अपां नेतारं भुवनस्य गोपाम्। तै०आर० ३.११.९²
अपां ऐत्य् अभ्य् अन्यद् एति। ऋ०वे० १.१२३.७¹
अपाप ऐ०ब्रा० २.७.११; आश्व०श्रौ०सू० ३.३.१,२। तुल०- नीचे अध्रिगुश् च।
अपाप शक्रश् ततनुष्टिम् ऊहति। ऋ०वे० ५.३४.३³; नि० ६.१९³
अपापाचो (तै०ब्रा० । अपावाचो) अभिभूते नुदस्व। ऋ०वे० १०.१३१.१²; अ०वे० २०.१२५.१²; ऐ०ब्रा० ६.२२.२²; गो०ब्रा० २.६.४²; तै०ब्रा०
२.४.१.३
अपापां मृध्रम्। तै०सं० १.३.१३.२
अपाम ऐधि मा मृथा न इन्द्र। सा० म०ब्रा०२.१.१४³। देखें- नीचे अनामयैधि।
अपाम् अग्निर् वीरुधां राजसूयम्। अ०वे० १९.३३.१²
अपाम् अग्निस् तनूभिः संविदानः। अ०वे० ४.१५.१०¹। प्रतीकः अपां अग्निः। कौ०सू० १२७.८
अपाम् अग्नेर् उषसः सूर्यस्य। ऋ०वे० ४.४०.१³
अपाम् अग्रम् असि समुद्रं वोऽभ्यवसृजामि। अ०वे० १६.१.६
अपामतिं दुर्मतिं बाधमानाः। वा०सं० १७.५४², १९.८४³; तै०सं० ४.३.४.२³, ६.३.२², ५.४.६.२; मै०सं० २.१०.५², १३६.१४, ३.११.९³, १५३.१०;
का०सं० १८.३², ३८.३³; श०ब्रा० ९.२.३.८; तै०ब्रा० २.६.४.२³
अपां अतिष्ठद् धरुणह्वरं तमः। ऋ०वे० १.५४.१०¹
अपाम् अनीके समिथे य आभृतः। ऋ०वे० ४.५८.११³; वा०सं० १७.९९³; का०सं० ४०.७³; आप०श्रौ०सू० १७.१८.१³
अपाम् अर्थं यतीनाम्। ऋ०वे० १.१५८.६³
अपाम् अवो न समुद्रे। ऋ०वे० ८.१६.२³; अ०वे० २०.४४.२³
अपाम् असि स्वसा लाक्षे। अ०वे० ५.५.७³
अपाम सोमम् अमृता अभूम। ऋ०वे० ८.४८.३¹; तै०सं० ३.२.५.४¹; आश्व०श्रौ०सू० ५.६.२६; का०श्रौ०सू० १०.९.७¹; मा०श्रौ०सू० २.५.४.४०¹;
शिरस०उप० ३¹। प्रतीकः अपाम सोमम्। ऐ०ब्रा० ८.२०.६; वै०सू० २४.५; आप०श्रौ०सू० १३.२२.५। तुल०- अगन्म स्वर्।
अपाम् अस्मै वज्रं प्र हरामि। अ०वे० १०.५.५०¹। प्रतीकः अपाम् अस्मै वज्रम्। कौ०सू० ४९.१३
अपाम् अह दिव्यानाम्। अ०वे० १९.२.४¹
अपाम् अह प्रणेजने। अ०वे० १९.२.४³
अपामार्ग ओषधीनाम्। अ०वे० ४.१७.८¹
अपामार्ग त्वम् अस्मत्। वा०सं० ३५.११³; श०ब्रा० १३.८.४.४³
अपामार्ग त्वया वयम्। अ०वे० ४.१७.६³, ७³, १८.८³, ७.६५.३³
अपामार्ग रुरोहिथा। अ०वे० ७.६५.१²
अपामार्गाप मृज्महे। अ०वे० ७.६५.२४
अपामार्गो अजायथाः। अ०वे० ४.१९.४४
अपामार्गोऽप मार्ष्टु। अ०वे० ४.१८.७¹
अपामित्यम् (आश्व०श्रौ०सू०। भूल से अपाम् इत्थम्) इव सम्भर। मै०सं० १.१०.२³, १४२. ९; का०सं० ९.५³; आश्व०श्रौ०सू० २.१८.१३³
अपामित्रां अपाचितो अचेतः। ऋ०वे० ९.९७.५४४; सा०वे० २.४५६४
अपाम् इदं न्ययनम्। ऋ०वे० १०.१४२.७¹; अ०वे० ६.१०६.२¹; वा०सं० १७.७¹; तै०सं० ४.६.१.३¹; मै०सं० २.१०.१¹, १३१.१२; का०सं० १७.१७¹;
श०ब्रा० ९.१.२.२८¹; आश्व०श्रौ०सू० २.१२.२¹; आप०श्रौ०सू० १७.१३.४; मा० श्रौ०सू० ६.२.४; हिर०गृ०सू० १.१८.५। प्रतीकः अपाम् इदम्। वै०सू० ३९.१३; ऋ० वि० ४.११.२
अपाम् इव प्रवणे यस्य दुर्धरम्। ऋ०वे० १.५७.१³; अ०वे० २०.१५.१³
अपाम् इवेद् ऊर्मयस् तर्तुराणाः। ऋ०वे० ९.९५.३¹; सा०वे० १.५४४¹
अपाम् इषन्त भुर्वाणि। ऋ०वे० १.१३४.५³
अपाम् अप रक्षांसि। देखें- ’अपामीवाम्‘ इत्यादि।
अपामीवां सविता साविषन् न्यक्। ऋ०वे० १०.१००.८¹
अपामीवां सेधतं रक्षसश् च। मै०सं० ४.१४.६³, २२३.१०; तै०ब्रा० २.८.४.६³
अपामीवां भवतु रक्षसा सह। ऋ०वे० ९.८५.१²; सा०वे० १.५६१²
अपामीवाम् अप दुष्वप्न्यं सुव। अ०वे० १०.३७.४४
अपामीवाम् (तै०ब्रा० । आप०श्रौ०सू०। अपामीवा) अप रक्षांसि सेध। ऋ०वे० १०.९८.१२²; मै०सं० ४.११.२², १६७.१२; का०सं० २.१५²; तै०ब्रा०
२.५.८.११²; आप०श्रौ०सू० ७.६.७²
अपामीवाम् अप विश्वाम् अनाहुतिं। ऋ०वे० १०.६३.१२¹
अपामीवाम् अप स्रिधम्। ऋ०वे० ८.१८.१०¹; सा०वे० १.३९७¹
अपामीवां बाधते वेति सूर्यम्। ऋ०वे० १.३५.९³; वा०सं० ३४.२५³
अपामीवां बाधमानो मृधश् च। ऋ०वे० ९.९७.४३²
अपाम् उग्रम इवायनम्। कौ०सू० १०७.२²
अपाम् उत प्रशस्तिषु (अ०वे० । वा०सं०का०। प्रशस्तिभिः)। ऋ०वे० १.२३.१९¹; अ०वे० १.४.४²; वा०सं० ९.६²; वा०सं०का० १०.२.३²; तै०सं०
१.७.७.२²; मै०सं० १.११.१², १६१.११; का०सं० १३.१४²; श०ब्रा० ५.१.४.६²
अपाम् उद्रः। वा०सं० २४.३७; तै०सं० ५.५.२१.१; मै०सं० ३.१४.१८, १७६.६; का०सं० अ० ७.११
अपाम् उपस्थे अध्य् आयवः कविम्। ऋ०वे० ९.८६.२५³
अपाम् उपस्थे कविर् भगाय। ऋ०वे० ९.१०९.१३²; सा०वे० १.४३१²
अपाम् उपस्थे महिषा अगृभ्णत। ऋ०वे० ६.८.४¹; नि० ७.२६¹; कौ०ब्रा० २१.३। देखें- ऋतस्य योनौ महिषा।
अपाम् उपस्थे महिषा अवर्धन्। ऋ०वे० १०.४५.३४; वा०सं० १२.२०४; श०ब्रा० ६.७.४.४। देखें- ऋतस्य योनौ महिषा।
अपाम् उपस्थे महिषो ववर्ध। ऋ०वे० १०.८.१४; अ०वे० १८.३.६५४; सा०वे० १.७१³; तै०आर० ६.३.१४
अपाम् उपस्थे विभृतो यद् आवसत्। ऋ०वे० १.१४४.२³
अपाम् उपस्थे वृषभः कनिक्रदत्। ऋ०वे० ९.७६.५²
अपाम् ऊर्ज ओजसो वावृधानम्। अ०वे० १९.४५.३¹
अपाम् ऊर्मिं सचते सिन्धुषु श्रितः। ऋ०वे० ९.८६.८²
अपाम् ऊर्मिं सचमानः समुद्रम्। ऋ०वे० ९.९६.१९³; सा०वे० २.५२७³
अपाम् ऊर्मिं दिवस् परि। ऋ०वे० ९.४९.१४; सा०वे० २.७८५²
अपाम् ऊर्मिर् मदन्न् इव। ऋ०वे० ८.१४.१०¹; अ०वे० २०.२८.४¹, ३९.५¹; वै०सू० ३१.२२
अपाम् ऊर्मौ सिन्धुष्व् अन्तर् उक्षितः। ऋ०वे० ९.७२.७²
अपाम् एकं वेधसां रेत आहुः। अ०वे० ५.२८.६४
अपाम् एका महिमानं बिभर्ति । तै०सं० ४.३.११.५²; मै०सं० २.१३.१०², १०६.१२; का०सं० ३९.१०²; पार०गृ०सू० ३.३.५²
अपाम् ओज्मानं परि गोभिर् आवृतम् (अ०वे० । आवृतम्)। ऋ०वे० ६.४७.२७³; अ०वे० ६.१२५.२³; वा०सं० २९.५३³; तै०सं० ४.६.६.६³; मै०सं०
३.१६.३³, १८६.१०; का०सं० अ० ६.१³
अपाम् ओषधीनां रस स्थ। (मै०सं०। का०सं० १। नां रसः) तै०सं० १.८.११.१; मै०सं० १.२.१७, २७.४, २.६.७., ६८.४; का०सं० २.१; तै०ब्रा०
१.७.५.५; मा०श्रौ०सू० १.८.५.२१, ९.१.२। प्रतीकः अपाम् ओषधीनां रसः। आप०श्रौ०सू० १८.१३.१८। तुल०- अपाम् पुष्पम् अस्य्।
अपाम् ओषधीनां गर्भं धाः (मा०श्रौ०सू०। गर्भं मे दाः) तै०सं० ३.३.५.१; मा०श्रौ०सू० ७.२.६
अपां पतये स्वाहा। षड्०ब्रा० ५.५; अद्०ब्रा० ५
अपां पतिं वृषभम् ओषधीनाम्। का०सं० १९.१४³। तुल०- ’अपां पतिर् वृषभ‘ इत्यादि।
अपां पतिर् असि। तै०सं० १.८.११.१; मै०सं० २.६.७, ६८.१; का०सं० १५.६. तै०ब्रा० १.७.५.१; मा०श्रौ०सू० ९.१.२। प्रतीकः अपां पतिः।
आप०श्रौ०सू० १८.१३.३। देखें- अगले दो।
अपां पतिर् असि राष्ट्रदा राष्ट्रम् अमुष्मै देहि। वा०सं० १०.३; श०ब्रा० ५.३.४.१०। देखें- पूर्व।
अपां पतिर् असि राष्ट्रदा राष्ट्रं मे धेहि स्वाहा। वा०सं० १०.३; श०ब्रा० ५.३.४.१०। देखें- पूर्व का एक छो़डकर।
अपां पतिर् वृषभ इष्टकानाम्। वा०सं० १३.३१²; मै०सं० २.७.१६², १००.६; का०सं० ३९.३²; श०ब्रा० ७.५.१.९; आप०श्रौ०सू० १६.२५.२²
अपां पतिर् वृषभ (का०सं० । वृषभ छो़डता है) ओषधीनाम्। मै०सं० २.५.१०², ६१.१२; का०सं० १३.९²। देखें- नीचे अपां रस ओषधीनां घृतस्य
और तुल०- अपां पतिं।
अपां पतिः सेद् इत्यादि। देखें- ’अपां नपात् सेद्‘ इत्यादि।
अपां पते योऽपां भागः स त ऐषः। आप०श्रौ०सू० ६.२०.२
अपां पयसो यत् पयः। अ०वे० १८.३.५६³; तै०सं० १.५.१०.३³; तै०ब्रा० ३.७.४.७³; मा०श्रौ०सू० १.४.१.५³। देखें- अगला और अथो
पयस्वतीनाम्।
अपां पयस्वद् इत् (का०सं० । यत्) पयः। ऋ०वे० १०.१७.१४³; का०सं० ३५.४³। देखें- नीचे पूर्व।
अपां पुष्पन् अस्य ओषधीनां रस (तै०ब्रा० आप०श्रौ०सू०। रसः सोमस्य प्रियं धाम; ला०श्रौ०सू० रसोऽग्नेः प्रियतमा तनूर्) इन्द्रस्य (तै०ब्रा० । आप०श्रौ०सू० अग्नेः इन्द्रस्य और विश्वेषां देवानां) प्रियतमं हविः स्वाहा। पञ्च०ब्रा० १.६.८; तै०ब्रा० ३.७.१४.२.३; ला०श्रौ०सू० २.३.८; आप०श्रौ०सू० १४.३२.१। प्रतीकः अपां पुष्पम्। ला०श्रौ०सू० २.११.९। तुल०- अपाम् ओषधीनां रस।
अपां पुष्पं मूर्तिर् आकाशं पवित्रम् उत्तमम्। गो०ब्रा० १.१.३९
अपां पृष्ठम् असि योनिर् अग्नेः। वा०सं० ११.२९¹, १३.२¹; तै०सं० ४.२.८.१¹; मै०सं० २.७.३¹, ७६.१६, ३.१.५, ६.१; का०सं० १६.३¹, १५¹, १९.४,
२०.५; श०ब्रा० ६.४.१.८, ७.४.१.९। प्रतीकः अपां पृष्ठम् असि। तै०सं० ५.२.६.५; मा०श्रौ०सू० ६.१.१; आप०श्रौ०सू० १६.२२.२; अपां पृष्ठम्। का०श्रौ०सू० १६.२.२३
अपां पृष्ठम् असि सप्रथा उरु। तै०सं० ४.१.३.१¹। प्रतीकः अपां पृष्ठम् असि। तै०सं० ५.१.४.१; आप०श्रौ०सू० १६.३.३
अपां पृष्ठे समुद्रस्येमन्। वा०सं०१३.१७²; श०ब्रा० ७.४.२.६²। तुल०- अपां त्वेमन्।
अपां पेरुं जीवधन्यं भरामहे। ऋ०वे० १०.३६.८¹
अपां पेरुर् असि। वा०सं० ६.१०, तै०सं० १.३.८.१, ६.३.६.४; मै०सं० १.२.१५, २५.२, ३.९.६, १२४.१५; का०सं० ३.५, २६.८; श०ब्रा० ३.७.४.६;
आप०श्रौ०सू० ७.१३.११; मा०श्रौ०सू० १.८.३.९। प्रतीकः अपां पेरुः । का०श्रौ०सू० ६.३.३२; २०.६.८
अपां प्रसर्गे यद् अमन्दिषाताम्। ऋ०वे० ७.१०३.४²
अपां फेनेन नमुचेः। ऋ०वे० ८.१४.१३¹; अ०वे० २०.२९.३¹; सा०वे० १.२११¹; वा०सं० १९.७१; श०ब्रा० १२.७.३.४¹। प्रतीकः अपां फेनेन। सा०वि०ब्रा० २.७.१३
अपां बिलम् अपिहितं यद् आसीत्। ऋ०वे० १.३२.११³; नि० २.१७³
अपां भागम् अधारयन्। अ०वे० ५.१९.१३४, १४४
अपां भूमानम् उप नः सृजेह। ऋ०वे० १०.९८.१२४; मै०सं० ४.११.२४, १६७.१३; का०सं० २.१५४; तै०ब्रा० २.५.८.१२४; आप०श्रौ०सू० ७.६.७४
अपां मध्ये तस्थिवांसम्। ऋ०वे० ७.८९.४¹
अपां मा पाने यतमो ददम्भ। अ०वे० ५.२९.८¹
अपां मेध्यं यज्ञियम्। तै०ब्रा० ३.७.४.९¹; आप०श्रौ०सू० १.५.५¹, ७.३
अपां मैत्राद् इवोदकम्। आप०श्रौ०सू० ६.२०.२
अपां मोदाय स्वाहा। वा०सं० २२.६; तै०सं० ७.१.१४.१, १६.१; मै०सं० ३.१२.२, १६०.९; का०सं० अ० १.७; श०ब्रा० १३.१.३.३; तै०ब्रा० ३.८.६.४
अपायति स्व् अपायति। अ०वे० १९.४९.१०³
अपाय्य अस्यान्धसो मदाय। ऋ०वे० २.१९.१¹; आश्व०श्रौ०सू० ६.४.१०। प्रतीकः अपाय्य् अस्य। शा०श्रौ०सू० ९.११.४
अपार ऊर्वे अमृतं दुहानाः। ऋ०वे० ३.१.१४४
अपाररुम् अदेवयजनं पृथिव्या अदेवयजनाज् (आप०श्रौ०सू० ०यजनो) जहि। का०सं० १.९;२५.४; आप०श्रौ०सू० २.२.४। तुल०- इसे तथा अगले
दो के लिये, ’अपहतोऽररुः‘ इत्यादि।
अपाररुं पृथिव्या अदेवयजनम् (आप०श्रौ०सू०। ०रुम् अदेवयजनं पृथिव्याः) मै०सं० १.१.१०, ६.७, ४.१.१०, १३.९; मा०श्रौ०सू० १.२.४.१६;
आप०श्रौ०सू० २.२.१। तुल०- नीचे पूर्व।
अपाररुं पृथिव्यैः देवयजनाद् बध्यासम्। वा०सं० १.२६; श०ब्रा० १.२.४.१७। प्रतीकः अपाररुम्। का०श्रौ०सू० २.६.२१। तुल०- नीचे एक को छो़ड
कर पूर्व।
अपारातिं दुर्विदत्राम् अघायतः। ऋ०वे० १०.६३.१२²
अपारेण महता वृष्ण्येन। ऋ०वे० १०.४४.१४; अ०वे० २०.९४.१४
अपारो वो महिमा वृद्धशवसः। ऋ०वे० ५.८७.६¹
अपारो ऽसि। तै०ब्रा० ३.११.१.१
अपार्वाणं रेणुककाटं नुदन्ताम्। वा०सं० २८.१३⁵; तै०ब्रा० २.६.१०.१⁵
अपालाम् इन्द्र (मा०गृ०सू०। इन्द्रस्) त्रिष् (आ०म०पा०। मा०गृ०सू० त्रिः) पूत्वी (अ०वे० । पूत्वा; आ०म०पा०। पूर्त्वि; मै०ज०। पूर्त्य अ०)।
ऋ०वे० ८.९१.७³; अ०वे० १४.१.४१³; जैमि०ब्रा० १.२२१³; आ०म०पा० १.१.९³; मै०ज०१.८.११³
अपावपद् भरता सोमम् अस्मै। ऋ०वे० २.१४.६४
अपावर् अद्रिवो बिलम्। ऋ०वे० १.११.५²; सा०वे० २.६०१²
अपावाचो इत्यादि। देखें- ’अपावचो‘ इत्यादि।
अपावृक् तमोऽभि ज्योतिर् अशैर्। अ०वे० १३.२.९²
अपावृक् अरत्नयः। ऋ०वे० ८.८०.८³
अपावृणोद् अपिहितेव खानि। ऋ०वे० ४.२८.१४; मै०सं० ४.११.२४, १६४.८; का०सं० ९.१९४
अपावृणोद् इष इन्द्रः परीवृताः। ऋ०वे० १.१३०.३⁶
अपावृणोद् दुरो अश्मव्रजानाम् (मै०सं० अस्म द्रयानाम्)। ऋ०वे० १०.१३९.६²; मै०सं० ४.९.११², १३२.४; तै०आर० ४.११.८²
अपावृणोद् धरिभिर् अद्रिभिः सुतम्। ऋ०वे० ३.४४.५³
अपावृणोः शरभाय ऋषिन्बन्धवे। ऋ०वे० ८.१००.६४
अपावृणोर् ज्योतिर् आर्याय। ऋ०वे० २.११.१८³
अपावृत व्रजिनीर् उत् स्वर् गात्। ऋ०वे० ५.४५.१³
अपावृत्य गार्हपत्यात्। अ०वे० १२.२.३४¹। प्रतीकः अपावृत्य कौ०सू० ७१.४
अपा वृधि परिवृतं (तै०ब्रा० । परिवृत्तिं; भाष्य परिवृतिं) न राधः। ऋ०वे० ७.२७.२४; तै०ब्रा० २.८.५.८४
अपाव्यं वाचो अशान्तिं वह। आश्व०श्रौ०सू० १.२.१। तुल०- तै०सं० २.२.६.३।
अपाशो ऽसि। आ०म०पा० २.७.२६ (आप०गृ०सू० ५.१२.८); हिर०गृ०सू० १.११.३
अपाश्नुष्णिश्नुम् (?) अपा रक्षः। तै०आर० १.२१.२¹। देखें- अगला।
अपाश्न्युष्णिम् अपा रक्षः। तै०आर० १.१.३। देखें- पूर्व।
अपाश्न्युष्णिम् अपा रघम्। तै०आर० १.१.३²। देखें- अपाष्णिम्।
अपाष्ठवद् विषवन् नैतद् अत्तवे। ऋ०वे० १०.८५.३४²; अ०वे० १४.१.२९²; आ०म०पा० १.१७.९²
अपाष्ठाच् छृङ्गात् कुल्मलात्। अ०वे० ४.६.५³
अपाष्णिम् (?) अपा रघम्। तै०आर० १.२१.२²। देखें- ’अपाश्न्युष्णिम्‘ इत्यादि।
अपास्मत् तम उछतु। अ०वे० १४.२.४८¹; कौ०सू० ७०.१³। प्रतीकः अपास्मत् तमः। कौ०सू० ७९.२२
अपास्मत् सर्वं दुर्भतम्। अ०वे० ३.७.७³
अपास्मत् स्यन्दताम् अघम्। तै०आर० ६.११.२² (द्वितीयांश)।
अपास्मद् एतु र्निऋतिः। का०सं० ३८.१३¹; आप०श्रौ०सू० १६.१६.१¹। देखें- अपेत एतु और तुल०- अपेतो र्निऋतिं।
अपास्मन् (का०सं० । अपास्य) र्नैऋतान् पाशान्। का०सं० ३८.१३¹; आप०श्रौ०सू० १६.१६.१¹। तुल०- निर् इतो यन्तु र्नैऋत्याः।
अपास्य प्रेयान् न तद् ओको अस्ति। ऋ०वे० १०.११७.४³
अपास्य येऽसिनाः पाशाः। का०सं० ३८.१३⁵; आप०श्रौ०सू० १६.१६.१³। देखें- अपास्याः सत्वनः।
अपास्याः केश्यं मलम्। अ०वे० १४.२.६८²
अपास्याः सत्वनः पाशान्। कौ०सू० ९७.८³। देखें- अपास्य।
अपाः सोमम् अस्तम् इन्द्र प्र याहि। ऋ०वे० ३.५३.६¹; आश्व०श्रौ०सू० ६.११.९
अपाहन् वृत्रं परिधिं नदीनम्। ऋ०वे० ३.३३.६²; नि० २.२६²
अपाह यातुधानीः। अ०वे० १.१८.७³
अपि कर्णे वराहयुः। ऋ०वे० १०.८६.४४; अ०वे० २०.१२६.४४
अपि कर्तम् अवर्तयोऽयज्यून्। ऋ०वे० १.१२१.१३४
अपि कत्स्यामि निर् द्रव। अ०वै० १०.१.२१²
अपि क्रतुं सुचेतसं वतन्तः। ऋ०वे० ७.६०.६³
अपि क्रतुं सुचेतसं वतेम। ऋ०वे० ७.३.१०², ४.१०²
अपि क्षापय क्षापय। अ०वे० १२.५.५१²
अपि गोपा नि वर्तताम्। ऋ०वे० १०.१९.५४। तुल०- यो गोपा।
अपि च नोऽन्ये भूयांसो जायन्ताम्। कौ०सू० ९२.२५
अपिजाय स्वाहा। वा०सं० ९.२०, १८.२८, २२.३२; मै०सं० १.११.३, १६३.१७; का०सं० १४.१; श०ब्रा० ५.२.१.२
अपि जायेत सोऽस्माकम्। वि०स्मृ० ७८.५२¹. ८५.६६¹। तुल०- अपि नः स।
अपिजो ऽसि जायमानः। ला० श्रौ०सू० २.३.२
अपिजो ऽसि दुवस्वान्। शा०श्रौ०सू० ६.१२.६। तुल०- अवस्युर्।
अपिजो ऽसि नवजातः। ला०श्रौ०सू० २.३.२
अपि तेषु त्रिषु पदेष्व् अस्मि। वा०सं० २३.५०¹; श०ब्रा० १३.५.२.१४; आश्व०श्रौ०सू० १०.९.२¹; शा०श्रौ०सू० १६६.२¹; ला०श्रौ०सू० ९.१०.१०¹ अपिधानम् अस्य अमृतत्वायोपदधामि। प्राणाग्निः उप० २। देखें- अमृता पिधानम्।
अपिनद्धम् अपोर्णुवन्। अ०वे० ९.३.१८²
अपि नः स कुले भूयात्। मा०ध०शा० ३.२७४¹। तुल०- अपि जायेत।
अपि नह्यामि ते भगम्। अ०वे० १.१४.४४
अपि नह्याम्य् अस्य मेढ्रम्। अ०वे० ७.९५.३³
अपि नह्याम्य् आस्यम्। अ०वे० ७.७०.४², ५²। देखें- ’अप नह्यामि‘ इत्यादि।
अपि नूनं दैवीर् विशः प्रायसिष्टां सुप्रीते सुधिते। मै०सं० ४.१३.८, २०९.१५; का०सं० १९.१३; तै०ब्रा० ३.६.१३.१। देखें- दैविर् विशः प्रा१।
अपिन्वतं शयवे अश्विना गाम्। ऋ०वे० १.११७.२०²
अपिन्वतं शयवे धेनुम् अश्विना। ऋ०वे० १०.३९.१३²
अविन्वतम् अपितः पिन्वतं धियः। ऋ०वे० ७.८२.३४
अपिन्वतम् अश्विना पूर्व्याय। ऋ०वे० १.११८.८²
अपि पन्थाम् अगन्महि (तै०सं० । आप०श्रौ०सू०। अगस्महि)। ऋ०वे० ६.५१.१६¹; तै०सं० १.२.९.१¹; मै०सं० १.२.५¹, १४.१; का०सं० २.६¹,
२४.६; आश्व०श्रौ०सू० २.५.८; आप०श्रौ०सू० १०.२४.२, २९.३; शा०गृ०सू० ३.६.३। प्रतीकः अपि पन्थाम्। ऋ० के खिल २.२२.५। देखें- प्रति पन्थाम्। अपि पूषा नि षीदतु (अ०वे० । शा०श्रौ०सू०। १२.१५.१.३४, षीदति) अ०वे० २०.१२७.१२४; शा०श्रौ०सू० ८.११.५४ १२.१५.१.३४; ला०श्रौ०सू०
३.३.२४; सा०म०ब्रा० १.३.१३४; हिर०गृ०सू० १.२२.९४। देखें- ’इह पूषा‘ इत्यादि, ’रायस्पोषो‘ इत्यादि और ’वीरस् त्राता‘ इत्यादि।
अपिप्रयं चोदना वां मिमाना। वा०सं० २९.७³; तै०सं० ५.१.११.३³ मै०सं० ३.१६.२³, १८४.११; का०सं० अ० ६.२³
अपिप्राणी च सदनी च भूयाः। ऋ०वे० १.१८६.११²
अपि प्राता निषीदति। ऋ०वे० ७.१६.८²
अपिप्रेर् अग्ने स्वां तन्वम्। का०सं० ६.८; आप०श्रौ०सू० ६.१४.२
अपिबत् कद्रुवः सुतम्। ऋ०वे० ८.४५.२६¹; सा०वे० १.१३१¹
अपि ब्रह्माथो तपः। अ०वे० १०.१०.३३४
अपि भद्रे सौमनसे स्याम। ऋ०वे० ३.१.२१४, ५९.४४, ६.४७.१३², १०.१४.६४, १३१.७²; अ०वे० ६.५५.३४, ७.९२.१४, १८.१.५८४, २०.१२५.७²;
वा०सं० १९.५०४, २०.५२²; तै०सं० १.७.१३.५², २.६.१२.६४; मै०सं० ४.१२.५², १९१.६, ४.१४.१२४, २३५.१०; का०सं० ८.११², तै०ब्रा० २.८.४.१४, ७.५४; नि० ११.१९४
अपि मृषा चरामसि। अ०वे० ६.४५.३²। देखें- अभिद्रोहं चरामसि।
अपि यथा युवानो मत्सथा नः। ऋ०वे० १.१८६.१⁵; वा०सं० ३३.३४³
अपि यन्ति सस्रोतसः। वा०सं० ३४.११²
अपिरिप्ताय हर्म्ये। ऋ०वे० ८.५.२३²
अपि वृश्च पुराणवत्। ऋ०वे० ८.४०.६¹; अ०वे० ७.९०.१¹। प्रतीकः अपि वृश्च। कौ०सू० ३६.३५
अपि वृश्चामि यच् छिरः। अ०वे० २.३२.२४, ५.२३.९४
अपि वृश्चाम्य् ओजसा। अ०वे० १०.६.१³
अपिशीर्णा उ पृष्टयः। अ०वे० ४.३.६²। तुल०- पृष्टीर् वो और चिन्ततं शिरो।
अपि शीर्षाणि वृश्चतु। अ०वे० १.७.७४
अपि ष्टुतः सविता देवो अस्तु। ऋ०वे० ७.३८.३¹
अपीच्यं वर्धते नप्तुर् अपाम्। ऋ०वे० २.३५.११²
अपीश्यं (सा०वे०। अपीश्यौ) गुह्यं नाम गोनाम्। ऋ०वे० ९.८७.३४; सा०वे० २.२९४; जैमि०ब्रा० १.१२७४
अपीश्येन मनसोत जिह्वाया। ऋ०वे० १०.५३.११²
अपीश्ये न वयम् अस्य विद्म। ऋ०वे० १०.१२.८²; अ०वे० १८.१.३६²
अपीश्येन सहसा सहन्ते। ऋ०वे० ७.६०.१०²
अपीपयद् गयो दिव्यानि जन्म। ऋ०वे० १०.६४.१६४
अपीपयन्त धेनवो न सूदाः। ऋ०वे० ७.३६.३²
अपीपरो मा रात्रिया (मा०श्रौ०सू०। रात्र्या) अह्नो मा पाहि। तै०आर० ४.१०.४, ५.८.१०; आप०श्रौ०सू० १५.१२.७; मा०श्रौ०सू० ४.३.४६
अपीपरो माह्नो रात्रियै (मा०श्रौ०सू०। रात्र्यै) मा पाहि। तै०आर० ४.१०.४, ५.८.१०; आप०श्रौ०सू० १५.१२.७; मा०श्रौ०सू० ४.३.३३
अपीपेमेह वज्रिणम्। ऋ०वे० ८.६६.७²; अ०वे० २०.९७.१²; सा०वे० १.२७२², २.१०४१²
अपीप्यन् वज्रिन् भूर्णयः। ऋ०वे० ८.९९.१²; सा०वे० १.३०२², २.१६३²
अपीव योषा जनिमानि वव्रे। ऋ०वे० ३.३८.८४
अपीवृतम् उस्रियाणाम् अनीकम्। ऋ०वे० १.१२१.४²
अपीवृतं मायिनं क्षियन्ताम्। ऋ०वे० २.११.५²
अपीवृता अपोर्णुवन्तो अस्थुः। ऋ०वे० १.१९०.६४
अपीवृतो अधयन् मातुर् ऊधः। ऋ०वे० १०.३२.८²
अपुर् अश्विना सरस्वतीन्द्रः सुत्रामा सुरासोमान्। वा०सं० २१.६०
अपुष्पा याश् च पुण्पिणीः। ऋ०वे० १०.९७.१५², वा०सं० १२.८९²; तै०सं० ४.२.६.४²; प्राणा० उप० १²। देखें- अकोशा।
अपूतपा आधूयमानः। तै०सं० ४.४.९.१। देखें- विष्णुर् आप्रीतपा।
अपूपकूला नद्यः। का०सं० ४०.१३¹
अपूपकृद् अष्टके। शा०गृ०सू० ३.१४.२³। देखें- अगला।
अपूपघृताहुते आ०म०पा० २.२१.१³। देखें- पूर्व।
अपूपनाभिं कृत्वा। अ०वे० १०.९.५³
अपूपं देव घृतवन्तम् अग्ने। ऋ०वे० १०.४५.९²; वा०सं० १२.२६²; तै०सं० ४.२.२.३²; मै०सं० २.७.९², ८७.१; का०सं० १६.९²; आ०म०पा०
२.११.२८²; हिर०गृ०सू० २.१४.४¹
अपूपम् अद्धि सगणो मरुद्भिः। ऋ०वे०३.५२.७³
अपूपवन्तम् उक्थिनम्। ऋ०वे० ३.५२.१², ८.९१.२⁵; सा०वे० १.२१०²; वा०सं० २०.२९²; जैमि०ब्रा० १.२२०⁵
अपूपवान् क्षीरवांश् (दधिवांश् द्रप्सवाश्, घृतवांश्, मांसवांश्, अन्नवांश्, मधुमांश्, रसवांश् और अपवांश्) चरुर एह सीदतु। अ०वे० १८.४.१६¹-
२४¹; अपूपवान् घृतवांश् (विकारों के साथ, १ वाञ् घृतवांश क्षीरवांश्, दधिवांश् मधुमांश्) चरुरं एह सीदतु। तै०आर० ६.८.१(१- ५)१। अपूपवान्।
कौ०सू० ८६.३
अपूपापिहितान् कुम्भान्। अ०वे० १८.३.६८¹, ४.२५¹
अपूरुषघ्नो अप्रीतीत शूर सत्वभिः। ऋ०वे० १.१३३.६⁶
अपूर्वेणेषिता वाचः । अ०वे० १०.८.३३¹
अपूर्व्यं पुरुतमं सुदानवे। ऋ०वे० १०.२३.६²
अपूर्व्या पुरुतमान्य् अस्मै। ऋ०वे० ६.३२.१¹; सा०वे० १.३२२¹; ऐ०ब्रा० ५.१९.१; का०ब्रा० २६.१२। प्रतीकः अपूर्व्या पुरुतमानि। आश्व०श्रौ०सू०
८.७.२३; शा०श्रौ०सू० १२.५.५; अपूर्व्या। शा०श्रौ०सू० १०.१०.६
अपृछम् अन्यान् उत ते म आहुः। ऋ०वे० ५.३०.२³
अपृणन्तम् अभि सं यन्तु शोकाः। ऋ०वे० १.१२५.७४
अपेजते शूरो अस्तेव शत्रून्। ऋ०वे० ६.६४.३³
अपेत एतु र्निऋतिः। कौ०सू० ९७.७.८¹। प्रतीकः अपेत एतु। वै०सू० ३८.१। देखें- अपास्मद् और तुल०- अपेतो र्निऋतिं।
अपेत नश्यताद् इतः। हिर०गृ०सू० २.३.७³; आ०म० पा० २.१३.१०³
अपेत वीत वि च सर्पतातः। ऋ०वे० १०.१४.९¹; अ०वे० १८.१.५५¹; वा०सं० १२.४५¹; तै०सं० ४.२.४.१¹; मै०सं० २.७.११¹, ८९.२, ३.२.३, १८.१;
का०सं० १६.११¹, २०.१; श०ब्रा० ७.१.१.२; तै०ब्रा० १.२.१.१६¹; तै०ब्रा० १.२७.५¹. ६.६.१¹; आप०गृ०सू० ४.२.१०। प्रतीकः अपेत वीत। शा०श्रौ०सू० ४.१४.७; वै०सू० २८.२४; का०श्रौ०सू० १७.१.३; आप०श्रौ०सू० ५.९.१, १६.१४.१; मा०श्रौ०सू० ६.१.५; अपेत। तै०सं० ५.२.३.१। (इत्यादि) कौ०सू० ८०.४२
अपेतः शपथं जहि। तै०ब्रा० ३.१०.८.१²
अपेतो जङ्गिडामतिम् अ०वे० १९.३४.३³
अपेतो जन्यं भयम्। कौ०ब्रा०९.४¹; शा०श्रौ०सू० ५.१३.३¹। देखें- अप जन्यं।
अपेतो र्निऋतिं हथ। तै०आर० १.२८.१²। तुल०- नीचे अपास्मद्।
अपेतो यन्तु पणयः। वा०सं० ३५.१¹; श०ब्रा० १३.८.२.३¹। प्रतीकः अपेतो यन्तु। का०श्रौ०सू०२१.३.३२.
अपेतो रक्षसां भाग एषः। कौ०सू० १३०.२²
अपेतो वायो सविता च दुष्कृतम्। अ०वे० ४.२५.४¹
अपेद् अघानि मृज्महे। तै०आर० ६.१.२²
अपेद् उ हासते तमः। ऋ०वे० १०.१२७.३³। तुल०- अपेयं।
अपेद् एष ध्वस्मायति। ऋ०वे० ८.६६.१५³
अपेन्द्र द्विषतो मनः। ऋ०वे० १०. १५२.५¹; अ०वे० १.२१.४¹; तै०सं० ३.५.८.१¹, ९.२; आप०श्रौ०सू० १२.७.७। प्रतीकः अपेन्द्र। शा०गृ०सू० ६.५.६ अपेन्द्र प्राचो मघवान्न् अमित्रान्। अ०वे० २०.१२५.१¹; गो०ब्रा० २.६.४.१२; वै०सू० ३२.१३. सुकीर्ति के रूप में निर्दिष्ट किया है। गो०ब्रा० २.६.८;
वै०सू० २७.२४, ३३.१२। देखें- अप प्राच।
अपेमम् जीवा अरुधन् गृहेभ्यः। अ०वे० १८.२.२७¹। प्रतीकः अपेमम्। कौ०सू० ८०.१८
अपेमां मात्रां मिमीमहे। अ०वे० १८.२.४०¹
अपेयं रात्र्य् उछतु। अ०वे० २.८.२¹। प्रतीकः अपेयम्। कौ०सू० २६.४२। तुल०- अपेद् उ।
अपेहि त्वं परिबाधा। सा०म०ब्रा० २.५.७ (गो०गृ०सू० ४.६.५।
अपेहि निराल। अ०वे० ६.१६.३४
अपेहि मनसस् पते। ऋ०वे० १०.१६४.१¹; अ०वे० २०.९६.२३¹; शा०गृ०सू० १.४.२। प्रतीकः अपेहि। खा०गृ०सू० ४.१.२२; ऋ० वि० के खि०
४.२०.१। तुल०- बृ०दे० ८.६७। देखें- ’परोऽपेहि‘ इत्यादि।
अपेह्य अरिर् अस्य अरिर् वा असि। अ०वे० ७.८८.१ प्रतीकः अपेहि। कौ०सू० २९.६
अपैतद् ऊह यद् इहाबिभः पुरा। अ०वे० १८.२.५७²; तै०आर० ६.१.१
अपैतु मृत्युर् अमृतं न आगन् (पार०गृ०सू०। आगात्) तै०ब्रा० ३.७.१४.४¹; तै०आर० आ० १०.४५; आप०श्रौ०सू० २१.३.१२¹; पार०गृ०सू०
१.५.११³; हिर०गृ०सू० १.२८.१¹। देखें- परैतु मृत्युर्।
अपैतु सर्वं मत् पापम्। अ०वे० १०.१.१०³
अपैतेनारात्सीर् असौ स्वाहा। अ०वे० ५.६.७¹
अपैत्य् अस्याः प्रतिचक्ष्येव। ऋ०वे० १.१२४.८²
अपो अछा मनसो न प्रयुक्ति। ऋ०वे० १०.३०.१²
अपो अद्यान्व् अचारिषम्। वा०सं०२०.२२; मै०सं० १.३.३९¹, ४६.१२; का०सं० ४.१३¹, २९.३, ३८.५¹; श०ब्रा० १२.९.२९; ला०श्रौ०सू० २.१२.१३¹; मा०श्रौ०सू० १.७.४.४७; मै०ज०१.१.१७, ११.२५, २.२.२६; आ०म०पा० २.६.६¹। आप०गृ०सू० ४.११.२२। प्रतीकः अपो अद्य। का०श्रौ०सू० १९.५.१८। देखें- अगला, अपो दिव्या अचायिषम् और अपो अद्यान्व्।
अपो अन्व् अचारिषम्। तै०सं० १.४.४५.३¹, ४६.२¹; तै०ब्रा० २.६.६.५¹; जैमि०ब्रा० २.६७ (६८)१; आप०श्रौ०सू० ७.२७.१६, ८.८.१८, १८.१०, १३.२२.६। देखें- नीचे पूर्व।
अपो अपाचीर् अपरा अपेजते। ऋ०वे० ५.४८.२³
अपो असृजन्न् अनु वृत्रतूर्ये। ऋ०वे० १०.६६.८४
अपो ऊर्नोति तमो अर्चिषा यन्। ऋ०वे० १०.८८.१२४
अपो गा अग्ने युवसे नियुत्वान्। ऋ०वे० ६.६०.२४; का०सं० ४.१५४
अपो गा वज्रिन् युवसे सम् इन्दून्। ऋ०वे० ६.४७.१४४
अपोछतु (अ०वे० । अपोछन्तु) मिथुना या (अ०वे० । ये) किमीदिना (अ०वे० । किमीदिनः)। ऋ०वे० ७.१०४.२३². अ०वे० ८.४.२३²
अपोछन्त्व् अभिकृत्वरीः। अ०वे० २.८.२²
अपो़ढं जन्यं भयम्। आप०श्रौ०सू० ६.५.६; मा०श्रौ०सू० १.६.१.१५
अपोढाः सेना अभीत्वरीः। आप०श्रौ०सू० ६.५.६; मा०श्रौ०सू० १.६.१.१५
अपो दत्तोदधिं भिन्त। वा०सं० १८.५५³; मै०सं० २.४.७² (तृतीयांश), ४४.१०, १२,१४, २.१२.३², १४६.१८। देखें- उद्नो दत्तो१।
अपो दिव्या अचायिषम्। अ०वे० ७.८९.१¹, १०.५.४६¹। प्रतीकः अपो दिव्याः। वै०सू० ३.१८, २४.६; कौ०सू० ४२.१३। देखें- नीचे अपो अद्यान्व्।
अपो दिव्या असृजद् वर्षया अभि। ऋ०वे० १०.९८.५४; नि० २.११४
अपो दिव्याः पयस्वतीः। का०सं० ३७.९४
अपोदीचो अप शूअराधराचः। ऋ०वे० १०.१३१.१³; अ०वे० २०.१२५.१³; ऐ०ब्रा० ६.२२.२³; गो०ब्रा० २.६.४; तै०ब्रा० २.४.१.३³
अपो देवा मधुमतीर् अगृभ्णन्। वा०सं० १०.१¹; श०ब्रा० ५.३.४.३। प्रतीकः अपो देवाः। का०श्रौ०सू० १५.४.४३। देखें- ’अपो देवीर् म०‘ इत्यादि।
अपो देवीः प्रजापतिम्। अ०वे० ११.६.११²
अपो देवीः प्रणयानि। आप०श्रौ०सू० १.१६.८¹
अपो देवीर् उपब्रुवे। आप०श्रौ०सू० ४.५.५²। देखें- अपो देवीर् उपह्वये और आ देवीर् अवसे।
अपो देवीर् उपसृज (मै०सं०। ०सृजा) मधुमतीः। वा०सं० ११.३८¹; तै०सं० ४.१.२.४¹; मै०सं० २.७.४¹, ७८.५, ३.१.५, ६.१९; का०सं० १६.४¹,
१९.५; श०ब्रा० ६.४.३.२¹। प्रतीकः अपो देवीर् उपसृज। आप०श्रौ०सू० १६.२.११; अपो देवीः। का०श्रौ०सू० १६.३.२; मा०श्रौ०सू० ६.१.१
अपो देवीर् उप ह्वये। ऋ०वे० १.२३.१८¹; अ०वे० १.४.३¹, ६.२३.१४; ऐ०ब्रा० २.२०.२३¹। प्रतीकः अपो देवीः। कौ०सू० ६५.८। देखें- नीचे अपो
देवीर् उपब्रुवे।
अपो देवीर् मधुमतीर् अगृह्णन् (मै०सं०। का०सं० अगृभ्णाम्) तै०सं० १.८.११.१¹; मै०सं० २.६¹. ८, ६८.९; का०सं० १५.६¹; आप०श्रौ०सू०
१८.१३.१९। देखें- अपो देवा।
अपो देवीर् मधुमतीर् घृतश्चुतः। अ०वे० १०.९.२७¹
अपो देवो वि गाहते। ऋ०वे० ९.३.६²; सा०वे० २.६०७²
अपो धन्वान्य् अति याथो अज्रान्। ऋ०वे० ६.६२.२४
अपो न क्षोदोऽवृणीतम् एषे। ऋ०वे० १.१८०.४²
अपो न धीरो मनसा सुहस्त्यः। ऋ०वे० १.६४.१³
अपो न नावा दुरिता तरेम। ऋ०वे० ६.६८.८४, ७.६५.३४; का०सं० १२.१४४
अपो नयन्त अर्मयः। सा०वे० १.४७८², २.११४²। देखें- अपां न यन्त्य्।
अपो न वज्रिन् दुरिताति पार्षि भूरि। ऋ०वे० ८.९७.१५²
अपो न वां सुनोत्य् अक्ष्णयाध्रुक्। ऋ०वे० १.१२२.९²
अपो निषिञ्चन्न् असुरः पिता नः। ऋ०वे० ५.८३.६४; अ०वे० ४.१५.१२¹; तै०सं० ३.१.११.७४; का०सं० ११.१३४
अपो ऽनुविक्रमेऽहम्। अ०वे० १०.५.३३
अपो बिभ्रतं तमसा परीवृतम्। ऋ०वे० १०.११३.६४
अपो ऽभिव्यख्यम्। खा०गृ०सू० २.५.३१
अपो मनुष्यान् ओषधीः। अ०वे० ८.९.२३³
अपो महि व्ययति चक्षसे तमः। ऋ०वे० ७.८१.१³। देखें- अपो मही।
अपो महीर् अभिशस्तेर् अमुञ्चः। ऋ०वे० १०.१०४.९¹
अपो मही वृणुते चक्षुषा तमः। सा०वे० १.३०३³, २.१०१⁵; तै०ब्रा० ३.१.३.२³ देखें- अपो महि।
अपो मा प्रापन् मलम् एतद् अग्ने। अ०वे० १४.२.६९⁵
अपो मुञ्चामि न प्रजाम्। वा०सं० ४.१३; श०ब्रा० ३.२.२.२०; आप०श्रौ०सू० १०.१३.९। प्रतीकः अपो मुञ्चामि। का०श्रौ०सू० ७.४.३७
अपो यत् तूर्णीश् चरति प्रजानन्। ऋ०वे० १०.८८.६४; नि० ७.२७४
अपो यद् अग्न उशधंग् वनेषु। ऋ०वे० ३.६.७³
अपो यद् अद्रिं पुरुहूत दर्दः। ऋ०वे० ४.१६.८¹; अ०वे० २०.७७.८¹
अपो यह्वीर् असृजत् सर्तवा उ। ऋ०वे० ५.२९.२४
अपो याचामि भेषजम् (मै०सं। याताम् अभेषजम्)। ऋ०वे० १०.९.५; अ०वे० १.५.४³; मै०सं० ४.९.२७³, १३९.१०; तै०ब्रा० २.५.८.६³; तै०आर०
४.४२.४³
अपो यूष्णा (तै०सं० । का०सं० अ०। यूषेण) वा०सं० २५.९; तै०सं० ५.७.२०.१; मै०सं० ३.१५.८, १८०.१; का०सं० अ० १३.१०
अपो येन सुक्षितये तरेम। ऋ०वे० ७.५६.२४³
अपो रिरेच सखिभिर् निकामैः। ऋ०वे० ४.१६.६²; अ०वे० २०.७७.६²
अपोर्णुते वक्ष उस्रेव बर्जहम्। ऋ०वे० १.९२.४²
अपोर्णुवन्तस् तम आ परीवृतम्। ऋ०वे० ४.४५.२³
अपो वन्दस्व सवृधः सयोनीः। ऋ०वे० १०.३०.१०४
अपो ऽवभृथम् अभ्युपैमि। का०श्रौ०सू० ४.१५.५
अपो वसानः क उ तश् चिकेत। अ०वे० १०.२.७४
अपो वसानः परि कोशम् अर्षतिः। ऋ०वे० ९.१०७.२६³
अपो वसामः परि गोभिर् उत्तरः। ऋ०वे० ९.१०७.१८³
अपो वसानम् अन्धसा। ऋ०वे० ९.१६.२²
अपो वसाना दिवम् उत्पतन्ति। ऋ०वे० १.१६७.४७²; अ०वे० ६.२२.१², ९.१०.२२², १३.३.९²; मै०सं० ४.१२.५², १९३.७; का०सं० ११.९²,१३²;
नि० ७.२४। देखें- मिहो वसाना।
अपो वसानो अधि सानो अव्ये। अ०वे० ९.९६.१३²; सा०वे० १.५३२²
अपो वसानो अभि गा इयक्षति। ऋ०वे० ९.७८.१²
अपो वसानो अर्षक्षि। ऋ०वे० ९.१०७.४²; सा०वे० १.५११², २.२५²
अपो वसानो महिषो वि गाहते। ऋ०वे० ९.८६.४०²
अपो वसिष्ठ सुक्रतुः। ऋ०वे० ९.२.३³; सा०वे० २.३८९³
अपो वस्तिना। वा०सं० २५.७। तुल०- अपा आस्येन।
अपो वा गच्छ यदि तत्र ते हितम्। ऋ०वे० १०.१६.३³. अ०वे० १८.२.७³; तै०आर० ६.१³. ४³, ७.३³, ९.२
अपो वृणानः पवते कवीयन् (तै०सं० । कव्यन्)। ऋ०वे० ९.९४.१³; सा०वे० १.५३९³; तै०सं० ७.१.२०.१³; का०सं० अ० १.११³
अपो वृणाना वितनोति मायिनी। ऋ०वे० ५.४८.१४
अपो वृत्रं वरिवांस पराहन्। ऋ०वे० ४.१६.७¹; अ०वे० २०.७७.७¹
अपो वृत्वी रजसो बुध्नम् आशयत्। ऋ०वे० १.५२.६²
अपो ऽशान्। श०ब्रा०११.५.४.५ (द्वितीयांश) आप०गृ०सू० १.२२.२;शा०गृ०सृ० २.४.५; कौ०सू० ५६.१२; गो०गृ०सू० २.१०.३४; पार०गृ०सू०
२.३.२ (द्वितीयांश) हिर०गृ०सू० १.५.१०; आ० म०पा० २.६.१४ आप०गृ०सू० ५.११.२५। देखें- याज्ञ० ध०शा० १.३१.१०६; वृ०हा०सं० ८.५६; आ०स्मृ०३.१०२; बृ०पा०सं० ४.१६७, ५.२५९, २६०; व्या०ध० ३.७०।
अपोषा अनसः सरत्। ऋ०वे० ४.३०.१०¹, नि० ११.४७¹
अपो षु ण इयं शरुः। ऋ०वे० ८.६७.१५¹
अपो सु (मै०सं०। षु) म्यक्ष वरुण भियसं मत्। ऋ०वे० २.२८.६¹; मै०सं० ४.१४.९¹, २२९.१
अपो ह्य एषाम् अजुषन्त देवाः। ऋ०वे० ४.३३.९¹
अप्तुभी रिहाणा व्यन्तु वयः। मै०सं० १.१.१३, ९.१, ४.१.१४, १९.१७; मा०श्रौ०सू० १.३.४.१५। देखें- नीचे अक्तं रि¹।
अप्तुर वैसर्जने। का०सं० ३४.१५
अप्तूर्ये मरुत अपिर् एषः। ऋ०वे० ३.५१.९¹
अप्तूर्ये वृत्रतूर्ये। शा०श्रौ०सू० ८.१६.१
अप्नवानवद् आ हुवे। ऋ०वे० ८.१०२.४²; सा०वे० १.१८²; तै०सं० ३.१.११.८²; मै०सं० ४.११.२², १६६.१५; का०सं० ४०.१४²
अप्नस्वती मम धीर् अस्तु शक्र। ऋ०वे० १०.४२.३³; अ०वे० २०.८९.३³
अप्नस्वतीम् अश्विना वाचम् अस्मे। ऋ०वे० १.११२.२४¹; वा०सं० ३४.२९¹; श०ब्रा० १४.१.३.३३; आप०श्रौ०सू० १५.८.१३। प्रतीकः अप्नस्वतीम्।
का०श्रौ०सू० २६.४.१०; मा०श्रौ०सू० ४.२.३५
अप्नस्वतीषूर्वरास्व् इष्टनिः। ऋ०वे० १.१२७.६²
अप्य् अभूर् (तै०ब्रा० । आ०म०पा०। अभूद्) भद्रे सुकृतस्य लोके। अ०वे० २.१०.७²; तै०ब्रा० २.५.६.३४; आ०म०पा० २.१२.९४
अप्य् अस्य पुत्रान् पौत्रांश् च। अ०वे० १२.४.३८³
अप्य् ऊ नु पत्नीर् वृषणो जगम्युः। ऋ०वे० १.१७९.१४
अप्य् एषां स्थपतिर् हतः। तै०आर० ४.३६.१²; आ०म०पा० २.१६.१३³। देखें- ’उतैषां‘ इत्यादि।
अप्य् औलानं दिवि देवेषु धेहि। ऋ०वे० १०.९८.११४
अप्रकेतं सलिलं सर्वम् आ इदम्। ऋ०वे० १०.१२९.३²; तै०ब्रा० २.८.९.४²
अप्रक्षितं वसु बिभर्षि हस्तयोः। ऋ०वे० १.५५.८¹
अप्रच्युतानि दूडभ व्रतानि। ऋ०वे० २.२८.८४
अप्रजस्ताम् अस्वगताम् अवर्तिम्। अ०वे० ९.२.३²
अप्रजस्तां (सा०म०ब्रा०। अप्रजस्यं) पौत्रमृत्युम् (सा०म०ब्रा०। पौत्रमर्त्यम्)। सा०म०ब्रा० १.१.१४¹; आ०म०पा० १.४.११ (आप०गृ०सू०
२.५.२); हिर०गृ०सू० १.१९.७¹। देखें- अगला।
अप्रजास्त्वं मार्तवत्सम्। अ०वे० ८.६.२६¹। देखें- पूर्व।
अप्रजास्तय बोधय। अ०वे० १०.१.१७४
अप्रजाः सन्त्व् अत्रिणः। ऋ०वे० १.२१.५³; वा०सं० शा०१७.३। तुल०- बृ०दे० १.५८।
अप्रतिधृष्टशवसम् ऋ०वे० १.८४.२²; सा०वे० २.३८०²; वा०सं० ८.३५²; तै०सं० १.४.३८²१; मै०सं० १.३.३.४, ४१.११; का०सं० ४.११²
अप्रतिधृष्याय त्वा वाताय स्वाहा। वा०सं० ३८.७; मै०सं० ४.९.८, १२८.९; श०ब्रा० १४.२.२.४; तै०आर० ४.९.१
अप्रतिभुक्तौ शुचिकार्यौ च नित्यम्। कौ०सू० ७३.१७¹
अप्रतिरथ सूक्त का निर्देश हैः ऋ०वे० १०.१०३; अ०वे० १९.१३; वा०सं० १७.३३⁶⁶; तै०सं० ५.४.६.३; मै०सं० ३.३.७, ४०.२; का०सं० २१.१०;
ऐ०ब्रा० ८.१०.४; गो०गृ०सू० २.१.१८; श०ब्रा० ९.२.३.१, ५; आश्व०श्रौ०सू० ४.८.२८; शा०श्रौ०सू० ८.५.१०; वै०सू० १.१८, १३.११, २९.१६; का०श्रौ०सू० ११.१.९, १८.३.१७; आप०गृ०सू० ३.१२.१३; ऋ० वि० ४.२.१, २१.५; और अन्यत्र। देखें- आशुःशिशानो।
अप्रतिष्ठः स भूयाद् योऽस्मान् द्वेष्टि यं च वयं द्विष्मः। तै०आर० ४.४२.१
अप्रतीतो जयति सं धनानि। ऋ०वे० ४.५०.९¹; ऐ०ब्रा० ८.२६.१०
अप्रथतं जीवसे नो रजांसि। ऋ०वे० ६.६९.५४
अप्रथतं पृथिवी मातरं वि। ऋ०वे० १०.७२.२²
अप्रथतन् पृथिवी मातरं वि। ऋ०वे० १०.६२.३²
अप्रपाणा च वेशन्ता। अ०वे० २०.१२८.८¹; शा०श्रौ०सू० १२.२१.२.३¹। प्रतीकःअप्रपाणा। शा०श्रौ०सू० १६.१३.१०
अप्रभूती वरुणो निर् अपः सृजत्। ऋ०वे० १०.१२४.७²
अप्रमत्ता अनपायिनः। पा०गृ०सू० २.१७.१३४, १४⁵, १५४, १६४
अप्रमत्ता रक्षथ तन्तुम् एतम्। आ०ध०सू० २.६.१३.६¹
अप्रमादम् इहोपा यन्तु सर्वाः। कौ०सू० ९८.२४
अप्रमाछन्न् अप्रमत्तश् चरामि। आप०श्रौ०सू० ५.२५.२०³
अप्रयुछन् तरणिर् भ्राजमानः। ऋ०वे० १०.८८.१६४
अप्रयुछन् दीद्यद् बोधि गोपाः। ऋ०वे० २.९.२४; तै०सं० ३.५.११.३४; मै०सं० ४.१०.४४, १५२.८; का०सं० १५.१२४; ऐ०ब्रा० १.२८.३८
अप्रयुछन्न् अप्रयुछद्भिर् अग्ने। ऋ०वे० १.१४३.८¹
अप्रयुछन् पुर एतु प्रजानन् (तै०आर० प्रविद्वान्) अ०वे० १०.१७, ५४; अ०वे० ७.९.२४; मै०सं० ४.१४.१६४, २४३.१२; तै०ब्रा० २.४.१.६४; तै०आर०
६.१.१४
अप्रयुताम् एवयावो मतिं दाः। ऋ०वे० ७.१००.२²
अप्रव्रजम् ऋत्विजां सम्भरन्ति। गो०ब्रा० १.५.२५²
अप्रशस्ता इव स्मसि। ऋ०वे० २.४१.१६³
अप्रस्रंसाय यज्ञस्य। तै०ब्रा० ३.७.४.१३¹; आप०श्रौ०सू० १.१२.२¹
अप्रहावरीः स्थ। मै०सं० २.६.७, ६८.२; मा०श्रौ०सू० ९.१.२। देखें- प्रहावरीस्।
अप्रहितौ प्रहितौ वा गृहं नः। अ०वे० ६.२९.२²। तुल०- ऋ०वे० १०.१६५.४।
अप्राणते स्वाहा। तै०सं० ७.५.१२.१; का०सं० अ० ५.३
अप्राणाय (का०सं० अ०। अप्राणकाय) स्वाहा। तै०सं० ७.५.१२.१; का०सं० अ० ५.३
अप्राणैति प्राणेन प्राणतीनाम्। अ०वे० ८.९.९¹
अप्राप्य मनसा सह। तै०आर० ८. ४.१², ९.१²; तै०उप० २.४.१², ९.१²
अप्रामिसत्य मघवन् तथेद् असत्। ऋ०वे० ८.६१.४¹
अप्रायुभिर् यज्ञेभिर् वावृधेन्यम्। ऋ०वे० ८.२४.१८³; अ०वे० २०.६४.६³; सा०वे० २.१०३६³
अप्रायुवोर् रक्षितारो दिवे-दिवे। ऋ०वे० १.८९.१४; वा०सं० २५.१४४; का०सं० २६.११४; कौ०ब्रा० २०.४; नि० ४.१९
अप्रायुषे दिवातरात्। ऋ०वे० १.१२७.५³
अप्रियः प्रति मुञ्चताम्। अ०वे० १९.४५.२४। तुल०-अप्रिये प्रति।
अप्रियायत कुशिकेभिर् इन्द्रः। ऋ०वे० ३.५३.९४
अप्रिये प्रति मुञ्च तत्। अ०वे० ८.६.२६४। देखें- द्विषद्धय प्रति और तुल०- अगला और अप्रियः।
अप्रिये प्रति मुञ्चताम्। कौ०सू० ५८.१४। तुल०- नीचे पूर्व।
अप्रिये सं नयामसि। अ०वे० १९.५७.१४। देखें- ’आप्तये और द्विषते‘ इत्यादि।
अप्रोषिवान् गृहपतिः। शा०श्रौ०सू० ८.२४.१
अप्रोषिवान् गृहपतिर् (सा०वे०। गृहपते) महान् असि। ऋ०वे० ८.६०.१९³; सा०वे० १.३९³
अप्वा नामासि तस्यास् ते जोष्ट्रीं गमेयम्। मा०गृ०सू० १.४.२
अप्वाम् अन्तरोदरात्। अ०वे० ९.८.९²
अप्वे परेहि। नि० ६.१२; देखें- गृहाणाङ्गान्य्।
अप्वो नामासि तस्य ते जोष्ट्रीं गमेयम्। मा०गृ०सू०१.४.२
अप्सरसः उप सेदुर वसिष्ठाः। ऋ०वे० ७.३३.९४
अप्सरसः परि जज्ञे वसिष्ठः। ऋ०वे० ७.३३.१२४
अप्सरसः सधमादं मदन्ति। अ०वे० ७.१०९.३¹, १४.२.३४¹
अप्सरसां गन्धर्वाणाम्। ऋ०वे० १०.१३६.६¹
अप्सरसाम् अनुदत्तनृणानि। मै०सं० ४.१४.१७४, २४५.१२। देखें- अप्सरसाव्।
अप्सरसाम् अयं स्मरः। अ०वे० ६.१३०.१²
अप्सरसाव् अनु दत्ताम् ऋणं नः (तै०ब्रा० । तै०आर०। ऋणानि) अ०वे० ६.१८.१४; तै०ब्रा० ३.७.१२.३४; तै०आर० २.४.१४। देखें- अप्सरसाम्
अनु०।
अप्सरसो मुष्काभ्याम्। तै०सं० ५.७.१५.१; का०सं० १३.५
अप्सरस्सु यो गन्धः। आ०म०पा० २.७.२४¹ आप०गृ०सू० ५.१२.८। देखें- अप्सरासु च यो।
अप्सरां साधुदेविनीम्। अ०वे० ४.३८.१², २²
अप्सरा जारम् अपसिष्मियाणा। ऋ०वे० १०.१२३.५¹
अप्सरां ताम् इह हुवे। अ०वे० ४.३८.१४, २४, ४४
अप्सरा भरतं दधे। श०ब्रा० १३.५.४.१३²
अप्सराभ्यो ऽकरं नमः। अ०वे० २.२.५४
अप्सरासु च या मेधा। तै०आर० १०.४१.१¹; महा०नारा०उप० १६.६.१, हिर०गृ०सू० १.८.४¹; आ०म०पा० २.४.६¹ आप०गृ०सू० ४.११.६। देखें- या
मेधाप्सा१।
अप्सरासु च यो गन्धः। हिर०गृ०सू० १.१०.४¹। देखें- अप्सरस्सु।
अप्सरास्व् अपि गन्धर्व आसीत्। अ०वे० २.२.३²
अप्सरोभ्यः (जाँचें नमः) मा०गृ०सू० २.१२.१७
अप्सषा इति तद् द्वयोः। तै०आर० १.१२.५४
अप्सा इन्द्राय वरुणाय वायवे। ऋ०वे० ९.८४.१²
अप्सा इन्द्राय वायवे। ऋ०वे० ९.६५.२०¹; सा०वे० २.३४५¹
अप्सा याति स्वधया दैव्यं जनम्। ऋ०वे० ९.७१.८³
अप्सुक्षितो महिनैकादश स्थ। ऋ०वे० १.१३९.११³; वा०सं० ७.१९³; मै०सं० १.३.१३³, ३५.८, ४.६.४³, ८४.११; श०ब्रा० ४.२.२.९³। देखें-
अप्सुषदो।
अप्सु चन्द्रं पादं ब्रह्मणा धारयन्ति। गो०ब्रा० १.५.२४²
अप्सु जात सरोवृद्ध। आ०म०पा० २.१७.२¹ आप०गृ०सू० ७.१८.७।
अप्सुजा वा सहस्कृत। ऋ०वे० ८.४३.२८²
अप्सु ज्योतयमामकान् (ज्योतयमानकान् पढें) अ०वे० ४.३७.१०²
अप्सु ते जन्म दिवि ते सधस्थम्। अ०वे० ६.८०.३¹
अप्सु ते राजन् वरुण। अ०वे० ७.८३.१¹। प्रतीकः अप्सु ते राजन्। वै०सू० १०.२२; कौ०सू० १२७.४; अप्सु ते। वै०सू० २३.२०; कौ०सू० ३१.१४
देखें- द्वीपे।
अप्सु त्वा मधुमत्तमम्। ऋ०वे० ९.३०.५¹
अप्सु त्वा हस्तैर् दुदुहुर् मनीषिणः। ऋ०वे० ९.७९.४४
अप्सु दक्षो गिरिष्ठः। ऋ०वे० ९.६२.४². सा०वे० १.४७३; २ २.३५८²
अप्सु द्रप्सं वावृधानं समुद्र आ। ऋ०वे० ९.८५.१०³
अप्सु द्रप्सो वावृधे श्येनजूतः। ऋ०वे० ९.८९.२³
अप्सु धूतस्य देव सोम ते मति विदो नृभिः ष्टुतस्तोत्रस्य शस्तोक्थस्येष्टयजुषो (शा०श्रौ०सू० ८.९.४. नृभि को छो़डता है….०यजुषो । आश्व०श्रौ०सू०
नृभि सुतस्य स्तुतं१….) योऽश्वसनिर् गोसनिर् भक्षस् (आश्व०श्रौ०सू०। यो भक्षो गोसनिर् अश्वसनिस्) तस्य ते उपहूतस्योपहूतो भक्षयामि।) आश्व०श्रौ०सू० ६.१२.११; शा०श्रौ०सू० ८.८.६, ९.४। देखें- अप्सु धौतस्य और तुल०- यस् ते अश्वसनिर् और यो भक्षो गोसनिर्।
अप्सु धूतस्य हरिवः पिबेह। ऋ०वे० १०.१०४.२¹; अ०वे० २०.३३.१¹; आश्व०श्रौ०सू० ६.४.१०। प्रतीकः अप्सु धूतस्य। वै०सू० २६.७
अप्सु धूतो (सा०वे०। धौतं) नृभिः सुतः (सा०वे०। सुतम्)। ऋ०वे० ९.६२.५²; सा०वे० २.३५९²
अप्सु धौतस्य ते देव सोम नृभिः ष्टुतस्य यस् ते गोसनिर् भक्षो यो अश्वसनिस् तस्य ता उपहूता उपहूतस्य भक्षयामि। मै०सं० १.३.३९, ४६.१। प्रतीकः
अप्सु धौतस्य ते देवा सोम। मा० श्रौ०सू० २.५.४.१०, ३१। देखें- नीचे अप्सु धूतस्य देव।
अप्सु धौतस्य ते देव सोम नृभिः सुतस्य मधुमन्तं भक्षं करोमि। पञ्च०ब्रा० १.६.११,१२। प्रतीकः अप्सु धौत०। ला०श्रौ०सू० २.११.१७। देखें- नीचे
अप्सु धूतस्य देव।
अप्सु धौतस्य ते देव सोम नृभिस् स्तुतस्य यो भक्षो गोसनिर् योऽश्वासनिस् तस्य त उपहूता उपहूतस्य भक्षं कृणोमि का०सं० ४.१३। प्रतीकः अप्सु
धौतस्य ते देव सोम का०सं० २९.३। देखें- अप्सु धौतस्य देव।
अप्सु धौतस्य सोम देव ते नृभिः सुतस्येष्टयजुष स्तुतस्तोमस्य शस्तोक्थस्य यो भक्षो अश्वसनिर् यो गोसनिस् तस्य ते पितृभिर् भक्षं
कृतस्योपहूतस्योपहूतो भक्षयामि। तै०सं० ३.२.५.७। प्रतीकः अप्सु धौतस्य सोम देव ते। आप०श्रौ०सू० १३.२०.११; अप्सु धौतस्य सोम देव। आप०श्रौ०सू० १३.१७.९। देखें- नीचे अप्सु धूतस्य देव।
अप्सु भूमौ यानि नगेषु दिक्षु। अ०वे० १९.८.१²; न० क० २६.१²
अप्सु मे सोमो अब्रवीत्। ऋ०वे० १.२३.२०¹, १०.९.६¹; अ०वे० १.६.२¹; मै०स० ४.१०.४¹, १५३.७; का०सं० २.१४¹; तै०ब्रा० २.५.८.६¹;
आश्व०श्रौ०सू० २.१३.४; आप०श्रौ०सू० ८.८.७¹। प्रतीकः अप्सु मे सोमः। शा०श्रौ०सू० ८.११.३; मा०श्रौ०सू० ५.१.३.२५
अप्सु रेतः शिश्रिये विश्वरूपम्। सा०वे० २.११९४¹
अप्सु श्मशाने शय्यायाम्। कौ०सू० १४१.३८¹
अप्सु श्रद्धा। आश्व०श्रौ०सू० २.३.२३; आप०श्रौ०सू० ६.१४.६
अप्सुषदं त्वा घृतसदं व्योमसदम्। वा० सं० ९.२; श०ब्रा० ५.१.२.५। देखें- अगला।
अप्सुषदं त्वा घृतसदं व्योमसदम् (मै०सं०। का०सं० । भूतसदम्) इन्द्राय जुष्टं गृह्णामि। तै०सं० १.७.१२.१; मै०सं० १.११.४, १६५.१२; का०सं०
१४.३। प्रतीकः अप्सुषदं त्वा घृतसदं व्योमसदम्। तै०ब्रा० १.३.९.२। देखें- पूर्व और तुल०- इन्द्राय त्वा जुष्टं।
अप्सुषद् असि। तै०सं० ४.४.७.१, ५.३.११.२; मै०सं० २.१३.१८, १६५.४, ३.५.२, ५८.१०; का०सं० ३९.९; आप०श्रौ०सू० १७.५.११
अप्सुषदे वेट् (तै०सं० । मै०सं०। वट्) वा०सं० १७.१२; तै०सं० ४.६.१.४; मै०सं० २.१०.१, १३२.३; का०सं० १७.१७; श०ब्रा० ९.२.१.८, ९ अप्सुषदो महिनैकादश स्थ। तै०सं० १.४.१०.१³; का०सं० ४.५³। देखें- अप्सुक्षितो।
अप्सु सिंहम् इव श्रितम्। ऋ०वे० ३.९.४४
अप्सु सूर्ये महद् धनम्। ऋ०वे० ८.६८.९²
अप्सु स्तीमासु वृद्धासु। अ०वे० ११.८.३४¹
अप्सु स्वादिष्ठो मधुमाँ ऋतावा। ऋ०वे० ९.९७.४८³
अप्स्व् अग्ने सधिष् टव। ऋ०वे० ८.४३.९¹; वा०सं० १२.३६¹; तै०सं० ४.२.३.२¹, ११.३¹; मै०सं० २.७.१०¹, ८६.६, ४.१०.४, १५३.६; का०सं० १६.१०¹, ऐ०ब्रा० ७.७.२; श०ब्रा० ६.८.२.४, १२.४.४.४¹; आश्व० श्रौ०सू० २.१३.४, ३.१३.१२; मा०श्रौ०सू० ५.१.३.२५; वृ०हा०सं० ८.४८। प्रतीकः अप्स्व्
अग्ने। का०सं० २.१४, ३५.१४; शा०श्रौ०सू० ३.५.५, ८.११.३, १४.५७.७; (का०श्रौ०सू० १६.६.२७); आप०श्रौ०सू० ८.८.७, १४.२९.३; शा०गृ०सू० ५.८.६ अप्स्व् अन्तर् अमृतम् अप्सु भेषजम्। ऋ०वे० १.२३.१९¹; अ०वे० १.४.४; वा०सं० ९.६¹; तै०सं० १.७.७.१¹; मै०सं० १.११.१¹, १६१.११, १.११.६,
१६८.३; का०सं० १३.१४¹, १४.६; श०ब्रा० ५.१.४.६¹; तै०ब्रा० १.३.५.२; मा०श्रौ०सू० ७.१.२। प्रतीकः अप्स्व् अन्तः। का०श्रौ०सू० १४.३.३; आप०श्रौ०सू० १८.३.१; वृ०हा०सं० ८.४६; बृ०पा०सं० ९.५९
1.15
अप्स्व् अन्तर् अमृतो घर्म उद्यन्। वै०सू० १४.१²
अप्स्व् अन्तश् च या श्रिताः। तै०ब्रा० ३.१२.६.२²
अप्स्व् अन्यः समिध्यते। अ०वे० १३.१.५०²
अप्स्व् आसीन् मातरिश्वा प्रविष्टः। अ०वे० १०.८.४०¹
अबद्धं मनो दरिद्रं चक्षुः सूर्यो ज्योतिषां श्रेष्ठो दीक्षे मा मा हासीः (का०श्रौ०सू०। हासीत्) तै०सं० ३.१.१.२; का०श्रौ०सू० २५.११.२४; बौ०ध०सू०
१.७.१५.३१, ३.८.१८। देखें- नीचे अदब्धं चक्षुर्।
अबधिष्म रक्षोऽबधिष्मामुम् असौ हतः (वा०सं० अ०। रक्षोऽमुष्य त्वा बधायामुम् अबधिष्म) वा०सं० ९.३८; वा०सं०का० ११.१.४; श०ब्रा०
५.२.४.१९-२० प्रतीकः अबधिष्म रक्षः। का०श्रौ०सू० १५.२.८। देखें- अवधिष्म और तुल०- इदम् अहं रक्षोऽव बाधे।
अबध्नन् पुरुषां पशुम्। ऋ०वे० १०.९०.१५४; अ०वे० १९.६.१५४; वा०सं० ३१.१५४; तै०आर० ३.१२.३४
अबध्नाद् अश्वं सारङ्गम्। श०ब्रा० १३.५.४.२; शा०श्रौ०सू० १६.९.१³। देखें- अश्वं बबन्ध।
अबन्धनश् चरति वत्स एकः। ऋ०वे० ३.५५.६²
अबन्धनाश् सुश्रवसोपजग्मुषः। ऋ०वे० १.५३.९²; अ०वे० २०.२१.९²
अबन्ध्व् एके ददतः प्रयछन्तः (तै०आर०। प्रयछात्) अ०वे० ६.१२२.२³; तै०आर० २.६.२³
अबलासाव् अदोमधौ। अ०वे० ८.२.१८²
अबलेन बलीयसे। अ०वे० ३.२९.३⁵
अबाधेथाम् अमृणतं नि शत्रून्। ऋ०वे० ४.२८.४³
अबिभस् त्वेन्द्रो मानुषे। अ०वे० ८.५.१४³
अबिभ्यद् उग्रोऽर्चिषा। अ०वे० १९.६५.१४
अबिभ्रद् अग्न आ गहि। तै०आर० १०.१.५³; महा०नारा०उप० २.१०³; आ०म०पा० १.९.१०³; हिर०गृ०सू० १.१८.५³
अबीभयन्त मानुषाः। ऋ०वे० १.३९.६४
अबुध्ने राजा वरुणो वनस्य। ऋ०वे० १.२४.७¹
अबुध्नेषु राजस्स्व् आ। ऋ०वे०८.७७.५²
अबुध्यमानं सुषुपाणम् इन्द्र। ऋ०वे० ४.१९.३²
अबुध्यमाणाः पणयः ससन्तु। ऋ०वे० १.१२४.१०²
अबुध्यमानास् तमसो विमध्ये। ऋ०वे० ४.५१.३४
अबुध्रन् सं कनीना मदन्तः। शा०श्रौ०सू० ८.२०.१
अबुध्रम् उ त्य इन्द्रवन्तो अग्नयः। ऋ०वे० १०.३५.१¹; कौ०ब्रा० २१.४। प्रतीकः अबुध्रम् उ त्ये। शा०श्रौ०सू० ११.९.७; अबुध्रम्। ऋ० वि०
३.१०.४। तुल०- बृ०दे० ७.३८।
अबुभोजीर् महिना विश्वतः सीम्। ऋ०वे० १.३३.९²
अबोधि जार उषसाम् उपस्थात्। ऋ०वे० ७.९.१¹। प्रतीकः अबोधि जारः। शा०श्रौ०सू० १४.५६.११
अबोधि विप्रः पदवीः कवीनाम्। ऋ०वे० ३.५.१²
अबोधि होता यजथाय देवान्। ऋ०वे० ५.१.२¹; सा०वे० २.१०९७¹; मै०सं० २.१३.७¹, १५५.१८
अबोध्य् अग्निर् ज्म उद् एति सूर्यः। ऋ०वे० १.१५७.१¹; सा०वे० २.११०८¹। प्रतीकः अबोध्य् अग्निर् ज्मः। आश्व०श्रौ०सू० ४.१५.२। तुल०-
बृ०दे० ४.२६।
अबोध्य अग्निः समिधा जनानाम्। ऋ०वे० ५.१.१¹; अ०वे० १३.२.४६¹; सा०वे० १.७३¹, २.१०९६¹; वा०सं० १५.२४¹; तै०सं० ४.४.४.१¹; मै०सं०
२.१३.७¹. १५५.१४; ऐ०आर० १.१.१.१५। प्रतीकः अबोध्य् अग्निः समिधा। आश्व०श्रौ०सू० ४.१३.७; अबोध्य् अग्निः वै०सू० २९.८; मा०श्रौ०सू० १.५.१.२४;- ६. २.२; सा० वि०ब्रा० १.४.६, २.१.५, २.१; बृ०पा० सं० ९.१११। तुल०- बृ०दे० ५.१२।
अब्जा असि प्रथमजाः। तै०सं० २.४.८.२, १०.३; का०सं० ११.९। प्रतीकः अब्जा असि। आप०श्रौ०सू० १९.२७.५
अब्जा गोजा ऋतजा अद्रिजा ऋतं बृहत् (ऋ०वे०। मै०सं०। का०सं० नि० । बृहत् छो़ड दिया)। ऋ०वे० ४.४०.५४; वा०सं० १०.२४४, १२.१४४;
तै०सं० १.८.१५.२४, ४.२.१.५४; मै०सं० २.६.१२, ७१.१५; का०सं० १५.८४, १६.८४; ऐ०ब्रा० ४.२०.५; श०ब्रा० ५.४.३.२२४, ६.७.३.११; तै०आर० १०.१०.२४, ५०.१४; क०उप० ५.२४, महा०नारा० उप० ९.३४, १७.८४; नृ०उप० ३४; व०उप० २.३४; नि० १४.२९४. खण्डः बृहत्। का०श्रौ०सू० १६.५.१९.
अब्जाम् उक्थैर् अहिं गृणीषे। ऋ०वे० ७.३४.१६¹; नि० १०.४४¹। तुल०- बृ०दे० ५.१६५।
अब्दया चिन् मुहुर आ ह्रादुनीवृतः। ऋ०वे० ५.५४.३³
अब्दैवतम् (जाँचें- सूक्तम्), अब्लिङ्गम् (जाँचें- सूक्तम्) और अब्लिङ्गाः (जाँचें- ऋ चः) तीन पद्यों का निर्देश, आपो हि ष्ठा मयोभुवः। (जो
द्रष्टव्य है) गौ०ध० शा० २५.७; वृ०हा०सं० ५६.१६; बौ०ध०सू० २.४.७.२, १०.१७.३७, ३.२.७, ४.२.१३; वा०ध०शा० २८.१३; मा०ध०शा० ८.१०६, ११.१३३; याज्ञ०ध०शा० १.२४; ल०अत्रि०सं० ३.१४; वृ०अत्रि० सं० ३.१४; क०प्र० २.१.५
अब्रह्मब्रह्मणः पुत्रः। अ०वे० २०.१२८.६³; शा०श्रौ०सू० १२.२१.२.१³
अब्राह्मणा यतमे त्वोपसीदान्। अ०वे० ११.१.३२²
अभक्तं चिद् भजते गेह्यं सः। ऋ०वे० ३.३०.७²
अभक्त यद् गुहा पदम्। ऋ०वे० ९.१०२.२²; सा०वे० २.३६४²
अभक्त विप्रः सुमतिं नदीनाम्। ऋ०वे० ३.३३.१२²
अभक्ते चिद् आ भजा राये अस्मान्। ऋ०वे० १०.११२.१०४
अभक्षि सूर्ये सचा। ऋ०वे० ४.३१.५³
अभगो भगवद्भयः। अ०वे० ५.३१.११४
अभजन्त सुकृत्यया। ऋ०वे० १.२०.८²
अभयं वोऽभयं नो अस्तु (ऐ०ब्रा०। आश्व० श्रौ०सू०। मेऽस्तु)। ऐ०ब्रा० ७.१२.८; आश्व०श्रौ०सू० २.५.१९; शा०श्रौ०सू० २.१४.१। देखें- अभयं ते,
अभयं नो अस्तु और अभयं मे अस्तु।
अभयं सततं पश्चात्। ऋ०वे० खिल २.४३.४.३ तुल०- अभयं पश्चाद्।
अभयं सर्वभूतेभ्यः। बौ०ध०सू० २.१०.१७.३०¹; प्राणा०उप० २³
अभयं सर्वभूतेभ्यो मत्तः। बौ०ध०सू० २.१०.१७.२९
अभयं सोमः सविता नः करोतु। अ०वे० ६.४०.१²
अभयंकार भयं मे कुरु। आप०श्रौ०सू० ६.२७.१
अभयं ज्ञाताद् अभयं परोक्षात्। अ०वे० १९.१५.६²
अभयं तेऽभयं नो अस्तु। शा०श्रौ०सू० २.१३.२, ४,५,६। तुल०- नीचे अभयं वो।
अभयं द्यावापृथिवी इहास्तु नः। अ०वे० ६.४०.१¹। प्रतीकः अभयं द्यावापृथिवी। कौ०सू० ५०.२६
अभयं द्यावापृथिवी उभे इमे। अ०वे० १९.१५.५²
अभयं नः करत्य् अन्तरिक्षम्। अ०वे० १९.१५.५¹। देखें- अभयं नोऽस्तूव्।
अभयं नः पशुभ्यः। वा०सं० ३६.२२४, आप०श्रौ०सू० ९.५.१³
अभयं नः प्राजापत्येभ्यो भूयात्। आप०गृ०सू० २.३.५; मा०गृ०सू० २.७.१ (स्वाहा के साथ।
अभयं नक्तम् अभयं दिवा नः। अ०वे० १९.१५.६³
अभयं नो अस्तु। मै०सं० ४.९.२७, १३९.१; का०सं० ३७.१०; शा०श्रौ०सू० १.४.५; शा०गृ०सू० ३.५.१। देखें- नीचे अभयं वो।
अभयं नोऽस्तूर्व अन्तरिक्षम्। अ०वे० ६.४०.१³। तुल०- अभयं नः करत्य्।
अभयं पश्चाद् अभयं पुरस्तात्। अ०वे० १९.१५.५⁵। तुल०- अभयं सततं।
अभयं मित्राद् अभयं अमित्रात्। अ०वे० १९.१५.६¹
अभयं मित्रावरुणौ इहास्तु नः (आप०गृ०सू० । १ वरुणा मह्यम् अस्तु) अ०वे० ६.३२.३¹; आप०गृ०सू० ३.१०.११¹
अभयं मे अस्तु। ऐ०ब्रा० ८.९.१२; आप०श्रौ०सू० ६.७.२, २७.१, २४.११.२। तुल०- नीचे अभयं वो।
अभयं मेऽलोकताया अपुत्रताया अपशुतायाः। शा०श्रौ०सू० २.९.७.८
अभयसनि पशुसनि लोकसनि। शा०श्रौ०सू० ४.१३.१४। देखें- अगला और पशुसनि।
अभयसनि लोकसनि वृष्टिसनि। आप०श्रौ०सू० ६.११.५४। देखें- नीचे पूर्व।
अभया नाम स्थ। शा०गृ०सू० २.६.१
अभवच् च पुरएता वसिष्ठः। ऋ०वे० ७.३३.६⁵
अभवत् पूर्व्या भूमना गौः। ऋ०वे० १०.३१.६²
अभवद् द्युम्न्य (आ०म०पा। दिव्य) उत्तमः। ऋ०वे० १०.१५९.४², १७४.४² आ०म०पा० १.१६.४²
अभागम् अग्ने तं कुरु। आ०म०पा २.६.१२³
अभागः सन्न अप परेतो अस्मि। ऋ०वे० १०.८३.५¹; अ०वे० ४.३२.५¹
अभि कण्वा अनूषत। ऋ०वे० ८.६.३४¹
अभि कृष्णेन रजसा द्याम् ऋणोति। ऋ०वे० १.३५.९४; वा०सं० ३४.२५४
अभि कोशं मधुश्चुतम्। ऋ०वे० ९.२३.४³, ३६.२³। तुल०- परि कोशं।
अभि कृत्वा नर्यः पौंस्यैश् च।ऋ०वे० १०.२९.७४; अ०वे० २०.७६.७४
अभि कृत्या पुनाती धीतिर् अश्याः। ऋ०वे० ४.५.७²
अभिः कृत्वा मनसा दीध्यानाः। ऋ०वे० ४.३३.९²
अभि कृत्वेन्द्र भूर् अध ज्मन्। ऋ०वे० ७.२१.६¹; तै०सं० ७.४.१५.१०¹; का०सं० अ० ४.४¹; तै०ब्रा० ३.८.४.३; आश्व०श्रौ०सू० ३.८.१; आप०श्रौ०सू० २०.३.१५
अभिकृन्दत्य ओषधीः। अ०वे० ८.७.२१², ११.४.३², ४²
अभिक्रन्दन् कलशं वाज्य अर्षति। ऋ०वे० ९.८६.११¹; सा०वे० २.३८२¹
अभि क्रन्दन्ति हरितेभिर् आसभिः। ऋ०वे० १०.९४.२; नि० ७.७
अभिक्रन्दन्न् ऋषभो वाशिताम् इव। अ०वे० ५.२०.२²
अभिक्रन्दन् वृषायसे वि वो मदे। ऋ०वे० १०.२१.८³
अभिक्रन्दन् स्तनयन्न् अरुणः शितिङ्गः। अ०वे० ११.५.१२। तुल०- अभि क्रन्द स्व१।
अभि क्रन्द प्र त्रासय। अ०वे० ५.२१.४४, ५४, ६³
अभि क्रन्द विलयस्व। शा०गृ०सू० १.१९.११¹। देखें- अधि स्कन्द।
अभि क्रन्द स्तनय गर्भम् आधाः। ऋ०वे० ५.८३.७¹; तै०सं० ३.१.११.६¹; का०सं० ११.१३¹। प्रतीकः अभि क्रन्द। आप०श्रौ०सू० १९.२५.२१।
तुल०- अगले दो और अभिक्रन्दन् स्त०।
अभि क्रन्दं स्तनयार्दयोदधिम् (सू०आ०। स्तन्योदयो०) अ०वे० ४.५.६; सु०आ० ९.३¹। प्रतीकः अभि क्रन्द स्तनय। वै०सू० ८.९। तुल०- नीचे
पूर्व।
अभि क्रन्द स्तनयोत्पिपानः। अ०वे० ५.२०.७। तुल०- नीचे एक छो़ड कर पूर्व।
अभिक्रम्याव जिघ्नते। ऋ०वे० १.८०.५³
अभि क्रोशन्तु या दिशः। अ०वे० ५.२१.९²
अभिक्षत्तारो अभि च क्षमध्वम्। ऋ०वे० २.२९.२³
अभिक्षत्तुस् त्वावतो वरूता। ऋ०वे० ७.२१.८४
अभिक्षदम् अर्यमणं सुशेवम्। ऋ०वे० ६.५०.१³
अभि क्षमध्वं युज्याय देवाः। ऋ०वे० २.२८.३४
अभिक्षरन्ति जुह्वो घृतेन। वै०सू० २४.१¹ (अ०वे० सं०। देखें- ’उपक्षरन्ति‘ इत्यादि।
अभि क्षरन्ति धारया। ऋ०वे० ९.६१.५²; सा०वे० २.१३८²
अभि क्षितीः प्रथयन् सूर्यो नॄन्। ऋ०वे० ३.१४.४४
अभि क्षिपः सम् अग्मत। ऋ०वे० ९.१४.७¹
अभि ख्यः पूषन् पृतनासु नस् त्वम्। ऋ०वे० ६.४८.१९³
अभिख्याता मर्डिता सोम्यानाम्। ऋ०वे० ४.१७.१७²
अभिख्या नो मघवन् नाधमानान्। ऋ०वे० १०.११२.१०¹
अभिख्या भासा बृहता शुशुक्वनिः। ऋ०वे० ८.२३.५³। देखें- दृशा च भासा और दृशे च भासा।
अभिख्याय तं तिगितेन विध्य। ऋ०वे०२.३०.९²
अभिख्याय मर्त्यो भूरण्यति। ऋ०वे० १.१५५.५²
अभि गन्धर्वम् अतृणत्। ऋ०वे० ८.७७.५¹
अभि गव्यानि वीतये। ऋ०वे० ९.६२.२३¹; सा०वे० २.४१२¹
अभि गावो अधन्विषुः। ऋ०वे० ९.२४.२¹; सा०वे० २.३१२¹
अभि गावो अनूषत। ऋ०वे० ९.३२.५¹; कौ०ब्रा० ४७.१६³
अभि गिरा सम् अस्वरन्। ऋ०वे० ९.६७.९³
अभि गृणीह्य आ रुव। ऋ०वे० १.१०.४²
अभि गोत्राणि सहसा गाहमानः। ऋ०वे० १०.१०३.७¹, अ०वे० १९.३.७¹; सा०वे० २.१२०५¹; वा०सं० १७.३९¹; तै०सं० ४.६.४.२¹; मै०सं०
२.१०.४¹, १३५.१७; का०सं० १८.५¹। प्रतीकः अभि गोत्राणि। मै०सं० ४.१४.१२, २३५.२; तै०ब्रा० २.८.३.३
अभि चन्द्रा भर्तवे नो हिरण्या। ऋ०वे० ९.९७.५०³; सा०वे० २.७७७³
अभिचष्टे अनृतेभिर् वचोभिः। ऋ०वे० ७.१०४.८²; अ०वे० ८.४.८²
अभि चष्टे सूरो अर्य एवान्। ऋ०वे० ६.५१.२४
अभिचस्कन्द वन्दनेव वृक्षम्। अ०वे० ७.११५.२²
अभिचारात् सबन्धुभ्यः। अ०वे० ८.२.२६²
अभिचाराद् अथो भयात्। अ०वे० १०.३.७²
अभि जहि रक्षसः पर्वतेन। ऋ०वे० ७.१०४.१९४; अ०वे० ८.४.१९४
अभि जाया अप्सरसः परेहि। अ०वे० १४.२.३५४
अभिजिघृन्ती भुवनस्य नाभिम्। ऋ०वे० १.१८५.५³
अभिजितं विश्वजितं वा यज्ञक्रतुं कुरुतात्। आप०श्रौ०सू० १४.२०.१
अभिजिता तेजसा तेजो जिन्व। वा०सं० १५.७। तुल०- अगला और अभिजिद् असि युक्त०।
अभिजिता युक्तग्राव्णेन्द्रायेन्द्रं जिन्व। मै०सं० २.८.८, ११२.११। तुल०- नीचे पूर्व।
अभिजितास्य् अभि नो वद। कौ०ब्रा० १०६.७²
अभिजिते स्वाहा। तै०ब्रा० ३.१.५.६
अभिजित्यै स्वाहा। तै०ब्रा० ३.१.४.३, १३, १४, ५.१, २,४,५,६,१४
अभिजित् स्वरसामानः। आश्व०श्रौ०सू० ८.१३.३१³
अभिजिद् असि। का०सं० ३९.५; आप०श्रौ०सू० १६.३०.१
अभिजिद् असि युक्तग्रावा। तै०सं० ३.५.२.४, ४.४.१.२, ५.३.६.१; का०सं० १७.७, ३७.१७; पञ्च०ब्रा० १.१०.४; वै०सू० २५.१३। प्रतीकः अभिजिद्
असि। गो०ब्रा० २.२.१३। तुल०- नीचे अभिजिता तेजसा।
अभिजिद् अस्य् अभिजय्यासम्। जैमि०उप०ब्रा० ३.२०.१०
अभिजिन् नक्षत्रम्। मै०सं० २.१३.२०, १६६.५। तुल०- तै०ब्रा० ३.१.२.५।
अभिजिन् मे रासतां पुण्यम् एव। अ०वे० १९.७.४³; नक्ष० १०.४³
अभि जैत्रीर् असचन्त अपृधानम्। ऋ०वे० ३.३१.४¹
अभिश्व आ सत्वभिर् गा अनुग्मन्। ऋ०वे० ३.३९.५²
अभि ज्रयांसि पार्थिवा वि तिष्ठसे। ऋ०वे० ५.८.७४। देखें- उरु ज्रयांसि।
अभि तद् द्यावापृथिवी गृणीताम्। ऋ०वे० १०.४७.८³
अभि तं र्निऋतिर् धत्तम्। अ०वे० ४.३६.१०¹
अभितप्तम् इवानति। अ०वे० ४.४.३²
अभि तस्येव दीधया मनीषाम्। ऋ०वे० ३.३८.१¹; ऐ०ब्रा० ६.१८.२, २०.१३; कौ०ब्रा० २९.७; गो०ब्रा० २.६.१,२। प्रतीकःअभि तष्टेव। आश्व०श्रौ०सू०
७.४.९; शा०श्रौ०सू० १२.५.३, ६.१, १३.२४.१८
अभि तिष्ठ पृतन्यतः। वा०सं० ११.२०४; तै०सं० ४.१.२.३४. मै०सं० २.७.२४, ७५.१६, ३.१.४, ५.६, ४.१२.३¹, १८५.११; का०सं० १६.२४; श०ब्रा०
६.३.३.१२; तै०ब्रा० २.४.२.९¹; वै०सू० ६.१¹ (द्वितीयांश); आप०श्रौ०सू० १६.२.१०¹; आप०गृ०सू० १.७.७४; शा०गृ०सू० १.१३.१२³; पार०गृ०सू० १.७.१⁵; आ०म०पा० १.५.१⁵, २.२.२³। तुल०- नीचे अव बाधे पृतन्यतः।
अभि तिष्ठ शत्रूयतः सहस्व। तै०ब्रा० २.४.७.९४
अभि तिष्ठ शर्धतो वार्ध्यश्व। ऋ०वे० १०.६९.१२४
अभि तिष्ठामि ते मन्युम्। अ०वे० ६.४२.३¹। तुल०- कौ०सू० ३६.३०।
अभि तिष्ठेम दूढयः। ऋ०वे० ८.२१.१२²
अभि तिष्ठेम पृत्सुतीर् असुन्वताम्। ऋ०वे० १.११०.७४
अभि तुरासः स्वयशो गृणन्ति। ऋ०वे० १०.४९.११४
अभि तेऽधां सहमानाम्। अ०वे० ३.१८.६¹। प्रतीकः अभि तेऽधाम्। कौ०ब्रा० ३६.२०। देखें- अभि त्वाधां और उप तेऽधां।
अभि ते मधुना पयः। ऋ०वे० ९.११.२¹; सा०वे० २.२¹
अभितो ऽततनन्त। मै०ज० १.१०.८४, २२.३४
अभितो यन्ति सूर्यम्। अ०वे० १३.२.३५²
अभि त्यं वीरं गिर्वणसम् अर्च। ऋ०वे० ६.५०.६¹। तुल०- बृ०दे० ५.११७।
अभि त्यं गावः पयसा पयोवृधम्। ऋ०वे० ९.८४.५¹
अभि त्यं देवं सवितारम् ओण्योः (तै०सं० । अण्योः) कविक्रतुम्। अ०वे० ७.१४.१¹; सा०वे० १.४६४¹; वा०सं० ४.२५¹; तै०सं० १.२.६.१¹;
मै०सं० १.२.५¹, १४.४; का०सं० २.६¹; कौ०ब्रा० २८.८, २७.२; श०ब्रा० ३.३.२. १२¹; आश्व०श्रौ०सू० ४.६.३¹; शा०श्रौ०सू० ५.९.७¹। प्रतीकः अभि त्यं देवं सवितारम् ओण्योः। ऐ०ब्रा० १.१९.४, ५.१३.७; षड्०ब्रा० ५.१; अ०ब्रा० १; श०ब्रा० १३.५.१.११; आश्व० श्रौ०सू० ८.१.१८, १२.२३, १०.१०.६; अभि त्यं
देवं सवितारम्। तै०सं० ६.१.९.४; मै०सं० २.१३.८, १५८.६, ३.७.४, ७९.१६; का०सं० २४.५; आप०श्रौ०सू० १०.२४.८; मा० श्रौ०सू० २.१.४.३; अभि त्यं देवम्। षड्०ब्रा० ५.६; अ०ब्रा० ६; शा०श्रौ०सू० १०.८.१०; अभि त्यम्। वै०सू० १३.७;का०श्रौ०सू० ७.७.१३; कौ०सू० २४.३। देखें- बृ०दे० ८.१५; और ओल्डनवर्ग, ऋग्वेद के मंत्र, घ्. ३६४)।
अभि त्यं पूर्व्यं मदम्। ऋ०वे० ९.६.३¹
अभि त्यं मद्यं मदम्। ऋ०वे० ९.६.२¹
अभि त्यं मेषं पुरुहूतम् ऋग्मियम्। ऋ०वे० १.५१.१¹; सा०वे० १.३७६¹; ऐ०ब्रा० ५.१७.३; कौ०ब्रा० २५.६, २६.९। प्रतीकः अभि त्यं मेषम्।
आश्व०श्रौ०सू० ६.४.१०, ८.६.१२; शा०श्रौ०सू० ९.७.४, १०.९.१३, ११.१४.९; सा०वि०ब्रा० १.७.१३, ३.६.९. साव्यम् के रूप में निर्दिष्ट किया गया है (जाँचें सूक्तम्) शा०श्रौ०सू० ११.१४.२५.२७
अभि त्रिपृष्ठं वृषणं वयोधाम्। ऋ०वे० ९.९०.२¹; सा०वे० १.५२८¹, २.७५८¹। प्रतीकः अभि त्रिपृष्ठम्। सा०वि०ब्रा० १.४.२०, ५.१६
अभि त्रिपृष्ठं मतयः समस्वरन्। ऋ०वे० ९.१०६.११³; सा०वे० २.२९१³
अभि त्रिपृष्ठैः सवनेषु सोमैः। ऋ०वे० ७.३७.१³
अभि त्वा गोतमा गिरा। ऋ०वे० १.७८.१¹, ४.३२.९¹; शा०श्रौ०सू० ६.४.१
अभि त्वा जरिमाहिता। अ०वे० ३.११.८¹; वै०सू० ३६.१९
अभि त्वा देव सवितः। ऋ०वे० १.२४.३¹; तै०सं० ३.५.११.३¹; मै०सं० ४.१०.३¹, १४८.१, ४.१३.१, १९९.१५; का०सं० १५.१२¹, २८.७; ऐ०ब्रा०
१.१६.२, २२.२, ५.१७.७, ७.१६.५; कौ०ब्रा० ८.१, २२.५, २६.१७, श०ब्रा० १३.५.१.११; आश्व०श्रौ०सू० २.१६.२, ४.७.४, ५.१२.९, ८.९.५; शा०श्रौ०सू० ३.१३.१७, ५.१०.३, ७.१५.३, १५.२२; मा०श्रौ०सू० ५.१.३.१। प्रतीकः अभि त्वा देव। शा०श्रौ०सू० १०.४.१३, ११.८
अभि त्वा देवः सविता। ऋ०वे० १०.१७४.३¹; अ०वे० १.२९.३¹
अभि त्वाधां सहीयसा। ऋ०वे० १०.१४५.६²; आ०म०पा० १.१५.६²। देखें- अभि तेऽधां और उप तेऽधां।
अभि त्वा नक्तीर् उषसो ववाशिरे। ऋ०वे० २.२.२¹
अभि त्वा पञ्चशाखेन। हिर०गृ०सू० १.२४.३¹
अभि त्वा पाजो रक्षसो वि तस्थे। ऋ०वे० ६.२१.७¹
अभि त्वा पूर्वपीतये। ऋ०वे० १.१९.९¹, ८.३.७¹; अ०वे० २०.९९.१¹; सा०वे० १.२५६¹, २.९२३; ऐ०ब्रा० ४.२९.१३, ५.१८.२१; ऐ०आ० ५.२.२.२; आश्व०श्रौ०सू० ५.१५.२; शा०श्रौ०सू० ७.२०.३; वै०सू० ३९.६; सा०वि० ब्रा० ३.६.८; नि० १०.३७¹
अभि त्वा मनुजातेन। अ०वे० ७.३७.१¹। प्रतीकः अभि त्वा कौ०सू० ७९.७
अभि त्वाम् इन्द्र नोनुमः। ऋ०वे० ८.२१.५³; सा०वे० १.४०७⁵। तुल०- अभि त्वा शूर।
अभि त्वा योषणो दश। ऋ०वे० ९.५६.३¹
अभि त्वा रुद्रा वसवो गृणन्तु। वा०सं० १४.२³; मै०सं० २.८.१³, १०६.१०; का०सं० १७.१³; श०ब्रा० ८.२.१.५
अभि त्वा वर्चसा गिरः। अ०वे० २०.४८.१¹
अभि त्वा वर्चसासिञ्चन् (का०सं० । तै०ब्रा० । ¹ सिचम्) अ०वे० ४.८.६¹; का०सं० ३६.१५¹, ३७.९¹; तै०ब्रा० २.७.१५.४¹। तुल०- नीचे अभि
सिञ्चामि वर्चसा।
अभि त्वा विश्वा भूतानि। ऋ०वे० १०.१७४.३³; अ०वे० १.२९.३³
अभि त्वा वृषभा सुते। ऋ०वे० ८.४५.२२¹; अ०वे० २०.२२.१¹; सा०वे० १.१६१¹, २.८१¹; ऐ०ब्रा० ८.२०.४¹; पञ्च०ब्रा० ९.२.१५, २१.९.१६; आश्व०श्रौ०सू० ६.४.१०, १०.२.२०; वै०सू० २६.९, ३३.२, ४०.१०। प्रतीकः अभि त्वा वृषभा। शा०श्रौ०सू० ९.१३.१
अभि त्वा शूर नोनुमः। ऋ०वे० ७.३२.२२¹; अ०वे० २०.१२१.१¹; सा०वे० १.२३३¹, २.३०¹; वा०सं० २७.३५¹; तै०सं० २.४.१४.२¹; मै०सं० २.१३.९¹, १५८.१४, ४.१२.४, १८८.१४; का०सं० १२.१५, ३९.११, १२; १ ऐ०ब्रा० ४.१०.६, २९.१३, ५.१.१९, ७.७, १६.२७, १८.२१, २०.२१, ८.२.३;
पञ्च०ब्रा० ११.४.१; ऐ०आ० ५.२.२.२; आश्व०श्रौ०सू० ५.१५.२, ६.५.१८; वै०सू० ४२.९; आप०श्रौ०सू० १७.८.४¹, १९.२२.१२, १६¹, २३.१, २१.२१.१८;
मा०श्रौ०सू० ५.२.३.८,१२¹, ६.२.३, ७.२.६; शि०उप० ४¹; सा०वि० ब्रा० ३.६.११। प्रतीकः अभि त्वा शूर। शा०श्रौ०सू० ७.२०.३; अभि त्वा। ऋ० वि० २.२५.६। तुल०- अभि त्वाम् इन्द्र।
अभि त्वा सम् अनूषत। ऋ०वे० ८.९५.१³; सा०वे० १.३४९³
अभि त्वा सिन्धो शिशुम् इन् न मातरः। ऋ०वे० १०.७५.४¹
अभि त्वेन्द्र वरिमतः। अ०वे० ६.९९.१¹। प्रतीकः अभि त्वेन्द्र। वै०सू० १८.१६; कौ०सू० १४.७
अभि त्वोर्णोमि पृथिव्याः। अ०वे० १८.२.५२¹
अभि त्सरन्ति धेनुभिः। ऋ०वे० ८.२.६³
अभि दस्युं बकुरेणा धमन्ता। ऋ०वे० १.११७.२१³; नि० ६.२६³
अभि देवान् अगछतम्। नि० १२.२४
अभि देवान् अयास्यः। ऋ०वे० ९.४४.१³; सा०वे० १.५०९³
अभि देवानं इयक्षते। ऋ०वे० ९.११.१³; सा०वे० २.१³, ११३³; वा०सं० ३३.६२³; ला०श्रौ०सू० ७.१०.२१, २४, ११.१०, १२-१४, १६
अभि देवान् ऋतावृधः। ऋ०वे० ९.४२.५²
अभि द्यां महिना भुवम्। ऋ०वे० १०.११९.८¹
अभि द्युम्नं (ऋ०वे०। वा०सं०। सुम्नं) देवभक्तं यविष्ठ (मै०सं०। का०सं० । देवहितं यविष्ठय)। ऋ०वे० १०.४५.९४; वा०सं० १२.२६४; तै०सं०
४.२.२.३४; मै०सं० २.७.९४, ८७.२; का०सं० १६.९४; आ०म०पा० २.११.२८४
अभि द्युम्नं बृहद् यश इषस् पते। ऋ०वे० ९.१०८.९¹; सा०वे० १.५७९¹, २. ३६१¹। प्रतीकः अभि द्युम्नं बृहद् यशः। पञ्च०ब्रा० १३.५.२, १.४.११.२
अभि द्युम्नं बृहस्पते। कौ०सू० ४७.१६४
अभि द्युम्ना तस्थिवांसो जनानाम्। ऋ०वे० ४.४.९४; तै०सं० १.२.१४.४४; मै०सं० ४.११४.५, १७३.११; का०सं० ६.११४
अभि द्युम्नानि वनिनः। ऋ०वे० ३.४०.७¹; अ०वे० २०.६.७¹
अभिद्रुग्धो ऽस्मि काम। जैमि०ब्रा० १.३६२; तै० आर० २.१८.१; पार०गृ०सू० ३.१२.९; गौ०ध०शा० २५.४; बौ०ध०सू० २.१.१.३४, ४.२.१०
अभि द्रोणा कनिक्रदत्। ऋ०वे० ९.६७.१४³
अभि द्रोणानि धावति। ऋ०वे० ९.२८.४³, ३७.६²; सा०वे० २.६३३³, ६४७²
अभि द्रोणानि बभ्रवः। ऋ०वे० ९.३३.२¹; सा०वे० २.११५¹; पञ्च०ब्रा० ११.३.१
अभि द्रोणानि रोरुवत्। ऋ०वे० ९.६५.१९²; सा०वे० १.५०३², २.३४४²
अभि द्रोणान्य् आसदम्। ऋ०वे० ९.३.१³, ३०.४³; सा०वे० २.६०६³
अभिद्रोहं चरामसि। ऋ०वे० १०.१६४.४²। देखें- अपि मृषा चरामसि।
अभिद्रोहं मनुष्याश् चरामसि (अ०वे० । चरन्ति)। ऋ०वे० ७.८९.५²; अ०वे० ६.५१.३²; तै०सं० ३.४.११.६²; मै०सं० ४.१२.६², १९७.११; का०सं०
२३.१२²
अभि द्विजन्मा त्रिवृद् अन्नम् ऋज्यते। ऋ०वे० १.१४०.२¹
अभि द्विजन्मा त्रि रोचनानि। ऋ०वे० १.१४९.४¹; सा०वे० २.११२५¹
अभि धत्तम् अर्बुदे। अ०वे० ११.९.३४
अभिधा असि। वा०सं०२२.३; तै०सं० ७.१.११.१; मै०स० ३.१२.१, १६०.१; का०सं० अ० १.२; श०ब्रा० १३.१.२.३; तै०ब्रा० ३.८.३.४; का०श्रौ०सू०
२०.१.२८; आप०श्रौ०सू० २०.३.५; मा०श्रौ०सू० ९.२.१
अभिधाय निनेषति। अ०वे० १९.५०.५४
अभि धीरम् अचाकशम्। ऋ०वे० १०.८६.१९४; अ०वे० २०.१२६. १९४
अभिधून्वताम् अभिघ्नतां वातवतां मरुताम् आदित्यानां स्थाने स्वतेजसा भानि। तै०आर० १.१५.१। तुल०- अगला।
अभिधून्वन्तो ऽभिघ्नन्त इव। तै०आर० १.४.२³। तुल०- पूर्व।
अभि धेनवः पयसेम् (सा०वे०। पयसेद्) अशिश्रयुः। ऋ०वे० ९.८६.१७४; सा०वे० २.५०३४
अभि धेनूः सुदुघाः पूयमानः। ऋ०वे० ९.९७.५०²; सा०वे० २.७७७²
अभि न इडा यूथस्य माता। ऋ०वे० ५.४१.१९४; नि० ११.४९¹। तुल०- बृ०दे० ५.३७।
अभि नः पूर्यतां रयिः। पार०गृ०सू० ३.४.४⁵। देखें- अभि नः शीयतां।
अभिनक्षन्तो अभि ये तम् आनशुः। ऋ०वे० २.२४.६¹
अभिनभ्यम् उदीषितः। ऋ०वे० १०.११९.१२²
अभि नः शीयतां रयिः। तै०ब्रा० ३.७.१४.५४ (द्वितीयांश); तै०आर०आ० १०.४५४; शा०श्रौ०सू० ४.१६.५४; आप०श्रौ०सू० २१.३.१२४, ४.२४;
हिर०गृ०सू० १.२८.१४ (द्वितीयांश)। देखें- अभि नः पूर्यतां।
अभि नः सुष्टुतिं नय। तै०ब्रा० २.४.६.५⁵; आश्व०श्रौ०सू० २.१०.१४³
अभि नारद मन्यते। अ०वे० ५.१९.९४
अभिनिक्षारिणः प्रजाम्। अ०वे० १०.१.३१²
अभिनिष्पतन्न् अपीपतत्। अ०वे० ७.६४.१²
अभि नो गोत्रं विदुष इव नेषः। कौ०सू० ४.२³
अभि ने देवीर् अवसा। ऋ०वे० १.२२.११¹
अभि नो नर्यं वसु। ऋ०वे० ६.५३.२¹
अभि (सा०वे०। पार०गृ०सू०। अभी) नो वाजसातमम्। ऋ०वे० ९.९८.१¹; सा०वे०१.५४९¹, २.५८८¹; पञ्च०ब्रा० १४.११.४
अभि नो वीरो अर्वति क्षमेत। ऋ०वे० २.३३.१³; तै०ब्रा० २.८.६.९³; ऐ०ब्रा० ३.३४.४। तुल०- त्वं नो वीरो।
अभिन्नाण्डा वृद्धगर्भाः। मा०गृ०सू० २.१८.२¹
अभिन्ने खिल्ये (तै०ब्रा० । खिल्ले) नि दधाति देवयुम्। ऋ०वे० ६.२८.२४; अ०वे० ४.२१.२४; तै०ब्रा० २.८.८.११४
अभिन्नो घर्मो जीरदानुः। तै०सं० १.५.१०.४¹, आश्व०श्रौ०सू० ३.१४.१०¹; आप०श्रौ०सू० ९.१३.९। तुल०- धाता धातुः।
अभिपश्यन्ती वयुना जनानाम्। ऋ०वे० ७.७५.४³
अभिपित्वे मनवे शास्यो भूः। ऋ०वे० १.१८९.७³
अभिपूर्वं निर्णयते नमो अस्त्व् अस्मै। अ०वे० ११.२.२२³
अभि पूर्वस्माद् अपरः। ऋ०वे० १.७४.८²
अभि पृतन्यन्तं तिष्ठ। ऋ०वे० १०.१७४.२³; अ०वे० १.२९.२³
अभि प्र गोपतिं गिरा। ऋ०वे० ८.६९.४¹; अ०वे० २०.२२.१¹, ९२.४¹; सा०वे० १.१६८¹, २.८३९¹; आश्व०श्रौ०सू० ६.४.१०; वै०सू० २६.९, ३२.५, ४०.९, ४२.५। प्रतीकः अभि प्र गोपतिम्। शा०श्रौ०सू० ९.१३.१, १८.७.१५
अभिप्रघ्नन्ति धृष्णुया। ऋ०वे० ६.४६.१०²; अ०वे० २०.८३.२²
अभि प्र णोनुमो (सा०वे०। नोनुमो) वृषन्। ऋ०वे० ७.३१.४²; अ०वे० २०.१८.४²; सा०वे० १.१३२²
अभि प्र णोनुवुर् (सा०वे०। नोनवुर्) गिरः। ऋ०वे० ६.४५.२५², सा०वे० १.१४६²
अभिप्रतारिन् बहुधा वसन्तम्। छा०उप० ४.३.६४; जैमि० उप०ब्रा० ३.२.२४, १३
अभि प्र दद्रुर् जनयो न गर्भम्। ऋ०वे० ४.१९.५¹
अभि प्र भर धृष्टा धृषन्मनः। ऋ०वे०८.८९.४¹; मै०सं० ४.१२.३¹, १८३.८¹, का०सं० ८.१६¹
अभि प्र मन्द पुरुदत्र मायाः। ऋ०वे० ६.१८.९४
अभि प्र मन्दसे वृषन्। ऋ०वे० ८.९३.१९²; सा०वे० २.९३६²; वा०सं० ३६.७²
अभिप्रमन्दुर् आयवः। ऋ०वे० ८.१२.१३²
अभि प्र मन्दे अध्वरेषु राजन्। ऋ०वे० ५.४.१²; तै०सं० १.४.४६.२²; का०सं० ७.१६²
अभिप्रमुरा जुह्वा स्वध्वरः। ऋ०वे० १०.११५.२³
अभि प्र यन्तु नरो अग्निरूपाः। ऋ०वे० १०.४८.१४; नि० १०.३०४। देखें- ’उप प्र ‘इत्यादि।
अभि प्रयांसि वहसा। ऋ०वे० ३.११.७¹; सा०वे० २.९०७¹; आश्व०श्रौ०सू० ७.८.१
अभि प्रयांसि वीतये। ऋ०वे० ६.१६.४४²; सा०वे० २.७३४²
अभि प्रयांसि सुधितानि वीतये। ऋ०वे० १.१३५.४²
अभि प्रयांसि सुधितानि हि ख्यः। (ऋ०वे० १०.५३.२², ख्यत्)। ऋ०वे० ६.१५.१५¹, १०.५३.२²
अभि प्रयांसि सुधिता वसो गहि। ऋ०वे० ८.६०.४³
अभि प्रयो नासत्या वहन्ति (ऋ०वे० ६.६३.७², वहन्तु)। ऋ०वे० १.११८.४४, ६.६३.७²
अभि प्रवन्त समनेव योषाः। ऋ०वे० ४.५८.८¹; वा०सं० १७.९६¹; का०सं० ४०.७¹; आप०श्रौ०सू० १७.१८.१¹; नि० ७.१७¹, २०। प्रतीकः अभि
प्रवन्त। शा०श्रौ०सू० १०.१२.१५, १४.५७.१,२
अभि प्र वः सुराधसम्। ऋ०वे० ८.४९ (वाल० १). १¹; अ०वे० २०.५१.१¹; सा०वे० १.२३५¹, २.१६१¹; पञ्च०ब्रा० ११.९.२; ऐ०आ० ५.२.४.२;
आश्व०श्रौ०सू० ७.४.३, ८.६.१६; वै०सू० ३१.१८, २४, ३३.७, ४१.८। प्रतीकः अभि प्र वः। शा०श्रौ०सू० ७.२३.४, १२.९.११. वालखिल्यानि के रूप में निर्दिष्ट किया है। आश्व०श्रौ०सू० ८.४.८ और अन्यत्र। इस सूक्त का प्रत्येक मन्त्र ऋ०वे० ८.५० (वालखिल्य २) के मन्त्र से तुलना की जा सकती है।
अभि प्र वीरम् अर्चता सबाधः। ऋ०वे० ३.५१.४²
अभि प्र सेदुर् ऋतम् आशुषानाः। ऋ०वे० ४.१.१३²
अभि प्र स्थाताहेव यज्ञम्। ऋ०वे० ७.३४.५¹
अभिप्रहितां प्रति त्वा प्र हिण्मः। अ०वे० १०.१.१५²
अभि प्रियं यत् पुरोडाशम् (वा०सं० अ०। पुरोलासम्) अर्वता। ऋ०वे० १.१६२.३³, वा०सं०२५.२६³; वा०सं० का० २७.३०³; तै०सं० ४.६.८.१³,
मै०सं० ३.१६.१³, १८२.१; का०सं० अ० ६.४³
अभि प्रियं रेक्णः पत्यमानाः। ऋ०वे० १०.१३२.३²
अभि प्रियं दिवस् पदम् देखें- ’अभि प्रिया‘ इत्यादि।
अभि प्रियम् अमन्दिषुः। ऋ०वे० ८.५० (भाग २) ३²
अभि प्रियाणि काव्या। ऋ०वे० ९.५७.२¹; सा०वे० २.११२¹
अभि प्रियाणि पवते चनोहितः। ऋ०वे० ९.७५.१; सा०वे० १.५५४, २.५०। प्रतीकः अभि प्रियाणि पवते। पञ्च०ब्रा० ८.५.१४, ११.५.१; अभि प्रियाणि। वृ०हा०सं० ८.२३९
अभि प्रियाणि पवते पुनानः। ऋ०वे० ९.९७.१२¹। देखें- ’अभि व्रतानि‘ इत्यादि।
अभि प्रियाणि मर्मृशत् पराणि। ऋ०वे० ३.३८.१³; ऐ०ब्रा० ६.२०.१४; गो०ब्रा० २.६.२
अभि प्रिया (सा०वे०। प्रियं) दिवस् पदम्। ऋ०वे० ९.१०.९¹; सा०वे० २.४७७¹
अभि प्रिया दिवस् पदा (सा०वे०। दिवस् कविः)। ऋ०वे० ९.१२.८¹, सा०वे० २.५५४¹
अभि प्रिया मरुतो या वो अश्व्या। ऋ०वे० ८.२७.६¹
अभि प्रेत मृणत सहध्वम्। अ०वे० ३.१.२²
अभि प्रेहि दक्षिणतो भवा मे (अ०वे० । नः)। ऋ०वे० १०.८३.७¹; अ०वे० ४.३२.७¹
अभि प्रेहि निर् दह हृत्षु शोकैः। ऋ०वे० १०.१०३.१२³; अ०वे० ३.२.५³; सा०वे० २.१२११³; वा०सं० १७.४४³; नि० ९.३३³
अभि प्रेहि मध्यतो माप हास्थाः। अ०वे० १८.३.७३³
अभि प्रेहि माप वेनः (का०सं० । तै०ब्रा० । प्रेहि वीरयस्व) अ०वे० ४.८.२¹; का०सं० ३७.९¹; तै०ब्रा० २.७.८.१¹, १६.१। प्रतीकः अभि प्रेहि।
आप०श्रौ०सू० २२.२६.१५, २८.१६
अभि प्सुरः प्रुषायति। ऋ०वे० १०.२६.३³
अभि ब्रह्माणि चक्षाथे ऋषीणाम्। ऋ०वे० ७.७०.५²
अभि ब्रह्मीर् अनूषत। ऋ०वे० ९.३३.५¹; सा०वे० २.२२०¹
अभिभवे स्वाहाः देखें- अभिभुवे स्वाहा।
अभिभवो ऽयानम्। मै०सं० २.७.२०, १०५.१४। देखें- अभिभूर् अयानम् और अभिभूर् अस्य अयानाम्।
अभि भागोऽसि सर्वस्मिन्। सा०म०ब्रा० २.४.११¹। देखें- गो०गृ०सू० ४.५.३२; खा०गृ०सू० ४.१.१६।
अभिभुं क्षत्रवर्धनम्। अ०वे० १०.६.२९³
अभिभुवे ऽभिभङ्गाय वन्वते। ऋ०वे० २.२१.२¹
अभिभुवे (मै०सं०। अभिभ्वे; का०सं० अभिभवे?) स्वाहा। वा०सं० २२.३०; मै०सं० २.१३.१७, १६४.१५, ३.१२.११, १६३.१५, ३.१२.१४, १६४.११;
का०सू० ३५.१०; तै०ब्रा० ३.१०.७.१; आप०श्रौ०सू० १४.२५.११
अभिभूतिर् अहम् आगमम्। तै०ब्रा० २.५.७.१। देखें- ’अभिभूर् अहम्‘ इत्यादि।
अभिभूयाय त्वा राष्ट्रभृत्याय। अ०वे० १९.३७.३³
अभिभूयास्म वयं यं दिष्मः। शा०श्रौ०सू० ८.१७.३
अभिभूर् अग्निर् अतरद् रजांसि । तै०ब्रा० २.४.७.११¹
अभिभूर् अयानाम्। तै०सं० ४.३.३.२; का०सं० ३९.७। देखें- नीचे अभिभवोऽयानाम्।
अभिभूर् असि (वा०सं०का०। अस्य अयानाम्, जो द्रष्टव्य है) वा०सं० १०.२८; वा०सं० का० ११.८.३; तै०सं० १.६.२.१, १०.१; मै०सं० १.५.४, ७१.६, १.५.११, ७९.२१, २.३.२, २९.१२; का०सं० ७.९, १२.२; श० ब्रा० ५.४.४.६; श०श्रौ०सू० ८.१७.३. मा० श्रौ०सू० ५.२.१३; आप०श्रौ०सू० ६.१८.२। प्रतीकः अभिभूः। का०सं० १०.७; का०श्रौ०सू० १५.७.५
अभिभूर् अस्य् अयानाम्। वा०सं०का० ११.८.३। देखें- नीचे अभिभवोऽयानाम्।
अभिभूर् अहं सजातेषु भूयासम् (मै०सं०। भूयासं प्रियः सजातानाम्) तै०सं० १.६.२.१, १०.१; मै०सं० २.३.२, २९.१२
अभिभूर् अहम् आगमम्। ऋ०वे० १०.१६६.४¹; पार०गृ०सू० ३.१३.४¹। देखें- ’अभिभूतिर् अहम्‘ इत्यादि।
अभिभूर् यज्ञो अभिभूर् अग्निः। अ०वे० ६.९७.१¹। प्रतीकः अभिभूर् यज्ञः। कौ०सू० १४०.१०; अभिभूः। कौ०सू० १४.७
अभिभूश् चेत्ता वसुवित्। तै०सं० १.६.२.१, २.३.९.१। देखें- उग्रश् चेत्ता।
अभिभूस् त्वं देवेष्व् एधि। मै०सं० २.३.२, २९.१२
अभिभूः सोमो अभिभूर् इन्द्रः। अ०वे० ६.९७.१²
अभिभूःसौर्यदिव्यानां सर्पाणाम् अधिपतये स्वाहा, (अधिपतेऽवनेनिक्ष्व भी, अधिपत एष ते बलिः और अधिपते प्रलिखस्व) पार०गृ०सू० २.१४.९,
१२, १४,१६
अभिभ्वे स्वाहा। देखें- अभिभुवे स्वाहा।
अभिमातिघ्ने त्वा। मै०सं० २.१३.१७, १६४.१६
अभिमतिघ्ने स्वाहा। मै०सं० ३.१२.१४, १६४.११
अभिमातिं कयस्य चित्। ऋ०वे० ८.२५.१५²
अभिमातिषाहे त्वा। मै०सं० २.१३.१७, १६४.१५
अभिमातिषाहे स्वाहा। मै०सं० ३.१२.१४, १६४.११
अभिमाति सहो दधे। ऋ०वे० ५.२३.४¹
अभिमातिहनं त्वा वज्रं सादयामि। का०सं० ३९.५; आप०श्रौ०सू० १६.३०.१
अभिमातिहनं पुरुहूतम् इन्द्रम। तै०ब्रा० २.८.४.२²। देखें- ’वृत्रहणं‘ इत्यादि।
अभिमातिहा तविषस् तुविष्मान्। मै०सं० ४.१४.१२³, २३६.१; तै०ब्रा० २.८.४.२³
अभिमातिहेन्द्रः पृतनासु जिष्णुः। मै०सं० ४.१४.१२², २३५.११; तै०ब्रा० २.८.४.१²
अभिमातीर् अपास्य। ऋ०वे० ३.२४.१²; वा०सं० ९.३७²; श०ब्रा० ५.२.४.१६
अभिमातीः सहमानः। ऋ०वे० ३.६२.१५²
अभि मा वपुर् दृशये निनीयात्। ऋ०वे० ७.८८.२४
अभि मित्रावरुणा पूयमानः। ऋ०वे० ९.९७.४९²; सा०वे० २.७७६²
अभि मित्रासो अर्यमा सजोषाः। ऋ०वे० ७.३८.४४
अभिमृता नृपतिम् इछमानाः। तै०आर० ६.३.२²
अभि य ऊर्वं गोमान्तं तितृत्सान्। ऋ०वे० १०.७४.४²; वा०सं० ३३.२८²
अभि यः पुरुं पृतनासु तस्थौ। ऋ०वे० ७.८.४³; वा०सं० १२.३४⁵; तै०सं० २.५.१२.४³, ४.२.३.२³; मै०सं० २.७.१०, ८८.१; का०सं० १६.१०³;
श०ब्रा० ६.८.१.१४
अभि यज्ञं गृणीहि नः। ऋ०वे० १.१५.३¹; वा०सं० २६.२१¹
अभि यद् वां विश्वप्स्नयो जिगाति। ऋ०वे० ७.७१.४४
अभि यं देवी र्निऋतिश् चिद् ईशे। ऋ०वे० ७.३७.७¹
अभि यं देव्य् अदितिर् गृणाति। ऋ०वे० ७.३८.४¹
अभि या नो अरातयः। ऋ०वे० १०. १७४.२²; अ०वे० १.२९.२²
अभि यूथेव पश्यतः। ऋ०वे० ८.२५.७²
अभि ये त्वा विभावरि। ऋ०वे० ५.७९.४¹
अभि येन द्रविणम् अश्नवाम। ऋ०वे० ९.९७.५१³; सा०वे० २.७७८³
अभि ये नो मर्तासो अमन्ति। ऋ०वे० ७.२५.२²
अभि ये मिथो वनुषः सपन्ते। ऋ०वे० ७.३८.५¹
अभि ये सन्ति पृतनासु दूध्यः। ऋ०वे० ३.१६.२³
अभि यो न इरस्यति (अ०वे० । नो दुरस्यति)। ऋ०वे० १०.१७४.२४; अ०वे० १.२९.२४
अभि यो नक्षति त्वा। ऋ०वे० २.२०.२४
अभि योनिं कनिक्रदत्। ऋ०वे० ९.२५.२², ३७.२⁵; सा०वे० २.२७१², ६४३³
अभि योनिम् अयोहतम् (सा०वे० वा०सं० अयोहते)। ऋ०वे० ९.१.२²; सा०वे० २.४०²; वा०सं० २६.२६²
अभि यो नो दुरस्यतिः देखें- अभि यो न इरस्यति।
अभि यो महिना दिवम्। ऋ०वे० ३.५९.७¹; आश्व०श्रौ०सू० ३.१२.९। देखें- अभीमं महिना।
अभि यो विश्वा भुवनानि चष्टे। ऋ०वे० ७.६१.१³। देखें- अभिविश्वानि भु१।
अभि यो विश्वा भुवना बभूव। ऋ०वे० ४.१५.५४; अ०वे० २०.७७.५४
अभिरक्षन्तु मा प्रियाः। आ०म०पा० २.२१.१५४
अभि रक्ष वनस्पते। कौ०सू० १३५.९४
अभिरताः स्मः (याज्ञ०ध०शा०। स्म ह) वि०स्मृ०७३.२६; याज्ञ० ध०शा० १.२५१; वृ०पा०सं० ५.२८९।
अभिरामन्तु भवन्तः। वि०ध० ७३.२६ देखें- अगला।
अभिरम्यताम् (मै०सं० थाम्) मै०सं० ८.२०; श०गृ० ४.२.६; य० १.२५१; बृ०ध० ५.२८९ देखें- पूर्व।
अभि राधसा जुगुरत्। ऋ०वे० ८.८१.५³
अभि रायस पोषेण यजमानम्। वा०सं० ७.१३.१८; श०ब्रा० ४.२.१.१६, १७
अभि राष्ट्राय वर्तय (अ०वे० वर्धय)। ऋ०वे० १०.१७४.१४; वा०सं० १.२९.१४
अभि राष्ट्रेण वर्धताम्। अ०वे० ६.७८.२¹; आ०म०पा० १.८.७²
अभिराष्ट्रो विषासहिः। ऋ०वे० १०.१७४.५². अ०वे० १.२९.६²
अभिलालपते स्वाहा। तै०आर० ६.२.१
अभि व आवर्त सुमतिर् नवीयसी। ऋ०वे० ७.५९.४³
अभि वत्सं न धेनवः (सा०वे०। मातरः)। ऋ०वे० ९.१३.७²; अ०वे० २०.९.१⁵; सा०वे० २.५४३²
अभि वत्सं न स्वसरेषु धेनवः। ऋ०वे० ८.८८.१³; अ०वे० २०.४८.१³, ४९.४³; सा०वे० १.२३६³, २.३५³; वा०सं० २६.११⁵; पञ्च०ब्रा० ११.४.३³ अभिवयसे त्वा। मै०सं० २.१३.१७, १६४.१४। देखें- आप०श्रौ०सू० १७.६.१।
अभिवयसे स्वाहा। मै०सं० ३.१२.१४, १६४.९। देखें- आप०श्रौ०सू० १७.६.१।
अभिवयाश् चोर्ध्ववयाश् च। का०सं० ३९.११; आप०श्रौ०सू०१७.६.१
अभिवर्तः सविंशः। तै०सं० ४.३.८.१, ५.३.३.३। देखें- ’अभिवर्तः‘ इत्यादि।
अभि वर्धतां पयसा। अ०वे० ६.७८.२¹; आ०म०पा० १.८.७¹ आप०गृ०सू० २.६.१०।
अभिवर्षते स्वाहा। तै०सं० ७.५.११.१; का०सं० अ० ५.२। तुल०- अववर्षते।
अभि वस्त्रा सुवसनान्य् अर्ष। ऋ०वे० ९.९७.५०¹; सा०वे० २.७७७¹
अभिवहन्ती विश्ववारा व्यवाट्। मै०सं० २.१३.१०४, १६१.४
अभि वह्नय ऊतये। ऋ०वे० ८.१२.१५¹
अभि वह्निर् अमर्त्यः। ऋ०वे० ९.९.६¹
अभि वह्नी अनूषाताम्। ऋ०वे० ८.८.१२४
अभि वां विश्वा नियुतः सचन्ते। ऋ०वे० ७.७२.१³
अभि वाजं सप्तिर् इव श्रवस्य। ऋ०वे० ९.९६.१६³
अभि वाजम् उत श्रवः। ऋ०वे० ९.१.४⁵, ६.३⁵, ५१.५⁵, ६३.१२³
अभि वाजिनो अर्वतः। ऋ०वे० ९.६.२³
अभि वाजी विश्वरूपो जनित्रम्। सा०वे० २.११९३¹
अभि वाणस्य सप्तधातुर् इज् जनः। ऋ०वे० १०.३२.४४
अभि वाणीर् अनूषत। ऋ०वे० ९.१०४.४²; सा०वे० १.५७५²
अभि वाणीर् ऋषीणां सप्त (सा०वे०। सप्ता) नूषत। ऋ०वे० ९.१०३.३³; सा०वे० १.५७७³
अभि वां नूनम् अश्विना सुहोता। ऋ०वे० ७.६७.३¹
अभि वायुं वीत्य् अर्षा गृणानः। ऋ०वे० ९.९७.४९¹; सा०वे० २.७७६¹। प्रतीकः अभि वायुम्। ला०श्रौ०सू० ४.६.१४
अभि वायुम् अभि गा देव सोम। ऋ०वे० ९.९६.१६४
अभि विप्रा अनूषत। ऋ०वे० ९.१२.२¹, १७.६¹; सा०वे० २.५४७¹
अभि विश्वा असि स्पृधः। ऋ०वे० ८.९९.५²; अ०वे० २०.१०५.१²; सा०वे० १.३११², २.९८७²; वा०सं० ३३.६६²
अभि विश्वानि काव्या। ऋ०वे० ९.२३.१⁵, ६२.२५, ६३.२५³, ६६.१², १०७.२३²; सा०वे० २.१२५³, १०४९³
अभि विश्वानि वार्या। ऋ०वे० ९.४२.५¹, ६६.४²; सा०वे० १.५२१²
अभि विश्वा पार्थिवा पूयमानः। ऋ०वे० ९.९७.५१²; सा०वे० २.७७८²
अभि विश्वानि भुवनानि चष्टे। ऋ०वे० १.१०८.१²। देखें- अभि यो विश्वा भुवनानि।
अभिवीरो अभिसत्वा (का०सं० ।१ षत्वा) सहोजाः (अ०वे० । का०सं० । सहोजित्)। ऋ०वे० १०.१०३.५³; अ०वे० १९.१३.५³; सा०वे०
२.१२०३³; वा०सं० १७.३७⁵; तै०सं० ४.६.४.२³; मै०सं० २.१०.४³, १३६.३; का०सं० १८.५³
अभिवृत्य सपत्नान्। ऋ०वे० १०.१७४.२¹; अ०वे० १.२९.२¹
अभि वृत्रं वर्धमानं पियारुम्। ऋ०वे० ३.३०.८³; वा०सं० १८.६९³
अभिवृष्टा ओषधयः। अ०वे० ११.४.६.१
अभि वेना अनूषता। ऋ०वे० ९.६४.२१¹। तुल०- ’अभ्य् अर्का‘ इत्यादि।
अभि वो अर्चे पोष्यावतो नॄन्। ऋ०वे०५.४१.८¹
अभि वो देवीं धियं दधिध्वम्। ऋ०वे० ७.३४.९¹
अभि वो वीरम् अन्धसः। ऋ०वे० ८.४६.१४¹; सा०वे० १.२६५¹
अभि व्ययस्व खादिरस्य सारम्। ऋ०वे० ३.५३.१९¹। प्रतीकः अभि व्ययस्व खदिरस्य शा०गृ०सू० १.१५.१०; अभि व्ययस्व। ऋ० वि० २.३.४ अभिव्रजद्भिर् वयुना नवाधित। ऋ०वे० १.१४४.५४
अभि व्रजं तत्निषे गव्यम् अश्व्यम्। ऋ०वे० ९.१०८.६³; सा०वे० १.५८५³। तुल०- अभि व्रजं न।
अभिव्रजन्न् अक्षितं पाज आ ददे। ऋ०वे० ९.६८.३¹
अभिव्रजन्न् अक्षितं पाजसा राजः। ऋ०वे० १.५८.५³
अभि व्रजं न तत्निषे। ऋ०वे० ६.८.२५¹। देखें- अभि व्रजं तत्निषे।
अभि व्रतानि पवते पुनानः। सा०वे० २.३७१¹। ’अभि प्रियाणि पवते ‘ इत्यादि।
अभिव्लग्य यत्र हता अमित्राः। ऋ०वे० १.३३.१³
अभिव्लग्या चिद् अद्रिवः। ऋ०वे० १.१३३.२²
अभिव्लङ्गैर् अपावपः। ऋ०वे० १.१३३.४²
अभिशस्तिपा अनभिशस्तेन्यः। मै०सं० १.२.९², १९.३
अभिशस्तिपा भुवनस्य राजा। ऋ०वे० ९.९६.१०³
अभिशस्ते खिलेषु च। कौ०सू० १४१.३८²
अभिशस्तेर् अवस्परत् (सा०वे०। अवस्वरत्)। ऋ०वे० ६.४२.४³; सा०वे० २.७९३४
अभिशस्तेर् अव स्पृधि। ऋ०वे० ८.६६.१४²
अभिशस्त्या मा पाहि। मै०सं० १.५.२, ६७.१५, १.५.८, ७६.१३; का०सू० ६.९, ७.६; आप०श्रौ०सू० ६.१६.१२
अभिशास्तानुमन्ता तै०ब्रा० ३.१०.१.३; ९.७; १०.३; आप०श्रौ०सू० १९.१२.८
अभिशिक्ष (?) राजाभुवम् (विपरीत पाठन ¹भूवम्) मा०श्रौ०सू० ९.१.५। देखें- अभ्यषिक्षि।
अभि शुक्राम् उपस्तिरम्। ऋ०वे० ९.६२.२८³
अभि शूलं निहतस्यावधावति। ऋ०वे० १.१६२.११²; वा०सं० २५.३४²; तै०सं० ४.६.८.४²; मै०सं०३.१६.१², १८२-१६; का०सं० अ० ६.५²
अभि श्यावं न कृशनेभिर् अश्वम्। ऋ०वे० १०.६८.११¹; अ०वे० २०.१६.११¹
अभि श्रव ऋज्यन्तो वहेयुः। ऋ०वे० ६.३७.३³; नि० १०.३³
अभि श्रवो दावने सचेताः। ऋ०वे० १.६१.१०४; अ०वे० २०.३५.१०४
अभि श्रवोभिः पृथिवीम्। ऋ०वे० ३.५९.७³। देखें- उत श्रवसा।
अभिश्रावाय प्रथमं सुमेधाः। ऋ०वे० १.१८५.१०²
अभिश्रावे भवतः सत्यवाचा। ऋ०वे० १०.१२.१²; अ०वे० १८.१.२९²
अभि श्रीणन्ति वसुभिर न निक्तैः। ऋ०वे० ९.९३.३४. सा०वे० २.७७०४
अभिश्रीणन् पयः पयसाभि गोनाम्। ऋ०वे० ९.९७.४३³
अभिश्रीर या च नो गृहे। आ०म०पा० २.८.८²। देखें- अभिष्ठिर्।
अभिश्रुतास्य ओषधे। अ०वे० ६.१३८.१²
अभिश्वसन् स्तनयन् एति नानदत्। ऋ०वे० १.१४०.५४
अभि श्वान्तं मृशते नान्द्ये मुदे। ऋ०वे० १.१४५.४³
अभि ष द्युम्नैर् उत वाजसातिभिः। ऋ०वे० ८.२.१६³
अभिषाहे स्वाहा। मै०सं० ३.१२.११, १६५.१५। देखें- ’अभीषाहे‘ इत्यादि।
अभिषिक्तो ऽभि मा सिञ्च वर्चसा। अ०वे० १९.३१.१२²। तुल०- नीचे अभि षिञ्चामि वर्चसा।
अभिषिञ्चन्तु वर्चसा। मा०श्रौ०सू० १.६.२.१७४। तुल०- नीचे अभि षिञ्चामि वर्चसा।
अभि सिञ्चामि माम् अहम् । अ०वे० ३.२२.६४
अभि सिञ्चामि वर्चसा। अहम्। अ०वे० ४.८.५४; का०सं० ३६.१५४, ३७.९४; तै०ब्रा० २.७.७.६४, १५.४४। तुल०- अभि त्वा वर्चसा० अभिषिक्तो और
अभिषिञ्चन्तु।
अभि षिञ्चामि वीरुधा। अ०वे० ६.१३६.३४
अभिषेक्या भविष्यत (उपयुक्त ’भविष्यथ‘) समाप्नुवन्तः। का०श्रौ०सू० २०.२.१७
अभिषेनान् अभ्य् आदेदिशानान्। ऋ०वे० ६.४४.१७³
अभिषोतारो ऽभिषुणुत। श०ब्रा० ४.३.३.१९; का०श्रौ०सू० १०.३.११; मा०श्रौ०सू० २.५.१.११
अभि ष्टन दुरिता बाधमानः। अ०वे० ६.१२६.२²। देखें- निष्टनिभि।
अभिष्टने ते अद्रिवः। ऋ०वे० १.८०.१४१
अभिष्टये सदावृधम्। ऋ०वे० ८.६८.५१
अभिष्टिकृज् जायते सत्यशुष्मः। ऋ०वे० ४.११.४२
अभिष्टिकृद् अवसे यासद् उग्रः। ऋ०वे० ४.२०.१२. वा०सं० २०.४८२
अभिष्टिकृद् विचर्षिणः। ऋ०वे० ९.४८.५३, सा०वे० २.१८९३
अभिष्टिद्युम्ना ऋतजातसत्याः। ऋ०वे० ४.५१.७२
अभिष्टिपासि जनान्। ऋ०वे० २.२०.२²
अभिष्टिमन् नासत्या वरूथम्। ऋ०वे० १.११६.११²
अभिष्टिर् (हिर०गृ०सू०। अभिष्टीर्) या च मे ध्रुवा (हिर० गृ०सू०। च नो गृहे) ऋ० के खिल १०.१२८.५²; हिर० गृ०सू० १.११.१². देखे-
अभिश्रीर्।
अभिष्टुतो महता वीर्येण। अ०वे० ९.२.१४
अभिष्टितो वरुणस्य पाशः। वा०सं० ८.२३; तै०सं० १.४.४५.१, ६.६.३.२; का०सं० २.१३, २९.३; श०ब्रा० ४.४.५.११; आश्व०श्रौ०सू० ६.१३.८;
शा०श्रौ०सू० ८.१०.४; आप०श्रौ०सू० ८.७.२६
अभिष्ठितो ऽसि। आप०श्रौ०सू० १६.२.१०
अभि ष्मो वाजसातये। ऋ०वे० ८.१०२.३³
अभि ष्याम पृतनायूर् अदेवान्। ऋ०वे० ३.१.१६४
अभि ष्याम पृतन्यतः। ऋ०वे० २.८.६४, ९.३५.३², अ०वे० ७.९३.१²। देखें- नीचे अव बाधे पृतन्यतः।
अभि ष्याम पृत्सुतीर् मर्त्यानाम्। ऋ०वे० ५.४.१४; तै०सं० १.४.४६.३४; का०सं० ७.१६४
अभि ष्याम महतो मन्यमानान्। ऋ०वे० १.१७८.५²
अभि ष्याम रक्षसः। ऋ०वे० १०.१३२.२४
अभि ष्याम वृजने सर्ववीराः। ऋ०वे० १.१०५.१९²; का०सं० १२.१४²। देखें- अचिष्याम।
अभि सन्ति जंभया ता अनप्नसः। ऋ०वे० २.२३.९४; नि० ३.११४
अभि सम्राजो वरुणो गृणन्ति। ऋ०वे० ७.३८.४³
अभिसर्प यजमान। मा०श्रौ०सू० २.४.२.३८, २.५.३.७
अभि सवनानि (तै०सं० । सवना) पाहि। वा०सं० ७.२०; तै०सं० १.४.१०.१, ११.१; मै०सं० १.३.१३, ३५.१०, १.३.२७, ३९.१६; का०सं० ४.५; श०ब्रा० ४.२.२.१०