.२०.३३ देखें- मम तुभ्य च।
तुभ्यं जुह्वति जुह्वतः। अ०वे० १७.१.१८४.
तुभ्यं ता अङ्गिरस्तम। ऋ०वे० ८.४३.१८१; वा०सं० १२.११६१; तै०सं० १.३.१४.३१; का०सं० ३५.१७१; शत०ब्रा० ७.३.२.८; तै०ब्रा० ३.७.१.११;
१२.१.१; आप०श्रौ०सू० २.१०.१२; ३.१०.४; शा०श्रौ०सू० ९.२३.१२; आप०श्रौ०सू० ९.१.८; मा०श्रौ०सू० १.६.३.११.
तुभ्यं दक्ष कविक्रतो यानीमा। ऋ०वे० ३.१४.७१.
तुभ्यं देवा अधि ब्रुवन्‌। अ०वे० ४.८.२४; का०सं० ३७.९४; तै०ब्रा० २.७.८.१४; १६.१४.
तुभ्यं देवा अनु जानन्तु विश्वे। अ०वे० ६.११२.१४. तुल०- तन्मे देवा।
तुभ्यं देवाय दाशतः स्याम। ऋ०वे० ७.१४.३३
तुभ्यं धावन्ति धेनवः। ऋ०वे० ९.६६.६३; सा०वे० २.१२७३
तुभ्यं धेनुः सबरदुघा। ऋ०वे० १.१३४.४४.
तुभ्यं नमन्तां प्रदिशश्‌ चतस्रः। ऋ०वे० १०.५१.९४; नि० ८.२२४.
तुभ्यं नृपते अत्तवे। अ०वे० ५.१८.१२.
तुभ्यम्‌ अग्ने पर्य्‌ अवहन्‌। मा०गृ०सू० १.११.१२१. देखें- तुभ्यम्‌ अग्रे।
तुभ्यम्‌ अग्नेऽपि दध्मसि। तै०आ० २.५.२४.
तुभ्यम्‌ अग्रे पर्य्‌ अवहन्‌। ऋ०वे० १०.८५.३८१; अ०वे० १४.२.११; पा०गृ०सू० १.७.३१; आ०मं०पा० १.५.३१,८,१३ (आ०गृ०सू० २.५.७, ९, १०)। प्रतीकः तुभ्यम्‌ अग्रे। कौशि०सू० ७८.१०. देखें- तुभ्यम्‌ अग्ने इत्यादि।
तुभ्यम्‌ अर्षन्ति सिन्धवः। ऋ०वे० ९.३१.३२; ६२.२७३
तुभ्यम्‌ आरण्याः पशवो मृगा वने हिताः। अ०वे० ११.२.२४१. तुल०- ये त आरण्याः।
तुभ्यम्‌ इन्द्र नियेमिरे। ऋ०वे० ८.१२.२९२.
तुभ्यम्‌ इन्द्रो (मा०गृ०सू० इन्द्रो वरुणो) बृहस्पतिः। तै०ब्रा० २.७.१७.२३; मा०गृ०सू० १.२१.८३
तुभ्यम्‌ उषासः शुचयः परावति। ऋ०वे० १.१३४.४१.
तुभ्यम्‌ एव जरिमन्‌ वर्धताम्‌ अयम्‌। अ०वे० २.२८.११. प्रतीकः तुभ्यम्‌ एव जरिमन्‌। कौशि०सू० ५४.१३.
तुभ्यं पयो यत्‌ पितराव्‌ अनीताम्‌। ऋ०वे० १.१२१.५१.
तुभ्यं पवते त्वम्‌ अस्य पाहि। ऋ०वे० ९.८८.१२; सा०वे० २.८२१२.
तुभ्यं पवन्त इन्दवः सुतासः। ऋ०वे० ६.४१.१२; तै०ब्रा० २.४.३.१२२.
तुभ्यं प्रवृद्ध वज्रिवः। ऋ०वे० ८.६.३३२.
तुभ्यं ब्रह्माणि गिर इन्द्र तुभ्यम्‌। ऋ०वे० ३.५१.६१.
तुभ्यं ब्रह्माणि वर्धना कृणोमि। ऋ०वे० ७.२२.७२; अ०वे० २०.७३.१२.
तुभ्यं भरन्ति क्षितयो यविष्ठ। ऋ०वे० ५.१.१०१; मै०सं० ४.११.४१: १७२.५; का०सं० ७.१६१; तै०ब्रा० २.४.७.९१. प्रतीकः तुभ्यं भरन्ति। तै०ब्रा०
३.१२.१.१.
तुभ्यं मनीषा इयम्‌ अस्त्य्‌ शं हृदे। ऋ०वे० ५.११.५२; मै०सं० २१३.७२: १५६.६.
तुभ्यं सोमः परिपूतो अद्रिभिः। ऋ०वे० १.१३५.२१.
तुभ्यायम्‌ अद्रिभिः सुतः। ऋ०वे० ८.८२.५१.
तुभ्येत्‌ सो अज्यते रयिः। ऋ०वे० ८.५१ (भाग० ३).९४; सा०वे० २.९५९४; वा०सं० ३३.८२४.
तुभ्येदम्‌ अग्ने मधुमत्तमं वचः। ऋ०वे० ५.११.५१; मै०सं० २.१३.७१: १५६.६.
तुभ्येदम्‌ इन्द्र परि षिच्यते मधु। ऋ०वे० १०.१६७.११; शा०श्रौ०सू० १८.१७.२. तुल०- बृहदा० ८.७०; ऋ० वि० ४.२०.३.
तुभ्येद्‌ इन्द्र मरुत्वते। ऋ०वे० ८.७६.८१.
तुभ्येद्‌ इन्द्र स्व ओक्ये। ऋ०वे० ३.४२.८१; अ०वे० २०.२४.८१.
तुभ्येद्‌ इमा सवना शूर विश्वा। ऋ०वे० ७.२२.७१; अ०वे० २०.७३.११; वैता०सू० ३२.७. प्रतीकः तुभ्येद्‌ इमा। शा०श्रौ०सू० १०.५.१९.
तुभ्येद्‌ एता यासु मन्दसानः। ऋ०वे० २.११.३३
तुभ्येद्‌ एते बहुला अद्रिदुग्धाः। ऋ०वे० १.५४.९१.
तुभ्येद्‌ एते मरुतः सुशेवाः। ऋ०वे० ५.३०.६१.
तुभ्येमा भुवना कवे। ऋ०वे० ९.६२.२७१; सा०वे० २.१२७१.
तुभ्येमा विश्वा भुवनानि येमिरे। ऋ०वे० ९.८६.३०४.
तुमुलोऽस्य्‌ आक्रन्दकृत्वा। ला०श्रौ०सू० २.३.३.
तुरं यतीषु तुरयन्न्‌ ऋजिप्यः। ऋ०वे० ४.३८.७३
तुर गोपाय मा। सा०मं०ब्रा० २.६.१९. प्रतीकः तुर गोपाय। गो०गृ०सू० ४.९.१७; खा०गृ०सू० ४.४.२.
तुरण्यवोऽङ्गिरसो नक्षन्त। ऋ०वे० ७.५२.३१.
तुरण्यवो मधुमन्तं घृतश्चुतम्‌। ऋ०वे० ८.५१ (वाल.३). १०१; अ०वे० २०.११९.२१; सा०वे० २.९६०१.
तुरं देवस्य भोजनम्‌। कौशि०सू० ९१.१०.
तुरं भगस्य धीमहि। ऋ०वे० ५.८२.१४; तै०आ० १.११.३४; आप०श्रौ०सू० ६.२२.१४; छा०उप० ५.२.७४.
तुरश्‌ चिद्‌ विश्वम्‌ अमवत्‌ तपस्वान्‌। अ०वे० ५.२.८४. देखें- दुरश्‌ च।
तुरस्पेये यो हरिपा अवर्धत। ऋ०वे० १०.९६.८२; अ०वे० २०.३१.३२.
तुरस्य कर्माणि नव्य उक्थैः। ऋ०वे० १.६१.१३२; अ०वे० २०.३५.१३२.
तुरस्यास्ति विधतः। ऋ०वे० ८.७८.७२.
तुराणाम्‌ अतुराणाम्‌। अ०वे० ७.५०.२१.
तुरीयं वाचो मनुष्या वदन्ति। ऋ०वे० १.१६४.४५४; अ०वे० ९.१०.२७;द्‌; शत०ब्रा० ४.१.३.१७४; तै०ब्रा० २.८.८.६४; जै०उ०ब्रा० १.७.३४; ४०.१४;
नि० १३.९४.
तुरीयं स्विज्‌ जनयद्‌ विश्वजन्यः। ऋ०वे० १०.६७.१३; अ०वे० २०.९१.१३
तुरीयं धाम महिषो विवक्ति। ऋ०वे० ९.९६.१९४; सा०वे० २.५२७४.
तुरीयं नाम यज्ञियम्‌। ऋ०वे० ८.८०.९१.
तुरीयम्‌ इद्‌ रोहितस्य पाकस्थामानम्‌। ऋ०वे० ८.३.२४३
तुरीयं पात्रम्‌ अमृक्तम्‌ अमर्त्यम्‌। ऋ०वे० २.३७.४३
तुरीयस्‌ ते मनुष्यजाः। ऋ०वे० १०.८५.४०४; अ०वे० १४.२.३४; पा०गृ०सू० १.४.१६४; आ०मं०पा० १.३.१४. देखें- तुरीयोऽहं।
तुरीयादित्य (वा०सं०का० तुर्या०) सवनं (ऋ०वे० हवनं) त इन्द्रियम्‌। ऋ०वे० ८.५२ (भाग० ४).७३; वा०सं० ८.३३; वा०सं०का०८.१.२३;
तै०सं० १.४.२२.१३; मै०सं० १.३.२६३ ३९.५; का०सं० ४.१०३; शत०ब्रा० ४.३.५.१२.
तुरीयेण ब्रह्मणाविन्दद्‌ अत्रिः। ऋ०वे० ५.४०.६४.
तुरीयेणामन्वत (शा०श्रौ०सू० तुरीयेण मन्वत) नाम धेनोः। अ०वे० ७.१.१४; शा०श्रौ०सू० १५.३.७४.
तुरीयो यज्ञो यत्र हव्यम्‌ एति। वा०सं० १७.५७२; तै०सं० ४.६.३.३३; मै०सं० २.१०.५३: १३७.७; का०सं० १८.३३; शत०ब्रा० ९.२.३.११.
तुरीयोऽहं मनुष्यजाः। हि०गृ०सू० १.२०.२४. देखें- तुरीयस्‌ ते।
तुरो गृणीत मर्त्यः। ऋ०वे० ८.३.१३२; अ०वे० २०.५०.१२.
तुरो द्याम्‌ इव रोहति। ऋ०वे० ८.४१.८२.
तुरो न कर्म नयमान उक्था। ऋ०वे० १.१७३.९४.
तुरो न यामन्न्‌ इत्यादि। देखें- तूर्वन्‌ न।
तुरो न स्वाभिर्‌ ऊतिभिः। ऋ०वे० ६.४४.३२.
तुरो भगस्य हस्ताभ्याम्‌। अ०वे० ६.१०२.३३
तुरो विशाम्‌ अङ्गिरसाम्‌ अनु द्यून्‌। ऋ०वे० १.१२१.३२.
तुर्यवाट्‌ च तुर्यौही च। मै०सं० २.११.६: १४३.१६. देखें- अगला।
तुर्यवाट्‌ च मे तुर्यौही च मे (वा०सं० मे यज्ञेन कल्पन्ताम्‌)। वा०सं० १८.२६; तै०सं० ४.७.१०.१; का०सं० १८.१२. देखें- पूर्व।
तुर्यवाड्‌ गौर्‌ वयो दधुः। वा०सं० २१.१६४; मै०सं० ३.११.११४: १५८.७; का०सं० ३८.१०४; तै०ब्रा० २.६.१८.२४. तुल०- तुर्यवाहं।
तुर्यवाड्‌ वयः। वा०सं० १४.१०; तै०सं० ४.३.३.२; ५.१; मै०सं० २.७.२०: १०५.१४, २.८.२: १०८.१; का०सं० १७.२, ३९.७; शत०ब्रा० ८.२.४.१५.
तुर्यवाह उष्णिहे। वा०सं० २४.१२; मै०सं० ३.१३.१७: १७२.२.
तुर्यवाहं गां वयो दधत्‌। वा०सं० २८.२८६; तै०ब्रा० २.६.१७.४६ तुल०- तुर्यवाड्‌ गौर्‌।
तुर्यादित्य इत्यादि देखें- तुरीयादित्य।
तुर्याम दस्यून्‌ तनूभिः। ऋ०वे० ५.७०.३३ देखें- ’साह्याम‘ इत्यादि।
तुर्याम मर्त्यानाम्‌। ऋ०वे० ५.९.६४.
तुर्याम यस्‌ त आदिशम्‌ अरातीः। ऋ०वे० ६.४.५३
तुर्वशेष्व्‌ अमन्महि। ऋ०वे० ८.४.१९४.
तुर्वीतये गाधं तुर्वणिः कः। ऋ०वे० १.६१.११४; अ०वे० २०.३५.११४.
तुर्वीतये च वय्याय च स्रुतिम्‌। ऋ०वे० २.१३.१२२.
तुर्वीतये वय्याय क्षरन्तीम्‌। ऋ०वे० ४.१९.६२.
तुर्वीतिं दस्यवे सहः। ऋ०वे० १.३६.१८४.
तुलायै वाणिजम्‌। वा०सं० ३०.१७; तै०ब्रा० ३.४.१.१४.
तुविकूर्मिम्‌ ऋतीषहम्‌। ऋ०वे० ८.६८.१३; सा०वे० १.३५४३; २.११२१३
तुविक्षत्राम्‌ अजरन्तीम्‌ उरूचीम्‌। अ०वे० ७.६.२३; वा०सं० २१.५३; तै०सं० १.५.११.५३; मै०सं० ४.१०.१३: १४४.११; का०सं० ३०.४३,५३;
आप०श्रौ०सू० २.१.२९३; शा०श्रौ०सू० २.२.१४३
तुविक्षं ते सुकृतं सूमयं धनुः। ऋ०वे० ८.७७.१११; नि० ६.३३१.
तुविग्रये वह्नये दुष्टरीतवे। ऋ०वे० २.२१.२३
तुविग्राभं तुविकूर्मिं रभोदाम्‌। ऋ०वे० ६.२२.५३; अ०वे० २०.३६.५३
तुविग्रीवा इवेरते। ऋ०वे० १.१८७.५४; का०सं० ४०.८४.
तुविग्रीवो अनानतः। ऋ०वे० ८.६४.७२; सा०वे० १.१४२२.
तुविग्रीवो वपोदरः। ऋ०वे० ८.१७.८१; अ०वे० २०.५.२१.
तुविग्रीवो वृषभो वावृधानः। ऋ०वे० ५.२.१२१.
तुविग्रेभिः सत्वभिर्‌ याति वि ज्रयः। ऋ०वे० १.१४०.९२.
तुविजाता उरुक्षया। ऋ०वे० १.२.९२; सा०वे० २.१९९२.
तुविजातो वरुणो दक्ष अंशः। ऋ०वे० २.२७.१४; वा०सं० ३४.५४४; का०सं० ११.१२४; नि० १२.३६४.
तुविदेष्णं तुवीमघम्‌। ऋ०वे० ८.८१.२२; सा०वे० २.७९२.
तुविद्युम्नं विभ्वासहम्‌ (सा०वे० विभा०)। ऋ०वे० ९.९८.१४; सा०वे० १.५४९४.
तुविद्युम्न तुविवाजेभिर्‌ अर्वाक्‌। ऋ०वे० ६.१८.११२.
तुविद्युम्न यशस्वतः (ऋ०वे० ३.१६.६४, ०वता)। ऋ०वे० १.९.६३; ३.१६.६४; अ०वे० २०.७१.१२३
तुविद्युम्न वर्षिष्ठस्य प्रजावतः। ऋ०वे० ३.१६.३३
तुविद्युम्नस्य तुविराधसो नॄन्‌। ऋ०वे० ४.२१.२२.
तुविद्युम्नस्य युज्या वृणीमहे। ऋ०वे० ८.९०.२३; अ०वे० २०.१०४. ४३; सा०वे० २.८४३३
तुविद्युम्ना अवन्त्व्‌ एवयामरुत्‌। ऋ०वे० ५.८७.७२.
तुविद्युम्नासो धनयन्ते अद्रिम्‌। ऋ०वे० १.८८.३४.
तुविब्रह्माणम्‌ उत्तमम्‌। ऋ०वे० ५.२५.५२; मै०सं० ४.११.१२: १५९.१३; का०सं० २.१५२.
तुविमात्रम्‌ अवोभिः। ऋ०वे० ८.८१.२३; सा०वे० २.७९३
तुविम्रक्षासो दिव्या नवग्वाः। ऋ०वे० ६.६.३३; तै०सं० ३.३.११.२३; जै०ब्रा० १.६४३; शत०ब्रा० १२.४.४.२३; मा०श्रौ०सू० ५.१.२.१७३
तुविम्रक्षो नदनुमां ऋजीषी। ऋ०वे० ६.१८.२२; का०सं० १८.१७२.
तुविशुष्म तुविक्रतो। ऋ०वे० ८.६८.२१; सा०वे० २.११२२१. प्रतीकः तुविशुष्म। शा०श्रौ०सू० १०.१३.९; १५.२.१.
तुविष्टमाय धायसे। ऋ०वे० १.१३०.२१
तुविष्टमो नरां न इह गम्याः। ऋ०वे० १.१८६.६४.
तुविष्वणसं (तै०सं० जै०ब्रा० ०ष्मणसं) सुयजं घृतश्रियम्‌। ऋ०वे० ५.८.३४; तै०सं० ३.३.११.२४; जै०ब्रा० १.६४४; शत०ब्रा० १२.२.२.२४;
मा०श्रौ०सू० ५.१.२.१७४.
तुविष्वणसो मारुतं न शर्धः। ऋ०वे० ४.६.१०४.
तुवीमघासो अमृत ऋतज्ञाः। ऋ०वे० ५.५७.८२; ५८.८२.
तुषं पलावान्‌ अप तद्‌ विनक्तु। अ०वे० १२.३.१९४. प्रतीकः तुषं पलावान्‌ कौ०सू० ६१.२५.
(ओं) तुष्टिं तर्पयामि। बौ०ध०सू० २.५.९.१०.
तुणवध्मं ग्रामण्यं पाणिसंघातं नृत्ताय। तै०ब्रा० ३.४.१.१५.
तूतुजानो महेमते। ऋ०वे० ८.१३.१११.
तूतुजिम्‌ इन्द्रः स्वभिष्टिसुम्नः। ऋ०वे० ६.२०.८२.
तूतूर्षत्य्‌ पर्य्‌ अग्रं दुवस्युः। ऋ०वे० १०.१००.१२४.
तूयं ययो मधुना सोम्येन। ऋ०वे० ४.२६.५३
तूयं यात पिपीषवः। ऋ०वे० ७.५९.४४.
तूयं श्येनेभिर्‌ आशुभिः। ऋ०वे० ८.५.७२
तमदो आते हरयः प्र द्रवन्तु। ऋ०वे० १०.११२.२३।
तूयम्‌ एहि द्रवा पिब। ऋ०वे० ८.४.८४; सा०वे० २.९५६४.
तूर्णाशं न गिरेर्‌ अधि। ऋ०वे० ८.३२.४२; नि० ५.१६.
तूर्णिर्‌ हव्यवाट्‌ (शा०श्रौ०सू० ०वाल्‌)। तै०सं० २.५.९.३; ऐ०ब्रा० २.३४.९; शत०ब्रा० १.४.२.१२; तै०ब्रा० ३.५.३.१; आप०श्रौ०सू० १.३.६;
शा०श्रौ०सू० १.४.२०.
तूर्णि रथः सदा नवः। ऋ०वे० ३.११.५३; सा०वे० २.९०६३; तै०ब्रा० २.४.८.२३
तुर्वतां नरा दुरिताद्‌ अभीके। ऋ०वे० ६.५०.१०४.
तूर्वन्तो दस्युम्‌ आयवः। ऋ०वे० ६.१४.३३
तूर्वन्‌ (का०सं० तुरो) न यामन्न्‌ एतशस्य नू रणे। ऋ०वे० ६.१५.५३; वा०सं० १७.१०३; तै०सं० ४.६.१.२३; मै०सं० २.१०.१४: १३१.१६; का०सं०
१७.१७३
तूर्वन्न्‌ ओजीयान्‌ तवसस्‌ तवीयान्‌। ऋ०वे० ६.२०.३१.
तूर्वयाणो गूर्तवचस्तमः। ऋ०वे० १०.६१.२३
तूलश्‌ च वितूलश्‌ च। हि०गृ०सू० २.७.२२; आ०मं०पा० २.१६.८२.
तूलेभ्यः स्वाहा। तै०सं० ७.३.१९.१; २०.१; का०सं० अश्व० ३.९,१०.
तूष्णीम्‌ आसीनः सुमतिं चिकिद्धि नः। ऋ०वे० २.४३.३२; ऋ० खि० २.४३.६२; कौशि०सू० ४६.५४२.
तृसेभ्यः स्वाहा। अ०वे० १९.२३.१९.
तृढा रक्षांसि वाजिना। ऋ०वे० ६.१६.४८४.
तृणं वसाना (हि०गृ०सू० अशुद्ध, वसानाः) सुमना असस्‌ (हि०गृ०सू० असि) त्वम्‌। अ०वे० ३.१२.५३; हि०गृ०सू० १.२७.८३.
तृणं वातो मथायति। अ०वे० २.३०.१२.
तृणस्कन्दस्य नु विशः। ऋ०वे० १.१७२.३१.
तृणानि गोर्‌ अत्तु। ला०श्रौ०सू० १.२.१३. देखें- नीचे अत्तु तृणानि।
तृणान्य्‌ अत्तु। तै०आ० ६.१२.१; शा०श्रौ०सू० ४.२१.२४. (द्वितीयांश); पा०गृ०सू० १.३.२८; हि०गृ०सू० १.१३.१२; आ०मं०पा० २.१०.११; मा०श्रौ०सू० १.९.२३. देखें- नीचे अत्तु तृणानि।
तृणेढ्‌व्‌ एनान्‌ मत्यं भवस्य। अ०वे० ८.८.११४.
तृणैर्‌ आवृत पलदान्‌ वसाना। अ०वे० ९.३.१७१.
तृत एनं (प़ढें एनन्‌) मनुष्येषु ममृजे। अ०वे० ६.११३.१२. देखें- त्रित एतन्‌।
तृतस्‌ त्वाभिरक्षतु। अ०वे० १९.४६.७१
तृतीयः पिता जनितौषधीनाम्‌। वा०सं० १७.३२३; तै०सं० ४.६.२.३३; मै०सं० २.१०.३३: १३४.१७; का०सं० १८.१३
तृतीयं योनिम्‌ अनु संचरन्तम्‌। तै०सं० ३.१.८.३३; ४.२.८.३३; ९.५; तै०आ० ६.६.१३ देखें- समानं योनिम्‌ इत्यादि।
तृतीयं राष्ट्रं धुक्षे। अ०वे० १०.१०.८३
तृतीयकं वितृतीयम्‌। अ०वे० ५.२२.१३१.
तृतीयकाय नमो अस्तु तक्मने। अ०वे० १.२५.४४.
तृतीयं धाम महिषः सिषासन्‌। ऋ०वे० ९.९६.१८३; सा०वे० २.५२६३
तृतीयम्‌ अप्सु नृमणा अजस्रम्‌। ऋ०वे० १०.४५.१३; वा०सं० १२.१८३; तै०सं० १.३.१४.५३; ४.२.२.१३; मै०सं० २.७.९३ ८६.६; का०सं० १६.९३;
शत०ब्रा० ६.७.४.३; आ०मं०पा० २.११.२१३
तृतीयम्‌ अस्य नकिर्‌ आ दधर्षति। ऋ०वे० १.१५५.५३
तृतीयम्‌ अस्य वृषभस्य दोहसे। ऋ०वे० १.१४१.२३
तृतीयम्‌ आप्तं सवनम्‌। वा०सं० १९.२६४.
तृतीयस्य सवनस्य ऋभुमतो विभुमतो वाजवतो बृहस्पतिमतो (मा०श्रौ०सू० ०वतो) विश्वदेव्यावतस्‌ तीव्राँ (मा०श्रौ०सू० तीव्रँ) आशीर्वत इन्द्राय
सोमान्‌ प्रस्थितान्‌ प्रेष्य। का०श्रौ०सू० १०.५.९; मा०श्रौ०सू० २.५.१.३२. देखें- अगला।
तृतीयस्य सवनस्यर्भमतो विभुमतः प्रभुमतो वाजवतः सवितृवतो बृहस्पतिवतो विश्वदेव्यावतस्‌ तीव्राँ आशीर्वत इन्द्राय सोमान्‌। आप०श्रौ०सू०
१३.१२.२. देखें- पूर्व।
तृतीयस्थ सवनस्थेन्द्राय पुरोडाशानाम्‌। आप० श्रौ० सू० १३.११.६; मा० श्रौ० सू० २.५.१.२८।
तृतीयस्या इतो दिवः। आ०मं०पा० २.१६.१४,७४. तुल०- तृतीयस्यां इत्यादि।
तृतीयस्यां स जायते। शत०ब्रा० ११.५.४.१२३
तृतीयस्याम्‌ इतो दिवि। अ०वे० ५.४.३२; ६.९५.१२; १९.३९.६२; हि०गृ०सू० २.७.२२. तुल०- ’तृतीयस्या‘ इत्यादि।
तृतीयस्यै दिवो गायत्रिया सोम आभृतः सोमपीथाय संनयितुं वकलम्‌ अन्तरम्‌ आददे। तै०ब्रा० ३.७.४.१; आप०श्रौ०सू० १.६.८.
तृतीयाश्‌ चतुर्थेषु श्रयध्वम्‌। तै०ब्रा० ३.११.२.१.
तृतीयाः (मै०सं० तृतीयास्‌ त्वा) सत्येन। वा०सं० २०.१२; मै०सं० ३.११.८: १५.१.९; का०सं० ३८.४; तै०ब्रा० २.६.५.७; शत०ब्रा० १२.८.३.२०.
तृतीया ह प्रद्यौर्‌ इति। अ०वे० १८.२.४८३
तृतीये अस्मिन्‌ सवने दधात। ऋ०वे० ४.३३.११४.
तृतीये घा सवने मादयध्वै। ऋ०वे० १.१६१.८४.
तृतीये चक्रे रजसि प्रियाणि। ऋ०वे० १०.१२३.८४; अ०वे० १३.१.११४; सा०वे० २.११९८४.
तृतीये त्वा रजसि तस्थिवांसम्‌। ऋ०वे० १०.४५.३३; वा०सं० १२.२०३; तै०सं० ४.२.२.१३; मै०सं० २.७.९३ ८६.१०; का०सं० १६.९३; शत०ब्रा०
६.७.४.४; आ०मं०पा० २.११.२३३
तृतीये धानाः सवने पुरुष्टुत। ऋ०वे० ३.५३.६१; आप०श्रौ०सू० ५.४.३. प्रतीकः तृतीये धानाः सवने। शा०श्रौ०सू० ८.२.१.
तृतीये धामन्य अभ्य्‌ (वा०सं० धामन्न्‌ अध्य्‌) ऐरयन्त। वा०सं० ३२.१०४; तै०आ० १०.१.४४; महाना० उप० २.५४. देखें- समाने योनाव्‌।
तृतीयेन ज्योतिषा संविशस्व। ऋ०वे० १०.५६.१२; अ०वे० १८.३.७२; सा०वे० १.६५२; का०सं० ३५.१७२; तै०ब्रा० ३.७.१.४२; तै०आ० ६.३.१२;
४.२२; आप०श्रौ०सू० ९.१.१७२; मा०श्रौ०सू० ३.४.१२.
तृतीयेन ब्रह्मणा वावृधानाः (शा०श्रौ०सू० संविदानाः)। अ०वे० ७.१.१३; शा०श्रौ०सू० १५.३.७३
तृतीये नाके अधि वि श्रयस्व (अ०वे० ९.५.४४, श्रयैनम्‌)। अ०वे० ९.५.४४,८४; १८.४.३१
तृतीये नाके सधमादं मदेम। अ०वे० ६.१२२.४४.
तृतीये पृष्ठे अधि रोचने दिवः। ऋ०वे० ९.८६.२७४; वा०सं० १५.५०४; तै०सं० ३.५.४.१४; ४.७.१३.३४,। मै०सं० १.४.३४: ५०.८; २.१२.४४: १४७.९;
का०सं० ५.६४; १८.१८४; शत०ब्रा० ८.६.३.१९. तुल०- सुपर्ण.११.१.
तृतीयेभ्यः शङ्खेभ्यः स्वाहा। अ०वे० १९.२२.१०.
तृतीये लोके अनृणाः स्याम। अ०वे० ६.११७.३२; तै०ब्रा० ३.७.९.८२; तै०आ० २.१५.१२; आप०श्रौ०सू० १३.२२.५२; मा०श्रौ०सू० २.५.५.२२२.
तृतीये विदथे मन्म शंसि। ऋ०वे० २.४.८२.
तृतीये सन्तु रजसि प्रजावतीः। ऋ०वे० ९.७४.६.
तृतीयो अग्निष्‌ ते पतिः। ऋ०वे० १०.८५.४०३; अ०वे० १४.२.३३; पा०गृ०सू० १.४.१६३; हि०गृ०सू० १.२०.२३; आ०मं०पा० १.३.१३
तृतीयो भ्राता घृतपृष्ठो अस्य। ऋ०वे० १.१६४.१३; अ०वे० ९.९.१३; नि० ४.२६३
तृते देवा अमृजतैतद्‌ एनः। अ०वे० ६.११३.११. प्रतीकः तृते देवाः। तै०आ० २.३.१; कौशि०सू० ४६.२६. देखें- त्रिते इत्यादि।
तृदिला अतृदिलासो अद्रयः। ऋ०वे० १०.९४.१११