उत्तरो नाम भूम्याम्। अ०वे० १२.१.५४२।
उत्तरोऽसानि ब्रह्मचारिभ्यः। कौ० सू० ५५.१४।
उत्तरोऽसौ द्विषद्भ्यः। आ०मं०पा० २.७.१२।
उत्तरोऽहं भूयासम् अधरे मत्सपत्नाः। कौ० सू० ६.१०। नीचे देखें- उत्तमोऽहं।
उत्तानपर्णे सुभगे। ऋ०वे० १०.१४५.२१; अ०वे० ३.१८.२१; आ०मं०पा० १.१५.२१ (आप०गृ०सू० ३.९.६). तुल०- बृ. दा. ९.३२२।
उत्तानयोश् चम्वोर् योनिर् अन्तः। ऋ०वे० १.१६४.३३३; अ०वे० ९.१०.१२३; नि० ४.२१३।
उत्तानस् त्वाङ्गीरसः प्रति गृह्णातु। तै०ब्रा० २.३.२.५, ४.६; तै०आ० ३.१०.२, ४; आप०श्रौ०सू० १४.११.२, १२.२।
उत्तानहस्ता नमसाधि विक्षु। ऋ०वे० १०.७९.२४।
उत्तानहस्ता नमसोपसद्य। ऋ०वे० ३.१४५२; वा०सं० १८.७५२।
उत्तानहस्तो नमसा विवासेत्। ऋ०वे० ६.१६.४६४।
उत्तानहस्तो युवयुर् ववन्द। ऋ०वे० ६.६३.३३।
उत्ताना गर्भम् आदधे। ऋ०वे०खि० १०.१८४.२२; मा०श्रौ०सू० २.१८.४२। देखें-तिष्ठन्ती गर्भम्, तथा भूतानां गर्भम्।
उत्तानाम् ऊर्ध्वो अधयज् जुहूभिः। ऋ०वे० ५.१.३४; सा०वे० २.१०९८४।
उत्तानाय त्वाङ्गिरसाय मह्यं वरुणो ददाति। मै०सं० १.९.४, १३४.१४. प्रतीकः उत्तानाय त्वा मा०श्रौ०सू० ५.२.१४.१२, ११.१.१।
उत्तानायां शयानायाम्। (शा०श्रौ०सू० उत्तानायै शयानायै)। अ०वे० २०.१३३.४१; शा०श्रौ०सू० १२.२२.१, ४१।
उत्तानायाङ्गीरसायानः। तै०ब्रा० २.२.५.३; तै०आ० ३.१०.४।
उत्तानायां दश युक्ता वहन्ति। ऋ०वे० १.१६४.१४२; अ०वे० ९.९.१४२।
उत्तानायाम् अजनयन् सुषूतम्। ऋ०वे० २.१०.३१।
उत्तानायाम् अव भरा चिकित्वान्। ऋ०वे० ३.२९.३१; वा०सं० ३४.१४१।
उत्तानाया (तै०सं० उत्तानायै) हृदयं यद् विकस्तम् (तै०सं० विलिष्टम्)। वा०सं० ११.३९२; तै०सं० ४.१.४.१२; मै०सं० २.७.४२, ७८.७; का०सं०
१६.४२; श०ब्रा० ६.४.३.४।
उत्तानायै शयानायै, देखें-उत्तानायां इत्यादि।
उत्तानास् त्वा प्रतीचीं यत्। अ०वे० १२.१.३४३।
उत्ताना हि देवगवा वहन्ति। आप०श्रौ०सू० ११.७.६।
उत्तिष्ठङ्स् त्रेता भवति। आ०ब्रा०७.१५.४३। देखें-उत्थितस्।
उत् तिष्ठत निर् द्रवत। कौ० सू० ११६.७१।
उत् तिष्ठत पितरः प्रेत शूराः। आप०श्रौ०सू० १.१०.६१।
उत् तिष्ठत (अ०वे० कौ० सू० तिष्ठता) प्र तरता सखायः। ऋ०वे० १०.५३.८२; अ०वे० १२.२.२७१; वा०सं० ३५.१०२; श०ब्रा० १३.८.४.३२; तै०आ०
६.३.२२; कौ० सू० ७१.२४, ८६.२७। देखें-’वीरयध्वं प्र‘ इत्यादि।
उत् तिष्ठतम् आ रभेथाम्। अ०वे० ११.९.३१।
उत् तिष्ठत मा स्वप्त। तै०आ० १.२७.२१।
उत् तिष्ठत सं नह्यध्वम्। अ०वे० ११.९.२१, २६२, १०.११. प्रतीकः उत् तिष्ठत कौ० सू० १६.२१ (अ०वे० ११.१०.११ के लिए)।
उत् तिष्ठता प्र इत्यादि), देखें-’उत् तिष्ठत प्र‘ इत्यादि।
उत् तिष्ठताव पश्यत। ऋ०वे० १०.१७९.११; अ०वे० ७.७२.११; आ०श्रौ०सू० ५.१३.४, ८.१२.७; शा०श्रौ०सू० ७.१६.२, ३, ४, १०.१३.६; वै० सू०
१४.३; कौ० सू० २.४०. तुल०- बृ. दा. ८.७७।
उत्तिष्ठते स्वाहा। तै०सं० ७.१.१९.३।
उत् तिष्ठ त्वं देवजन। अ०वे० ११.९.५१, १०.५१।
उत् तिष्ठ नारि तवसं रभस्व। अ०वे० ११.१.१४२. प्रतीकः उत् तिष्ठ नारि कौ० सू० ६०.२७।
उत् तिष्ठ नूनम् एषाम्। ऋ०वे० ५.५६.५१।
उत्तिष्ठन्न् ओजसा सह। ऋ०वे० ८.७६.१०१; अ०वे० २०.४२.३१; सा०वे० २.३३८१; वा०सं० ८.३९१; तै०सं० १.४.३०.११; पं०वि०ब्रा० १३.२.५;
श०ब्रा० ४.५.४.१०१; आ०श्रौ०सू० ७.२.३, ८.१२.७; शा०श्रौ०सू० १२.१.४, १८.२.२, ७.१५; वै० सू० ४१.१७. प्रतीकः उत्तिष्ठन्न् ओजसा शा०श्रौ०सू० १०.१३.६; उत्तिष्ठन् का०श्रौ०सू० १२.३.२; आप०श्रौ०सू० १२.१५.१०।
उत्तिष्ठन् विन्दते श्रियम्। शा०श्रौ०सू० १५.१९३।
उत्तिष्ठन् वोचे परि बर्हिषो नॄन्। ऋ०वे० ७.३३.१३।
उत् तिष्ठ पुरुष हरित पिङ्गल लोहिताक्षि (महाना०उप० पुरुषाहरितपिङ्गल लोहिताक्ष) देहि देहि ददापयिता मे शुध्यन्ताम्। तै०आ० १०.६०.११; तै०
आ० आ० १०.६५; महाना०उप०२०.२४।
उत् तिष्ठ प्रेहि प्र द्रव। अ०वे० १८.३.८१; तै०आ० ६.४.२१. प्रतीकः उत् तिष्ठ प्रेहि कौ० सू० ८०.३५; उत् तिष्ठ कौ० सू० ८.३१. यहाँ शुरु हुए
वाक्यांश उत्थापन्यः की तरह निर्देशित हैं (जाँचें- ऋचः) वै० सू० ३७.२३; कौ० सू० ८२.३१, ८३.२०, २३, ८४.१३। तुल०- नीचे उद् ईर्ष्व नार्य्।
उत् तिष्ठ (वा०सं०। श०ब्रा०। का०श्रौ०सू० उत्थाय) बृहती (तै०आ० बृहन्) भव। वा०सं० ११.६४१; तै०सं० ४.१.६.३३, ५.१.७.४३; मै०सं०
२.७.६१, ८१.२१, ३.१.८, १०.१७; का०सं० १६.६३, १९.७; श०ब्रा० ६.५.४.१३; तै०आ० ४.३.२३, ५.३.७३; मा०श्रौ०सू० ६.१.२. प्रतीकः उत्थाय
का०श्रौ०सू० १६.४.२१।
उत् तिष्ठ ब्रह्मणस् पते। ऋ०वे० १.४०.११; अ०वे० १९.६३.११; वा०सं० ३४.५६१; मै०सं० ४.९.११, १२०.७, ४.१२.११, १७८.११; का०सं० १०.१३१; आ०ब्रा०१.२२.२, ४.३१.७, ५.६.९, १८.१०; का०ब्रा० ९.५, २०.३; ऐ०आ० १.२.१.५; तै०आ० ४.२.११, ५.२.६; आ०श्रौ०सू० ४.७.४, ७.३.१; शा०श्रौ०सू० ४.१६.७, ५.१०.९, १४.९, १०.३.७; का०श्रौ०सू० २६.५.१०; आप०श्रौ०सू० १५.१.५, ९.१०; मा०श्रौ०सू० ५.१.९.२३१. प्रतीकः उत् तिष्ठ मा०श्रौ०सू० ४.१.९, ४.३.१४. तुल०- बृ. दा. ३.१०७।
उत् तिष्ठ राजन् परिवर्मास्य् अश्वयुक्तो रथो विततो दैव आखणो विशां राजा ब्राह्मण एधि गोप्ता। ला०श्रौ०सू० ३.१०.६।
उत् तिष्ठ वि चरा जरन्। अ०वे० २०.१२७.१२; शा०श्रौ०सू० १२.१५.१.२२।
उत् तिष्ठसि स्वाहुतः। ऋ०वे० १०.११८.२१।
उत् तिष्ठातस् तनुवं सं भरस्व। तै०आ० ६.४.२१।
उत् तिष्ठातो इत्यादि। देखें- उत् तिष्ठेतो इत्यादि।
उत् तिष्ठाराते प्र पत मेह रंस्थाः। अ०वे० १४.२.१९४।
उत् तिष्ठेतः किम् इछन्तीदम् आगाः। अ०वे० १४.२.१९१. प्रतीकः उत् तिष्ठेतः। कौ० सू० ७७.१६।
उत् तिष्ठेतो (श०ब्रा० तिष्ठातो) विश्वावसो। अ०वे० १४.२.३३१; श०ब्रा० १४.९.४.१८१; बृ० उ० ६.४.१८१। देखें-उद् ईर्ष्वातो।
उत् तिष्ठैव परेहीतः। अ०वे० १०.१.२०३. प्रतीकः उत् तिष्ठैव कौ० सू० ३९.१९।
उत् तुद शिमिजावरि। तै०आ० ४.३९.११; आप०श्रौ०सू० १५.१९.९।
उत्तुदस् त्वोत् तुदतु। अ०वे० ३.२५.११. प्रतीकः उत्तुदस् त्वा। कौ० सू० ३५.२२।
उत् तूर्वयाणं धृषता निनेथ। ऋ०वे० ६.१८.१३४. प्रतीकः उत् तूर्वयाणं धृषता शा०श्रौ०सू० १४.४९.३।
उत् ते अग्ने शशमानस्य वाजाः। ऋ०वे० १०.१४२.६२।
उत् ते तभ्नोमि, देखें-उत् ते स्तभ्नामि।
उत् ते बृहन्तो अर्चयः। ऋ०वे० ८.४४.४१; सा०वे० २.८९११।
उत् ते वयश् चिद् वसतृतीयांश अपप्तन्। ऋ०वे० १.१२४.१२१, ६.६४.६१
उत् ते शतान् मघवन्न् उच् च भूयसः। ऋ०वे० १.१०२.७१।
उत् ते शुष्मं तिरामसि। ऋ०वे० ३.३७.१०३; अ०वे० २०.२०.३३, ५७.६३।
उत् ते शुष्मा जिहताम् उत् ते अर्चिः। ऋ०वे० १०.१४२.६१।
उत् ते शुष्मास ईरते। ऋ०वे० ९.५०.११; सा०वे० २.५५५१; पं०वि०ब्रा० १८.८.१४।
उत् ते शुष्मासो अस्थुः। ऋ०वे० ९.५३.११; सा०वे० २.१०६४१।
उत् ते शोचिर् भानवो द्यां अपप्तन्। ऋ०वे० ६.६४.२२।
उत् ते स्तभ्नामि (तै०आ० तभ्नोमि) पृथिवीं त्वत् परि। ऋ०वे० १०.१८.१३१; अ०वे० १८.३.५२१; तै०आ० ६.७.११. प्रतीकः उत् ते स्तभ्वोमि
शा०श्रौ०सू० ४.१५.८; आ०गृ०सू० ४.५.१०; कौ० सू० ८६.८। तुल०- उत्तभ्नुवन्।
उत् त्वादित्या वसवो भरन्तु। अ०वे० ८.१.१६३।
उत् त्वा द्यौर् उत् पृथिवी। अ०वे० ८.१.१७१।
उत् त्वा निर्त्र????7त्याः पाशेभ्यः। अ०वे० ८.१.३३।
उत् त्वा (सा०वे०। पं०वि०ब्रा० सा० वि० ब्रा० उत्वा) मन्दन्तु सोमाः। ऋ०वे० ८.६४.११; अ०वे० २०.९३.११; सा०वे० १.१९४१, २.७०४१;
पं०वि०ब्रा० १५.८.३; शा०श्रौ०सू० १८.१३.६; वै० सू० ३३.२३, ३९.५; ऋ० वि० २.३४.१; सा०वि० ब्रा० ३.६.६।
उत् त्वाम् उत् तव क्रतुम्। ऋ०वे० ८.६२.१०२।
उत् त्वा मृत्योर् अपीपरम्। अ०वे० ८.१.१९१, २.९३।
उत् त्वा मृत्योर् ओषधयः। अ०वे० ८.१.१७३।
उत् त्वा यज्ञा ब्रह्मपूता वहन्ति। अ०वे० १३.१.३६१, ४३२।
उत् त्वा वहन्तु मरुतः। अ०वे० १८.२.२२१. प्रतीकः उत् त्वा वहन्तु कौ० सू० ८१.२९।
उत् त्वा सुतासो रभसा अमन्दिषुः। ऋ०वे० १.८२.६३।
उत् त्वाहार्षम् अधरस्याः। अ०वे० ८.२.१५२।
उत् त्वाहार्षं पञ्चशलात्। अ०वे० ८.७.२८१।
उत्थपत्रा ईड्यो गृभीतः। मै०सं० ३.३.८, ४०.१६. ’उक्थपत्रा‘ इत्यादि के लिए त्रुटिपूर्ण मुद्रण।
उत्थातुर् अब्रुवन् पदः। अ०वे० ९.४.१४३।
उत्थापय सीदतो बुध्न एनान्। अ०वे० १२.३.३०१।
उत्थाय बृहती, देखें-उत् तिष्ठ बृहती।
उत्थास्यते स्वाहा। तै०सं० ७.१.१९.३।
उत्थितस् त्रेता भवति। शा०श्रौ०सू० १५.१९३। देखें-उत्तिष्ठंस्।
उत्थिताय स्वाहा। वा०सं० २२.८; तै०सं० ७.१.१९.३; मै०सं० ३.१२.३, १६१.३।
उत् पणींर् हतम् ऊर्म्या मदन्ता। ऋ०वे० १.१८४.२२।
उत् पर्जन्यस्य धामभिः (तै०सं० । तै०आ० । आ०मं०पा० शुष्मेण; मै०सं० धाम्ना; का०सं० वृष्ट्या; पा०गृ०सू० दृष्ट्या)। वा०सं०काण्व० २.७.५२; तै०सं० १.२.८.१३; मै०सं० १.२.६३, १५.५; का०सं० २.६३; तै०आ० ४.४२.५३; आ०श्रौ०सू० १.३.२३३; पा०गृ०सू० ३.२.१४२; आ०मं०पा० २.५.११२। देखें-आ पर्जन्यस्य।
उत् पातयति पक्षिणः। ऋ०वे० १.४८.५४।
उत्पाताः पार्थिवान्तरिक्षात्। अ०वे० १९.९.७३।
उत्पारणस्य यो वेद तम् अग्निम्। अ०वे० ५.३०.१२३।
उत् पुरंधीर् ईरयतं तद् उश्मसि। ऋ०वे० १०.३९.२२।
उत् पुरस्तात् सूर्य एति। ऋ०वे० १.१९१.८१; अ०वे० ५.२३.६१. तुल०- उत् सूर्यो दिव, तथा उद् अपप्तद्।
उत् पूषणं युवामहे। ऋ०वे० ६.५७.६१।
उत् प्रजापतिर् अग्रभीत्। अ०वे० ८.१.१७२।
उत्प्रुषो विप्रुषः सं जुहोमि। वा०सं०काण्व० २.५.२३; का०श्रौ०सू० ३.७.१९३; कौ० सू० ६.१३। देखें-अवप्रुषो।
उत्वा इत्यादि, देखें-’उत् त्वा‘ इत्यादि।
उत्स आसां परमे सधस्थे। ऋ०वे० ५.४५.८३।
उत् संहायास्थाद् व्य् ऋतूँर् अदर्धः। ऋ०वे० २.३८.४३।
उत् सक्थ्या (शा०श्रौ०सू० सक्थ्योर्) अव गुदं (तै०सं० । का०सं० अश्व० आप०श्रौ०सू० सक्थ्योर् गृदं) धेहि। वा०सं० २३.२११; तै०सं०
७.४.१९.११; का०सं० अश्व० ४.८१; श०ब्रा० १३.५.२.३; शा०श्रौ०सू० १६.३.३६१; आप०श्रौ०सू० २०.१८.४. प्रतीकः उत् सक्थ्याः। का०श्रौ०सू० २०.६.१७। देखें-अधाम सक्थ्योर्।
उत्सं कवन्धम् उद्रिणम्। ऋ०वे० ८.७.१०३।
उत्सं जुषस्व मधुमन्तम् ऊर्व (का०सं० मा०श्रौ०सू० ऊर्मिम्; वा०सं० अर्वन्; वा०सं०काण्व० जुषस्व शतधारम् अर्वन्)। वा०सं० १७.८७३;
वा०सं०काण्व० १९.१.१३; तै०सं० ५.५.१०.६३; का०सं० ४०.६३; आप०श्रौ०सू० १६.१२.११३ (द्वितीयांश); मा०श्रौ०सू० ६.२.६३।
उत् सत्वनां मामकानां मनांसि (तै०सं० महांसि)। ऋ०वे० १०.१०३.१०२; सा०वे० २.१२०८२; वा०सं० १७.४२२; तै०सं० ४.६.४.४२।
उत्सं दुहन्ति कलशं चतुर्बिलम्। तै०ब्रा० ३.७.४.१६१; आप०श्रौ०सू० १.१३.११; मा०श्रौ०सू० १.१.३.२३१। देखें-कोशं दुहन्ति।
उत्सं दुहन्ति स्तनयन्तम् अक्षितम्। ऋ०वे० १.६४.६४; तै०सं० ३.१.११.७४; ऐ०आ० १.२.१.१०४।
उत्सं दुहन्तो अक्षितम्। ऋ०वे० ८.७.१६३।
उत्सं दुह्रते अक्षितम्। तै०सं० ३.१.१०.३४; मा०श्रौ०सू० २.३.६.१५४।
उत्सं न कं चिज् जनपानम् अक्षितम्। ऋ०वे० ९.११०.५२; सा०वे० २.८५७२।
उत्सं न पिप्युषीर् इषः। ऋ०वे० १०.१४३.६४।
उत्सन्ना यज्ञाः सत्राणि। अ०वे० ११.७.८३।
उत्सम् अक्षितं व्यचन्ति ये सदा। अ०वे० ४.२७.२१।
उत्सम् आ कीरिणो नृतुः। ऋ०वे० ५.५२.१२२।
उत् समुद्रान् मधुमाँ ऊर्मिर् आगात् का०सं० ७.१२१; आप०श्रौ०सू० ५.९.१०१; मा०श्रौ०सू० १.५.२.१११।
उत्सर्गं कौशिकोऽब्रवीत्। कौ० सू० ६८.३७४।
उत्सस्य मध्ये निहितं पदं वेः। ऋ०वे० १०.५.१४।
उत् सहस्राद् रिरिचे कृष्टिषु श्रवः। ऋ०वे० १.१०२.७२।
उत्सा अजगरा उत। अ०वे० ४.१५.७२, ९३।
उत्सादेन जिह्वाम्। तै०सं० ५.७.११.१; का०सं० अश्व० १३.१। देखें-जिह्वाया उत्सादम्।
उत्सादेभ्यः कुब्जम्। वा०सं० ३०.१०; तै०ब्रा० ३.४.१.६।
उत्सासः सदम् अक्षिताः। अ०वे० १.१५.३२।
उत् सिञ्चन्ति पुनन्ति च। वा०सं० २०.२८२।
उत् सूर्यं नयथो ज्योतिषा सह। ऋ०वे० ६.७२.२२।
उत् सूर्यो ज्योतिषा देव एति। ऋ०वे० ४.१३.१४।
उत् सूर्यो दिव एति। अ०वे० ६.५२.११. प्रतीकः उत् सूर्यः। कौ० सू० ३१.८। देखें-उद् अपप्तद्, तथा तुलना उत् पुरस्तात् सूर्यो, तथा इह सूर्य।
उत् सूर्यो बृहद् अर्चींष्य अश्रेत्। ऋ०वे० ७.६२.११. प्रतीकः उत् सूर्यो बृहद् अर्चीषि शा०श्रौ०सू० ११.१३.२६. तुल०- बृ. दा. ६.५।
उत् सृजत। (सा०मं०ब्रा०। गो०गृ०सू० सृज) गाम् ला०श्रौ०सू० १.२.१३; सा०मं०ब्रा० २.८.१४; गो०गृ०सू० ४.१०.१९। देखें-ओम् उत्सृजत।
उत् सृज त्वं शितिम्र। हि०गृ०सू० २.७.२४।
उत् सृजामहेऽध्यायान् प्रतिश्वसन्तु छन्दांसि। म०गृ० १.४.९।
उत् सृजामि। का०सं० ११.८।
उत् सृजामि क्षत्रियाय। कौ० सू० १७.१९।
उत् सृजामि ब्राह्मणाय। कौ० सू० १७.१९।
उत् सृजामि वैश्याय। कौ० सू० १७.१९।
उत् सृजायुष्मन्। कौ० सू० १७.१८।
उत्सृष्टो बलिः। पा०गृ०सू० ३.२.५।
उत्सो देव (सा०वे० १.५११४, २.२५४, देवो) हिरण्ययः)। ऋ०वे० ८.६१.६२, ९.१०७.४४; अ०वे० २०.११८.२२; सा०वे० १.५११४, २.२५४, ९३०२।
उत्सो भव यजमानाय धेनुः। मा०श्रौ०सू० १.३.२.७४। देखें-उरुधारा पृथिवी, तथा उरुधारेव दोहतं।
उत्सो वा तत्र जायताम्। अ०वे० ६.१०६.१३।
उत् स्तोमैः पृश्निमातरः। ऋ०वे० ८.७.१७३।
उत् स्म वातो वहति वासोऽस्याः। ऋ०वे० १०.१०२.२१।
उद् अंशेन पतिविद्ये बिभेद (तै०ब्रा जिगाय)। मै०सं० ३.८.४२, ९७.१; का०सं० ८.१७२; तै०ब्रा० २.४.२.७२।
उदकं करिष्यामहे। पा०गृ०सू० ३.१०.१३।
उदकं कुम्भिनीर् इव। ऋ०वे० १.१९१.१४४।
उदकं च समिधश् च। कौ० सू० ७३.२३।
उदकाञ्ञलिं निनय। कौ० सू० ३७.११।
उदकाय स्वाहा। वा०सं० २२.२५।
उद् अक्रमीद् द्रविणोदा वाज्य् अर्वा। वा०सं० ११.२२१; तै०सं० ४.१.२.४१; मै०सं० २.७.२१, ७५.१९; का०सं० १६.२१; श०ब्रा० ६.३.३.१४. प्रतीकः
उद् अक्रमीत् (आप०श्रौ०सू० अक्रामीत्) तै०सं० ५.१.३.१; का०सं० १९.३; मै०सं० ३.१.४, ५.८; का०श्रौ०सू० १६.२.१९; आप०श्रौ०सू० १६.२.११; मा०श्रौ०सू० ६.१.१।
उदगा अभि सूर्य। ऋ०वे० ८.९३.४२; अ०वे० २०.११२.१२; सा०वे० १.१२६२; वा०सं० ३३.३५२।
उद् अगातां भगवती। अ०वे० २.८.११, ६.१२१.३१. प्रतीकः उद् अगाताम्। कौ० सू० २६.४१। देखें-अमू ये, तथा अमी ये सुभगे।
उद् अगाद् अयम् आदित्यः। ऋ०वे० १.५०.१३१; अ०वे० १७.१.२४१; तै०ब्रा० ३.७.६.२३१; आप०श्रौ०सू० ४.१५.११।
उद् अगासीद् अश्वो मेध्यः (आप०श्रौ०सू० मेध्यो यज्ञियः) तै०ब्रा० ३.८.२२.३; आप०श्रौ०सू० २०.१३.८।
उदद्गिगधिपतये कुबेराय नमः। मा०श्रौ०सू० ११.७.१. तुल०- कुबेराय।
उद् अग्नयः शुशुचानासो अस्थुः। ऋ०वे० १.१२३.६२
उद् अग्नये जनिषीष्ट द्विबर्हाः। ऋ०वे० ७.८.६२।
उद् अग्नयो जिहतां ज्योतिषा बृहत्। ऋ०वे० १०.३५.६२।
उद् अग्निर् वृत्रहाजनि। ऋ०वे० १.७४.३२; सा०वे० २.७३२२; तै०सं० ३.५.११.४२; मै०सं० ४.१०.३२, १४८.५; का०सं० ८.१६२।
उद् अग्ने तव तद् घृतात्। ऋ०वे० ८.४३.१०१; मै०सं० १.६.११, ८५.३; का०सं० ७.१२१।
उद् अग्ने तिष्ठ प्रत्य् आ तनुष्व। ऋ०वे० ४.४.४१; वा०सं० १३.१२१; तै०सं० १.२.१४.२१; का०सं० १६.१५१; मै०सं० २.७.१५१, ९७.१३।
उद् अग्ने भारत द्युमत्। ऋ०वे० ६.१६.४५१; सा०वे० २.७३५१।
उद् अग्ने शुचयस् तव। ऋ०वे० ८.४४.१७१; सा०वे० २.८८४१; तै०सं० १.३.१४.८१, ४.४६.३, ५.५.३१, २.४.१४.४; मै०सं० १.५.११, ६७.१, ४.१०.१,
१४३.१४, ४.१०.२, १४७.१२, ४.१२.४, १९०.११; का०सं० २.१४१, १९.१४, ४०.१४१; आ०ब्रा०७.७.३; श०ब्रा० १.४.१.१२१, १२.४.४.५१; आ०श्रौ०सू० २.१.२५; मा०श्रौ०सू० ५.२.२.२५. प्रतीकः उद् अग्ने शुचयः। शा०श्रौ०सू० २.२.१०, ३.१९.११।
उद् अग्रभं परिपाणात्। अ०वे० ४.२०.८१
उदग्राभस्य नमयन् वधस्नैः। (सा०वे० वधस्नुम्)। ऋ०वे० ९.९७.१५२; सा०वे० २.१५८२
उदङ्क्याय त्वा शूल्वाणाय परिददामि। कौ० सू० ५६.१३
उदङ् जातो हिमवतः। अ०वे० ५.४.८१
उद् अतिष्ठत् तविषेणा रवेण। ऋ०वे० १०.१११.२३
उदधिः पर्वतो राजा। नि० ६.५३
उदधिं हन्मना हतम्। ऋ०वे० ७.९४.१२४
उद् अन्तरिक्ष मादय। अ०वे० ६.१३०.४२
उद् अन्तरिक्षम् आरुहद् अगन् द्याम्। का०सं० १८.१६४
उदन्यजेव जेमना मदेरू। ऋ०वे० १०.१०६.६३; नि० १३.५३
उदन्या इवाति गाहेमहि द्विषः। सा०मं०ब्रा० १.२.५४
उद् अन्येन ज्योतिषा यासि सूर्य। ऋ०वे० १०.३७.३४
उदन्वता परि दीया रथेन। ऋ०वे० ५.८३.७२; तै०सं० ३.१.११.६२; का०सं० ११.१३२।
उदन्वती द्यौर् अवमा। अ०वे० १८.२.४८१. प्रतीकः उदन्वती। कौ० सू० ८०.३५
उदन्वतीर् अनुदकाश् च याः। ऋ०वे० ७.५०.४२
उद् अपप्तद् असौ सूर्यः। ऋ०वे० १.१९१.९१। देखें-उत् सूर्यो दिव तथा तुलना उत् पुरस्तात् सूर्यो तथा इह सूर्य
उद् अपप्तन्न् अरुणा भानवो वृथा। ऋ०वे० १.९२.२१; सा०वे० २.११०६१
उदपुरा नामास्य् अन्नेन विष्टा। मै०सं० २.८.१४, ११७.७; का०सं० ३९.३. प्रतीकः उदपुरा नामासि। मा०श्रौ०सू० ६.१.७। देखें-पृथिव्य् उदपुरम्
उदपूर् असि। अ०वे० १८.३.३७. प्रतीकः उदपूः। कौ० सू० ८५.२६
उदप्रुतो नभसी सं वसन्ताम्। का०सं० ३५.९४; आप०श्रौ०सू० १४.२८.४५
उदप्रुतो न वयो रक्षमाणाः,। ऋ०वे० १०.६८.११; अ०वे० २०.१६.११; तै०सं० ३.४.११.३१; मै०सं० ४.१२.६१, १९६.१८; का०सं० २३.१२१; गो०ब्रा०
२.४.१६; वै० सू० २५.८. प्रतीकः उदप्रुतः। आ०श्रौ०सू० ६.१.२; शा०श्रौ०सू० ९.३.४, १२.१२.९
उदप्रुतो मन्दिनो मन्दिनिस्पृशः। ऋ०वे० ४.४५.४३
उदप्रुतो मरुतस् ताँ इयर्त। अ०वे० ६.२२.३१; तै०सं० ३.१.११.७१
उदप्लुतम् इव दारु। अ०वे० १०.४.३३, ४३
उद् अभ्राणीव स्तनयन्न् इयर्ति। ऋ०वे० ६.४४.१२१
उद् अमुञ्चद् बृहस्पति। अ०वे० ३.११.८६
उद् अमूं छिन्धि तृष्टिके। अ०वे० ७.११३.१२
उद् अयं मामको भगः। ऋ०वे० १.१५९.१२; आ०मं०पा० १.१६.१२ देखें-उद् इदं।
उदरात् ते क्लोम्नः। अ०वे० ९.८.१२१
उदराद् अधि वीरुधः। अ०वे० १०.१०.२१४
उदवन्तौ वृकाव् इव। अ०वे० ७.९५.२४
उदवाहा उदप्रुतः। अ०वे० १८.२.२२२
उदव्रजे वर्चिनं शम्बरं च। ऋ०वे० ६.४७.२१४
उद् अशेम तवावसा। ऋ०वे० १.२४.५२
उद् अश्नुवन्ति महिमानम् उग्र। ऋ०वे० ७.२२.८२; अ०वे० २०.७३.२२
उद् अश्विना ऊहथुः श्रोमताय कम्। ऋ०वे० १.१८२.७४
उद् अश्विभ्याम् इषिताः पारयन्ति। ऋ०वे० १.१८२.६४
उद् असाव् एतु सूर्यः। तै० ब्रा० २.७.१६.४१. प्रतीकः उद् असाव् एतु। आप०श्रौ०सू० २२.२८.२३ देखें-अगला तथा उद् उषा उद्।
उद् असौ सूर्यो अगात्। ऋ०वे० १०.१५९.११; अ०वे० १.२९.५१; आ०मं०पा० १.१६.११ (आप०गृ०सू० ३.९.९). तुल०- बृ. दा. ८.६३ नीचे देखें-
पूर्व।
उद् अस्तभ्नाः पृथिवीं द्यां अभीके। ऋ०वे० १०.५५.१३
उद् अस्तभ्ना नाकम् ऋष्वं बृहन्तम्। ऋ०वे० ७.९९.२३
उद् अस्तम्भीत् समिधा नाकम् ऋष्वः। ऋ०वे० ३.५.१०१
उद् अस्ताम्प्सीत् सविता मित्रो अर्यमा। तै० ब्रा० ३.७.१०.११; आप०श्रौ०सू० १४.३१.३१
उद् अस्थाद् गोजिद् अश्वजिद् धिरन्यजित्। (आप०श्रौ०सू० गोजिद् धनजिद् अश्वजित्, का०सं० धनजिद् गोजिद् अश्वजित्)। मै०सं० २.७.१२१,
९२.११; का०सं० ३८.१४१; आप०श्रौ०सू० १६.१८.६१. प्रतीकः उद् अस्थाद् गोजिद् अश्वजित्। मा०श्रौ०सू० ६.१.५
उद् अस्थाद् देव्य् अदितिः। (आप०श्रौ०सू० अदितिर् विश्वरूपी) आ०ब्रा०५.२७.४१, ७.३.२१; । जै०ब्रा० १.५८१; तै०ब्रा० १.४.३.११, १; श०ब्रा०
१२.४.१.९; आ०श्रौ०सू० ३.११.२१; शा०श्रौ०सू० ३.२०.२१; का०श्रौ०सू० २५.१.१४१; मा०श्रौ०सू० ३.२.११; आप०श्रौ०सू० ९.५.२१
उद् अस्थाम् अमृताँ। (मै०सं० अमृतँ) अनु। वा०सं०काण्व० २.७.५३, ४.२८४; तै०सं० १.२.८.१४; मै०सं० १.२.६४, १५.५; का०सं० २.६४; श०ब्रा०
३.३.३.१४२; तै०आ० ४.४२.५४; आ०श्रौ०सू० १.३.२३४; आ०मं०पा० २.५.११४ देखें-अगला।
उद् अस्थामामृता वयम्। (हि०गृ०सू० अभूम)। अ०वे० ३.३१.११२; हि०गृ०सू० २.१७.११ देखें-पूर्व।
उद् अस्थुर् व्राजम् अत्रिणः। अ०वे० १.१६.१२
उद् अस्माङ् उत्तरान् नय। आप०श्रौ०सू० ६.२४.८१ देखें-उद् एनम् उत्तरं।
उद् अस्य केतवो दिवि। अ०वे० १३.२.११. प्रतीकः उद् अस्य केतवः। वै० सू० ९.१६; कौ० सू० १८.२५, ५८.२२
उद् अस्य द्वेषो अभयं नो अस्तु। मा०श्रौ०सू० १.६.१.२१२
उद् अस्य बाहू शिथिरा बृहन्ता। ऋ०वे० ७.४५.२१
उद् अस्य शुष्माद् भानुर् नार्त। (मै०सं० भानोर् नाव्याः)। ऋ०वे० ७.३४.७१; मै०सं० ४.९.१४१, १३४.१०; तै०आ० ४.१७.११; आप०श्रौ०सू०
१५.१७.५. प्रतीकः उद् अस्य शुष्मात्। मा०श्रौ०सू० ४.५.१०
उद् अस्य शोचिर् अस्थात्। ऋ०वे० ७.१६.३१, ८.२३.४१; तै०सं० ४.४.४.५१; का०सं० ३९.१५१
उद् अस्य श्यावौ विथुरौ। अ०वे० ७.९५.११. प्रतीकः उद् अस्य श्यावौ। कौ० सू० ४८.४०
उद् अहं प्रजया पशुभिर्। (का०सं० आप०श्रौ०सू० प्र पशुभिर्) भूयासम्। मै०सं० १.८.४, ११९.१२; का०सं० ६.७; आप०श्रौ०सू० ६.६.८;
मा०श्रौ०सू० १.६.१.१७
उद् अह्वम् आयुर आयुषे। अ०वे० १८.२.२३१
उदाकुरुत नारदः। अ०वे० १२.४.४१४
उद् आ गाम् जीव उषसो विभातीः। अ०वे० १४.२.४४२
उद् आज उस्रा अपिबो मधु प्रियम्। ऋ०वे० १०.१३८.२२
उद् आताभिर् जिहताम्। मै०सं० ४.१३.२३, २००.११; का०सं० १५.१३३; तै०ब्रा० ३.६.२.२३
उद् आ तैर् जिहते बृहत्। ऋ०वे० ९.५.५१
उदादाय पृथिवीं जीवदानुम्। (तै०सं० तै०ब्रा० आप०श्रौ०सू० जीरदानुः, मै०सं० का०सं० जीरदानुम्)। वा०सं० १.२८२; ऊए१.१.९.३२; मै०सं०
१.१.१०२, ६.९; का०सं० १.९२; तै०ब्रा० ३.२.९.१३; श०ब्रा० १.२.५.१९; आप०श्रौ०सू० २.३.१०
उदान। पा०गृ०सू० १.१६.१४
उदानः प्राणम् अप्य् अगात्। श०ब्रा० ११.५.३.९; का०श्रौ०सू० २५.१०.१८; आप०श्रौ०सू० ९.१०.३
उद् आनंश शवसा न भन्दना। ऋ०वे० ८.२४.१७३; अ०वे० २०.६४.५३; सा०वे० २.१०३५३
उद् आनट् ककुहो दिवम्। ऋ०वे० ८.६.४८१
उदानम् अन्नेनाप्यायस्व। तै०आ० १०.३६.१; महाना०उप०१६.१
उदानरूपाभ्यां स्वाहा। गो०ब्रा० १.३.१३ (द्वितीयांश); कौ० सू० ७२.४२
उदानरूपे मे तर्पय। मा०श्रौ०सू० १.९.२५
उदानरूपे मे पाहि। का०सं० ५.५, ८.१३; गो०ब्रा० २.१.७; वै०सू० ३.२०; ला०श्रौ०सू० ४.११.२१; मा०श्रौ०सू० १.४.२.१२ देखें-अगला।
उदानव्यानौ मे पाहि। वा०सं०काण्व० २.३.८; तै०सं० १.६.३.३; का०श्रौ०सू० ३.४.३० देखें-पूर्व तथा तुलना ’समानव्यानौ‘ इत्यादि।
उदानाय त्वा। वा०सं० १.२०, ७.६; श०ब्रा० १.२.१.१९, २१, ४.१.२.२४; का०श्रौ०सू० ९.६.५; बौ०ध०सू० ३.८.११ देखें-अपानाय त्वा।
उदानाय नमः। का०सं० अश्व० ११.५
उदानाय मे वर्चोदा वर्चसे पवस्व। वा०सं० ७.२७; वा०सं०काण्व० ९.१.१; श०ब्रा० ४.५.६.२ तुल०- अपानाय मे।
उदानाय स्वाहा। मै०सं० ३.१२.९, १६३.८; तै०आ० १०.३३.१, ३४.१; तै० आ० आ० १०.६९; महाना०उप०१५.८, ९; छा० उप० ५.२३.१; मै० उप०
६.९; प्राणा० उप० १
उद् आनिषुर् महीर् इति। अ०वे० ३.१३.४३; तै०सं० ५.६.१.३३; मै०सं० २.१३.१३, १५२.१४; का०सं० ३९.२३
उदाने निविश्यामृतं हुतम्। महाना०उप०१६.१ देखें-श्रद्धायाम् उदाने।
उदाने। (तै०आ० १०.३४.१, विरुद्ध पाठन, श्रद्धायाम् उदाने) निविष्टोऽमृतं जुहोमि। तै०आ० १०.३३.१, ३४.१; महाउप०१५.८, ९ देखें-श्रद्धायाम्
उदाने।
उदानो यज्ञेन कल्पतां स्वाहा। वा०सं० २२.३३ देखें-अपानो इत्यादि।
उद् आभ्यः देखें-उद् इद् आभ्यः।
उदायछतु रश्मिभिः। अ०वे० ५.३०.१५४
उदायते नमः। अ०वे० १७.१.२२२
उद् आयुर् उद् बलम् उत् कृतम् उत् कृत्याम् उन् मनीषाम् उद् इन्द्रियम्। अ०वे० ५.९.८ तुल०- उद् वाचम् उन्।
उद् आयुषा स्वायुषा। (अ०वे० सम् आयुषा)। अ०वे० ३.३१.१०१; वा०सं० ४.२८३; वा०सं०काण्व० २.७.५१; तै०सं० १.२.८.११, ६.१.११.१; मै०सं० १.२.६१, १५.४; का०सं० २.६१; श०ब्रा० ३.३.३.१४१; तै०आ० ४.४२.५१; आ०श्रौ०सू० १.३.२३१; आप०श्रौ०सू० १०.२७.९; पा०गृ०सू० ३.२.१४१; आ०मं०पा० २.५.१११ (आप०गृ०सू० ४.११.१८). प्रतीकः उद् आयुषा। आ०श्रौ०सू० १.१०.४; वै० सू० १३.१०; का०श्रौ०सू० ७.९.३; मा०श्रौ०सू० २.१.४.१९; कौ० सू० २४.३१; हि०गृ०सू० १.७.१०, २०.५, २.१७.१०
उदाराः केतुभिः सह। अ०वे० ११.१०.१२
उदारांश् च प्र दर्शय। अ०वे० ११.९.१७, १५७, २२७, २४७
उदाराणां समीक्षयन्। अ०वे० ११.९.६२
उदारान् गछोत वा नीहारान्। अ०वे० ६.११३.२२
उदावता त्वक्षसा पन्यसा च। ऋ०वे० ६.१८.९१
उदा वर्धन्ताम् अभिषाता अर्णाः। ऋ०वे० ५.४१.१४४
उद् आशवो रथा इव। अ०वे० ३.९.५३
उद् इतः शुक्रियं दधे। शा०गृ०सू० ६.४.१३
उद् इतस् त्रयो अक्रमन्। अ०वे० ४.३.११. प्रतीकः उद् इतः। कौ० सू० ५१.१
उदिताय नमः। अ०वे० १७.१.२२
उदिताय स्वाहा। तै०सं० ७.२.२०.१; का०सं० अश्व० २.१०; तै०ब्रा० ३.१.६.४, ८.१६.४; आप०श्रौ०सू० २०.१२.१०
उदिता यो निदिता वेदिता वसु। ऋ०वे० ८.१०३.१११
उदिता सूर आ ददे। ऋ०वे० ८.७२.१७२
उदितिर् असि। का०सं० ३९.६; आप०श्रौ०सू० १६.३०.१
उद् इतो गन्धर्वम् आवीवृताम। अ०वे० १४.२.३६२
उद् इतो यन्त्य् अभि षष्ठम् अह्नः। अ०वे० ८.९.६४
उद् इत् कृषति गाम् अविम्। तै०सं० ४.२.५.६३ देखें-उद् इद् वपतु तथा तद् उद् वपति।
उद् इत् ते वसुवित्तमाः। आप०श्रौ०सू० १३.२१.३१ देखें-उद् उ त्ये मधुमत्तमाः।
उद् इदम् मामकं वचः। अ०वे० १.२९.५२, ४.४.२२; तै०ब्रा० २.७.१६.४२ देखें-उद् अयं मामको।
उद् इद् आभ्यः (तै०सं० आप० श्रौ०सू० उद् आभ्यः) शुचिर् आ पूत एमि। ऋ०वे० १०.१७.१०४; अ०वे० ६.५१.२४; वा०सं० ४.२४; तै०सं०
१.२.१.१४; का०सं० २.१४; मै०सं० १.२.१४, १०.२, ३.६.२, ६१.१०; श०ब्रा० ३.१.२.१२; मा०श्रौ०सू० २.१.१.३०; आप०श्रौ०सू० १०.६.२. प्रतीकः उद् इद् आ भ्यः। का०श्रौ०सू० ७.२.१५
उद् इद् धूनोति वातो यथा वनम्। ऋ०वे० १०.२३.४४; अ०वे० २०.७३.५४
उद् इद् वपति दाशुषे। ऋ०वे० ८.६६.४२
उद् इद् वपतु (का०सं० ०ति) गाम् अविम्। अ०वे० ३.१७.३३; का०सं० १६.१२३; मै०सं० २.७.१२३, ९१.१८ नीचे देखें- उद् इत् कृषति।
उद् इन्द्र श्रवसे महे। ऋ०वे० ८.७०.९४
उद् इन्द्राग्नी स्वस्तये। अ०वे० ८.१.२४, १६४
उद् इन्द्राश्वमिष्टये। ऋ०वे० ८.६१.७४; सा०वे० १.२४०४, २.९३१४
उद् इन् नयाति सुकृतस्य लोकम्। अ०वे० ६.११९.१४, १२०.१४, १२१.२४
उद् इन् न्व् अस्य रिच्यते। ऋ०वे० ७.३२.१२१; अ०वे० २०.५९.३१; गो०ब्रा० २.४.३; आ०श्रौ०सू० ५.१६.२; शा०श्रौ०सू० ७.२४.३, १२.४.२२,
१८.८.१०; वै० सू० ३३.२४
उद् इमां मात्रां मिमीमहे। अ०वे० १८.२.४३१. इमां मात्रां का ऊह
उद् इहि देव सूर्य। तै०ब्रा० २.७.१६.४३
उद् इह्य् उद् इहि सूर्य। अ०वे० १७.१.६१, ७१
उद् ईं गव्यं सृजते सत्वभिर् धुनिः। ऋ०वे० ५.३४.८४
उदीची दिक्। अ०वे० ३.२७.४; वा०सं० १४.१३, १५.१३; तै०सं० ४.३.६.२, ४.२.२, ५.५.१०.२; का०सं० ७.२, १७.३, ८, २०.११, ३९.७; मै०सं०
१.५.४, ७१.१३, २.७.२०, १०५.१२, २.८.९, ११४.२, २.१३.२१, १६७.५; श०ब्रा० ८.३.१.१४, ६.१.८; तै०ब्रा० ३.११.५.२; आप०श्रौ०सू० ६.१८.३; आ०मं०पा० २.१७.१७ देखें-अगले दो।
उदीची दिक् सोमोऽधिपतिः स्वजो रक्षिताशनिर् इषवः। अ०वे० ३.२७.४ तुल०- उदीच्यै त्वा तथा अवस्थावा नामास्य्।
उदीची दिशाम्। तै०सं० ४.३.३.२ देखें-पूर्व किन्तु एक।
उदीचीनाँ अस्य पदो नि धत्तात्। (का०सं० पदः कृणुतात्)। मै०सं० ४.१३.४, २०३.१०; का०सं० १६.२१; आ०ब्रा०२.६.१३; तै०ब्रा० ३.६.६.१;
आ०श्रौ०सू० ३.३.१; शा०श्रौ०सू० ५.१७.३।
उदीचीनैः पथिभिर् वायुम् अद्भिः। अ०वे० १२.२.२९१. प्रतीकः उदीचीनैः। कौ० सू० ७१.१८, ८६.२१।
उदीचीम् आ तिष्ठ। (वा०सं०। श०ब्रा० रोह)। वा०सं० १०.१३; तै०सं० १.८.१३.१; मै०सं० २.६.१०, ६९.१७; का०सं० १५.७; तै०ब्रा० १.७.७.२; श०ब्रा० ५.४.१.६
उदीच्या त्वा दिशा मित्रावरुणाभ्यां देवतयानुष्टुभेन छन्दसाग्नेः पार्श्वम् उपदधामि। का०सं० २२.५ देखें-अगला।
उदीच्या त्वा दिशा सादयामि। तै०सं० ५.५.८.३; मै०सं० २.८.११, ११५.१५ देखें-पूर्व।
उदीच्या दिशः शालाया नमो महिम्ने स्वाहा देवेभ्यः स्वाह्येभ्यः। अ०वे० ९.३.२८
उदीच्या दिशापा तथा उदीच्या दिशा सहाप। देखें-उदीच्यां दिश्य्।
उदीच्या दिशोऽभिदासन्त्य् अस्मान्। अ०वे० ४.४०.४२
उदीच्यां त्वा दिशि पुरा संवृतः स्वधायाम् आ दधामि। अ०वे० १८.३.३३
उदीच्यां त्वा दिशि विश्वे देवाः षड्द्वितीयांश् चैव पञ्चविंशैर् अहोभिर् अभिषिञ्चन्त्व् एतेन च तृचेणैतेन च यजुषैताद्वितीयांश् च व्याहृतिभिर् वैराज्याय।
आ०ब्रा० ८.१९.१ तुल०- विश्वे देवा उदीच्यां।
उदीच्यां दिश्य् आप (मै०सं० उदीच्या दिशापा; का०सं० उदीच्या दिशाप; शा०श्रौ०सू० उदीच्या दिशा सहाप) ओषधयो वनस्पतयो मार्जयन्ताम्।
तै०सं० १.६.५.२; मै०सं० १.४.२, ४८.१२; का०सं० ५.५; आ०श्रौ०सू० १.११.७; शा०श्रौ०सू० ४.११.४
उदीच्यै त्वा दिशे सोमायाधिपतये स्वजाय रक्षित्रेऽशन्या इषुमत्यै। अ०वे० १२.३.५८ तुल०- उदीची दिक् सोमो तथा येऽस्यां स्थोदीच्यां।
उदीच्यै दिशे नमः। का०सं० अश्व० ११.४
उदीच्यै दिशे स्वाहा। वा०सं० २२.२४; तै०सं० ७.१.१५.१; मै०सं० ३.१२.८, १६३.५; का०सं० अश्व० १.६
उद् ईडितो वृषभ तिष्ठ शुष्मैः। तै० ब्रा० २.४.७.४३
उद् ईम् ऋतायुम् ईरयत्। ऋ०वे० ८.७९.६२
उद् ईरतां सूनृता उत् पुरंधीः। ऋ०वे० १.१२३.६१
उद् ईरताम् अवर उत् परासः। ऋ०वे० १०.१५.११; अ०वे० १८.१.४४१; वा०सं० १९.४९१; तै०सं० २.६.१२.३१; मै०सं० ४.१०.६१, १५७.४;
आ०ब्रा०३.३७.१२; आ०श्रौ०सू० २.१९.२२, ५.२०.६; आ०गृ०सू० २.४.६; नि० ११.१८१. प्रतीकः उद् ईरताम् अवरे। आप०श्रौ०सू० १.८.८; उद् ईरताम्। शा०श्रौ०सू० ३.१६.५, ८.६.१२, ७.१६ (१४.५७.११); वै० सू० ३०.१४, ३७.२३; मा०श्रौ०सू० ५.१.४.१८; कौ० सू० ८०.४३, ८७.१४, २९; बृ. दा. ६.१५९ तुल०- उदीराणा अवरे।
उद् ईरते त्रयस्त्रिंशाः। श०ब्रा० १३.५.४.१६३, १७३
उद् ईरय कवितमं कवीनाम्। ऋ०वे० ५.४२.३१; आ०श्रौ०सू० ३.७.१४. प्रतीकः उद् ईरय। शा०श्रौ०सू० ३.१३.१२ तुल०- बृ०दा० ५.३७ (ब)।
उद् ईरयथा (मै०सं० मा०श्रौ०सू० ०ता; अ०वे० का०सं० ०त) मरुतः समुद्रतः। ऋ०वे० ५.५५.५१; अ०वे० ४.१५.५१; तै०सं० २.४.८.२१; मै०सं०
२.४.७१, ४५.१; का०सं० ११.९१, ३०.४१ (द्वितीयांश); आ०श्रौ०सू० २.१३.७. प्रतीकः उदीरयता. मा०श्रौ०सू० ५.२.६.१७
उद् ईरयन्त वायुभिः। ऋ०वे० ८.७.३१
उद् ईरय पितरा जार आ भगम्। ऋ०वे० १०.११.६१; अ०वे० १८.१.२३१. खण्डः जार आ भगम्। नि० ३.१६
उद् ईरय प्रति मा सूनृता उषः। ऋ०वे० १.४८.२३
उदीराणा अवरे परे च। तै०ब्रा० २.६.१६.२२; आप०श्रौ०सू० ८.१५.१७२ तुल०- उद् ईरताम् अवर।
उदीराणा उतासीनाः। अ०वे० १२.१.२८१. प्रतीकः उदीराणाः। कौ० सू० २४.३३
उदीराणा यज्ञम् उपप्रयन्तः। ऋ०वे० ४.३९.५२, ७.४४.२२
उद् ईराथाम् ऋतायते। ऋ०वे० ८.७३.११. प्रतीकः उद् ईराथाम्। आ०श्रौ०सू० ४.१५.२; शा०श्रौ०सू० ६.६.२, १५.८.१३ तुल०- बृ. दा. ६.९४।
उद् ईर्ध्वं जीवो असुर् न आगात्। ऋ०वे० १.११३.१६१; मा०श्रौ०सू० २.७.५१. प्रतीकः उद् ईर्ध्वं जीवः। शा० गृ०सू० ४.१८.१२
उद् ईर्ष्व नार्य अभि जीवलोकम्। ऋ०वे० १०.१८.८१; अ०वे० १८.३.२१; तै०आ० ६.१.३१; आ०गृ०सू० ४.२.१८. प्रतीकः उद् ईर्ष्व नारि। शा०श्रौ०सू०
१६.१३.१३; वै० ता० ३८.३; उद् ईर्ष्व कौ० सू० ८०.४५; ऋ० वि० ३.८.४ तुल०- बृ. दा. ७.१३. यह और निम्न दो वाक्यांश उत्थापिन्यः की तरह निर्देशित हैं। (जाँचें- ऋचः) शा०श्रौ०सू० १६.१३.१३. तुल०- नीचे उत् तिष्ठ प्रेहि।
उद् ईर्ष्वातः पतिवती। (आ०मं०पा० ०वति) ह्य् एषा। ऋ०वे० १०.८५.२११; आ०मं०पा० १.१०.२१ (आप०गृ०सू० ३.८.१०). प्रतीकः उद् ईर्ष्वातः
पतिवती। शा०श्रौ०सू० १६.१३.१३; शा०गृ०सू० १.१९.१ तुल०- अगला।
उद् ईर्ष्वातो विश्वावसो। ऋ०वे० १०.८५.२२१; शा०श्रौ०सू० १६.१३.१३; आ०मं०पा० १.१०.११ (आप०गृ०सू० ३.८.१०) देखें-उत् तिष्ठेतो तथा
तुलना पूर्व।
उद्-उज् जिहानो अभिकामम् ईरयन्। तै०ब्रा० २.५.४.५१
उद् उ ज्योतिर् अमृतं विश्वजन्यम्। ऋ०वे० ७.७६.११; नि० ११.१० तुल०- बृ. दा. ६.११ (ब)।
उद् उ तिष्ठ ध्रुवा त्वं। वा०सं० ११.६४२; श०ब्रा० ६.५.४.१३ देखें-ऊर्ध्वा तिष्ठ इत्यादि।
उद् उ तिष्ठ सवितः श्रुध्य् अस्य। ऋ०वे० ७.३८.२१
उद् उ तिष्ठ स्वध्वर। ऋ०वे० ८.२३.५१; वा०सं० ११.४११; तै०सं० ४.१.४.११, ५.१.५.३; मै०सं० २.७.४१, ७८.११, ३.१.५, ७.७, ४.९.१२, १३४.२;
का०सं० १६.४१; श०ब्रा० ६.४.३.९; आप०श्रौ०सू० १६.३.८; मा०श्रौ०सू० ३.५.४, ६.१.१. प्रतीकः उद् उ तिष्ठ। का०श्रौ०सू० १६.३.७
उद् उत्तमं वरुण पाशम् अस्मत्। ऋ०वे० १.२४.१५१; अ०वे० ७.८३.३१, १८.४.६९१; आ०सं० १.४१; वा०सं० १२.१२१; तै०सं० १.५.११.३१,
४.२.१.३१, ५.२.१.३; का०सं० ३.८१, १६.८१, १९.११, २१.१३; मै०सं० १.२.१८१, २८.८, २.७.८, ८५.१३, ३.२.१, १५.१९, ४.१०.४, १५३.९, ४.१४.१७१, २४६.५; श०ब्रा० ६.७.३.८; सा०मं०ब्रा० १.७.१०१; हि०गृ०सू० १.९.१०. प्रतीकः उद् उत्तमं वरुण पाशम्। गो०गृ०सू० ३.४.२३; मा०गृ०सू० १.२३.२७; सा० वि० ब्रा० २.१.५, ९; उद् उत्तमं वरुण। तै० ब्रा० २.८.१.६; शा०श्रौ०सू० ६.१०.११, ८.११.५; शा०गृ०सू० ५.२.४; उद् उत्तमम्। तै०सं० २.५.१२.१, ४.२.११.२; मै०सं० ४.१४.३, २१८.१३; का०सं० ४०.११; तै०ब्रा० २.७.१६.४; तै०आ० २.४.१; वै० ता० २८.१७; का०श्रौ०सू० १६.५.१७, २५.१.११;
आप०श्रौ०सू० ३.१३.१, ७.२७.१६, ९.८.७, २०.५ (भाष्य), १६.१०.१४, १७.२२.३; मा०श्रौ०सू० ३.१.२९, ५.१.३.२६, ६.१.४; कौ० सू० ८२.८; ख०गृ०सू० ३.१.२२; पा०गृ०सू० १.२.८, २.६.१५; बृ०प०सं० २.१२५, १३१; उत्। मा०ध०सू० ८.१०६
उद् उत्तमं मुमुग्धि नः। (मा०श्रौ०सू० मत्)। ऋ०वे० १.२५.२११; का०सं० २१.१३१; तै०ब्रा० २.४.२.६१ (प्रकरण, त्रुटिपूर्ण तद् ’उत्तमं‘ इत्यादि);
मा०श्रौ०सू० ३.१.२९१
उद् उत्तरम् आ रोहन्ती। आ०मं०पा० १.६.५१ (आप०गृ०सू० २.५.२२।
उद्-उत् ते मधुमत्तमाः। देखें-उद् उ त्ये इत्यादि।
उद् उ त्यच् चक्षुर् महि मित्रयोर् आ। ऋ०वे० ६.५१.११ तुल०- बृ. दा. ५.११८।
उद् उ त्यं जातवेदसम्। ऋ०वे० १.५०.११; अ०वे० १३.२.१६१, २०.४७.१३१; सा०वे० १.३११; वा०सं० ७.४११, ८.४११, ३३.३११; तै०सं० १.२.८.२१,
४.४३.११, २.३.८.२, ४.१४.४, ६.१.११.४; मै०सं० १.३.३७१, ४३.६; का०सं० ४.९१, ११.१, ३०.५१; आ०ब्रा०४.९.१०; ष०ब्रा० ५.१२; अ० ब्रा० १२; श०ब्रा० ४.३.४.९१, ६.२.२१; आ०श्रौ०सू० ६.५.१८; शा०श्रौ०सू० ९.२०.२१, १८.२.२, ३, ५; वै० ता० ३३.५, ३९.१६; आप०श्रौ०सू० १०.२७.१०, १९.२३.४, २१.२१.७; मा०श्रौ०सू० २.४.५.४, ७.२.५; शा०गृ०सू० ४.६.४; मा०गृ०सू० १.२.४, १९.४; नि० ७.२०, १२.१५१; शङ्ख० ९.१७. प्रतीकः उद् उ त्यम्। तै०सं० २.२.१२.१, ५.१२.१, ३.१.११.८; का०सं० ९.१९, १०.१३, १३.१६, २१.१४; मै०सं० ४.९.११, १३२.१०, ४.९.१२, १३४.३; तै०ब्रा० ३.१.३.३, ७.११.२; तै०आ० ४.११.८, २०.३, ५.९.११; का०श्रौ०सू० १०.२.५, १३.२.१२; वै० ता० २१.२३; आप०श्रौ०सू० ३.११.२, ९.८.७, १२.३, १३.५.७, १५.१६.१०, १७.१२; हि०गृ०सू० १.९.९; बौ०ध०सू० २.५.८.१२, १०.१७.३९, १८.७; ल. व्यास० सं० २.२६; बृ०प०सं० २.५३, ५८; उत्। ऋ० वि० १.१९.१ तुल०- बृ. दा. ३.११३।
उद् उ त्यद् दर्शतं वपुः। ऋ०वे० ७.६६.१४१; आ०श्रौ०सू० ६.७.६, ७.४.३. प्रतीकः उद् उ त्यद् दर्शतम्। शा०श्रौ०सू० ११.१३.२७, १३.८.२ तुल०- बृ. दा. ६.९ (ब)।
उद् उ त्ये अरुणप्सवः। ऋ०वे० ८.७.७१
उद् उ त्ये (मै०सं० मा०श्रौ०सू० उद्-उत् ते) मधुमत्तमाः। ऋ०वे० ८.३.१५१; अ०वे० २०.१०.११, ५९.११; सा०वे० १.२५११, २.७१२१; मै०सं०
१.३.३९१, ४६.५; पं०वि०ब्रा० १५.१०.३; आ०श्रौ०सू० ७.४.३; शा०श्रौ०सू० ७.२३.५, १२.४.२२; वै० ता० २२.११, २७.१२, ३३.२४. प्रतीकः उद् उ त्ये (मा०श्रौ०सू० उद्-उत् ते) मधुमत्तमा गिरः। गो०ब्रा० २.४.२; मा०श्रौ०सू० २.५.४.३८ देखें-उद् इत् ते।
उद् उ त्ये सूनवो गिरः। ऋ०वे० १.३७.१०१; सा०वे० १.२२११
उद् उ त्वा विश्वे देवाः। वा०सं० १२.३११, १७.५३१; तै०सं० ४.२.३.११, ६.३.११, ५.२.२.१, ४.६.१; मै०सं० २.७.१०१, ८७.९, ३.२.२, १७.२, ३.३.८,
४०.१३; का०सं० १६.१०१, १८.३१, १९.१२, २१.८; श०ब्रा० ६.८.१.७, ९.२.३.७; आप०श्रौ०सू० ५.१३.४, १६.१२.४, १७.१४.६; मा०श्रौ०सू० ६.१.४, ६.२.५. प्रतीकः उद् उ त्वा। मै०सं० २.१०.५, १३६.१३; का०श्रौ०सू० १६.६.१६, १८.३.१८
उद् उत्सं शतधारम्। अ०वे० ३.२४.४१
उद् उब्जैनां महते वीर्याय। अ०वे० ११.१.७२
उद् उ ब्रह्माण्य् ऐरत श्रवस्या। ऋ०वे० ७.२३.११; अ०वे० २०.१२.११; सा०वे० १.३३०१; आ०ब्रा०६.१८.३, २०.७; का०ब्रा० २९.६; गो०ब्रा० २.४.२,
६.१, २; ऐ०आ० ५.२.२.३; वै० ता० २२.१३. प्रतीकः उद् उ ब्रह्माणि। आ०श्रौ०सू० ७.४.९; शा०श्रौ०सू० ७.२३.८, १२.४.३, १८.१९.९. उद्-उ-ब्रह्मीय की तरह निर्देशित (जाँचें- सूक्त) शा०श्रौ०सू० १८.१९.१०, २०.६
उदुम्बर ऊर्जा। तै०सं० ७.४.१२.१; का०सं० अश्व० ४.१
उदुम्बर रेणोर्जम्। तै०सं० ७.३.१४१; का०सं० अश्व० ३.४
उद् उ श्रिय उषसो रोचमानाः। ऋ०वे० ६.६४.११. प्रतीकः उद् उ श्रिये। आ०श्रौ०सू० ४.१४.२।
उद् उषा उद् उ सूर्यः। अ०वे० ४.४.२१ नीचे देखें- उद् असाव्।
उद् उ ष्टुतः समिधा यह्वो अद्यौत्। ऋ०वे० ३.५.९१
उद् उ ष्य देवः सविता दमूनाः। ऋ०वे० ६.७१.४१; आ०ब्रा०५.८.७; का०ब्रा० २३.३; श०ब्रा० १३.५.१.११; आ०श्रौ०सू० ८.८.६; शा०श्रौ०सू०
१०.६.१८
उद् उ ष्य देवः सविता ययाम। ऋ०वे० ७.३८.११ तुल०- बृ. दा. ५.१६७।
उद् उ ष्य देवः सविता सवाय। ऋ०वे० २.३८.११; आ०ब्रा०५.१३.९; का०ब्रा० २३.८; शा०श्रौ०सू० १०.८.१४. प्रतीकः उद् उ ष्य देवः।
आ०श्रौ०सू० ८.८.८
उद् उ ष्य देवः सविता हिरण्यया। ऋ०वे० ६.७१.११; आ०ब्रा०१.२२.३, ४.३२.३; का०ब्रा० ८.७, २०.४, २१.३, २२.५; आ०श्रौ०सू० ४.७.४, ७.४.१२,
९.५.५; शा०श्रौ०सू० ५.१०.१२, १०.४.१४, १४.३.१२
उद् उ ष्य वः सविता सुप्रणीतयः। ऋ०वे० ८.२७.१२१
उद् उ ष्य शरणे दिवः। ऋ०वे० ८.२५.१९१
उद् उ स्तोमासो अश्विनोर् अबुध्रन्। ऋ०वे० ७.७२.३१
उद् उस्र तिष्ठ प्रति तिष्ठ मा रिषः। तै० ब्रा० ३.७.८.२१; आप०श्रौ०सू० ९.१८.११ तुल०- उच् छाग, उद् वशे तथा उन् मेष।
उद् उस्रा आकर् वि हि तिस्र आवः। ऋ०वे० १०.६७.४४; अ०वे० २०.९१.४४
उद् उस्रा आ जन्न् उषसो हुवानाः। ऋ०वे० ४.१.१३.४
उद् उस्रिया असृजत स्वयुग्भिः। ऋ०वे० १०.६७.८४; अ०वे० २०.९१.८४
उद् उस्रिया असृजद् इन्द्रो अर्कैः। ऋ०वे० ३.३१.११२
उद् उस्रियाः पर्वतस्य त्मनाजत्। ऋ०वे० १०.६८.७४; अ०वे० २०.१६.७४
उद् उस्रिया जनिता यो जजान। ऋ०वे० ३.१.१२३
उद् उस्रियाणाम् असृजन् निदानम्। ऋ०वे० ६.३२.२४
उद् उस्रियाः सृजते (तै०ब्रा सचते) सूर्यः सचा। ऋ०वे० ७.८१.२१; सा०वे० २.१०२१; तै०ब्रा० ३.१.३.२१
उद् उस् स्वरुर् नवजा नाक्रः। ऋ०वे० ४.६.३३
उद् उ स्वानेभिर् ईरते। ऋ०वे० ८.७.१७१
उद् उह्य प्रति धावतात्। अ०वे० १९.२५.१४
उद् ऊ अयाँ उपवक्तेव बाहू। ऋ०वे० ६.७१.५१
उद् ऊपथुर् अश्विना वन्दनाय। ऋ०वे० १.११७.५४
उद् ऊपथुर् दशमे अश्विनाहन्। ऋ०वे० १.११७.१२४
उद् ऊर्वाद् गा असृजो अङ्गिरस्वान्। ऋ०वे० ६.१७.६४
उद् ऊ षु णो वसो महे। ऋ०वे० ८.७०.९१
उद् ऊ षु मह्यै मघवन् मघत्तये। ऋ०वे० ८.७०.९३
उद् ऊहथुर् अर्णसो अस्रिधानैः। ऋ०वे० ७.६९.७२; मै०सं० ४.१४.१०२, २३०.७; तै०ब्रा० २.८.७.९२
उद् एजतु प्रजापतिः। अ०वे० ४.४.२३
उद् एणीव वारणी। अ०वे० ५.१४.१११
उद् एत प्रजाम् उत (का०सं० आप०श्रौ०सू० आयुर) ववर्चो दधानाः। मै०सं० १.३.३९३, ४६.८; का०सं० ४.१३१, २९.३; आप०श्रौ०सू० १३.२२.११
उद् एतु श्रीर् उषसः कल्पयन्ती। कौ० सू० १०१.२१
उद् एतु हृदयाद् अधि। अ०वे० ६.७६.१४
उद् एत्य् अव चाहभिः। तै०आ० १.९.५२ देखें-उच् चैत्य्।
उद् एनं सोमो अंशुमान्। अ०वे० ८.१.२२
उद् एनम् उत्तरं। (वा०सं० तै०सं० का०सं० । श०ब्रा० उत्तरां) नय। अ०वे० ६.५.११; वा०सं० १७.५०१; तै०सं० ४.६.३.११, ५.४.६.१; मै०सं०
२.१०.४१, १३५.३, ३.३.८, ४०.१२; का०सं० १८.३१; श०ब्रा० ९.२.२.७; वै० सू० २९.१५; आप०श्रौ०सू० १७.१४.५; मा०श्रौ०सू० ६.२.५; कौ० सू० ४.९, ५९.७. प्रतीकः उद् एनम्। का०श्रौ०सू० १८.३.१४ देखें-उद् अस्माँ।
उद् एनं भगो अग्रभीत्। अ०वे० ८.१.२१
उद् एनं मरुतो देवाः। अ०वे० ८.१.२३
उदेव यन्त (सा०वे० ग्मन्त) उदभिः। ऋ०वे० ८.९८.७३; अ०वे० २०.१००.१३; सा०वे० १.४०६३, २.६०३
उद् एषां बाहू (मै०सं० मा०श्रौ०सू० बाहून्) अतिरम्। वा०सं० ११.८२१; तै०सं० ४.१.१०.३१, ५.१.१०.२; मै०सं० २.७.७१, ८४.४; का०सं० १६.७१,
१९.१०; श०ब्रा० ६.६.३.१५१; तै०आ० २.५.३१; आप०श्रौ०सू० १६.१०.७; मा०श्रौ०सू० ६.१.३
उदेष्यते स्वाहा। तै०सं० ७.२.२०.१; का०सं० अश्व० २.१०; तै०ब्रा० ३.१.६.४, ८.१६.४; आप०श्रौ०सू० २०.१२.१०
उद् एहि मृत्योर् गम्भीरात्। अ०वे० ५.३०.११३
उद् एहि वाजिन् यो अप्स्व् (तै०ब्रा० यो अस्य् अप्स्व्) अन्तः। अ०वे० १३.१.११; तै०ब्रा० २.५.२.११. प्रतीकः उद् एहि वाजिन्। कौ० सू० ४९.१८.
रोहितः। चूलिकाउप० ११; जैसे रोहितानि की तरह निर्देशित (जाँचें- सूक्तानि)। अ०वे० १९.२३.२३; कौ० सू० ९९.४
उद् एहि वेदिं प्रजया वर्धयैनाम्। (मा०श्रौ०सू० ०यास्मान्)। अ०वे० ११.१.२११; मा०श्रौ०सू० १.६.१.२११. प्रतीकः उद् एहि वेदिम्। कौ० सू०
६१.४१
उद् एह्य् अग्ने अधि मातुः पृथिव्याः। का०सं० ७.१२१, ३८.१२१; आप०श्रौ०सू० ५.९.८१, १६.६.६; मा०श्रौ०सू० १.५.२.१७१
उद् आ ऐरयतं ममृवांसम् अश्विना। ऋ०वे० १०.३९.९२
उद् ओषधीनां रसेन। अ०वे० ३.३१.१०२; तै०सं० १.२.८.१२; मै०सं० १.२.६२, १५.४; तै०आ० ४.४२.५२; आ०श्रौ०सू० १.३.२३२; आ०मं०पा०
२.५.११२ देखें-उद् रसेनौ०।
उद् ओषधीर् जिहते पिन्वते स्वः। (तै०आ० सुवः)। ऋ०वे० ५.८३.४२; मै०सं० ४.१२.५२, १९३.१; तै०आ० ६.६.२२
उद् गा आजद् अङ्गिरोभ्यः। ऋ०वे० ८.१४.८१; अ०वे० २०.२८.२१, ३९.३१; सा०वे० २.९९११; आ०ब्रा०६.७.६१; गो०ब्रा० २.५.१३१
उद् गा आजद् अभिनद् ब्रह्मणा वलम्। ऋ०वे० २.२४.३३
उद्गातः किं स्तुतं स्तोत्रं होता प्रातरनुवाकेनान्वशंसीत्। ष०ब्रा० १.४.७
उद्गातर् अप त्वा वृणे शतेन च निष्केण चाश्वो म उद्गास्यति। ला०श्रौ०सू० ९.९.१९
उद्गातर् उप त्वा ह्वये शतेन चैव निष्केण च त्वं एव म उद्गास्यसि। ला०श्रौ०सू० ९.९.२१
उद्गातर् उप मा ह्वयस्व। ष०ब्रा० २.५, २.६, २.७
उद्गातर् देवयजनं मे देहि। (आप०श्रौ०सू० धेहि)। ष०ब्रा० २.१०; आप०श्रौ०सू० १०.३.१
उद्गातर् हये-हय उद्गातः। श०ब्रा० १३.५.२.६
उद्गातस् त्वं म उद्गातासि। मा०श्रौ०सू० २.१.१.४
उद्गातः सामानि। (मा०श्रौ०सू० विरुद्ध पाठन साम) गाय। गो०ब्रा० २.२.६; मा०श्रौ०सू० २.५.४.२५, ४.२.१०, ४.४.११ तुल०- गाय, साम गाय तथा
सामनी गाय।
उद्गातारं नृचक्षसम्। आप०श्रौ०सू० १२.१९.२२
उद्गातेव शकुने साम गायसि। ऋ०वे० २.४३.२१; आ०मं०पा० १.१३.१०१ (आप०गृ०सू० ३.९.३); हि०गृ०सू० १.१६.१८१
उद्गात्रा संख्यापय। (आप०श्रौ०सू० पत्नीं संख्यापय)। श०ब्रा० ४.४.२.१७; का०श्रौ०सू० १०.६.२०; आप०श्रौ०सू० १३.१४.११, १४.१.७
उद् गावो यन्तु मिनतीर्। (पढें- मिमतीर्?) ऋतेन। ऋ०वे० १०.१०८.११२
उद् गा हरिभिर् आजत। ऋ०वे० ३.४४.५४
उद्गाीथः प्रस्तुतं स्तुतम्। ऋ०वे० ११.७.५२
उद्गीथम् असि। श०ब्रा० १४.९.३.९; बृ० उ० ६.३.९
उद्गीथेन त्वा छन्दसा सादयामि। मै०सं० २.१३.४, १५३.१४; आप०श्रौ०सू० १७.१०.१
उद्गीयमानम् असि। श०ब्रा० १४.९.३.९; बृ० उ० ६.३.९
उद्गृहीताय स्वाहा। वा०सं० २२.२६; तै०सं० ७.५.११.२; का०सं० अश्व० ५.२
उद्गृह्णते स्वाहा। वा०सं० २२.२६; तै०सं० ७.५.११.२; का०सं० अश्व० ५.२
उद् गोत्राणि ससृजे दंसनावान्। ऋ०वे० ३.३९.४४
उद्ग्रहीष्यते स्वाहा। तै०सं० ७.५.११.२; का०सं० अश्व० ५.२
उद्ग्राभं च निग्राभं च। (मै०सं० का०सं० मा०श्रौ०सू० उद्ग्राभश् च निग्राभश् च)। वा०सं० १७.६४१; तै०सं० १.१.१३.११, ६.४.२.१, ४.६.३.४१;
मै०सं० १.१.१३.१, ८.१५, ३.३.८, ४१.१२; का०सं० १.१२१, १८.३१; श०ब्रा० ९.२.३.२२१; आप०श्रौ०सू० ३.५.५; मा०श्रौ०सू० १.३.४.७
उद्ग्राभेणोद् अग्रभीत्। (मै०सं० अजिग्रभत्; का०सं० १.१२२, अजीग्रभम्; का०सं० १८.३२, अजीगृभम्)। वा०सं० १७.६३२; तै०सं० १.१.१३.१२,
६.४.२२, ४.६.३.४२, ५.४.६.६२; मै०सं० १.१.१३२, ८.१३, ३.३.८, ४१.९; का०सं० १.१२२, १८.३२, २१.८; श०ब्रा० ९.२.३.२१२
उद् घेद् अभि श्रुतामघम्। ऋ०वे० ८.९३.११,। अ०वे० २०.७.११; सा०वे० १.१२५१, २.८००१; गो०ब्रा० २.३.१४; ऐ०आ० ५.२.३.२; आ०श्रौ०सू०
९.११.१५; शा०श्रौ०सू० १८.२.७२; वै० सू० २१.२, ३३.२. प्रतीकः उद् घेद् अभि आ०श्रौ०सू० ५.१०.२८, ६.४.१०; शा०श्रौ०सू० ७.१२.४,
९.११.२, १२.२.७
उद् दर्शताद् ऊपथुर् वन्दनाय। ऋ०वे० १.११६.११४
उद् दिवं (का०सं० द्यां) स्तभान। वा०सं० ५.२७; तै०सं० १.३.१.२, ६.१, ६.२.१०.४, ३.४.३; का०सं० २.१२; श०ब्रा० ३.६.१.१५; पं०वि०ब्रा० ६.४.२;
आप०श्रौ०सू० ७.१०.७, ११.९.१३. प्रतीकः उद् दिवम् का०श्रौ०सू० ८.५.३४ देखें-दिवम् अग्रेणो०।
उद्वीप्यस्व जातवेदः। तै०आ० १०.१.४१; कौ० सू० ७०.११; आ०मं०पा० १.९.९१ (आप०गृ०सू० ३.८.५); हि०गृ०सू० १.१८.५१; बौ०ध०सू०
१.४.६.२; महाना०उप०२.९१
उद् देव्या उषसो भानुर् अर्त। ऋ०वे० ४.१.१७२
उद् द्यां स्तभान। देखें-उद् दिवं इत्यादि।
उद् द्यां अङ्गिरसो ययुः। सा०वे० १.९२४ देखें-द्यां अङ्गिरसो।
उद् द्यां अस्तभ्ना ओजसा। ऋ०वे० १०.१५३.३३; अ०वे० २०.९३.६३
उद् द्यां अस्तभ्नाद् वृषभो मरुत्वान्। ऋ०वे० ६.४७.५४
उद् द्यां इवेत् तृष्णजो नाथितासः। ऋ०वे० ७.३३.५१
उद् द्यां एषि रजः पृथु। आ०सं० ५.१२१ देखें-वि द्यान् इत्यादि।
उद्द्रावाय स्वाहा। वा०सं० २२.८; तै०सं० ७.१.१३.१; मै०सं० ३.१२.३, १६१.१; का०सं० अश्व० १.४
उद्द्रुताय स्वाहा। वा०सं० २२.८; तै०सं० ७.१.१३.१; मै०सं० ३.१२.३, १६१.१; का०सं० अश्व० १.४
उद्धन्यमानम् अस्या अमेध्य। तै०ब्रा० १.२.१.११; आप०श्रौ०सू० ५.४.११
उद्धमाधम संधम। तै०आ० १.१२.१२
उद् धर। (मा०श्रौ०सू० धराहवनाीयम्) का०श्रौ०सू० ४.१३.१; आप०श्रौ०सू० ६.१.४ (द्वितीयांश); मा०श्रौ०सू० १.६.१.१
उद् धरामि। का०सं० ११.८
उद् धर्षन्तां मघवन् वाजिनानि। अ०वे० ३.१९.६१. प्रतीकः उद् धर्षन्ताम्। वै० सू० ३४.१६ तुल०- उद् धर्षय।
उद्धर्षयन्त्य् उक्षणः। ऋ०वे० ५.२७.५२
उद् धर्षय मघवन्न्। (अ०वे० सत्वनाम्) आयुधानि। ऋ०वे० १०.१०३.१०१; अ०वे० ५.२०.८२; सा०वे० २.१२०८१; वा०सं० १७.४२१; तै०सं०
४.६.४.४१ तुल०- उद्धर्षन्तां।
उद्धर्षिणं मुनिकेशम्। अ०वे० ८.६.१७१
उद्धिता तन्वे भव। अ०वे० ९.३.६५
उद् धूमासो अरुषासो दिविस्पृशः। ऋ०वे० ७.१६.३३; तै०सं० ४.४.४.५३; का०सं० ३९.१५३
उद्धृतासि वराहेण। तै०आ० १०.१.८२; महाना०उप०४.५१
उद् ध्रियताम् अग्नौ च क्रियताम्। आप० श्रौ०सू० सं०२.७.१७.१८
उद् ध्र्रियमाण उद् धर पाप्मनो मा। (मा०श्रौ०सू० माम्) आ०श्रौ०सू० २.२.३१; शा०श्रौ०सू० २.६.६१; आप०श्रौ०सू० ६.१.७१; मा०श्रौ०सू० १.६.१.३१; आ०मं०पा० २.१५.१२१ (आप०गृ०सू० ७.१७.७।
उद्नः शिपालम् इव वात आजत्। ऋ०वे० १०.६८.५२; अ०वे० २०.१६.५२
उद्नाग्निम् इव शमय। अ०वे० ७.४५.२४
उद्ना न नावम् अनयन्त धीराः। ऋ०वे० ५.४५.१०३
उद्ना वज्रो अभीवृतः। ऋ०वे० ८.१००.९२
उद्नेव कोशं वसुना न्यृष्टम्। ऋ०वे० ४.२०.६४
उद्नो दत्तोदधिं। (का०सं० १८.१५२, देह्य् उदधिं) भिन्त्त। तै०सं० २.४.८.१, ४.७.१३.२; का०सं० ११.९ (तृतीयांश), १८.१५२ देखें-अपो दत्तो
०।
उद्नो दिव्यस्य नो देहि। (मै०सं० धातः) तै०सं० २.४.८.२३, ३.५.५.२३; मै०सं० १.३.२६३, ३९.१२; का०सं० ११.९३ देखें-ऊध्नो इत्यादि।
उद्नो ह्रदम् अपिबज् जर्हृषाणः। ऋ०वे० १०.१०२.४१
उद् बलस्याभि नस् त्वचम्। मा०श्रौ०सू० ९.४.१२ देखें-उद् वलस्याभिनत्।
उद् बुध्यध्वं समनसः सखायः। ऋ०वे० १०.१०१.११ तुल०- बृ. दा. ८.१०।
उद् बुध्यस्वाग्ने प्रति जागृह्य् एनं। (वा०सं० का०सं० । श०ब्रा० जागृहि त्वं)। वा०सं० १५.५४१, १८.६११; तै०सं० ४.७.१३.५१; मै०सं० २.१२.४१,
१४८.६; का०सं० १८.१८१; श०ब्रा० ८.६.३.२३; आप०श्रौ०सू० ६.१.३१. प्रतीकः उद् बुध्यस्वाग्ने। श०ब्रा० ९.५.१.४७; आप०श्रौ०सू० ३.१३.१, ९.८.७; हि०गृ०सू० १.२६.१०; उद् बुध्यस्व। हि०गृ०सू० १.२६.२०; या०ध०सू० १.२९९; बृ०प०सं० ९.६४, ३०७
उद् भरामि स मा बिभेः। अ०वे० ८.२.२३४
उद्भवः (आप०श्रौ०सू० ०व) स्थ। मै०सं० १.८.४, ११९.१२; का०सं० ६.७ (द्वितीयांश); आप०श्रौ०सू० ६.६.८; मा०श्रौ०सू० १.६.१.१६
उद्भिन्दतीं संजयन्तीम्। अ०वे० ४.३८.११; कौ० सू० ४१.१३
उद्भिन्नं राज्ञः। मै०सं० ४.४.६, ५७.१२ देखें-औ औद्भिद्यं।
उद्यंस् तेजांस्य् आ ददे। अ०वे० ७.१३.१२
उद्यंस् त्वं देव सूर्य। अ०वे० १३.१.३२१
उद् यछध्वं समनसो घृताचीः। ऋ०वे० ७.४३.२२
उद् यछध्वम् अप रक्षो हनाथ। अ०वे० १४.१.५९१. प्रतीकः उद् यछध्वम्। कौ० सू० ७६.३२
उद् यछेध्मम्। श०ब्रा० ९.२.३.१; का०श्रौ०सू० १८.३.१६
उद्यतस्रुचे भवसि श्रवाय्यः। ऋ०वे० १.३१.५२
उद्यताम् इव सूर्यः। पा०गृ०सू० १.३.८२; मा०गृ०सू० १.९.८२ देखें-विद्युताम् इत्यादि।
उद्यते नमः। अ०वे० १७.१.२२; वै० सू० ११.१६
उद्यते स्वाहा। तै०सं० ७.२.२०.१; का०सं० अश्व० २.१०; तै०ब्रा० ३.१.६.४, ८.१६.४; आप०श्रौ०सू० २०.१२.१०
उद्यतो दिवम् आ तन्वन्ति रश्मिभिः। तै०सं० ४.२.९.४२, ५.७.६.३२ देखें-दिवम् आ तन्वन्ति।
उद्यत्य यन्त्य् ओजसा। अ०वे० ८.८.१२२
उद्यत्य् असि। का०सं० ३९.६; आप०श्रौ०सू० १६.३०.१
उत् यत् सहः सहस आजनिष्ट। ऋ०वे० ५.३१.३१. प्रतीकः उद् यत् सहः। शा०श्रौ०सू० ९.१४.३
उद् यद् इन्द्रो महते दानवाय। ऋ०वे० ५.३२.७१
उद् यद् ब्रध्नस्य विष्टपम्। ऋ०वे० ८.६९.७१; अ०वे० २०.९२.४१; आ०ब्रा० ४.४.७; का०ब्रा० १७.३; आ०श्रौ०सू० ६.२.१२. प्रतीकः उद् यद्
ब्रध्नस्य। शा०श्रौ०सू० ९.६.१८
उद्यन्तं त्वादित्यानूद् इयासम्। सा०मं०ब्रा० २.५.१५; गो०गृ०सू० ४.६.१२. प्रतीकः उद्यन्तं त्वा। ख०गृ०सू० ४.१.२६
उद्यन्तं त्वा मित्रमहः। ऋ०वे०खि० १.५०.३१ तुल०- अगला तथा तच् चक्षुर् देवहितं।
उद्यन्तं त्वा मित्रमहो दिवे-दिवे। ऋ०वे० १०.३७.७३ तुल०- पूर्व।
उद्यन्ता गिरो यदि च त्मना भूत्। ऋ०वे० १.१७८.३४
उद्यन् त्वचम् इव भूम्याः। अ०वे० १९.२८.४३
उद्यन् नक्षत्रम् अर्चिवत्। (तै०ब्रा ०मत्)। ऋ०वे० ७.८१.२२; सा०वे० २.१०२२; तै०ब्रा० ३.१.३.२२
उद्यन्न् अद्य मित्रमहः। ऋ०वे० १.५०.१११; तै०ब्रा० ३.७.६.२११, २२१; आप०श्रौ०सू० ४.१५.११ (द्वितीयांश) तुल०- बृ. दा. ३.११४; ऋ० वि०
१.१९.३. तुल०- अनु सूर्यम्।
उद्यन्न् अद्य वि नो भज। ऋ०वे०खि० १.५०.२१; तै०ब्रा० ३.७.६.२२१; आप०श्रौ०सू० ४.१५.११
उद्यन्न् आदित्यः क्रिमीन् हन्तु। अ०वे० २.३२.११. प्रतीकः उद्यन्न् आदित्यः। कौ० सू० २७.२१ तुल०- अगला।
उद्यन्न् आदित्य रश्मिभिः। अ०वे० ९.८.२२३ तुल०- उद्यन् सूर्यो रश्मिभिर् तथा पूर्व।
उद्यन्न् आदित्यो द्रविणेन तेजसा। अ०वे० ९.२.१५३
उद्यन् पुरस्ताद् भिषग् अस्तु चन्द्रमाः। कौ० सू० ४२.१७३
उद्यन् भ्राजभृष्टिभिर् (पा०गृ०सू० ०भृष्टिर्) इन्द्रो मरुद्भिर् अस्थात् प्रातर्यावभिर् अस्थात्। सा०मं०ब्रा० १.७.६; पा०गृ०सू० २.६.१६. प्रतीकः उद्यन् भ्राजभृष्टिभिः। गो०गृ०सू० ३.४.२०; उद्यन्। ख०गृ०सू० ३.१.१९
उद्यन् भ्राजभृष्टिभिर् इन्द्रो मरुद्भिर् अस्थात् सांतपनेभिर् अस्थात्। सा०मं०ब्रा० १.७.७ देखें-अगला एक छो़डकर।
उद्यन् भ्राजभृष्टिभिर्। (पा०गृ०सू० ०भृष्टिर्) इन्द्रो मरुद्भिर् अस्थात् सायंयावभिर् अस्थात्। सा०मं०ब्रा० १.७.८; पा०गृ०सू० २.६.१६
उद्यन् भ्राजभृष्टिर् इन्द्रो मरुद्भिर् अस्थाद् दिवायावभिर् अस्थात्। पा०गृ०सू० २.६.१६ देखें-पूर्व किन्तु एक।
उद्यन् मित्राय वरुणाय सत्यम्। ऋ०वे० ७.६०.१२; मै०सं० ४.१२.४२, १८७.१३
उद्यन् मे शुक्र आदित्यः। वै० सू० १४.१५
उद्यन् रश्मीन् आ तनुषे। अ०वे० १३.२.१०१
उद्यन् समुद्राद् उत वा पुरीषात्। ऋ०वे० १.१६३.१२; वा०सं० २९.१२२; तै०सं० ४.२.८.१२, ६.७.१२; मै०सं० १.६.२.२, ८६.१५; का०सं० ३९.१२; वै०
सू० ६.१२
उद्यन् सुवर्गो लोकस् त्रिषु लोकेषु रोचय। आप०श्रौ०सू० ६.६.८
उद्यन् सूर्य इव सुप्तानाम्। अ०वे० ७.१३.२३
उद्यन् सूर्य उर्विया ज्योतिर् अश्रेत्। ऋ०वे० १.१२४.१२
उद्यन् सूर्यो नुदतां मृत्युपाशान्। अ०वे० १७.१.३०२
उद्यन् सूर्यो रश्मिभिर् आ तनोति। अ०वे० १२.१.१५५ तुल०- उद्यन्न् आदित्यो रश्मिभिः।
उद् यंयमीति सवितेव बाहू। ऋ०वे० १.९५.७१
उद् यस्य ते नवजातस्य वृष्णः। ऋ०वे० ७.३.३१; सा०वे० २.५७११
उद्यानं ते पुरुष नावयानम्। अ०वे० ८.१.६१
उद्याने यत् परायणे। तै०ब्रा० ३.७.९.८२; आप०श्रौ०सू० १३.२०.१२
उद्यासाय स्वाहा। वा०सं० ३९.११; तै०सं० १.४.३५.१; का०सं० अश्व० ५.६; तै०आ० ३.२०.१
उद्युक्ताय स्वाहा। तै०सं० ७.४.२२.१; का०सं० अश्व० ५.१
उद्युजे स्वाहा। मा०गृ०सू० १.४.३
उद् योजनम् अन्तर्यामम्। मै०सं० २.७.१२१, ९२.९; आप०श्रौ०सू० १६.१८.४१; मा०श्रौ०सू० ६.१.५
उद् योधन्त्य् अभि वल्गन्ति तप्ताः। अ०वे० १२.३.२९१. प्रतीकः उद् योधन्ति। कौ० सू० ६१.३७
उद् रथानां जयतां यन्तु घोषाः (तै०सं० जयताम् एतु घोषः)। ऋ०वे० १०.१०३.१०४; सा०वे० २.१२०८४; वा०सं० १७.४२४; तै०सं० ४.६.४.४४
तुल०- उद् वीराणां।
उद् रथैर् उद् उ वायुभिः। ऋ०वे० ८.७.१७२
उद् रसेनौषधीनाम्। का०सं० २.६२ देखें-उद् ओषधीनां।
उद् राधो गव्यं मृजे। ऋ०वे० ५.५२.१७४
उद् रायो अश्यां सदनं पुरुक्षोः। ऋ०वे० ३.५४.२१४; का०सं० १३.१५४
उद्रिक्ताय स्वाहा। तै०सं० ७.३.२०.१; का०सं० अश्व० ३.१०
उद्रिणं सिंचे अक्षितम्। ऋ०वे० १०.१०१.६३; तै०सं० ४.२.५.५३
उद्रीव वज्रिन्न् अवतो न सिञ्चते। ऋ०वे० ८.४९ (भाग १).६३
उद्रीव वज्रिन्न् अवतो वसुत्वना। ऋ०वे० ८.५० (भाग २).६३
उद् रेभं दस्रा वृषणा शचीभिः। ऋ०वे० १.११८.६२
उद्रो मद्गुः प्लवस् तेऽपाम्। तै०सं० ५.५.२०.१; का०सं० अश्व० ७.१० देखें-प्लवो।
उद् व ऊर्मिः शम्या हन्तु। ऋ०वे० ३.३३.१३१; अ०वे० १४.२.१६१. प्रतीकः उद् व ऊर्मिः.शा०गृ०सू० १.१५.२०; कौ० सू० ७७.१५; ऋ० वि०
२.२.४।
उद् वँशम् इव येमिरे। ऋ०वे० १.१०.१४; सा०वे० १.३४२४, २.६९४४; तै०सं० १.६.१२.३४; का०ब्रा० २४.७; नि० ५.५४. घ्न् महाभा० १२.२८४.७८४ ऊर्ध्वं खम् इव मेनिरे में परिवर्तित।
उद्वञ्चते स्वाहा। तै०सं० ४.२२.१; का०सं० अश्व० ५.१
उद्वत्सरे सीद। का०सं० ३९.६
उद्वत्सरोऽसि। मै०सं० ४.९.१८, १३५.७ तुल०- इदुवत्सरोऽसि तथा इद्वत्सरोऽसि।
उद्वत्स्व् अस्मा अकृणोतना तृणम्। ऋ०वे० १.१६१.१११
उद्वद् असि। का०सं० ३९.६; आप०श्रौ०सू० १६.३०.१
उद् वनाद् उदकानीव। तै०आ० ६.११.२१
उद् वन्दनम् आ इरतं दंसनाभिः। ऋ०वे० १.११८.६१
उद् वन्दनम् आ इरयतं स्वर् दृशे। ऋ०वे० १.११२.५२
उद् वयं तमसस् परि। ऋ०वे० १.५०.१०१; अ०वे० ७.५३.७१; वा०सं० २०.२११, २७.१०१, ३५.१४१, ३८.२४१; तै०सं० ४.१.७.४१, ५.१.८.६; मै०सं०
२.१२.५१, १४९.१२, ३.४.६, ५१.१९, ४.९.२७१, १४०.५; का०सं० १८.१६१, २२.१, ३८.५१; । जै०ब्रा० २.६८(६७)१; तै०ब्रा० २.४.४.९१, ६.६.४१, ३.७.११.२; श०ब्रा० १२.९.२.८, १३.८.४.७, १४.३.१.२८; ऐ०आ० ३.२.४.८; तै०आ० ४.११.८, २०.३, ६.३.२१, ४.२, ९.२; छा० उप० ३.१७.७१; आ०श्रौ०सू० ६.१३.१५; ला०श्रौ०सू० २.१२.१०१; आप०श्रौ०सू० ३.११.२, ८.८.१८, ९.८.७, १२.३, १३.२२.५, १५.१६.१०, १७.१२, १६.७.७, १९.१०.५; मा०श्रौ०सू० ४.३.४१, ४.६.५; बौ०ध०सू० २.५.८.१२, १०.१८.११; सा० वि० ब्रा० २.४.९, ५.३. प्रतीकः उद् वयम्। शा०श्रौ०सू० ४.१३.१; वै० सू० २४.४; का०श्रौ०सू० १०.९.७,
२६.७.३८; कौ० सू० २४.३२
उद्वयाश् च बृहद्वयाश् च सवयाश् च बृहद्वयाश् च। ला०श्रौ०सू० ४.१.५ देखें-आप०श्रौ०सू० १७.६.१।
उद्वर्गोऽसि। कौ० ब्रा० उप० २.७
उद् वर्चो अथो (तै०सं० वर्च उद् ऊ) बलम्। वा०सं० ११.८२२; तै०सं० ४.१.१०.३२; मै०सं० २.७.७२, ८४.४; का०सं० १६.७२, १९.१०; श०ब्रा०
६.६.३.१५२; तै०आ० २.५.३२
उद् वलस्याभिनत् त्वचम्। आप०श्रौ०सू० २२.१५.११२ देखें-उद् बलस्याभि।
उद् वशे। (जाँचें- तिष्ठ प्रतितिष्ठ मा रिषः) आप०श्रौ०सू० ९.८.१२१. ’उद् उस्र‘ इत्यादि का ऊह।
उद् वाचम् ईरयति हिन्वते मती। ऋ०वे० ९.७२.१३
उद् वाचम् उन् मनीषाम् उद् इन्द्रियम् उत् प्रजाम् उत् पशून् एतं स ऋछतु यो मैतस्या दिशोऽभिदासति। का०सं० ३७.१५. प्रतीकः उद् वाचम् उन् मनीषाम्। का०सं० ३७.१६ तुल०- उद् आयुर्।
उद् वाज आगन् यो अप्स्व् अन्तः। अ०वे० १३.१.२१
उद् वां चक्षुर् वरुण सुप्रतीकम्। ऋ०वे० ७.६१.११; का०ब्रा० २५.२, २६.८; शा०श्रौ०सू० १४.३५.२. प्रतीकः उद् वां चक्षुः। शा०श्रौ०सू० १०.९.४
उद् वां पृक्षासो मधुमन्त ईरते। ऋ०वे० ४.४५.२१
उद् वां पृक्षासो मधुमन्तो अस्थुः। ऋ०वे० ७.६०.४१; मै०सं० ४.१२.४१, १८७.१५
उद् वावृषस्व मघवन् गाविष्टये।ऋ०वे० ८.६१.७३; सा०वे० १.२४०३, २.९३१३ ।